BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
======

NGÔ THU TRANG

DẠY HỌC VIẾT ĐOẠN VĂN BIỂU CẢM
VỀ BÀI THƠ CHO HỌC SINH LỚP 5

LUẬN VĂN THẠC SĨ


HÀ NỘI – 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
======

NGÔ THU TRANG

DẠY HỌC VIẾT ĐOẠN VĂN BIỂU CẢM
VỀ BÀI THƠ CHO HỌC SINH LỚP 5
LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC (GIÁO DỤC TIỂU HỌC)
MÃ SỐ: 8140101

Giảng viên hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Thị Thu Thủy


HÀ NỘI – 2023

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là thành quả NC của bản thân tôi.
Các số liệu và kết quả NC của luận văn là chính xác, trung thực và chưa có ai
trích dẫn trong bất cứ cơng trình NC nào.
Nếu ND NC của tơi trùng lặp với bất kì cơng trình nào đã cơng bố, tơi
xin hoàn toàn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết quả đánh giá của Hội đồng
khoa học.
Hà Nôi, tháng 6 năm 2023
Tác giả

Ngô Thu Trang


LỜI CẢM ƠN
Trong q trình NC và hồn thành luận văn thạc sĩ, tôi đã nhận được sự
hỗ trợ nhiệt tình của các thầy cơ và đồng nghiệp.
Trước hết, tơi vô cùng biết ơn PGS.TS Nguyễn Thị Thu Thủy, người đã
tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tơi hồn thành luận văn này.
Tiếp theo, tơi xin được trân trọng gửi lời cảm ơn tới các thầy cô trong
khoa GDTH và đặc biệt là các thầy cô trong Hội đồng PPDH Tiếng Việt đã
tạo điều kiện và đóng góp ý kiến để tơi hồn thiện đề tài NC này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến BGH, các thầy, cô giáo cùng các em HS
trường Tiểu học Phú Diễn, Bắc Từ Liêm, Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ, cung
cấp cho tôi những thông tin cần thiết trong quá trình NC và TN đề tài.
Do thời gian và NL có hạn nên luận văn sẽ khơng tránh khỏi những
thiếu sót nhất định. Tơi rất mong nhận được những đóng góp q báu của
thầy cơ và các bạn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 6 năm 2023

Tác giả

Ngô Thu Trang


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài NC.....................................................................................1
2. Lịch sử NC vấn đề.........................................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi NC.............................................................................5
4. Mục đích và nhiệm vụ NC............................................................................5
5. Giả thuyết khoa học.......................................................................................6
6. Phương pháp NC...........................................................................................6
7. Đóng góp của đề tài.......................................................................................7
8. Cấu trúc luận văn...........................................................................................7
NỘI DUNG.......................................................................................................7
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CỦA VIỆC DẠY
HỌC VIẾT ĐOẠN VĂN BIỂU CẢM VỀ BÀI THƠ CHO HS LỚP 5 ..........8
1.1. Cơ sở lí luận...............................................................................................8
1.1.1. Văn biểu cảm và đoạn văn biểu cảm.......................................................8
1.1.2. Đặc trưng của thể loại thơ.....................................................................13
1.1.3. Dạy học viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ..........................................15
1.1.4. Nội dung dạy học viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ trong chương trình
Tiếng Việt lớp 5..............................................................................................19
1.1.5. Đặc điểm tâm lí của HS lớp 5...............................................................21
1.2. Cơ sở thực tiễn.........................................................................................21
1.2.1. Đọc hiểu các bài thơ trong chương trình tiểu học.................................21
1.2.2. Thực trạng dạy học viết văn biểu cảm về bài thơ cho HS lớp 5...........23
1.2.3. Thực trạng viết văn biểu cảm về bài thơ của HS lớp 5........................26
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1..................................................................................28

CHƯƠNG 2. TỔ CHỨC DẠY VIẾT ĐOẠN VĂN BIỂU CẢM VỀ BÀI
THƠ CHO HS LỚP 5......................................................................................29


2.1. Nguyên tắc tổ chức dạy học viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ cho HS
lớp 5.................................................................................................................29
2.1.1. Bám sát mục tiêu, yêu cầu cần đạt của chương trình Tiếng Việt lớp 5.29
2.1.2. Đảm bảo tích hợp và phân hóa đáp ứng nhu cầu phát triển NL của HS
.........................................................................................................................29
2.1.3. Đảm bảo phát huy NL ngôn ngữ, NL văn học và NL viết sáng tạo của
học sinh...........................................................................................................30
2.1.4. Đảm bảo tính vừa sức............................................................................30
2.1.5. Đảm bảo gắn chủ đề và hoạt động viết với trải nghiệm thực tiễn của HS
.........................................................................................................................30
2.2. Các biện pháp rèn kĩ năng viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ cho học sinh
lớp 5.................................................................................................................31
2.2.1. Xây dựng các nội dung làm tiền đề cho hoạt động viết đoạn văn biểu
cảm về bài thơ.................................................................................................31
2.2.2. Xây dựng một số bài tập bổ trợ rèn luyện kĩ năng viết văn biểu cảm về
bài thơ cho HS……………………………………………………………….40
2.2.3. Dạy viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ cho HS lớp 5 theo quy trình....48
2.3. Đánh giá kĩ năng viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ...............................57
2.3.1. Nguyên tắc đánh giá..............................................................................57
2.3.2. Phương pháp đánh giá...........................................................................58
2.3.3. Công cụ đánh giá...................................................................................58
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2..................................................................................61
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM....................................................62
3.1. Mục đích, đối tượng thực nghiệm...........................................................62
3.1.1. Mục đích thực nghiệm...........................................................................62
3.1.2. Đối tượng thực nghiệm.........................................................................62

3.2. Nội dung và phạm vi thực nghiệm...........................................................62


3.3. Tổ chức thực nghiệm................................................................................62
3.3.1. Chuẩn bị thực nghiệm...........................................................................62
3.3.2. Quá trình thực nghiệm...........................................................................63
3.4. Kết quả thực nghiệm................................................................................64
3.4.1. Kết quả đánh giá NL viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ......................65
3.4.2. Nhận xét, đánh giá chung......................................................................69
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3..................................................................................70
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.................................................................71
1. Kết luận.......................................................................................................71
2. Khuyến nghị................................................................................................72
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................74
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BC
CT
DH
ĐC
GV
HS
HSTH
NC
ND
NL
NXB
PC

SGK
TN
Tr.
VB
VH

Biểu cảm
Chương trình
Dạy học
Đối chứng
Giáo viên
Học sinh
Học sinh tiểu học
Nghiên cứu
Nội dung
Năng lực
Nhà xuất bản
Phẩm chất
Sách giáo khoa
Thực nghiệm
Trang
Văn bản
Văn học


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Thống kê các bài thơ trong Chương trình SGK lớp 5.....................20
Bảng 1.2. Bảng đáng giá NL viết đoạn văn BC về bài thơ của HS lớp 5.......27
Bảng 2.1. Thiết kế câu hỏi tư duy theo mức độ nhận thức của HS..........Error!
Bookmark not defined.

Bảng 2.2. Nhận xét, đánh giá đoạn văn (rubric).............................................58
Bảng 3.1. Thông tin về lớp NC.......................................................................62
Bảng 3.2. Kết quả bài viết đoạn văn BC.........................................................65


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài NC
Tiếng Việt là môn học bắt buộc suốt cấp tiểu học và chiếm nhiều cả về
dung lượng và thời gian. CT GDPT 2018 cho rằng hệ thống kiến thức tiếng
Việt là phương tiện để đạt được mục tiêu phát triển PC và NL, trong đó NL
ngơn ngữ và NL VH là hai NL trực tiếp của môn học. Điều này cho thấy mục
tiêu CT GDPT 2018 không hướng tới việc chạy theo kiến thức mà tập trung
vào thực hành, vận dụng tạo ra sản phẩm giao tiếp đọc, viết, nói và nghe. Hơn
nữa, môn học này giúp HS sử dụng tiếng Việt thành thạo để giao tiếp hiệu
quả trong cuộc sống, học tập tốt các mơn học khác, hình thành cho các em
nhu cầu thưởng thức cái đẹp, góp phần hồn thiện tâm hồn và nhân cách của
các thế hệ HS.
Văn BC đóng vai trị quan trọng trong CT tiểu học nói riêng và CT giáo
dục phổ thơng nói chung. Thứ nhất, văn BC có mối liên hệ chặt chẽ với đọc
hiểu; nó tích hợp, kết nối với phần đọc hiểu. Đọc một bài thơ, câu chuyện, HS
không chỉ dừng lại ở việc đọc đúng, hiểu được ND chính của các VB đó mà
còn cần nhận xét được các nhân vật, sự việc và thái độ, tình cảm của người
viết, nhận biết được những hình ảnh đẹp, từ đó viết được đoạn văn thể hiện
được cảm xúc của mình. Hay nói cách khác, đọc phải có suy ngẫm, tưởng
tượng (hay liên tưởng) và rung cảm trước cái hay, cái đẹp. Ngược lại, văn BC
góp phần mở rộng khả năng đọc và cải thiện, phát triển trí nhớ/ duy trì những
cái mà HS đã đọc, thúc đẩy niềm hứng thú đọc sách. Trong quá trình tiếp
nhận VH, HS được phát triển thêm những suy nghĩ, tư duy xúc cảm, hình
“


thành và phát triển NL VH, một biểu hiện của NL thẩm mĩ; đồng thời bồi
dưỡng tư tưởng, tình cảm để HS phát triển về tâm hồn, nhân cách . Trong DH
”

Tiếng Việt ở tiểu học, dạy viết văn BC được xem là khó nhưng cũng rất thú vị
1


và mới lạ. Cùng với văn miêu tả và văn kể chuyện, văn BC có giá trị vơ cùng
to lớn trong việc phát triển NL giao tiếp cho người học, giúp HS rèn luyện
những ngơn ngữ xúc cảm.
Tuy nhiên, nhìn lại thực tế trong q trình giảng dạy mơn Tiếng Việt ở
các trường tiểu học, dễ dàng có thể thấy được vấn đề rèn kĩ năng viết văn BC
cho HS chưa được quan tâm đúng mức, đặc biệt là viết văn BC về thơ (cảm
thụ tác phẩm thơ). HS gặp rất nhiều khó khăn trong viết văn BC, hầu hết các
em đều ngại viết, sợ viết. Bên cạnh đó, các em còn lúng túng trong việc diễn
“

đạt đúng về ngữ pháp, liên kết câu, đoạn, cách viết câu văn giàu hình ảnh,
BC . Việc khai thác hoạt động tư duy của HS trong quá trình đọc, TLV, LTVC
”

trong CT lớp 5 tuy đã có sự tích hợp, kết nối nhưng chủ yếu là về phương
diện ND, kiến thức. Bên cạnh đó, nhiều thầy cơ cịn quan niệm viết văn BC,
văn cảm thụ về các VB VH là kĩ năng chỉ dành cho các em HS khá, giỏi. Họ
chưa tích cực tìm tịi, sáng tạo những phương pháp, kĩ thuật DH tích cực, phù
hợp với khả năng HS của mình.
Bởi vậy, tôi quyết định chọn đề tài NC DH viết đoạn văn BC về bài thơ
“


cho HS lớp 5 . Thực hiện đề tài này, tơi có cơ hội NC lí luận và thực tiễn về DH
”

viết văn BC góp phần phát triển PC, NL cho HSTH, với mong muốn giúp các
em có thể tìm hiểu và cảm nhận thế giới muôn màu của văn chương.
2. Lịch sử NC vấn đề
2.1. Tình hình NC về dạy học viết văn biểu cảm ở trường tiểu học
Từ lâu, việc DH văn đã quan tâm nhiều đến các trạng thái cảm xúc,
những rung động của người viết, người đọc. Có nhiều cơng trình NC liên
quan đến vấn đề này của các nhà lí luận VH nổi tiếng như Cảm thụ VH của
“

HS” của O.L.Nhikiphorova (1959), “Cảm thụ nghệ thuật” của B.X.Mailax
(1971). Hai cơng trình này đã đem lại những cơ sở lí luận có giá trị về đặc
2


trưng của ngôn ngữ nghệ thuật, khái niệm cảm thụ VH, tâm lí và NL cảm thụ
VH của HS.
Ở Việt Nam, ta có thể kể đến nhiều tên tuổi của các nhà văn, nhà phê
bình VH, nhà giáo,… với những nhận định, bài viết bổ ích, sâu sắc về việc
dạy và học viết văn BC như Đặng Thai Mai, Dương Quảng Hàm, Tạ Đức
Hiền, Trần Đình Sử,…
Một trong những cơng trình NC đáng quan tâm là “Cảm thụ VH
và giảng dạy VH” của giáo sư Phan Trọng Luận, xuất bản năm 1983. Chuyên
luận này đã cung cấp một số hiểu biết cơ bản về tính đặc trưng của cảm
thụ văn học và mối quan hệ giữa người đọc với tác phẩm. Theo tác giả,
cần xem HS là chủ thể cảm thụ trong cơ chế DH văn. Đây cũng là cơ sở cho
việc đổi mới phương pháp DH văn theo hướng mở và phát huy vai trò chủ thể
sáng tạo của HS.

Hay trong “Phương pháp DH tác phẩm văn chương (Theo thể loại)”,
Nguyễn Viết Chữ đã đưa ra các yêu cầu khi xây dựng hệ thống câu hỏi trong
DH tác phẩm văn chương và hệ thống câu hỏi vận dụng để dạy học tác phẩm
văn chương trong nhà trường Việt Nam.
Trong CT Ngữ văn hiện hành, HS chính thức được tìm hiểu, thực
hành viết văn BC ở học kì I lớp 7. Sách giáo khoa Ngữ văn - Lớp 7, tập 1
[tr.73] có đưa ra khái quát chung về văn BC như sau: “Văn BC là VB viết ra
nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc, sự đánh giá của con người đối với thế giới
xung quanh và khơi gợi lòng đồng cảm ở người đọc.”
Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã chia sẻ trong bài phỏng vấn về thực
trạng nhiều HS không thích học mơn Tiếng Việt trong quyển “Tìm vẻ đẹp bài
văn ở tiểu học” - Nhà xuất bản Giáo dục. Tác giả cho rằng: “Dạy văn trước
hết là dạy cách cảm nhận về vẻ đẹp, chứ không phải đem chúng ra mổ xẻ…
3


Nếu không giúp HS cảm nhận được tác phẩm trước khi đi sâu phân tích, tìm
hiểu tại sao chỗ này nhà văn làm mình rưng rưng xúc động, chỗ kia làm mình
căm giận, tức tối hay phì cười,… thì việc HS khơng cịn u mơn Văn là điều
dễ hiểu.”
Tác giả Lê Phương Nga trong cuốn “Bồi dưỡng HS giỏi tiếng Việt ở
tiểu học” đã đưa ra rất cụ thể những yêu cầu và các dạng bài tập về cảm thụ
“

VH. Tác giả đã khẳng định : “Học cảm thụ VH không thể tách rời với luyện
”

viết đoạn văn cảm thụ, do đó cũng khơng thể tách rời với học viết văn”.
Các tác giả Đỗ Xuân Thảo và Phan Thị Hồ Điệp trong cuốn “Chiến
thuật viết văn tiểu học” đã gợi mở cho các em HS các bí mật của ngơn từ, của

cấu trúc, của nghệ thuật viết,… để mở ra, tạo chất liệu cho các em sáng tạo
những câu, đoạn, bài văn hay và truyền cảm. Từ đó, góp phần gỡ bỏ những
“

khn mẫu gị bó, khơ cứng từng bước phát triển NL tưởng tượng và sáng tạo
của trẻ .
”

Với đề tài tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Giáo dục học (GDTH) “DH
viết đoạn văn BC về bài thơ, bài thơ cho HS lớp 3”, tác giả Nguyễn Thị
Quỳnh Trang đã chỉ rõ vai trò và đưa ra những ý kiến, giải pháp gợi ý về việc
DH viết đoạn văn BC về bài thơ cho HS lớp 3.
2.2. Tình hình NC về DH viết văn BC về bài thơ cho HS lớp 5
Tác giả Lê Phương Nga trong những sách “Ơn tập - kiểm tra, đánh giá
NL HS mơn Tiếng Việt lớp 5”, “35 đề Ôn luyện Tiếng Việt 5” hay “35 đề ôn
luyện Tiếng Việt cuối cấp tiểu học” đã xây dựng hệ thống những bài
tập giúp HS tự ôn tập, phát triển tri thức và kỹ năng; giúp các em tự đánh giá
NL học tập môn Tiếng Việt sau mỗi bài học của mình. Tác giả cũng đưa ra
một số đoạn văn và bài viết về cảm thụ VH để các em tham khảo, học hỏi, bồi
dưỡng khả năng viết văn của mình.
4


Trong cuốn “Cảm thụ VH Tiểu học 5”, nhóm tác giả Tạ Đức Hiền đã
đưa ra gợi ý về các bài thơ, bài văn trong CT lớp 5 hiện hành theo hai hình
thức cụ thể: Đọc - hiểu VB; Đọc - cảm thụ VB. Tác giả đã khẳng định rằng:
“Cảm thụ VB là cái đích mà người đọc, người học hướng tới giá trị, linh hồn
của tác phẩm”.
Nhóm tác giả gồm Lê Hữu Tỉnh (chủ biên), Ngô Vũ Thu Hằng và Đào
Tiến Thi với cuốn “Rèn kĩ năng cảm thụ VH qua các bài tập đọc lớp 5” đã

đưa ra những chỉ dẫn về PP làm một bài TLV thuộc các kiểu bài khác nhau
của CT mới.
Qua những cơng trình NC vừa nêu, tơi thấy các cơng trình này đã có
những định hướng về việc bồi dưỡng khả năng viết đoạn văn cho HSTH,
hướng dẫn HS cách viết tuy nhiên cịn khái qt, chưa có NC nào đi sâu về
việc DH viết đoạn văn BC về bài thơ cho HS lớp 5.
Những cuốn sách này vô cùng quan trọng để tôi tiếp tục tiến hành NC
đề tài luận văn của mình.
3. Đối tượng và phạm vi NC
3.1. Đối tượng NC
DH viết đoạn văn BC về bài thơ cho HS lớp 5.
3.2. Phạm vi NC
Đề tài NC cách thức rèn kĩ năng bộc lộ cảm xúc về bài thơ cho HS và
cách thức DH viết đoạn văn BC được gợi ra từ bài thơ cho đối tượng là HS
lớp 5 trong giờ học viết.
4. Mục đích và nhiệm vụ NC
4.1. Mục đích NC

5


Đề tài NC việc DH viết đoạn văn BC về bài thơ nhằm bồi dưỡng cảm

“

xúc, tình cảm và NL dựng đoạn văn , nâng cao NL viết văn BC về bài thơ cho
”

HS lớp 5.
4.2. Nhiệm vụ NC

- NC cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.
- NC các biện pháp bồi dưỡng cho HS lớp 5 NL viết đoạn văn BC.
- TN để kiểm chứng tính khả thi của những đề xuất khoa học.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu luận văn đề xuất được các biện pháp DH viết đoạn văn BC về bài

“

”

thơ hiệu quả thì HS lớp 5 sẽ cảm nhận và có biện pháp tốt hơn khi viết đoạn
“

văn BC về bài thơ; từ đó các em có hứng thú trong việc viết văn BC và biết
yêu cuộc sống hơn .
”

6. Phương pháp NC
6.1. Phương pháp NC lí luận
- Phương pháp phân tích tổng hợp
Tổng hợp các cơng trình đã viết về DH viết đoạn văn BC về bài thơ cho
HS lớp 5 để tìm ra cơ sở lí luận của đề tài.
- Phương pháp hồi cứu tài liệu
NC tài liệu để đánh giá, đưa ra hướng đi để định hướng HS tích hợp
rèn luyện khả năng viết văn trong hoạt động học tập.
- Phương pháp so sánh, đối chiếu
Đánh giá kết quả trước và sau của quá trình NC của quá trình rèn luyện
khả năng viết đoạn văn BC của HS qua bài thơ.
6.2. Phương pháp NC thực tiễn
- Phương pháp điều tra, khảo sát


6


Đánh giá NL viết văn BC của HS lớp 5 trường Tiểu học Phú Diễn dưới
hình thức phiếu điều tra, quan sát tìm hiểu, đánh giá thực trạng.
- Phương pháp quan sát
Thông qua hoạt động quan sát, đánh giá khả năng học tập, sự hứng thú
của HS trong quá trình học tập, rèn luyện.
- Phương pháp thực nghiệm
Bằng thực nghiệm quan sát, phân loại, nêu và tìm hiểu việc dạy viết
đoạn văn BC về bài thơ trong trường tiểu học, từ đó tìm ra phương pháp DH
có hiệu quả, gây hứng thú cho HS.
Tổ chức kiểm tra đánh giá NL viết văn (bằng phiếu khảo sát) của HS.
- Phương pháp sử dụng tốn thống kê
Tính tỉ lệ phần trăm, tính giá trị trung bình để xử lí các số liệu điều tra.
7. Đóng góp của đề tài
Đề tài cung cấp cơ sở lí luận và thực tiễn về việc DH viết văn BC về
“

bài thơ cho HS lớp 5; các biện pháp bồi dưỡng cho HS lớp 5 NL viết đoạn
văn BC về bài thơ.
”

8. Cấu trúc luận văn
Gồm 3 phần chính: Mở đầu, ND, Kết luận và khuyến nghị.
Phần ND gồm ba chương:
Chương Một: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài
Chương Hai: Cách thức dạy học viết đoạn văn biểu cảm về bài thơ cho
HS lớp 5

Chương Ba: Thực nghiệm sư phạm

7


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CỦA VIỆC
DẠY HỌC VIẾT ĐOẠN VĂN BIỂU CẢM VỀ
BÀI THƠ CHO HỌC SINH LỚP 5
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Văn BC và đoạn văn BC
1.1.1.1. Văn biểu cảm
Không thể phủ nhận rằng VH là nhân học. VH bồi dưỡng tình
cảm và rèn luyện thói quen giữ gìn sự trong sáng và vẻ đẹp của tiếng
Việt nhằm góp phần xây dựng nhân cách con người ở HS.
* Khái niệm:
Biểu cảm là sự biểu lộ, thể hiện tình cảm và tư tưởng của con người nhờ
ngôn ngữ hay một số phương tiện khác. Bởi vì, trong cuộc sống con người sẽ
trải qua rất nhiều những niềm vui, nỗi buồn,…
VB BC là VB viết ra để bày tỏ tình cảm, suy nghĩ và sự cảm nhận của
con người về cuộc sống chung quanh nhằm khơi gợi sự rung cảm nơi
người đọc. Tình cảm trong văn BC chủ yếu là tình cảm trong sáng và thấm
đẫm tính nhân văn. Mỗi đoạn văn BC tập trung miêu tả một tình cảm chủ yếu
như yêu thiên nhiên, yêu con người, yêu quê hương, ghét thói xấu,…
Nếu như văn miêu tả giúp người đọc hình dung những đặc điểm, tính
chất của sự vật, con người,…; văn tự sự là kể, liệt kê những sự việc, tình tiết
thì văn BC nhấn mạnh vào những cảm nghĩ, suy tư, tình cảm, những điều
trong nội tâm của người viết.
* Đặc điểm của VB BC
Điều cơ bản để tạo ra một VB BC là cảm xúc. Cảm xúc vui buồn, u

thương... những rung cảm có được nhờ tình cảm với đối tượng. Trong văn
8


BC, những tình cảm được bày tỏ phải là tình cảm đẹp, trong sáng, chân thực,
thấm đẫm chất nhân văn thì mới gợi được sự đồng cảm nơi người đọc.
Có hai cách BC thường dùng là BC trực tiếp và BC gián tiếp. Ngoài
cách BC trực tiếp như lời than, tiếng kêu văn BC còn sử dụng các yếu tố tự
sự, miêu tả để khơi gợi tình cảm. Ngồi ra cịn có thể hiểu: BC trực tiếp là bày
tỏ những trạng thái cảm xúc, những ý nghĩ thầm kín bằng những từ ngữ bộc
lộ cảm xúc đó. Cũng có thể thổ lộ thẳng những suy nghĩ, tình cảm trong lịng
với đối tượng đó. BC gián tiếp là qua miêu tả cảnh vật hoặc nói đến một sự
việc hay khơi gợi một suy nghĩ, cảm xúc... nào đó để người đọc nhận thấy mà
khơng nói trực tiếp cảm xúc.
Đối tượng BC trong cuộc sống rất phong phú, đa dạng. Dựa vào đối
tượng BC, ta cũng có thể chia ra làm 2 loại văn BC chính đó là BC về sự vật,
con người,… và BC về tác phẩm VH.
* Các kĩ năng viết văn BC
Đối tượng BC vô cùng rộng rãi nên đề bài BC cũng rất đa dạng về ND.
Có đề BC về cảnh đẹp thiên nhiên như bình minh trên q hương, hồng hơn
trên biển, cánh đồng lúa chín,... Có đề BC về các lồi cây, lồi hoa. Có đề BC
về sự việc như một kỉ niệm đáng nhớ, một buổi đi chơi thú vị. Đề bài yêu cầu
BC về con vật: BC về một con vật em yêu quý. Có đề BC về con người: BC
về mẹ, về một người thân. HS được nêu suy nghĩ, tình cảm về cảnh đẹp: Hồ
Gươm hay một di tích lịch sử nơi em sống. Có đề BC về hiện tượng xã hội, có
đề BC về tác phẩm VH nghệ thuật… Với mỗi đề bài có thể có định hướng
“

cho HS và mở ra cho các em định hướng tình cảm khác nhau.
”


* Quy trình viết bài văn BC
Khi làm bài văn BC ta cũng cần thực hiện qua 4 bước:

9


(1) Bước 1: Tìm hiểu đề và tìm ý
Để tìm được hướng viết, HS cần đọc yêu cầu của đề văn BC. HS nên
phân tích kỹ đề để xác định các yêu cầu: yêu cầu về đối tượng BC và tình cảm
sẽ thể hiện trong bài văn.
Cùng với đó, chọn lựa những yếu tố thích hợp nhằm bổ trợ cho thể loại
chính như: tự sự, miêu tả,..., Để xác định chủ đề cho bài văn BC HS phải hình
dung cụ thể đối tượng BC và cảm xúc, cảm xúc của bản thân đối với từng
trường hợp.
(2) Bước 2: Lập dàn ý
Sau bước tìm ý, HS tiến hành lập ý cho bài văn BC nhằm tạo ý cho bài.
Cũng như các thể loại VB khác, bố cục của bài văn BC gồm ba phần: Mở bài,
thân bài, kết bài.
Phần MB: Nêu đối tượng BC, khái quát cảm nghĩ ban đầu
Phần TB: Nêu cảm nghĩ về đối tượng. Cần sắp xếp các cảm xúc nhỏ
phù hợp với sự phát triển tâm lí.
Phần KB: Khẳng định lại cảm xúc, tình cảm của mình hoặc liên tưởng
mở rộng, nâng cảm xúc thành tư tưởng.
Cách lập ý cho bài văn BC khơng nên máy móc mà phải tùy vào đối
tượng cảm xúc cũng như tâm hồn của người viết. Nên kết hợp các cách lập ý
quen thuộc để tạo ra sự mới mẻ cho bài viết.

10