BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

DƯƠNG THỊ HẠNH

H
P

THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC HIỆN
QUI TRÌNH KHỬ KHUẨN - TIỆT KHUẨN DỤNG CỤ CỦA ĐIỀU DƯỠNG
TẠI CÁC KHOA HỆ NGOẠI, BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH LÂM ĐỒNG
NĂM 2021

U

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG

H

MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01

HÀ NỘI, 2021


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO - BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG

DƯƠNG THỊ HẠNH

THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC HIỆN
QUI TRÌNH KHỬ KHUẨN -TIỆT KHUẨN DỤNG CỤ CỦA ĐIỀU DƯỠNG

H
P

TẠI CÁC KHOA HỆ NGOẠI, BỆNH VIỆN ĐA KHOA TỈNH LÂM ĐỒNG
NĂM 2021

U

H

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH: 60.72.03.01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. HOÀNG CAO SẠ

HÀ NỘI, 2021


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tôi, tôi là chủ nhiệm đề tài,
nghiên cứu được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng năm 2021.
Các số liệu và kết quả trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa từng
được cơng bố trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào khác.
Tác giả luận văn

H

P

Dương Thị Hạnh

H

U


ii

LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến Ban Lãnh đạo, Phòng Đào tạo Sau đại
học trường Đại học Y tế Công cộng luôn tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình
học tập tại trường và hồn thành luận văn.
Tơi xin chân thành bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến những thầy, cơ người đã
truyền đạt những kiến thức, kinh nghiệm cho tôi và tận tình giảng dạy, hướng dẫn
trong quá trình học tập cũng như thực hiện đề tài.
Tôi xin trân trọng cảm ơn đến tập thể Ban lãnh đạo, các phòng ban, các nhân
viên y tế của Bệnh viện Đa Khoa tỉnh Lâm Đồng đã tạo mọi điều kiện, phối hợp tổ
chức các cuộc điều tra, thu thập số liệu cho đề tài một cách thuận lợi, chính xác và

H
P

khoa học.

Tác giả luận văn

H


U

Dương Thị Hạnh


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................... vii
DANH MỤC BẢNG .............................................................................................. viii
DANH MỤC SƠ ĐỒ ............................................................................................... ix
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .......................................................................................x
ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .....................................................................................3

H
P

CHƯƠNG 1................................................................................................................4
TỔNG QUAN TÀI LIỆU .........................................................................................4
1.1. Một số khái niệm sử dụng trong nghiên cứu ...............................................4
1.2. Quy trình khử khuẩn dụng cụ tại bệnh viện ...............................................5
1.2.1. Phân loại dụng cụ tái sử dụng nhằm lựa chọn phương pháp xử lý

U


phù hợp ..............................................................................................................5
1.2.2. Thực hiện công tác khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế ...................8
1.2.3. Các biện pháp khử khuẩn – tiệt khuẩn dụng cụ ....................................9

H

1.2.3.1. Làm sạch dụng cụ ............................................................................9
1.2.3.2. Khử khuẩn dụng cụ .......................................................................10
1.2.3.3. Tiệt khuẩn .......................................................................................11
1.2.4. Những điều cần lưu ý khi khử khuẩn dụng cụ ....................................12
1.2.4.1. Tránh dụng cụ bị ăn mòn khi khử khuẩn ....................................12
1.2.4.2. Khử khuẩn bằng hóa chất lỏng .....................................................13
1.2.4.3. Thanh trùng ....................................................................................14
1.3. Nguyên tắc khử khuẩn - tiết khuẩn của điều dưỡng ................................15
1.5 Nguy cơ việc thực hiện khuẩn khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ khơng đúng qui
trình ..........................................................................................................................17
1.5.1. Các tác nhân nhiễm khuẩn dụng cụ .....................................................17
1.5.2. Nồng độ của hóa chất khử khuẩn .........................................................18


iv

1.5.3. Khả năng bất hoạt của vi khuẩn ...........................................................22
1.5.4. Những yếu tố của hóa chất về đặc tính hóa học, vật lý ........................23
1.5.5. Những loại tạp chất................................................................................23
1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ ......24
1.6.1. Yếu tố nhân lực ......................................................................................24
1.6.2. Yếu tố điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị .......................................25
1.6.3. Yếu tố quản lí, giám sát ..........................................................................27
1.7. Sơ lược về địa bàn nghiên cứu ....................................................................27

1.8. Khung lý thuyết: ...........................................................................................29
CHƯƠNG 2..............................................................................................................30

H
P

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................................30
2.1. Đối tượng nghiên cứu ...................................................................................30
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu định lượng ........................................................30
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu định tính ............................................................30
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ..............................................................30

U

2.3. Thiết kế nghiên cứu ......................................................................................30
2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu .............................................................30
2.4.1. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu định lượng .....................................30

H

2.4.1.1. Cỡ mẫu .............................................................................................30
2.4.1.2. Phương pháp chọn mẫu ..................................................................31
2.4.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu định tính.........................................31
2.4.2.1 Cỡ mẫu ..............................................................................................31
2.4.2.2. Phương pháp chọn mẫu .................................................................31
2.5. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu .................................................32
2.5.1. Công cụ thu thập số liệu ..........................................................................32
2.5.2. Phương pháp thu thập số liệu .................................................................32
2.6. Biến số nghiên cứu .........................................................................................34
2.6.1. Biến số nghiên cứu định lượng ...............................................................34

2.6.2. Các chủ đề nghiên cứu định tính ............................................................36
2.7. Các tiêu chuẩn đánh giá ................................................................................36


v

2.7.1. Tiêu chuẩn đánh giá kiến thức, thái độ của điều dưỡng về khử khuẩn
...........................................................................................................................36
2.7.2. Tiêu chuẩn đánh giá thực hành của điều dưỡng về khử khuẩn .........37
2.7.3. Tiêu chuẩn đánh giá yếu tố ảnh hưởng đến quy trình khử khuẩn .........38
2.8. Phương pháp phân tích số liệu ......................................................................38
2.8.1. Phương pháp phân tích số liệu định lượng .............................................38
2.8.2. Phương pháp phân tích số liệu định tính .............................................38
2.9. Đạo đức trong nghiên cứu .............................................................................38
CHƯƠNG 3..............................................................................................................40
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .....................................................................................40

H
P

3.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu ...............................................40
3.2. Thực hành của điều dưỡng về khử khuẩn - tiệt khuẩn ............................42
3.2.1. Thực hành khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ chịu nhiệt .....................42
3.2.2. Thực hành khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ khơng chịu nhiệt .........44
3.3. Tn thủ qui trình khi thực hiện khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ của

U

điều dưỡng ...........................................................................................................46
3.3.1. Mối liên quan giữa kiến thức với thực hành của đối tượng nghiên cứu

...........................................................................................................................46

H

3.3.2. Mối liên quan giữa thái độ với thực hành của đối tượng nghiên cứu 46
3.3.3. Mối liên quan giữa kiến thức với thái độ của đối tượng nghiên cứu ..47
3.3.4. Yếu tố ảnh hưởng đến thực hành của điều dưỡng...............................47
CHƯƠNG 4 ..............................................................................................................55
BÀN LUẬN...............................................................................................................55
4.1. Thực trạng thực hiện quy trình khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ của điều
dưỡng tại các khoa hệ ngoại, bệnh viện đa khoa tỉnh Lâm Đồng năm 2021 .55
4.1.1. Thực hành khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế của điều dưỡng .........55
4.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện quy trình khử khuẩn dụng cụ y
tế của điều dưỡng ................................................................................................58
4.2.1. Yếu tố cá nhân ........................................................................................58
Kiến thức khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ của điều dưỡng .............................58


vi

Thái độ khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế của điều dưỡng.........................60
4.2.2. Yếu tố về điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị ......................................62
4.2.3. Yếu tố kiểm tra, giám sát, đánh giá..........................................................64
4.2.4. Yếu tố tổ chức quản lý .............................................................................65
4.2.5. Yếu tố thưởng phạt trong quá trình xử lý dụng cụ ..................................66
4.3. Những khó khăn, hạn chế của nghiên cứu ...................................................67
KẾT LUẬN ..............................................................................................................69
1. Thực trạng thực hiện quy trình khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế của
điều dưỡng hệ ngoại tại Bệnh viện Đa khoa Lâm Đồng ..................................69
2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện quy trình khử khuẩn - tiệt khuẩn


H
P

dụng cụ của điều dưỡng hệ ngoại Bệnh viện đa khoa tỉnh Lâm Đồng ..........69
KHUYẾN NGHỊ......................................................................................................70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................71
Phụ lục 1 ...................................................................................................................76
Phụ lục 2 ...................................................................................................................80

U

Phụ lục 3 ...................................................................................................................82
Phụ lục 4 ...................................................................................................................84
Phụ lục 5 ...................................................................................................................85

H

Phụ lục 6: Dự trù kinh phi nghiên cứu chi tiết .....................................................86


vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ĐD:

Điều dưỡng

CTCH:


Chấn thương chỉnh hình

DC :

Dụng cụ

ĐTNC :

Đối tượng nghiên cứu

KCB :

Khám chữa bệnh

KK :

Khử khuẩn

KSNK :

Kiểm soát nhiễm khuẩn

NB :

Người bệnh

NTK:

Ngoại thần kinh


NTQ:

Ngoại tổng quát

NSX :

Nhà sản xuất

NVYT :

Nhân viên y tế

PT-GMHS:

Phẫu thuật-Gây mê hồi sức

PVS:

Phỏng vấn sâu

H
P

U

Tiệt khuẩn

TK :

Thảo luận nhóm


TLN:
TTTK:
VK :
VST:
VSV :
WHO :
YTTG:

H

Trung tâm tiệt khuẩn
Vi khuẩn

Vệ sinh tay
Vi sinh vật
Tổ chức Y tế thế giới
Y tế Thế giới


viii

DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu .....................................................40
Bảng 3.2. Tỷ lệ điều dưỡng có kiến thức đúng về khử khuẩn - tiệt khuẩn ........41
Bảng 3.3. Thái độ của điều dưỡng về khử khuẩn - tiệt khuẩn ............................41
Bảng 3.4. Đặc điểm khi quan sát ............................................................................42
Bảng 3.5. Thực hành chuẩn bị khử khuẩn - tiệt khuẩn .......................................43
Bảng 3.6. Thực hành đúng khử khuẩn - tiệt khuẩn .............................................43
Bảng 3.7. Đặc điểm khi quan sát ...........................................................................44

Bảng 3.8. Thực hành chuẩn bị khử khuẩn - tiệt khuẩn .......................................44
Bảng 3.9. Thực hành đúng khử khuẩn - tiệt khuẩn .............................................45

H
P

Bảng 3.10. Mối liên quan kiến thức với thực hành khử khuẩn - tiệt khuẩn của
đối tượng nghiên cứu ..............................................................................................46
Bảng 3. 11. Mối liên quan thái độ với thực hành của đối tượng nghiên cứu .....46
Bảng 3. 12. Mối liên quan thái độ với kiến thức khử khuẩn - tiệt khuẩn của đối
tượng nghiên cứu .....................................................................................................47

H

U


ix

DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Quy trình xử lý dụng cụ .............................................................................7
Sơ đồ 1.2. Quy trình xử lý dụng cụ sau sử dụng .......................................................10
Sơ đồ 1.3. Sử dụng máy khử khuẩn tự động .............................................................11
Sơ đồ 1.4. Tóm tắt các bước thực hành khử khuẩn – tiệt khuẩn dụng cụ chịu nhiệt 16
Sơ đồ 1.5. Tóm tắt các bước thực hành khử khuẩn – tiệt khuẩn DC không chịu nhiệt
...................................................................................................................................17
Sơ đồ 1.6. Đường đi và phân vùng của trung tâm tiệt khuẩn....................................26

H
P


H

U


x

TÓM TẮT NGHIÊN CỨU
Khử khuẩn dụng cụ sử dụng lại là cơng việc thường qui sau q trình chăm
sóc người bệnh. Tuy nhiên việc khử khuẩn đóng vai trị quan trọng vì nếu khơng
thực hiện đúng qui trình có nguy cơ lây nhiễm qua những dụng cụ sử dụng lại này.
Q trình tái sử dụng nếu khơng thực hiện nghiêm ngặt quy trình khử khuẩn - tiệt
khuẩn gây ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc, điều trị bệnh nhân. Chúng tôi tiến
hành nghiên cứu này với mục tiêu: mô tả thực trạng và xác định một số yếu tố ảnh
hưởng đến thực hiện quy trình khử khuẩn – tiệt khuẩn dụng tại các khoa hệ ngoại,
bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng.
Nghiên cứu được thực hiện bằng phương pháp mô tả cắt ngang, kết hợp

H
P

nghiên cứu định lượng và định tính trên nhóm đối tượng là nhân viên và lãnh đạo
làm việc tại các khoa thuộc hệ ngoại. Bộ câu hỏi phỏng vấn và phỏng vấn sâu được
mã hóa, nhập liệu trên phần mềm Epidata 3.1 và số liệu được phân tích trên phần
mềm SPSS 20.0.

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ điều dưỡng thực hành đúng chuẩn bị làm

U


sạch và khử khuẩn DC chịu nhiệt là 72,2%, trong đó tỷ lệ điều dưỡng thực hành
đúng tất cả các bước của quá trình khử khuẩn - tiệt khuẩn DC là 5,1%. Tỷ lệ điều
dưỡng thực hành đúng bước chuẩn bị khử khuẩn - tiệt khuẩn DC không chịu nhiệt

H

tại các khoa thuộc hệ ngoại là 87,5%; trong đó khơng có điều dưỡng nào thực hành
đúng tất cả các bước của quá trình khử khuẩn - tiệt khuẩn DC. Tìm thấy mối liên
quan giữa thái độ của điều dưỡng đối với thực hành đúng (p=0,001), tìm thấy mối
liên quan giữa thái độ và kiến thức (p=0,04) và một số yếu tố ảnh hưởng đến việc
thực hiện quy trình khử khuẩn của điều dưỡng: trang thiết bị, chế độ khen thưởng.
Từ kết quả nghiên cứu trên chúng tôi đưa ra một số khuyến nghị như sau: đối
với bệnh viện tiếp tục và tăng cường cơng tác tập huấn kiểm sốt nhiễm khuẩn; đối
với khoa/phịng cần tăng cường cơng tác kiểm tra, giám sát.


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Hoạt động khám chữa bệnh và vấn đề nhiễm khuẩn trong bệnh viện có mối
liên quan chặt chẽ với nhau. Tỷ lệ nhiễm khuẩn bệnh viện theo thống kê của Tổ
chức Y tế Thế giới là từ 3,5% đến 12% (1). Trong những năm trở lại đây nguy cơ
mắc các bệnh, các biến chứng trong và sau phẫu thuật do tình trạng nhiễm khuẩn
bệnh viện gia tăng. Từ lâu nhiễm khuẩn bệnh viện đã được xem là một trong những
nguy cơ hàng đầu gây ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh. Trong đó khử khuẩn
dụng cụ nói chung và khử khuẩn dụng cụ ngoại khoa nói riêng là việc vơ cùng cần
thiết. Khử khuẩn là q trình loại bỏ hầu hết các tác nhân gây bệnh trên dụng
cụ/thiết bị hạn chế lây truyền vi sinh vật gây hại từ các dụng cụ dùng lại. Các dụng


H
P

cụ mua mới trước khi đưa vào sử dụng hoặc các dụng cụ sau khi sử dụng trên bệnh
nhân phải được làm sạch, khử khuẩn, làm khơ và đóng gói, tiệt khuẩn đúng theo
quy trình.

Việc tái sử dụng những dụng cụ hỗ trợ công tác khám, điều trị, đặc biệt đối với
những dụng cụ ngoại khoa là việc làm thường quy tại cơ sở y tế. Việc tái sử dụng

U

nếu không thực hiện nghiêm ngặt từ khâu làm sạch, khử khuẩn, đóng gói, tiệt khuẩn
đến khâu lưu trữ, bảo quản cho những lần sử dụng tiếp theo có thể gây ra nhiều hậu
quả nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc sức khỏe người bệnh và

H

chất lượng thăm khám, điều trị của cơ sở y tế đó. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tỷ
lệ nhiễm khuẩn tại các bệnh viện cao, một phần do quá trình xử lý dụng cụ chưa
được thực hiện đúng (1, 2). Đa số các tác nhân gây bệnh từ người bệnh và mơi
trường đều có thể lây nhiễm vào dụng cụ. Cầu khuẩn, trực khuẩn gram dương
(Staphylococcus spp, Streptococcus spp,…), vi khuẩn gram âm (E.coli,
Klebsiella,…), đặc biệt là các vi khuẩn đa kháng thuốc kháng sinh cũng có thể tồn
tại trên những dụng cụ dùng cho người bệnh. Đặc biệt những vi rút lây truyền qua
đường máu như vi rút viêm gan B, C, HIV… trong dụng cụ phẫu thuật, thủ thuật
không chỉ nguy hiểm cho người bệnh mà còn ảnh hưởng tới nhân viên y tế. Do đó,
dụng cụ phẫu thuật phải được khử khuẩn - tiệt khuẩn đúng theo quy định (3). Mặt
khác việc chưa thực hiện đúng quy trình khử khuẩn dụng cụ gây ra những hậu quả
nghiêm trọng, ảnh hưởng đến quá trình khám và điều trị cho bệnh nhân, ảnh hưởng



2

đến chất lượng bệnh viện và an toàn người bệnh. Thực hiện đúng quy trình khử
khuẩn dụng cụ giúp ngăn chặn sự lây nhiễm vi khuẩn từ các dụng cụ y tế (4). Theo
khảo sát của Bộ Y tế tỷ lệ nhiễm khuẩn ở nước ta chiếm từ 3,5% đến 10% số người
nhập viện, đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu đe dọa đến sự an toàn của
người bệnh, làm gia tăng số ngày điều trị, chi phí điều trị và có nguy cơ cao gặp các
biện chứng nặng hơn. Thống kê tự đánh giá thực trạng liên quan đến kiểm sốt
nhiễm khuẩn cho thấy chỉ có 46% khoa gây mê hồi sức có dụng cụ được khử khuẩn,
tiệt khuẩn tập trung (5).
Tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng công tác khử khuẩn - tiệt khuẩn được
ban lãnh đạo rất quan tâm, bệnh viện đã xây dựng và ban hành các quy trình về khử

H
P

khuẩn tiệt - tiệt khuẩn dụng cụ y tế, cung cấp phương tiện, tổ chức thực hiện theo
quy định của Bộ Y tế phù hợp với điều kiện thực tế của đơn vị. Theo báo cáo kết
quả điều tra nhiễm khuẩn bệnh viện năm 2020 tỷ lệ nhiễm khuẩn bệnh viện chung
tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng là 5,4 % tỷ lệ này ở mức trung bình so với
các bệnh viện hạng II trên toàn quốc. Tuy nhiên, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng

U

chưa có nghiên cứu về thực trạng thực hiện quy trình khử khuẩn dụng cụ của nhân
viên y tế, đặc biệt là đối tượng điều dưỡng hệ ngoại. Do đó, để đánh giá được hiệu
quả của cơng tác khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế tại các khoa thuộc hệ ngoại,


H

giúp ban lãnh đạo Bệnh viện Đa khoa tỉnh Lâm Đồng đề ra các giải pháp cải thiện,
nâng cao chất lượng khám và điều trị bệnh, đặc biệt là cơng tác phịng và kiểm sốt
nhiễm khuẩn trong bệnh viện. Với những lý do trên chúng tôi tiến hành thực hiện
nghiên cứu: "Thực trạng và một số yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện qui trình khử
khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ của điều dưỡng tại các khoa hệ ngoại, bệnh viện đa
khoa tỉnh Lâm Đồng năm 2021".


3

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1. Mô tả thực trạng thực hiện qui trình khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ của
điều dưỡng tại các khoa hệ ngoại, bệnh viện đa khoa tỉnh Lâm Đồng năm 2021.
2. Phân tích một số yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện qui trình khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ của điều dưỡng tại các khoa hệ ngoại, bệnh viện đa khoa tỉnh
Lâm Đồng năm 2021.

H
P

H

U


4

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Một số khái niệm sử dụng trong nghiên cứu
Nhiễm khuẩn bệnh viện hay còn gọi là nhiễm khuẩn liên quan tới chăm sóc y
tế (Healthcare Associated Infection - HAI) là các nhiễm khuẩn xảy ra trong q
trình người bệnh được chăm sóc, điều trị tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh mà không
hiện diện hoặc ủ bệnh khi nhập viện. Nhìn chung, các nhiễm khuẩn xảy ra sau nhập
viện 48 giờ (2 ngày) thường được coi là nhiễm khuẩn bệnh viện (3).
Làm sạch (Cleaning): là quá trình sử dụng biện pháp cơ học để làm sạch
những tác nhân nhiễm khuẩn và chất hữu cơ bám trên những dụng cụ (DC), mà

H
P

không nhất thiết phải tiêu diệt được hết các tác nhân nhiễm khuẩn; Quá trình làm
sạch là một bước bắt buộc phải thực hiện trước khi thực hiện quá trình khử khuẩn
(KK), tiệt khuẩn (TK) tiếp theo. Làm sạch ban đầu tốt sẽ giúp cho hiệu quả của việc
KK hoặc TK được tối ưu (6).

Khử khuẩn (Disinfection): là quá trình loại bỏ hầu hết hoặc tất cả vi sinh vật

U

gây bệnh trên DC nhưng không diệt bào tử vi khuẩn. Có 3 mức độ khử khuẩn (KK):
khử khuẩn mức độ thấp, trung bình và cao (6).

Khử khuẩn mức độ cao (high level disinfection): là quá trình tiêu diệt tồn bộ

H

vi sinh vật và một số bào tử vi khuẩn (6).


Khử khuẩn mức độ trung bình (Intermediate-level disinfection): là quá trình
khử được M.tuberculosis, vi khuẩn sinh dưỡng, virus và nấm, nhưng không tiêu
diệt được bào tử vi khuẩn (6).

Khử khuẩn mức độ thấp (Low-level disinfection): tiêu diệt được các vi khuẩn
thông thường như một vài virut và nấm, nhưng không tiêu diệt được bào tử vi khuẩn
(6).
Khử nhiễm (Decontamination): là q trình sử dụng tính chất cơ học và hóa
học, giúp loại bỏ các chất hữu cơ và giảm số lượng các vi khuẩn gây bệnh có trên
các DC để bảo đảm an tồn khi sử dụng, vận chuyển và thải bỏ (6).
Tiệt khuẩn (Sterilization): là quá trình tiêu diệt hoặc loại bỏ tất cả các dạng
của vi sinh vật sống bao gồm cả bào tử vi khuẩn (6).


5

1.2. Quy trình khử khuẩn dụng cụ tại bệnh viện
1.2.1. Phân loại dụng cụ tái sử dụng nhằm lựa chọn phương pháp xử lý
phù hợp
Bảng 1.1. Phân loại Spaulding
Phương pháp

Mức độ diệt khuẩn

Loại dụng cụ được áp dụng
Là những DC tác động đến
da, mô, mạch máu và khoang
vô khuẩn: dụng cụ phẫu
thuật, ống thông tiểu,...
Những dụng cụ thiết yếu và


Tiệt khuẩn

H
P

Diệt được tất cả vi sinh

bán thiết yếu chịu nhiệt chăm

vật bao gồm bào tử vi

sóc người bệnh

khuẩn

Những dụng cụ thiết yếu

không chịu nhiệt và bán thiết
yếu

U

H

Khử khuẩn mức độ cao

Những dụng cụ không chịu

nhiệt và dụng cụ bán thiết

yếu có thể ngâm được
Dụng cụ bán thiết yếu khơng
chịu nhiệt

Diệt được tất cả vi sinh

Là những DC tiếp xúc niêm

vật trừ bào tử vi khuẩn

mạc, vùng da đang bị tổn
thương cần khử khuẩn mức
độ cao

Khử khuẩn mức độ
trung bình

Diệt các vi khuẩn thông

Một số dụng cụ bán thiết yếu

thường, hầu hết các virus

và không thiết yếu hoặc bề

và nấm nhưng khơng tiêu

mặt

diệt được bào tử vi khuẩn


Là những DC có thể tiếp xúc

và Mycobacteria

vùng da không bị tổn thương


6

Diệt các vi khuẩn thông
Khử khuẩn mức độ
thấp

thường, một vài virus và

Những dụng cụ không thiết

nấm nhưng không tiêu diệt yếu, bề mặt, khơng có dính
được bào tử vi khuẩn và

máu

Mycobacteria
* Nguồn: Bộ Y tế Hướng dẫn khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ trong khám bệnh
chữa bệnh (Ban hành theo Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 27/09/2012 của Bộ Y
tế), Bộ Y tế, 2012 (6).
- Khử trùng thiết bị nội soi: để ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng ảnh hưởng
đến sức khỏe các ống nội soi kém chịu nhiệt như ống nội soi tiêu hóa, ống soi phế


H
P

quản, ống soi tai mũi họng phải được làm sạch và phải được khử khuẩn ở mức độ
cao sau mỗi lần sử dụng (7).

Khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ gồm những các bước sau đây:
1. Làm sạch: làm sạch bề mặt cơ học bên trong và bên ngoài, bao gồm chải
sạch các bề mặt bên trong và xả mặt bên ngoài bằng nước và chất tẩy rửa.

U

2. Khử khuẩn: ngâm ngập dụng cụ vào hóa chất khử khuẩn đảm bảo đúng thời
gian quy định.

3. Rửa sạch: rửa sạch dụng cụ dưới vòi nước.

H

4. Làm khơ: làm khơ bằng áp lực của khơng khí hoặc khăn sạch.
5. Đóng gói: đóng gói dụng cụ bằng khăn vải hoặc túi ép tiệt trùng.
6. Hấp tiệt khuẩn: hấp tiệt khuẩn ở nhiệt độ 1210C.


7

H
P

U


H

“Không”: dụng cụ không chịu được nhiệt độ
“Không”: không tiệt khuẩn bằng máy tiệt khuẩn nhiệt độ thấp
Sơ đồ 1.1. Quy trình xử lý dụng cụ

*Nguồn: Bộ Y tế Hướng dẫn khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ trong khám bệnh
chữa bệnh (Ban hành theo Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 27/09/2012 của Bộ Y
tế), Bộ Y tế, 2012 (6).
- Những dụng cụ phẫu thuật cần được xử lý:
+ Dụng cụ được các khoang vơ khuẩn (Ví dụ: kẹp phẫu tích, kéo phẫu thuật,
Kelley cong, Kelley thẳng...) đều được xếp vào những dụng cụ thiết yếu, cần tiệt
khuẩn.


8

+ DC nha khoa không đưa vào mô mềm hoặc xương (Ví dụ: xi ranh hút nước,
tụ điện hỗn hợp) nhưng có thể tiếp xúc với mơ mềm ở miệng và chịu được nhiệt
được phân loại vào DC bán thiết yếu, cần TK hoặc tối thiểu KK ở mức độ cao (9,
6).
1.2.2. Thực hiện công tác khử khuẩn - tiệt khuẩn dụng cụ y tế
Mỗi khoa/phòng của cơ sở y tế cần phải phân định rõ ràng những khu vực
hoặc phòng xử lý dụng cụ bẩn riêng biệt. Mỗi cơ sở y tế cần có trung tâm tiệt khuẩn
(TTTK) tập trung để tiệt khuẩn – khử khuẩn những dụng cụ đã được xử lý sơ bộ tại
các khoa/phòng để đảm bảo hiệu quả khử khuẩn – tiệt khuẩn nhằm làm giảm tỷ lệ
lây nhiễm chéo cho bệnh nhân (10, 11). Trên thực tế do điều kiện nguồn kinh phí

H

P

cịn hạn chế, nhân lực thiếu hoặc chưa đủ trình độ chuyên môn,...một số cơ sở y tế
chưa thực hiện việc khử khuẩn - tiệt khuẩn theo hướng tập trung.

Các cơ sở y tế cần trang bị các phương tiện để sẵn sàng thực hiện khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ đảm bảo an toàn cho người bệnh và nhân viên y tế, bao gồm:
+ Các phương tiện để thực khử khuẩn dụng cụ như xơ/chậu có nắp đậy kín,

U

hóa chất làm sạch, khử khuẩn, nước, bồn cọ rửa và bàn chải cọ rửa phải phù hợp với
từng loại dụng cụ

+ Các phương tiện để tiệt khuẩn như máy tiệt khuẩn DC bằng nhiệt ướt, máy

H

sấy khô, máy tiệt khuẩn nhiệt độ thấp hoặc hóa chất khử khuẩn mức độ cao để thực
hiện khử khuẩn với DC khơng chịu nhiệt.

Cần có xe vận chuyển dụng cụ bẩn và dụng cụ được làm sạch riêng để tránh
lây nhiễm chéo trong quá trình vận chuyển. Đồng thời có tủ/giá để bảo quản dụng
cụ vơ khuẩn riêng.

Cần có phương tiện bảo hộ lao động như: găng tay, khẩu trang, quần áo bảo
hộ,...
Yếu tố quy trình, quy định: Mỗi cơ sở y tế cần xây dựng quy trình, quy định
cụ thể về loại dụng cụ, nhóm quy trình dựa trên Hướng dẫn của Bộ Y tế và thực
hiện đào tạo, tập huấn cho nhân viên y tế biết rõ được những quy trình.
Thực hiện theo dõi, giám sát: Việc theo dõi, giám sát cán bộ nhân viên y tế

thực hiện đúng quy trình, quy định là việc làm cần thiết và rất quan trọng.


9

1.2.3. Các biện pháp khử khuẩn – tiệt khuẩn dụng cụ
1.2.3.1. Làm sạch dụng cụ
Dụng cụ sau khi được sử dụng phải được xử lý ngay bằng phương pháp làm
sạch tại các buồng xử lý dụng cụ của khoa/phòng và đơn vị tiệt khuẩn của trung
tâm. Có thể sử dụng nước hoặc chất tẩy rửa có hoặc khơng có enzyme để làm sạch
dụng cụ. Đối với những dụng cụ dễ hư hỏng, dụng cụ tinh tế như DC nội soi, DC vi
phẫu, DC phẫu thuật đặc biệt có nguy cơ lây nhiễm cao thì nên dùng chất tẩy rửa có
chứa enzym trước khi làm những bước xử lý tiếp theo.
Có thể làm sạch DC bằng tay hoặc sử dụng máy rửa. Nếu làm sạch bằng tay
cần trang bị đầy đủ phương tiện bảo hộ lao động, phương tiện làm sạch đầy đủ như

H
P

xơ/chậu, bàn chải, hóa chất,...Đối với làm sạch bằng máy như máy rửa dụng cụ nọi
soi, máy rửa bằng sóng siêu âm,...cần chú ý ngâm ngập DC cần xử lý. Sau khi làm
sạch cần kiểm tra tình trạng của DC, thiết bị ở các bề mặt, khe, chú ý loại bỏ hoặc
sửa chữa những DC trong quá trình làm sạch bị hư hỏng (11).

H

U


10


Chuẩn bị dụng cụ để vận chuyển
Tiếp nhận dụng cụ
Dụng cụ ướt

Dụng cụ khô
Làm sạch/khử nhiễm

Tráng rửa lại

H
P

Làm sạch/khử khuẩn
bằng máy

Làm sạch/khử khuẩn
bằng tay

Làm khơ

U

Bảo dưỡng, kiểm tra, đóng gói

H

Sơ đồ 1.2. Quy trình xử lý dụng cụ sau sử dụng
*Nguồn: Bộ Y tế Hướng dẫn khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ trong khám bệnh
chữa bệnh (Ban hành theo Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 27/09/2012 của Bộ Y

tế), Bộ Y tế, 2012 (6).

1.2.3.2. Khử khuẩn dụng cụ
- Khử khuẩn dụng cụ mức độ cao: Phương pháp này được sử dụng trong
trường hợp dụng cụ bán thiết yếu không thể xử lý được bằng phương pháp tiệt
khuẩn. Sau khi làm sạch bằng enzym, lau khơ, ngâm với hóa chất khử khuẩn. Nên
lựa chọn những loại hóa chất phù hợp theo hướng dẫn của nhà sản xuất như
Glutaraldehyde, Glutaraldehyde với Phenol hoặc Phenate, Orthophthalaldehyde,
Hydrogen peroxide và Peracetic acid. Bên cạnh đó cần phải thực hiện đúng thời
gian theo khuyến cáo của nhà sản xuất, vì nếu q thời gian có thể ảnh hưởng đến


11

chất lượng của DC. Nồng độ khi ngâm mỗi loại DC là khác nhau, chú ý pha chế
nồng độ phải phù hợp cho từng loại dụng cụ. Sau khi ngâm dụng cụ với hóa chất
KK phải tráng lại với nước vô khuẩn, không dùng nước máy để tráng lại dụng cụ
sau đó cần phải vơ khuẩn hoặc lau khơ bằng gạc vô khuẩn và đem đi bảo quản (11).
- Khử khuẩn mức độ trung bình, thấp: sử dụng cho những DC tiếp xúc với da
lành, cần lựa chọn loại hóa chất phù hợp với từng loại dụng cụ. Trước khi ngâm cần
phải lau khô sau khi đã làm sạch. Trong quá trình khử khuẩn cần đảm bảo nồng độ
và thời gian ngâm DC theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Tráng lại với nước sạch
sau khi ngâm và bảo quản trong điều kiện sạch sẽ (11).

Từ
khoa
điều trị

H
P


Tiền
làm
sạch

Xe chuyên
chở dụng
cụ

Bỏ dụng cụ
và khay rửa
lên xe
chuyên chở

Quá trình
làm sạch và
khử khuẩn

Sơ đồ 1.3. Sử dụng máy khử khuẩn tự động

U

*Nguồn: Bộ Y tế Hướng dẫn khử khuẩn tiệt khuẩn dụng cụ trong khám bệnh
chữa bệnh (Ban hành theo Quyết định số 3671/QĐ-BYT ngày 27/09/2012 của Bộ Y
tế), Bộ Y tế, 2012 (6).

H

1.2.3.3. Tiệt khuẩn


Tiệt khuẩn nhanh: Được sử dụng trong điều kiện khơng có những phương
pháp tiệt khuẩn khác vì thế cần phải đảm bảo các điều kiện sau: trước khi tiệt khuẩn
cần làm sạch dụng cụ, đảm bảo không để DC lây nhiễm vi khuẩn ngoại sinh trong
quá trình vận chuyển từ nơi tiệt khuẩn đến người bệnh. Sau khi tiệt khuẩn dụng cụ
vẫn phải đảm bảo chất lượng. Giám sát chặt chẽ về các thơng số vật lý, hóa học,
sinh học. Chỉ dùng phương pháp tiệt khuẩn nhanh đối với những DC khơng thể
đóng gói, khơng thể sử dụng phương pháp tiệt khuẩn khác (11).
Tiệt khuẩn bằng phương pháp hấp khơ: thích hợp để tiệt khuẩn các dụng cụ y
tế bằng kim loại và thủy tinh. Trong thời gian 150 phút với nhiệt độ 150oC (300oF)
hoặc nhiệt độ tiệt khuẩn là 160oC (320oF) với thời gian là 120 phút hoặc trong thời


12

gian 1 giờ mức nhiệt độ 170oC (340oF). Phương pháp này ít được khuyến cáo sử
dụng vì dễ làm hư hỏng DC và hiệu quả tiệt khuẩn không bằng hấp ướt (11).
Tiệt khuẩn bằng phương pháp hấp ướt: là phương pháp thường được sử dụng
để tiệt khuẩn cho tất cả các DC trong thủ thuật xâm lấn chịu được độ ẩm và nhiệt
độ. Ưu điểm của phương pháp này là khơng độc, rẻ tiền, diệt nhanh chóng các tác
nhân gây bệnh tuy nhiên lại dễ làm hư hỏng dụng cụ. Với nhiệt độ 121oC, 1,036 atm
thì hấp trong thời gian 15 phút. Với nhiệt độ 134oC, 2,062 atm thì hấp trong thời
gian 3 – 4 phút (11).
Tiệt khuẩn bằng phương pháp nhiệt độ thấp: áp dụng cho những DC không
chịu được nhiệt, phương pháp này sử dụng Ethylen Oxide ra đời vào năm 1940 và

H
P

phương pháp sử dụng Formandehyde ra đời vào năm 1960. Nhược điểm của hai
phương háp này là độc, có khả năng gây ung thư, có nguy cơ xảy ra cháy nổ (11).

1.2.4. Những điều cần lưu ý khi khử khuẩn dụng cụ
1.2.4.1. Tránh dụng cụ bị ăn mòn khi khử khuẩn

Cần làm theo khuyến cáo của nhà sản xuất. Thận trọng với các chất tẩy bằng a

U

xít và các loại trung hịa đối với DC khơng gỉ, tránh tiếp xúc lâu dài trong môi
trường ẩm, xử lý DC trong mơi trường trung tính.

Ăn mịn do áp suất trong quá trình khử khuẩn: Chú ý ở các khớp nối của dụng

H

cụ ở trạng thái đang mở, cần giảm lượng Clorua ở mức tối thiểu, sắp xếp các thao
tác hợp lý theo khuyến cáo của nhà sản xuất.
Sử dụng Clorua với nồng độ thấp trong nước để phòng ngừa tình trạng rỗ trên
bề mặt, cần giảm tối thiểu sự tiếp xúc của DC với hóa chất có chứa Clorua.
Để tránh tình trạng rỉ cần sử dụng chất bơi trơn vào chỗ khớp nối, dàn đều chất
bôi trơn, chất bơi trơn sử dụng là loại an tồn về mặt sinh lý học, không chứa nhựa
mủ hoặc cao su.
Sau khi thực hiện làm khơ DC cần gói hoặc cho vào thùng cứng những DC
cần thiết cho vào khay, giỏ DC. Sắp xếp bộ DC theo đúng cấu trúc tránh người sử
dụng lấy ra bị tái nhiễm, khơng nên đóng gói chặt DC có khớp nối, các chi tiết tháo
được nên tháo rời. Đặt những DC lõm sao cho dễ thoát nước ra ngoài (12).


13

1.2.4.2. Khử khuẩn bằng hóa chất lỏng

Lựa chọn hóa chất lỏng khi xử lý thiết bị, dụng cụ y tế trong cơ sở y tế cần:
Hiệu quả đối với mục đích sử dụng
Tính tương thích với thiết bị, dụng cụ và bề mặt cần khử khuẩn
Mục đích sử dụng cuối cùng của thiết bị/dụng cụ cần khử khuẩn
Phương pháp giám sát nồng độ sản phẩm
Các khuyến nghị về rửa sạch sau khi khử khuẩn (ví dụ: chất lượng nước, thể
tích, thời gian)
An tồn khi sử dụng, ít gây độc hại và khó chịu cho nhân viên
An tồn mơi trường và khả năng phân hủy sinh học

H
P

Các khuyến nghị của nhà sản xuất đối với chất khử khuẩn hóa học phải được
thực hiện liên quan đến:

Cách sử dụng - nhà sản xuất chất khử khuẩn phải cung cấp cách sử dụng
khuyến nghị cho chất khử khuẩn để đảm bảo rằng chất này tương thích với thiết bị/
dụng cụ y tế mà chất khử khuẩn được sử dụng.

U

Thời gian tiếp xúc (LƯU Ý: khi nhà sản xuất khuyến nghị thời gian tiếp xúc
với một sản phẩm cụ thể ngắn hơn yêu cầu để đạt được mức độ khử khuẩn/tiệt
khuẩn mong muốn, chuyên gia phịng ngừa và kiểm sốt nhiễm khuẩn phải được tư
vấn).

H

Thời hạn sử dụng

Xử lý đúng cách
Lưu trữ

Độ pha loãng thích hợp
Thiết bị bảo hộ phải có

Giám sát và đánh giá quá trình của khử khuẩn mức độ cao:
- Các que thử hóa học phải được sử dụng để xác định xem có nồng độ hiệu
quả của hoạt chất hay không
+ Tần suất thử nghiệm phải dựa trên tần suất sử dụng các dung dịch (tức là thử
nghiệm hàng ngày nếu sử dụng)