Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên
A. PHN M U

I. Lý do chọn đề tài
GS Trần Đình Sử viết trong bài "Văn học so sánh trong bối cảnh giao
lưu toàn cầu hoá hiện nay" đã khẳng định:" Văn học so sánh là ngành nghiên
cứu ra đời nhằm khám phá mối liên hệ văn học giữa các quốc gia hay liên
quốc gia bổ sung quan trọng cho hướng nghiên cứu văn học dân tộc biệt lập
từ trước đến nay". Đồng thời, văn học so sánh cũng là lĩnh vực cho thấy mối
quan hệ giữa văn học Việt Nam và văn học thế giới, đặc biệt cho thấy vị thế,
thân phận và tính tự chủ của văn học Việt Nam trong thế giới. Nó làm thay
đổi quan niệm về một nền văn học biệt lập. Rõ ràng giữa các nền văn học của
các tác giả của các quốc gia khác nhau có sự ảnh hưởng tác động trên một
mức độ nào đó, địi hỏi chúng ta cần khám phá tìm hiểu.
Trong sáng tác văn học của mình, nhiều tác giả đã sử dụng những hình
ảnh, biểu tượng giống nhau để truyền tải nội dung, nghệ thuật cũng như tư
tưởng và thông điệp trong tác phẩm của mình. Sự tương đồng ngẫu nhiên đó
khơng chỉ dừng lại ở những tác giả cùng một dân tộc mà cịn lan rộng tới nhiều
tác giả trên tồn thế giới. Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) là một nhà văn
“tinh anh và tài năng” nhất cho phong trào đổi mới văn học Việt Nam sau
1975 (Nguyên Ngọc). Ông luôn luôn cố gắng tạo ra sự cách tân trong văn học,
đưa văn học phát triển theo một hướng mới – đi sâu vào con người . Ông quan
niệm “Văn học và con người là hai vòng tròn đồng tâm và con người là trung
tâm của vịng trịn đó”. Do vậy mà dòng ý thức, độc thoại nội tâm của con
người được tác giả đi từng ngõ ngách của tâm hồn từ tiềm thức đến vơ thức
(giấc mơ). Ơng là một vì sao quý hiếm trên nền văn đàn Việt Nam. Còn Hêming – uê (1899 – 1961) – bậc văn hào của văn học của Mỹ với lý thuyết
“tảng băng trơi”, ba phần nổi bẩy phần chìm. Từ những trang viết của ông,
người ta càng hiểu hơn tài năng của một nhân cách lớn. Nhân vật của ông là
nhân vật tự thể hiện, tự bộc lộ mình, chiến đấu dũng cảm cho tư tưởng tiến bộ

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

ca Hờ-ming-uờ. Tht bt ng và ngẫu nhiên, người viết nhận thấy cả hai tác
giả trong những sáng tác của mình “Phiên chợ Giát” và “Ông già và biển cả ”
đều chọn lấy biểu tượng giấc mơ cho nhân vật chính của mình : Lão già Khúng
và ông lão đánh cá Xan-chi-a-go. Giấc mơ ấy như thế nào? Có ý nghĩa gì?
Giấc mơ trong đời sống thì ai cũng biết và cũng hiểu một chút ít nhưng
giấc mơ đi vào trong văn học nghệ thuật đã có sự khác biệt khi chuyển tải nội
dung bằng ngơn ngữ. Nó bắt nguồn thế nào ? Đặc điểm và giá trị nghệ thuật
của nó ra sao là một vấn đề không phải ai cũng lý giải, cắt nghĩa được. Hiện
tượng “giấc mơ” được sử dụng trong văn học khá nhiều, ví dụ như sáng tác
của Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Minh Châu… Điều đó quả là một hiện
tượng hiếm lạ và hấp dẫn giới khoa học không thể không quan tâm xem xét,
tìm hiểu.
Nghiên cứu vấn đề giấc mơ trong hai tác phẩm : “Phiên chợ Giát” của
Nguyễn Minh Châu và “Ông già và biển cả” của Hê- ming- uê, người viết
mong muốn khám phá thế giới nghệ thuật cũng như tư tưởng của tác giả. Đây
là một vấn đề hấp dẫn và mới mẻ lý thú nhưng cũng khó khăn mà người viết
sẽ tiến hành triển khai qua phần trình bày phát triển đề tài.
II. Lịch sử đề tài

Tìm hiểu về thuật ngữ “Giấc mơ ” và những đặc điểm của nó có khá
nhiều sách báo nghiên cứu nhưng thường ở mức chung chung, chưa tìm hiểu
một cách sâu rộng. Có thể kể đến những cơng trình như :
+ Sigmun Freud, Các bài viết về giấc mơ và giải thích giấc mơ, Nhập
đề của Herman Beland, NXB thế giới, HN- 2005
+ Phân tâm học nhập môn – Sigmund Freud – dịch giả Nguyễn Xuân Hiến
+ Đỗ Lai Thúy, Phân tâm học của Freud, NXBVH, 1999
….
Các nhà nghiên cứu trên đã trình bày vấn đề giấc mơ trên bình diện cả
về sinh lý học và bước đầu nghiên cứu ảnh hưởng của nó đến sáng tạo nghệ
thuật. Giấc mơ không đơn giản là một biểu hiện thường gặp nơi sinh lý con

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

2

Trờng ĐHSP Hà Néi


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

ngi na m nú có những điều thần bí, huyền diệu. Trong văn học nghệ
thuật nó đóng vai trị như một nhân tố quan trọng trong việc thể hiện tư tưởng
nghệ thuật của tác giả. Nhìn chung các tác giả trên đã giúp người viết những
khái niệm, lý thuyết cơ bản làm cơ sở để đi sâu vào đề tài.
Thêm nữa vấn đề nghiên cứu, giải mã giấc mơ trong những tác phẩm
cụ thể là một vấn đề hồn tồn mới, chưa có một cơng trình nào đi sâu vào
nghiên cứu nên có rất ít tài liệu giúp người viết tham khảo một cách trực

quan. Gần đây người ta thường hay nhắc tới hiện tượng sex trong văn học,
chủ nghĩa hiện sinh… và tìm mọi phương thức biểu hiện để minh họa cho sự
cách tân này. Trong đó hiện tượng vận dụng nghiên cứu phân tâm học của
Freud vào văn học Việt Nam khá phong phú, đa dạng vì đây cũng là một lý
thuyết mới, một mảnh đất hứa mới được giới khoa học quan tâm nghiên cứu .
Đồng thời trong thuyết này đã bao chứa nội dung của phần Giấc mơ – một
nhân tố không thể thiếu trong vô thức của con người. Cụ thể như bài viết của
Hồ Thế Hà với nhan đề “Hướng tiếp cận từ phân tâm học trong truyện
ngắn Việt Nam sau 1975” hay Trần Thị Thanh Nhị trong “Một sự thể
nghiệm phân tâm học trong truyện ngắn Việt Nam”. Phân tâm học của
Freud được đặc biệt chú ý và người ta dần chấp nhận những học thuyết này
của ông. Bằng những chứng minh logic, thực tế trong các tác phẩm văn học
Việt Nam, đặc biệt là truyện ngắn sau 1975 đã khẳng định ảnh hưởng của
phân tâm học của Freud đến sáng tác nghệ thuật. Những cơng trình trên đã
hưởng ứng cùng những bài viết của các tác giả khác về lý thuyết này, chẳng
hạn bài viết của cô Lê Lưu Oanh “Những biểu hiện của thế giới tâm linh và
vơ thức trong thơ trữ tình sau 1975”, bài viết của Phương Lựu, … phân tích
ảnh hưởng của phân tâm học trong thơ ca. Tuy nhiên, đề tài giấc mơ tưởng
gần gũi thân quen nhưng khi nghiên cứu lại gặp rất nhiều khó khăn. Nếu như
phân tâm học có thể tồn tại với những đặc điểm, đặc trưng đã được các nhà
khoa học, nghiên cứu khoa học chỉ ra rồi nhưng vấn đề giấc mơ lại quá mới
mẻ, rất khó để chỉ ra được đặc điểm của nó. Giấc mơ có thể tồn tại và lý giải

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

3

Trờng ĐHSP Hà Nội



Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

theo sinh lý hc nhng giấc mơ trong sáng tạo nghệ thuật thì nó khơng chỉ là
một biểu hiện sinh lý học mà nó có sự sáng tạo, dụng cơng và mang trong nó
ẩn ý, tượng trưng, biểu tượng cho một tư tưởng nào đó. Do vậy, giấc mơ là
một biểu tượng khá hấp dẫn lý thú, nó mang trong mình vừa là biểu hiện của
sinh lý con người, vừa là biểu tượng nghệ thuật.
Giải mã về giấc mơ trên phương diện lý thuyết người viết đã dựa vào
cơng trình nghiên cứu của Đỗ Lai Thúy, và dựa vào tư liệu: “Sigmun Freud,
Các bài viết về giấc mơ và giải thích giấc mơ, Nhập đề của Herman Beland
” cùng với một số tư liệu là bài viết của một số tác giả trên các trang web:
www. talawas.com; dongtac.net; vnthuquan.net. Các tác giả đã gợi ý cho
người viết cách hiểu khách quan và đúng đắn nhất về giấc mơ. Từ đó người
viết tìm ra những đặc trưng của giấc mơ và triển khai đề tài theo hướng giải
mã giấc mơ trong hai tác phẩm “Phiên chợ Giát” của Nguyễn Minh Châu
và “Ông già và biển cả” của Hê- ming-uê. Giấc mơ ở đây là một phương
thức nghệ thuật thể hiện của các tác giả. Không phải ngẫu nhiên người viết
chọn hai tác phẩm của hai tác giả thuộc hai đất nước khác nhau, hai thời đại
khác nhau nhưng tựu trung lại có những điểm giống nhau trong cách thể hiện.
Đó là ba giấc mơ của lão Khúng trước khi quyết định bán con bò và ba giấc
mơ của ông già Xan – chi- a- go trước và sau khi ra biển bắt cá. Một nhà văn
viết về người nông dân, một người viết về lão ngư dân, một bên là bi kịch của
kẻ phải lai lưng ra làm với đất, cải tạo đất nhưng lại cô đơn, chia lìa vật thân
thuộc, một bên là bi kịch của người thất bại với chính nghề nghiệp của mình.
Cả hai giấc mơ của hai nhân vật này tuy không xuất hiện nhiều và hầu
hết các tác giả khi nghiên cứu về nó đều bỏ qua hoặc khơng tập trung phân
tích. Dù chỉ là một chi tiết nhỏ nhưng với người viết đây là những chìa khóa
gợi mở những vấn đề khá thú vị trong nội dung của tác phẩm. Giải mã giấc

mơ của hai tác phẩm này sẽ góp phần nêu một hướng tiếp cận vào văn học
nghệ thuật.

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

4

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

III. i tng, phm vi nghiên cứu
1. Đối tượng
Tìm hiểu đề tài Giấc mơ trong truyện ngắn “Phiên chợ Giát” của
Nguyễn Minh châu và “Ông già và biển cả” của Hê-ming-uê.
2. Phạm vi nghiên cứu
- Nghiên cứu hai văn bản chính là tác phẩm “Phiên chợ Giát” và “Ông
già và biển cả”.
- Nghiên cứu một số tư liệu có liên quan đến đề tài cần nghiên cứu.
IV. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tổng hợp
- Phương pháp phân tích, bình giảng
- Phương pháp khảo sát
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp so sánh

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn


5

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên
B. PHN NI DUNG
Chơng I

GIC MƠ VÀ VAI TRỊ CỦA NĨ TRONG ĐỜI SỐNG,
KHOA HỌC VÀ SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT
I. Các quan niệm về giấc mơ
1. Quan niệm của tôn giáo về giấc mơ
Theo từ điển bách khoa tồn thư thì “Mơ hay giấc mơ là những trải
nghiệm, những ảo tưởng trong trí óc khi bạn ngủ. Hiện tượng mơ không chỉ
xảy ra với con người mà cũng có thể xảy ra với các động vật có vú và một
số lồi chi …Các sự việc xảy ra trong giấc mơ thường không xảy ra được
hoặc khơng giống trong thực tế, chúng thường nằm ngồi sự điều chỉnh của
người mơ…những người nằm mơ có thể trải qua những cảm xúc mãnh liệt
khi đang mơ”.
Tuy vậy trong tôn giáo lại khác. Trải qua những giấc mơ nổi tiếng có
trong lịch sử, Phật giáo quan niệm “Giấc mơ như một điềm báo trước là một
niềm tin của con người kể từ thời cổ đại cho đến nay, được chia xẻ bởi mọi
nền văn minh từ thời Hy Lạp, La Mã cho đến Ấn Độ, Trung Hoa...” Lịch sử
đã ghi lại không biết bao nhiêu giấc mơ đã làm thay đổi cả cục diện thế giới
của các vĩ nhân, danh tướng. Tiêu biểu là hai giấc mơ “con voi trắng sáu
ngà” và giấc mơ của công chúa Da Du Đà La vào đêm mà hoàng tử chuẩn bị

chốn khỏi cung lên đường tìm đạo, bà đã mơ thấy cả một giấc mộng dài.
Giấc mơ thứ nhất được mệnh danh “Phật giáo khởi đi từ một giấc mơ”
của Hoàng hậu Ma Gia. Giấc mơ này đã được ghi trong các kinh sách của Phật
giáo như Phổ Diệu Kinh, Phật bản Hạnh tập kinh… và đặc biệt là trong bộ
Nhân Duyên truyện “… Bốn vị thiên vương xuất hiện nâng chiếc giường ngủ
của bà lên, khiêng đến dãy núi Hy Mã Lạp Sơn và để xuống dưới một tang cây
long thọ lớn…và rồi các tiên nữ đã đến tắm rửa cho bà, thay trang phục của
thiên giới, xức dầu thơm và phủ lên bà những vòng hoa lớn. Họ để bà nm trờn

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

6

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

chic ging ca thiờn ỡnh, đầu quay về hướng đông. Bồ tát (tiền thân của
Đức Phật) trong hình dạng của một con voi trắng hiên ngang, xuất hiện từ
hướng bắc tiến đến gần bà. Cầm giữ một đóa sen trắng trên chiếc vịi của
mình, ngài đi quanh bà ba vòng, xong nhẹ nhàng gỏ vào hông phải của bà và
nhập thai.” Giấc mơ báo trước hoàng hậu sẽ sinh ra Hoàng tử mà tương lai sẽ
làm vẻ vang giịng họ Thích Ca. Giấc mộng này đã tác động và liên quan đến
thái tử Tất Đạt Đa sau này để ngài ln khao khát đi tìm chân lý. Như vậy Phật
giáo đã chia sẻ niềm tin của các truyền thống tín ngưỡng đương thời và trước
đó. Họ tin rằng giấc mộng đến với con người như một điềm báo trước. Điềm
báo này như chúng ta sẽ thấy khơng phải chỉ là điềm lành mà cịn báo hiệu cho

giấc mộng thứ hai của Công chúa Da Du Đà La.
Công chúa Da Du Đà La mơ thấy những dấu hiệu mình sẽ mất chồng.
Nàng mơ thấy: “Bà thấy mình dùng bàn tay trái cắt đi mái tóc, chiếc vương
miện rơi xuống đất và cả tứ chi cũng bị cắt lìa…Rồi thì chiếc giường ngủ của
hai người gãy đổ sụm xuống nền nhà, chiếc lọng che của vua cha cũng vỡ
tan, các vật trang hoàng trên chiếc lọng rơi lả tả xuống dịng sơng và bị nước
cuốn trơi đi.” Theo phong tục của Ấn Độ vào thời đó, những người góa phụ
thường khơng để tóc và khơng mang đồ trang sức, do vậy mà nó báo trước
rằng Thái Tử sẽ từ bỏ gia đình,vợ con, ngơi báu để lên đường tìm đạo, điều
mà ngài ln ấp ủ trong lịng nhưng vẫn ln dấu kín ngay cả đối với những
người thân.
Nói tóm lại Phật giáo coi giấc mơ như một điềm báo trước. Điều đó
xuất phát từ niềm tin tín ngưỡng, họ cho rằng Thần phật sẽ báo trước cho họ
một điều gì đó xảy ra trong tương lai. Giấc mơ không phải đến ngẫu nhiên mà
giống như một sự thần giao cách cảm với thần linh.
2. Quan niệm của Freud về giấc mơ
Theo tính tốn của nhiều người, con người ta dành một phần ba đời
người để ngủ có nghĩa là sống trong những giấc mơ. Giấc mơ đã được các tác
giả là các triết gia phương Tây đề cập đến từ lâu với những tên tuổi như:

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

7

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên


Hippocrates; Plato; Aristotle nhng cú lẽ chỉ thật sự bắt đầu và đạt thành
công mỹ mãn với tác giả Freud.
Sigmund Freud (1856- 1939), là cha đẻ của ngành phân tâm học, là
người đầu tiên khám phá sâu sắc những vấn đề thuộc vơ thức. Ơng cũng đã
giải thích cắt nghĩa về giấc mơ, sử dụng những gì liên quan đến người nằm
mơ để lý giải giấc mơ một cách có hệ thống. Cấu trúc tâm thức của con người
bao gồm ba tầng: ý thức. tiềm thức, vơ thức. Vơ thức là một mảnh đất bí hiểm
của bản năng. Hiểu được khái niệm phân chia này ta có thể dễ dàng đi vào
việc lý giải giấc mơ. Theo Freud ông phân biệt hai cấp độ của giấc mơ do
nằm mơ.
+ Thứ nhất là nội dung biểu hiện là loại giấc mơ mà ta có thể nhớ lại
được nội dung của nó
+ Thứ hai là nội dung ẩn tàng tức là những sự thực nằm ở phía sau.
Theo Freud ơng đã đưa ra q trình vận hành giấc mơ tức là tiến trình mà
phần vơ thức cũng như phần không được ý thức chấp nhận của nội dung ẩn
tàng chuyển hóa biến dạng thành nội dung biểu hiện. Freud cho rằng việc lý
giải giấc mơ phải được đi theo tiến trình đảo ngược có nghĩa là người phân
tích phải dùng nội dung biểu hiện như là điểm khởi đầu để từ những hình ảnh
méo mó mơ hồ khơng rõ nét này đi ngược lại, truy tìm cội nguồn của những
dòng ý tưởng được cất giấu trong nội dung ẩn tàng.
Trong cuốn sách “Giải thích giấc mơ”, Freud cho rằng giấc mơ là một
hiện tượng tinh thần, là phản ứng của linh hồn chống lại những kích động
phát sinh trong giấc ngủ. Có nhiều kích động bao gồm như kích động ngoại
thể và nội thể và kích động sóng điện từ. Ơng cho rằng xuất phát từ những
ham muốn khi thức. Sự kết nối này có thể so sánh với sự kết nối tạo nên các
hành vi sai lạc và hoạt động sang tạo. Khi các giấc mơ khơng phản ánh đúng
các hình ảnh người mơ đã được thấy Freud cho rằng đó là sự biến dạng của
các gic m.


Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

8

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

Núi túm li thụng qua tác phẩm vĩ đại “Giải nghĩa giấc mơ” đã mở ra
một cánh cửa cho độc giả hiểu về Giấc mơ. Freud cho rằng mục đích của giấc
mơ là thơng qua thế giới tưởng tượng huyền ảo thỏa mãn những ham muốn
vốn không được xã hội chấp nhận. Qua vương quốc của giấc ngủ những điều
không thể làm trong khi thức – chúng ta có thể tự do trải nghiệm những khám
phá bất ngờ.
3. Quan niệm của người viết về giấc mơ
Giấc mơ giống như một bí ẩn khiến giới khoa học khổ tâm nghiên cứu
và đưa ra những quan niệm khác nhau. Tất nhiên người viết không thể tạo ra
được một thuyết đối lập với những thuyết của các nhà khoa học trên. Nhưng
quan niệm của người viết là sự tổng gộp các ý kiến trên cơ sở đưa ra các đặc
điểm của giấc mơ, góp phần định hướng cho việc nghiên cứu đề tài.
Trước hết ta phải nhận thấy từ trước
đến nay có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về
giấc mơ. Ngay từ thời cổ người ta đã nghiên
cứu về nó. Người Hy Lạp và La Mã cổ đại tin
rằng các giấc mơ các thông điệp từ Chúa. Ở
Trung Quốc người ta tin rằng các giấc mơ là
cách thức để đến thăm các thành viên trong

gia đình những người đã chết. Một vài bản địa ở Mỹ và những người Mexico
tin rằng giấc mơ là một thế giới khác chúng ta viếng thăm khi đi ngủ. Ở Châu
Âu còn cho rằng giấc mơ là cơn ác mộng, là những điều xấu xa khi đi ngủ nên
đã có họa phẩm của Johann Heinrich Fussli với nhan đề “Cơn ác mộng”. Nó
gần giống như hiện tượng bóng đè bây giờ chúng ta vẫn thường hay sợ vậy.
Chỉ thực sự đến Freud giấc mơ mới được giải tỏa một cách khoa học
nhất. Người viết cho rằng, giấc mơ là một khái niệm trừu tượng về một hiện
tượng sinh lý, bệnh lý của con người. Giấc mơ trong đời sống thì mang nét
mộng mị vì người ta coi nó là sản phẩm của ngững vận động của các nơ
ron thần kinh của mình. Con người ai chả có những giấc mơ, con người

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

9

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

thng m mt n hai giờ hoặc 4, 5 tiếng một ngày. Giấc mơ của chúng ta
thường bao gồm tất cả các tri giác: hình ảnh, âm thanh, màu sắc, mùi vị các
đồ vật, mọi thứ chúng ta khó cảm nhận được. Thơng thường rất khó để chúng
ta nhớ lại các giấc mơ. Giấc mơ có giấc mơ n bình có những giấc mơ rất
khủng khiếp mà ta gọi là cơn ác mộng.
Thứ hai khi nghiên cứu về giấc mơ trong sáng tạo nghệ thuật, người
viết đặc biệt chú ý đến những đặc điểm của nó. Qua phần trình bày của các
tác giả về giấc mơ, mặc dù họ khơng trình bày một cách đầy đủ, nêu rõ đặc

điểm của nó nhưng người viết có thể khái quát thành các ý đặc trưng như sau:
+ Giấc mơ mang tính chất huyền bí và khó lý giải. Thông thường các
giấc mơ xuất hiện trong các tác phẩm văn chương đều mang đậm một khơng
khí huyễn hoặc khơng có thực. Ví dụ như giấc mơ trong truyện ngắn Nguyễn
Huy Thiệp trở đi trở lại như một biểu tượng. Nhân vật của Nguyễn Huy Thiệp
thường bị lạc vào trong những giấc mơ vì họ khơng cịn là những con người
có ý chí tuyệt đối khơng ảo tưởng nhưng lại giấu khát vọng và niềm tin trong
đó. Đó là nhân vật Tôi đầy thanh cao và lãng mạn trong “Những người thợ
xẻ” luôn muốn gặp các thiên sứ áo xanh áo đỏ. Chương trong “Người con gái
thủy thần” hướng tới những dịng, biển cả nơi có mẹ cả để khao khát tới
những giá trị thẩm mỹ cao đẹp. Hay như nhân vật Cún trong truyện ngắn
“Cún” chỉ khao khát một giấc mơ “được làm người” mà thôi…
+ Giấc mơ là sự phản ánh vô thức của con người. Đây chính là một đặc
điểm khá quan trọng trong học thuyết của Freud về phân tâm học. Ơng cho
rằng vơ thức chính là một đặc điểm của giấc mơ. Vơ thức là cái đối lập với ý
thức. Ý thức là những hành vi của con người có thể kiểm sốt dưới dạng có thể
gợi nhớ lại và do lý trí điều chỉnh. Nhưng vô thức là một khu vực bao la, bí ẩn
mà ta khơng thể biết một cách trực tiếp. Nó bao gồm tất cả những gì thuộc về
bẩm sinh, di truyền, và bản năng đặc biệt là bản năng tình dục. Nhìn chung có
thể hiểu đơn giản nhất về vô thức như sau: vô thức chứa đựng những khuynh
hướng của tiềm ẩn con người, nó chi phối tâm lý con ngi m con ngi

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
0

Trờng §HSP Hµ Néi



Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

khụng hay bit, cỏc nh tâm lý học gọi đó là tiềm thức ở đó chứa đựng những
khuynh hướng thầm kín của con người. Giấc mơ thể hiện những khát vọng
thầm kín của con người trong vô thức mà trong thực tế con người không đạt
được. Dù chỉ là vơ thức nhưng nó lại biểu hiện những khát vọng của con người.
+ Giấc mơ thể hiện giao cảm của con người và linh cảm trong giấc mơ
thường là có thật. Thường thì con người thường mơ về những sự vật con
người rất gần gũi thân quen với ta và đơi khi nó có một sự giao cảm đặc biệt
mà khơng phải ai cũng có thể lý giải nổi. Lão già Khúng mơ về con bò
Khoang đen – là con vật ni đã gắn bó với lão gần suốt cả cuộc đời. Nó là
những trăn trở chi phối tâm lý của con người, giữa lão và con bị đó có mối
giao cảm với nhau rất nhân văn, rất người. Sự trăn trở đó đi vào trong giấc
mơ, biến những gì đang mong mỏi ở ngồi đời vào trong giấc mơ phát triển
theo một hướng khác mang cái kỳ bí, bí ẩn của một thế giới mà ngồi đời
khơng bao giờ có trong thực tế.
+ Giấc mơ cũng là sự mở rộng không gian tồn tại của con người, thể
hiện những khát vọng và ước mơ của con người. Con người ta sống trong giấc
mơ của mình, những sự vật diễn ra trong giấc mơ cũng bắt nguồn từ những gì
diễn ra trong đời sống. Chỉ có điều nó được thăng hoa và được diễn ra bằng
một thế giới tưởng tượng trong vô thức mà thôi. Con người hoặc sự vật thì có
thể vẫn như vậy (lão Khúng và con bị; ơng lão đánh cá và những con sư tử)
nhưng sự kiện diễn ra thì đã khác. Có thể mang màu sắc quái dị như trong
“Phiên chợ Giát” hoặc cũng có thể mang tầm vóc sử thi, oai hùng như trong
tác phẩm “Ơng già và biển cả”.
Nói tóm lại việc giải mã giấc mơ trong các tác phẩm trên ngày càng trở
nên có cơ sở và căn cứ xác thực. Giấc mơ cùng với những đặc điểm của nó
được các tác giả sử dụng như một phương thức nghệ thuật thể hiện tài năng

trong bút pháp thể hiện của nhà văn. Các quan niệm đưa ra ở trên là những ý
kiến được đông đảo dân chúng, độc giả và khoa học nghiên cứu về nó chấp

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
1

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

nhn. Ngi vit ch l người lược thuật lại những giá trị của lý thuyết đó và
dùng nó làm phương tiện phục vụ cho việc tiếp cận tác phẩm văn học mà thơi.
II. Vai trị ý nghĩa của giấc mơ trong đời sống và trong khoa học
sáng tạo nghệ thuật
1. Vai trò của giấc mơ trong đời sống
Những giấc mơ đã trở thành những yếu tố không thể thiếu trong cuộc
sống của con người. Khi chúng ta chìm sâu vào giấc ngủ não của chúng ta
được ngắt mạch khỏi môi trường xung quanh, nhiều tế bào não tiếp tục làm
việc với cường độ cao. Các tế bào đó liên kết những gì con người nghĩ đến lúc
ban ngày cái gì cho con người bận tâm lo lắng, buồn bực hoặc làm cho con
người ta vui vẻ, hạnh phúc. Và những lúc ấy những gì tồn tại trong kho ý thức
của chúng ta trỗi dậy và biểu hiện thành những giấc mơ mà ta thấy.
Mặc dù chúng ta có thể gặp những giấc mơ khơng may mắn như là ác
mộng bên cạnh những giấc mơ yên bình may mắn thì nó cũng là một phần
của cuộc sống không thể thiếu của con người. Thực sự, giấc mơ đã đưa con

người đến những vùng chân trời mới mà chỉ có trong giấc mơ mà thơi. Do
vậy mà nhiều khi giấc mơ giống như một liều thuốc trị liệu về tinh thần thúc
đẩy con người sáng tạo và có những niềm hy vọng mới.
Nhìn chung có thể nói rằng trong cuộc sống con người, giấc mơ đóng
vai trị vơ cùng quan trọng và có ý nghĩa lớn lao. Nó khơng thể thiếu vì nó là
sự vận động của một trí óc bình thường. Giấc mơ chỉ đến khi các nơ - ron
thần kinh của họ hoạt động và đem lại những hình ảnh, màu sắc, âm thanh là
những nhân tố biểu hiện trong giấc mơ.
2. Vai trò của giấc mơ trong khoa học và sáng tạo nghệ thuật
Với khoa học đặc biệt là ngành nghiên cứu phân tâm học, tâm lý học
mà cha đẻ của nó là Freud và các học trị của ơng đã phát triển thuyết phân
tâm học của ông thành một trường phái lý thuyết. Nó giúp các bác sĩ tâm thần
và những nhà hoạt động nghiên cứu về bệnh lý và tâm sinh lý con người là
một liệu pháp trị liệu hiệu quả, giúp nhiều bệnh nhân hồi phục lại được.

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
2

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

Riờng trong lnh vc sỏng tạo nghệ thuật, giấc mơ có vai trị cực kỳ
quan trọng. Nó đóng vai trị như một bước thăng hoa giúp con người sáng tạo
ra những tác phẩm hội họa, điêu khắc, những bài hát, những qn tốn khó lý

giải và cả những tác phẩm bất hủ sống mãi cùng với thời gian như các sáng
tác của nguyễn Minh Châu và Hê-ming-uê.
Trong điêu khắc hội họa có họa phẩm của Jonhann Heinrich Fussli
với nhan đề “Cơn ác mộng”. Hay như A.x. Griboedop nằm mơ thấy mình
đứng giữa bạn bè kể về đề cương vở hài kịch như ông mới viết xong thậm chí
ơng cịn đọc một vài đoạn nữa. Khi tỉnh dậy ơng đã chạy ra ngồi lấy bút viết
và ngay đêm ấy ơng đã sáng tác hồn thành tác phẩm kịch “Đau khổ vì trí
tuệ”. Thêm nữa nhà tốn học người Pháp Renne Descartes (1546- 1650) nằm
mơ thấy có người hướng dẫn ơng ứng dụng số học vào hình học và ơng đã
sáng tạo ra loại tốn hình học giải tích. Giáo sư hóa học người Nga D.L.
Mendeleev (1843- 1907) trong mơ thấy một trang bảng bao gồm nhiều ô và
các nguyên tố hóa học. Tỉnh dậy ông ghi lại ý tưởng thiết lập nên bảng các
nguyên tố hóa học mà chúng ta có bảng hệ thống tuần hồn các nguyên tố hóa
học ngày nay.
Như vậy giấc mơ mang trong nó những khả năng phi thường đầy bí ẩn
khó lý giải được. Nó xuất hiện trong nhiều ngành nghề khác nhau mà ta không
thể không biết tới. Trong văn học và sáng tác văn chương giấc mơ lại cáng
đóng vai trị quan trọng. Nó là kết tinh của sự thăng hoa nghệ thuật giúp cho
sáng tác mang một khuynh hướng huyễn hoặc nhưng nhiều khi cũng rất thực
tế. Qua đó mới cho ta thấy văn học đi sâu mọi khía cạnh của đời sống tinh thần
của con người, đi vào cả trong giấc ngủ của nhân vật để khám phá thế giới nội
tâm của nhân vật, phản ánh tính cách nhân phẩm của nhân vật, đồng thời thể
hiện tư tưởng của nhà văn. Trong tác phẩm “Phiên chợ Giát” và “Ông già và
biển cả” với hai giấc mơ của hai nhân vật trung tâm tác giả đã gián tiếp bộc lộ
những khát vọng thầm kín và những trăn trở của nhân vật trong giấc mơ, để
thấy được các nhân vật hoạt động cả trong tiềm thức và vơ thức.

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1

3

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên
Chơng II

SO SNH GIC M TRONG HAI TÁC PHẨM
“ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢ” VÀ “PHIÊN CHỢ GIÁT”
I. Nét tương đồng giữa hai giấc mơ của nhân vật Xanchiago và lão Khúng
1. Hiện tượng giấc mơ được lặp lại nhiều lần trong hai tác phẩm
“Ông già và biển cả” và “Phiên chợ Giát”
Truyện ngắn “Phiên chợ Giát ” được sáng tác những ngày đầu tháng
giêng 1989 – Nguyễn Minh Châu đã viết những trang cuối của tác phẩm độc
đáo này. Ra đời trong hoàn cảnh những ngày tháng cuối đời của ông trên
giường bệnh, tác phẩm mang trong nó tâm huyết cháy bỏng của ơng khi hồn
thành xứ mệnh viết về hình tượng người nơng dân lão Khúng. Truyện ngắn
như tình cờ là một sự tiếp nối tác phẩm “Khách ở quê ra” nhưng lại khai thác
tập trung cao hơn về nhân vật lão Khúng này. Xuyên suốt hai truyện ngắn
này, người đọc thấy trào dâng một niềm thương cảm pha chút ngậm ngùi mà
nhà văn Nguyễn Minh Châu đã dành cho nhân vật của mình.
“Phiên chợ Giát” là một tâm trạng lớn, là những cảm xúc và những
suy tư sâu thẳm, một văn bản đa thanh, một tác phẩm nghệ thuật mở, một bức
tranh lạ lùng. Nó mang một tầm cỡ rất lớn, được độc giả vơ cùng u thích và
được Đỗ Đức Hiểu so sánh với những tác phẩm nổi tiếng trên thế giới như
“Biến dạng” của Kafka; “Người hầm” của Doxtoiepxki và cả “Ông già và
biển cả “của Hê-ming-uê. Tác phẩm giống như một chấn thương nhức nhối,

một bức tranh với bao cảnh hoang vu với nhiều mảng tối. Một bức tranh mà
bao gồm nhiều gam màu, cả màu đỏ của máu, màu quá khứ, màu hiện tại,
màu nhòe nhoẹt của một tương lai ảm đạm. Tác phẩm là sự hòa lẫn của giấc
mơ và thực tại, cái cụ thể và cái trừu tượng, cái độc thoại và đối thoại với lời
người kể chuyện.
Truyện diễn ra 4 mạch truyện chính được diễn tả theo trật tự khơng
gian và thời gian như sau: Ơng Khúng thức giấc ; tiếp đến là mạch truyện lão

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
4

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

Khỳng dt con bũ i trong đêm tối ; tiếp là lão Khúng tiếp tục đi trong ánh
sao đêm và cuối cùng là trời sáng ông xuống chợ trên đôi vai gánh nặng của
xe chở hàng. Giấc mơ xuất hiện ở phần đầu của tác phẩm và lúc lão ngủ trên
chiếc xe chở hàng đi trong bầu trời đêm đầy sao. Trong tác phẩm” Phiên chợ
Giát”, biểu tượng giấc mơ được nhắc đến 3 lần. Mỗi lần lại một sự kiện, mỗi
lần là một sự tăng cấp độ của giấc mơ. Giấc mơ trong tác phẩm khơng phải
giấc mơ n bình hay hạnh phúc mà nói chính xác nó là một ác mộng – một
ác mộng có thể trấn động tâm hồn của người mơ. Giấc mơ diễn ra xung quanh
nhân vật lão Khúng và con bò Khoang đen.
Lần thứ nhất: “Lão chợt thức giấc vì một giấc mơ khủng khiếp. Trong

cơn mơ ngủ, lão Khúng trơng thấy một lão già thân hình cao vóng lại lủng
củng đầy những xương cùng xẩu, mái tóc cắt ngắn cứng như rễ tre, mớ dổ
phải, mớ đổ về phía trước trán, sợi đen sợi trắng loang lổ, mặt mũi ghồ ghề,
hai con mắt nhìn gườm gườm với những mảng tiết bị cịn ướt hoặc đã dính
khơ dính bết trên các bắp thịt nổi cuộn ở bả vai và bắp tay; cái lão già ghê
tởm ấy giang cả hai cánh tay nâng một chiếc búa tạ làm lún một mảng trán
sát hai con mắt của con vật, khiến cho một con mắt dính đày máu trồi ra
ngồi..trời đất hỡi, đúng là con bò của nhà lão Khúng con Khoang đen nhà
lão.” (15, 569)
Lần thứ hai lão mơ thấy con bị biến mất mà mơ về ơ tơ “một chiếc xe
com-măng-ca đầy oai vệ. Chiếc xe đít trịn khơng chạy trên đường mà bay là
là trên mặt đám ruộng trồng khoai tây, bay qua đoạn mương dẫn nước trước
nhà lão Khúng rồi lại bay qua mảnh sân nề vôi, bốn bánh xe không hề chạm
đất…lão trông thấy người đàn ông thân hình phương phi, mặt trịn vành vạnh
và đỏ rực như vầng mặt trời mới mọc, mặc sơ mi ụt tay màu trứng sáo đã hơi
nhùng nhục đội chiếc mũ …hớn hở tươi cười nhìn lão, gật gật cái đầu, bàn
tay giơ lên ngang tai lắc lắc, chém chém vào khơng khí, giống hệt bàn tay của
các vị lãnh tụ trờn l i (15, 571)

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
5

Trờng §HSP Hµ Néi


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên


Ln th ba lóo li nằm mơ : “nhưng khác với lần trước là chính lão lại
bị đánh bằng búa tạ, chính lão là con bị! Lão tự nhìn mình trong cái thân
hình nửa bị, nửa người, má mê đầm đìa, mà lão lại vẫn bình thản y như tuân
thủ một cái diêud đương nhiên mà trong những khi thức lão không hề được
biết” (15, 605).
Cả ba giấc mơ thật là kỳ bí nhưng lại có mối liên hệ mật thiết với nhau
và hơ ứng giúp hiểu sâu hơn về nhân vật, số phận và tính cách của nhân vật
mà ta đang xem xét. Giấc mơ trong tác phẩm “Phiên chợ Giát” đóng vai trị
như những móc xích nối kết các mạch truyện với nhau, như là một chìa khóa
để giải mã về các vấn đề tư tưởng của tác phẩm.
Hê-ming-uê là nhà văn đại tài của nền văn học Mỹ. Cuộc đời ơng có
nhiều vinh quang. Hai mươi bảy tuổi ông đã lừng danh trên thế giới. Nhưng
đỉnh cao thực sự chỉ đến với Hê-ming-uê sau khi “Ông già và biển cả” ra đời
vào năm 1952 và được trao tặng giải Nobel văn chương 1954. Ơng ln khao
khát cố viết cho bằng được “áng văn xuôi chân thực về con người”. Qua các
tác phẩm của mình, Hê-ming- ln đi tìm câu giải đáp cho vấn đề: ý nghĩa
tồn tại của con người. Ông quan niệm nhà văn phai say mê với cơng việc của
mình như vị linhmucj đối với Chúa. Chính những điều đó đã làm nên thành
cơng của tác phẩm “Ơng già và biển cả”.
Tác phẩm kể về cuộc chiến của một ông lão đánh cá kém may mắn, cố
gắng ra biển để bắt một con cá khổng lồ để chứng tỏ mình hồn tồn khỏe
mạnh và có thể đánh bắt được cá. Tuy nhiên, lão thật kém may mắn khi phải
chiến đấu với chính con cá kiếm và một đàn cá mập. Lão trở về khi con cá
kiếm khổng lồ chỉ còn là một khung xương mà thôi. Truyện thể hiện một cách
đặc sắc ngun lý tảng băng trơi của Hê-ming-. Ơng đã phát biểu về
nguyên lý này như sau: “Tôi không có những cơn ác mộng và biết những cơn
ác mộng mà người kahsc có. Nhưng bạn khơng phải viết lại tất cả. Bất kỳ
những thứ bạn có thể bỏ mà bạn biết rõ về nó thì nó vẫn hiện diện trong tỏc


Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
6

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

phm vi ht thy nhng phẩm chất đặc điểm. Khi nhà văn bỏ qua những gì
anh ta khơng biết, điều ấy sẽ phơ ra những lỗ hổng trong truyện” (19, 162).
“Ông già và biển cả” là một tiểu thuyết rất ngắn. Nguyên bản tiếng
Anh do nhà xuất bản Sách Ban-tam ấn hành năm 1965 dài khoảng 27000 chữ.
Truyện bao gồm 8 nhân vật (bao gồm cả cá kiếm và cá mập) song nhân vật
chính chỉ mỗi một lão già Xanchiago. Nhân vật chính có các mối quan hệ:
quan hệ ông lão và ông lão; ông lão và thằng bé; ông lão và du khách; ông lão
và cả biển cả. Trong đó mối quan hệ giữa ơng lão và chính ơng lão có một
điểm mà chúng ta cần chú ý dù chỉ là một chi tiết rất nhỏ. Đó là những giấc
mơ của ơng lão đánh cá Xanchiago. Trong tác phẩm, ông lão mơ hai lần, mối
lần đều có sự tương đồng và lặp lại của nhau nhưng hàm chứa thông điệp sâu
sắc mà tác giảt muốn độc giả tự bóc tách để nhận ra khía cánh nội dung, chủ
đề của tác phẩm.
Lần thứ nhất trước khi ra khơi vào ngày thứ 85- một ngày mà lão hy
vọng may mắn sẽ mỉm cười với lão: “Lão cuộn người trong chăn, nằm trên
những tờ báo cũ khác trải trên giát giường.Lão ngủ say và mơ về Châu Phi,
khi lão cịn là một chú nhóc, với những bờ biển cát vàng, cát trắng trải dài,
trắng đến nỗi làm mắt ta đau nhức, những mũi đất cao nhô ra biển, những

ngọn núi xám đồ sộ. Bây giờ, hằng đêm lão về lại bờ biển ấy và trong mơ lão
nghe tiếng sóng gầm, lão thấy đồn thuyền của người bản địa đang trườn
qua những con sóng. Khi ngủ, lão ngửi thấy mùi nhựa đường, mùi gỗ sồi lát
boong tàu; rồi lão ngửi thấy mùi hương vị châu Phi theo làn gió nội địa mang
tới vào buổi sáng…lão khơng cịn mơ về bão, khơng cịn mơ về phụ nữ về
những sự kiện trọng đại về những con cá vĩ đại, những trận đánh, những
cuộc đấu sức hay về vợ lão. Bây giờ lão chỉ mơ về các vùng đất về những con
sư tử trên bờ biển. Chúng nô đùa như những chú mèo con trong hồng hơn
và lão u chúng như yêu thằng bé. Lão không bao giờ mơ về thằng bộ (19,
84).

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
7

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

Ln th hai ụng m những giấc mơ tản mạn : “Lão không mơ về sư
tử,thay vào đó là đàn cá heo đơng như kiến cỏ, trải dài tám đến mười dặm;
đấy là chúng giao phối nhảy lên không trung và rơi bịch xuống đúng điểm
nhảy trên mặt nước. Rồi lão lại mơ lão đang ở làng, đang trên giường, gió
bấc thổi lão lạnh cóng, cánh tay phải của lão tê buốt vì lão đã gối đầu lên
thay gối. Sau đó lão mơ bắt đầu mơ về bờ biển dài vàng rực, lão thấy con sư
tử đầu tiên bước ra trong bong tối chập choạng, rồi tiếp đó là những con

khác, cịn lão thì tựa cằm lên mạn mũi tàu đang thả neo trong làn gió nhẹ
buổi tối từ đất liền thổi đến và lão cứ đợi xem thử cịn có thêm con sư tử nào
nữa không và lão hạnh phúc”.
Lần cuối cùng giấc mơ xuất hiện ở cuối tác phẩm khi lão Xanchiago
mệt mỏi trở về sau một cuộc chiến đấu ba ngày đêm. Giấc mơ chỉ đơn thuần
là sự lặp lại,nối tiếp những giấc mơ trước và có lẽ là cả một đời mơ của lão :
“Phía trên đường, trong căn lều ơng lão đang ngủ lại. Lão vẫn nằm úp mặt
ngủ và thằng bé ngồi cạnh nhìn lão. Ơng lão đang mơ về những con sư tử.”
(19, 159).
Giấc mơ của nhân vật Xanchiago trong “Ông già và biển cả” mang
những nét khá đặc biệt. Thực ra nó cũng chỉ là sự thể hiện những dòng ý thức
độc thoại nội tâm của nhân vật qua đó biểu hiện khát khao của nhân vật trong
sự đối lập với tuổi tác và hiện thực thất bại liên tiếp phũ phàng.
2. Giấc mơ thể hiện bi kịch của những người bị mất đi sức mạnh
Cả hai nhân vật trung tâm trong hai tác phẩm đều là những ông lão,
những người ở vào ngưỡng tuổi “cổ lai hi”. Ở tuổi này thử hỏi làm sao còn
sức mạnh của thời trai trẻ cường tráng, lão ngư dân có thể ra khơi lập chiến
công với thuyền đầy cá trở về? hay lão nông dân không thể lam lập, khai phá
đất đai được mãi mãi! Tiếng “lão” mà hai tác giả gọi hai nhân vật này cất lên
nghe vừa buồn vừa thương hại, ẩn chứa ngay trong chính nó cái bi kịch của
những người khơng cịn sức mạnh nữa. Sức mạnh là một trong những yếu tố
để khẳng định vị trí của mình. Sức mạnh mất đi điều đó cũng cú ngha l con

Lớp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
8

Trờng ĐHSP Hµ Néi



Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

ngi tr nờn yu ui, hèn nhát. Sức mạnh ở đây không chỉ đơn thuần là về
thể lực với những cơ bắp cuồn cuộn mà nó cịn là sức mạnh của lý trí, tình
cảm mà dường như nó cũng tỉ lệ thuận với sự xuống dốc của sức khỏe và tỉ lệ
nghịch với tuổi tác.
Ông lão Xanchiago – làm nghề câu cá ngoài khơi. Sau gần một đời chật
vật kiếm cá trên biển, sau 84 ngày đen đủi về không, ông quyết tâm câu con
cá to đánh tan mọi nghi ngờ của những người chung quanh là mình đã hết
thời. Với những người đi biển, người khơng bắt được cá nữa là một điều hồn
tồn bi đát và bi kịch. Cái bi kịch thể hiện ở chỗ con người dù còn sống
nhưng được xem như là hết thời, là bất lực. Mọi người trong khu bãi biển đó
đã rời xa lão, nhìn lão với cái nhìn thương hại. Cha mẹ của đứa bé mà ơng
dạy nghề biển cũng nhìn lão bằng ánh mắt xấu hổ vì nghĩ rằng con mình theo
lão thì sẽ khơng làm nên nổi điều gì. Họ cho chú bé đến thuyền khác, nhờ
người khác dạy đứa bé đó. Chính vì thế mà lão Xanchiago ln dằn vặt, trăn
trở về điều đó và hành trình ra khơi tìm kiếm cá khổng lồ chính là khát vọng
để tìm lại sức mạnh của mình. Giấc mơ vươn tới miến đất Châu Phi với
những con sư tử xuất phát từ chinh khát khao chinh phục biển cả, xuất phát từ
chính bi kịch mất đi sức mạnh của mình. Đối lập với tuổi già là ý chí kiên
cường, dũng cảm của ơng lão. Lão vẫn mơ bắt được con cá nhưng sự thực
nghiệt ngã thành quả của giấc mơ trong đời sống của lão chỉ là một khung
xương khổng lồ của con cá kiếm đã bị cá mập tấn công hết. Thực tế là lão
luôn cố gắng chứng tỏ mình nhưng bi kịch ln đẩy vào những gian trn,
khơng làm chủ được tình thế. Sức mạnh con người có hạn,chiến thắng được
đàn cá dữ để bảo vệ thành quả lao động là điều không tưởng. Con người bị rơi
vào bi kịch của tuổi già sức yếu, của yếu đuối trong khi kẻ thù thì mãnh lực

và khống chế họ.
Lão Khúng mang vẻ đẹp của người nông dân mang sức mạnh thời đại
và vẻ đẹp nguyên thủy. Vẻ đẹp đậm chất nhân văn, nhân bản. Lão và con bị
gắn bó với nhau như hai người bạn đồng hành thấu hiểu tính nết lẫn nhau,

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

1
9

Trờng ĐHSP Hà Nội


Báo cáo khoa học

Bùi Thị Duyên

quen thuc c hỡnh dỏng, mồ hơi. Ngay cả khi chuẩn bị bán bị, lão vẫn hối
hận về một lần đã để con bò chịu đói, nhịn khát một đêm do gia đình lão phải
chịu tình cảnh bi thương là cái chết của con trai lão. Con bị đóng vai trị rất
quan trọng trong hầu hết tất cả các sự kiện xảy ra trong đời sống gia đình lão.
Từ việc tham gia hợp tác xã, việc ông Bời chủ tịch đến ở “ba cùng” với gia
đình lão Khúng đến việc Dũng con trai lão chết ngoài mặt trận. Đồng thời
thêm một lần lão đánh con Khúng khi nó làm chính việc mà lão rất hả hê
trong bụng. Đó là việc nó húc vào lão chủ tịch Bời. “Có ơng trời chứng giám,
ăn ở làm lụng với nhau cả một đời có bao giờ tao đánh mày một roi đâu, thịt
da của mày cũng là thịt da tao, …mày đau cũng tức là tao đau…tao đã nỡ
lòng nào trở roi cày để đánh mày” (15, 602). Lão trăn trở khi bán bị, suốt
đêm lão khơng ngủ được và mộng mị gặp ác mộng, lo lắng cả việc sẽ thông
báo việc hệ trọng ấy với những đứa con ra sao. Bi kịch của lão gắn liền với

con bị khoang đó. Chính vì theo thời gian, con bị khoang đã già khơng cịn
khỏe mạnh để làm việc và bản thân lão cũng có tuổi. Sức mạnh của một anh
nông dân vai u lực điền ngày nào giờ đã khơng cịn nữa. Cũng khơng cịn con
bị cái đẹp như “Tây thi” nữa mà đã là một con bò già trở nên lì lợm hơn.
Hiện thực là già cả, là không làm được nhiều việc! Và với người nông dân
lam lũ thì đó là dấu hiệu của bi kịch nghèo đói và túng thiếu!
3. Giấc mơ của những người muốn vượt thoát khỏi quy luật số
phận trong cả ý thức và vơ thức
Trong" Ơng già và biển cả", ơng lão phải chấp nhận quy luật của tuổi
tác, của sức khẻo yếu dần nhưng trái lại ơng lại khơng muốn mình trở nên lạc
thời, vô dụng. Lão không chấp nhận thái độ của mọi người và cố gắng lênh
đênh trên biển gần 3 tháng để tìm kiếm con cá khổng lồ, trong giấc mơ luôn
mơ về những con sư tử dũng mãnh Châu phi. Cả trong thực tại lẫn trong giấc
mơ lão đều cố gắng khao khát vượt thoát khỏi số phận.

Trong thực tế tức là

ý thức, còn trong giấc mơ tức là trong vơ thức. Ơng lão vật lộn với thực tại là
84 ngày lênh đênh trên biển mà không có một con cá. Thực tế là đã bắt được

Líp: K56A - Khoa Ngữ văn

2
0

Trờng ĐHSP Hà Nội