1 of 107.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

LÊ THỊ KHÁNH VÂN

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG
TRUYỆN NGẮN NGUYỄN DẬU

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành Văn học Việt Nam

Hà Nội - 2016

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


2 of 107.

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

LÊ THỊ KHÁNH VÂN

THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG
TRUYỆN NGẮN NGUYỄN DẬU

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học Việt Nam

Mã số: 60 22 01 21

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lê Dục Tú

Hà Nội - 2016

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


3 of 107.

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Văn học - Trƣờng Đại
học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc Gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi và nhiệt tình giảng dạy, hƣớng dẫn tơi trong suốt q trình học tập và
nghiên cứu luận văn.
Đặc biệt, tơi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Lê Dục Tú là ngƣời trực tiếp
hƣớng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ và hƣớng dẫn tơi hồn thành luận văn này.
Cuối cùng tôi xin trân trọng cảm ơn các bạn học viên cùng lớp, những ngƣời
thân trong gia đình và bạn bè đã giúp đỡ và động viên tơi trong q trình học tập,
nghiên cứu để hồn thành luận văn.

Hà Nội, ngày tháng 12 năm 2016
Học viên

Lê Thị Khánh Vân

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w



4 of 107.

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Lịch sử vấn đề................................................................................................. 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................4
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................5
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.........................................................................................5
6. Đóng góp của luận văn ............................................................................................5
7. Cấu trúc của luận văn ..............................................................................................6

CHƢƠNG 1: TRUYỆN NGẮN NGUYỄN DẬU TRONG DIỆN MẠO
TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM ĐƢƠNG ĐẠI ................................................ 7
1.1. Diện mạo truyện ngắn Việt Nam đƣơng đại ....................................................7
1.1.1. Bối cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa ......................................................................7
1.1.2. Những thành tựu của thể loại truyện ngắn .....................................................13
1.2. Tác giả Nguyễn Dậu và hành trình sáng tác ..................................................21
1.2.1. Tác giả Nguyễn Dậu ........................................................................................21
1.2.2. Hành trình sáng tác .........................................................................................24
2.1. Giới thuyết về nhân vật văn học .....................................................................30
2.1.1. Đặc điểm nhân vật trong văn học giai đoạn trước 1986 ................................33
2.1.2. Đặc điểm nhân vật trong văn học giai đoạn sau 1986 ...................................38
2.2. Các kiểu nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu ......................................42
2.2.1. Nhân vật cô đơn ..............................................................................................42
2.2.2. Nhân vật dị biệt ...............................................................................................48
2.2.3. Nhân vật tha hóa. ............................................................................................52

CHƢƠNG 3: MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT TRONG
TRUYỆN NGẮN NGUYỄN DẬU ................................................................ 58

3.1. Cốt truyện .........................................................................................................58
3.1.1. Cốt truyện truyền thống ..................................................................................60

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


5 of 107.

3.1.2. Cốt truyện hiện đại. .........................................................................................64
3.2. Tình huống truyện............................................................................................69
3.3. Không gian nghệ thuật.....................................................................................74
3.3.1 Không gian hiện thực. ......................................................................................76
3.3.2. Không gian ảo .................................................................................................81
3.4. Thời gian nghệ thuật ........................................................................................84
3.4.1. Thời gian hiện thực .........................................................................................86
3.4.2. Thời gian tâm lý ..............................................................................................89
3.5. Giọng điệu trần thuật.......................................................................................92
3.5.1.Giọng chiêm nghiệm triết lý .............................................................................92
3.5.2. Giọng điệu cảm thương .....................................................................................95

TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 102

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


6 of 107.

MỞ ĐẦU
1.


Lý do chọn đề tài

Văn học Việt Nam từ sau Đổi mới đến nay phát triển rất sôi động với
nhiều xu hƣớng, khuynh hƣớng, nhiều hiện tƣợng khác nhau. Sự phong phú,
đa dạng, phức tạp của văn học Việt Nam đƣơng đại thể hiện trên nhiều bình
diện: đề tài, chủ đề, khuynh hƣớng thẩm mĩ, thủ pháp nghệ thuật, phong cách,
thể loại sáng tác... Bên cạnh sự xuất hiện của những tên tuổi mới thì một lực
lƣợng đông đảo các nhà văn khởi bút từ trong chiến tranh đã trở lại với một
diện mạo và tinh thần mới. Kinh nghiệm cầm bút cộng với sự trải nghiệm qua
nhiều những thời điểm khác nhau của lịch sử, bên cạnh đó làn những thơi thúc
của cơng cuộc Đổi mới, đã giúp các nhà văn gặt hái đuợc những thành tựu
mới cho văn chƣơng đƣơng đại.
Trong bức tranh văn học đầy sắc màu của văn chƣơng đƣơng đại, nhà
văn Nguyễn Dậu xuất hiện lặng lẽ, điềm đạm nhƣng để lại một dấu ấn không
thể phai mờ.Thành tựu văn học của ông, đặc biệt là ở thể loại truyện ngắn quả
thực dày dặn và có phong cách riêng khơng trộn lẫn.
Tuy nhiên, do nhiều vấn đề về lịch sử, truyện ngắn Nguyễn Dậu trong
nhiều thập kỉ không đƣợc nhắc đến trong các tài liệu học tập và nghiên cứu.
Từ đó, cũng chƣa có một cơng trình dày dặn nào đi sâu nghiên cứu về tác giả
này. Thẩm định về sáng tác của Nguyễn Dậu chủ yếu là các bài phê bình,
nhận xét về từng tác phẩm, đánh giá chất lƣợng của từng truyện ngắn, từng
tập truyện… mà thiếu một sự hệ thống nhất định trong việc nhận diện truyện
ngắn của nhà văn này. Cũng đã có một số những bài nhận xét khái quát về
truyện ngắn Nguyễn Dậu nhƣng hầu hết là các bài viết ngắn, chƣa làm rõ
đƣợc những nét đặc sắc của truyện ngắn Nguyễn Dậu. Bởi thế luận văn này
một mặt mong muốn khái quát lại một cách có hệ thống về cuộc đời và sự
nghiệp của nhà văn Nguyễn Dậu, mặt khác đi sâu vào tìm hiểu thế giới nghệ
1

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w



7 of 107.

thuật của truyện ngắn Nguyễn Dậu. Đồng thời, luận văn cũng muốn đóng góp
một vài ý kiến chủ quan đối với hiện tƣợng truyện ngắn Nguyễn Dậu, dù là
rất nhỏ ở một số khía cạnh, phƣơng diện nào đó, hi vọng góp phần có cái nhìn
đúng đắn, tồn diện hơn đối với truyện ngắn Nguyễn Dậu. Từ đó, khẳng định
lại vị trí của ơng, đánh giá một cách thỏa đáng đóng góp của nhà văn cho thể
loại truyện ngắn nói riêng, văn học Việt Nam đƣơng đại nói chung.
2.

Lịch sử vấn đề

Truyện ngắn Nguyễn Dậu nhƣ đã nói là một hiện tƣợng văn học khơng
mới nhƣng đã có thời gian dài bị lãng quên. Cuộc đời và sự nghiệp của nhà
văn Nguyễn Dậu đƣợc nhắc đến chủ yếu là các bài giới thiệu ngắn theo dạng
tiểu sử trong các tuyển tập văn học vùng miền. Một số bài viết về ơng có tác
giả là những đồng nghiệp, u mến và trân trọng cuộc đời ngƣời nghệ sĩ ghi
lại, nhƣ để nhắc nhớ, để tiếc thƣơng cho một tài năng bị vùi dập trong bão tố
lịch sử.
Tiểu sử nhà văn Nguyễn Dậu đƣợc nhắc đến qua vài dòng ngắn ngủi
trong thƣ mục của thƣ viện Hải Phòng và qua các bài viết của đồng nghiệp.
Trong đó, chủ yếu ghi lại năm sinh năm mất, quê quán và một vài nét về q
trình làm việc của ơng. Về sự nghiệp văn chƣơng, cũng chỉ có một số bài viết
giới thiệu sơ lƣợc về quá trình từ cầm bút đến thành danh của nhà văn Nguyễn
Dậu.
Bài viết Nhà văn Nguyễn Dậu và sức sống của ngòi bút của tác giả Vũ
Quốc Văn đăng trên trang vanthoviet.com (1/9/2011) đã khái quát về chặng
đời nhọc nhằn, truân chuyên mà cũng vô cùng vẻ vang của nhà văn Nguyễn

Dậu. Bên cạnh việc biên niên lại cuộc đời và sự nghiệp của nhà văn, tác giả
Vũ Quốc Văn, với lịng u kính và tiếc thƣơng một nhân cách, một tài năng,
đã hé lộ cho ngƣời mến mộ ơng thấy đƣợc một Nguyễn Dậu có phần đời
nhiều cay đắng. Bị phê phán từ sự kiện tác phẩm bị “xét lại” của văn học
2

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


8 of 107.

những năm 1960 mà theo lối phê bình lúc đó gọi các tác phẩm viết theo kiểu
“tự nhiên chủ nghĩa”, tiểu thuyết Mở hầm cùng với các tiểu thuyết nhƣ Nhãn
đầu mùa (Xuân Tùng, Trần Thanh), Mùa hoa dẻ (Văn Linh) đã bị giới phê
bình lúc đó khai tử. Cuộc đời nhà văn bẵng đi nhiều năm phải xa rời nghiệp
viết, nhƣng ơng khơng hề nản chí mà vẫn âm thầm quay trở lại với vẹn
nguyên tình yêu nghề.
Với Nguyễn Dậu - Nhọc nhằn sông Luộc, tác giả Kiến Văn (đăng trên
tạp chí Văn nghệ Quân đội ra ngày 22/09/1911) lại tập trung vào quãng đời
sau khi tiểu thuyết Mở hầm bị phê phán. Nguyễn Dậu đã quay trở lại nghiệp
viết sau 28 năm dừng bút sau sụ kiện Mở hầm. Bài viết đã cho thấy một tác
giả vẫn vẹn nguyên niềm say mê với nghiệp viết, đặc biệt, các sáng tác sau
này của ông lại càng dồi dào một tinh thần lạc quan, truyền tải đƣợc niềm vui
sống và khao khát thiện lƣơng đến ngƣời đọc.
Bài Nhà văn Nguyễn Dậu và nhà văn Vũ Bão, hai người anh, hai bàn
phím, một giấc mơ… của nhà văn Nguyễn Khắc Phục đăng trên
trannhuong.net (16/7/2013) lại từ một kỉ niệm về hai chiếc máy chữ - món
quà của các nhà văn đồng nghiệp gửi tặng nhà văn Nguyễn Dậu và nhà văn
Vũ Bão để kể về cuộc đời Nguyễn Dậu với rất nhiều yêu mến. Kỉ niệm tuy
nhỏ nhƣng là những kí ức dù ít ỏi nhƣng vơ cùng đáng quý về nhà văn

Nguyễn Dậu mà bạn văn của ông cịn lƣu giữ. Từ đó, ngƣời đọc thấy đƣợc
một nhà văn đã trải qua đủ cay đắng ở cả sự nghiệp lẫn đời sống cá nhân
nhƣng vẫn say sƣa viết. Và nhƣ nhà văn Nguyễn Khắc Phục chiêm nghiệm:
“hai ngƣời anh, hai bàn phím gõ chữ mà cùng một giấc mơ: Mơ văn chƣơng
tử tế giúp ích cho đời, văn chƣơng cho thỏa chí tang bồng hồ thỉ, văn chƣơng
là sống, yêu, hi vọng và hƣớng tới những điều tốt đẹp nhất…”, những tác
phẩm mà nhà văn để lại, đặc biệt ở giai đoạn sau Đổi mới, đã chứng minh giá
trị nhân văn sâu sắc đằng sau những trang viết vô cùng hấp dẫn của ông.
3

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


9 of 107.

Từ sau 1975, đời sống xã hội và văn hóa Việt Nam bƣớc sang một thời
kì mới, thời kì thống nhất đất nƣớc, tự do, hịa bình và dân chủ. Từ đó trở về
sau, văn học thốt khỏi những ràng buộc thời chiến, mở rộng đôi cánh tự do,
thỏa sức vẫy vùng ở mọi đề tài và đa cách thể hiện. Các nhà văn càng ngày
càng xuất hiện nhiều hơn, với lƣợng tác phẩm dồi dào và giàu sức sáng tạo.
Trong giới phê bình, nghiên cứu văn học, có một xu hƣớng ƣu tiên và hƣớng
đến các tên tuổi mới, với nhiều phá cách trong lối viết và cách lựa chọn đề tài.
Với các nhà văn viết từ trong chiến tranh bƣớc sang thời kì Đổi mới, phê bình
văn học chủ yếu hƣớng đến các tên tuổi quen thuộc nhƣ Bảo Ninh, Nguyễn
Minh Châu, Nguyễn Huy Thiệp… Cái tên Nguyễn Dậu dƣờng nhƣ bị lãng
quên. Về vấn đề này, một phần đƣợc lí giải bởi những thăng trầm trong nghề
viết khiến cái tên của ông bẵng đi nhiều thập kỉ trên văn đàn.
Với tình hình đó, một lần nữa, giá trị văn chƣơng của Nguyễn Dậu cần
đƣợc khẳng định lại. Với gia tài truyện ngắn đầy hơi thở đƣơng đại đƣợc nhà
văn viết từ sau năm 1975 đến thập kỉ đầu của thế kỉ XXI, văn học Việt Nam

có thêm một sắc thái mới, khơng trộn lẫn với bất cứ tác giả nào. Luận văn Thế
giới nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu hy vọng sẽ đƣa lại cái nhìn
đầy đủ và chi tiết hơn về thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài hƣớng tới việc giải quyết những vấn đề sau:
3.1 Chỉ ra và phân tích đƣợc những biểu hiện về thế giới nhân vật trong
truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Dậu thông qua các kiểu nhân vật
3.2 Chỉ ra và phân tích đƣợc một số phƣơng diện nghệ thuật trong
truyện ngắn Nguyễn Dậu nhƣ cốt truyện, tình huống truyện, khơng gian, thời
gian nghệ thuật, giọng điệu trần thuật.
Từ việc giải quyết những vấn đề trên luận văn giới thiệu đến bạn đọc
Việt Nam một tên tuổi xuất sắc của nền văn học Việt Nam đƣơng đại. Từ đó
4

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


10 of 107.

có cái nhìn đầy đủ những thành tựu cũng nhƣ đặc điểm của truyện ngắn
Nguyễn Dậu trong dòng chảy văn học đƣơng đại Việt Nam.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Nhƣ tên đề tài đã xác định, đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là Thế giới
nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu, khảo sát trong các tập truyện ngắn
của ông đƣợc viết từ sau năm 1986
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn của nhà văn
Nguyễn Dậu, tập trung ở các tập truyện ngắn đƣợc viết từ sau năm 1986, bao
gồm: Con thú bị ruồng bỏ (1990), Đơi hoa tai lóng lánh (1996), Bảng lảng

hồng hơn (1997), Gió núi mây ngàn (2000).
Trong q trình nghiên cứu, đề tài sẽ có sự đối sánh với các tác phẩm
khác cùng nằm trong dòng chảy văn học đƣơng đại Việt Nam.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thực hiện đề tài này, chúng tôi đƣa vào sử dụng một số phƣơng pháp
nghiên cứu sau:
- Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống.
- Phuơng pháp phân tích, tổng hợp
- Phuơng pháp loại hình
- Phuơng pháp phân tích văn bản
Q trình nghiên cứu đề tài đồng thời sử dụng các thao tác: so sánh - đối
chiếu… nhằm bổ trợ cho việc triển khai đề tài.
6. Đóng góp của luận văn
Trên cơ sở nghiên cứu về đơn vị tác giả từ sự khảo sát mơ hình thế giới
nghệ thuật, luận văn đƣa lại những hiểu biết về một tác giả truyện ngắn có
phong cách riêng độc đáo của văn học đƣơng đại Việt Nam. Từ đó, giúp bạn
5

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


11 of 107.

đọc và giới nghiên cứu có đƣợc hình dung rõ nét và chính xác hơn về một tác
giả có nhiều đóng góp cho văn học Việt Nam đƣơng đại nhƣng dƣờng nhƣ
đang bị lãng quên trong một thời gian dài. Đồng thời khẳng định về một thời
đại văn học Việt Nam, đạt nhiều thành tựu trong thời gian gần đây.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3
chƣơng:

Chƣơng 1: Truyện ngắn Nguyễn Dậu trong diện mạo truyện ngắn Việt
Nam đƣơng đại
Chƣơng 2: Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Dậu
Chƣơng 3: Một số phƣơng diện nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn
Dậu

6

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


12 of 107.

CHƢƠNG 1: TRUYỆN NGẮN NGUYỄN DẬU TRONG DIỆN MẠO
TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM ĐƢƠNG ĐẠI
1.1. Diện mạo truyện ngắn Việt Nam đƣơng đại
1.1.1. Bối cảnh lịch sử, xã hội, văn hóa
Đời sống xã hội ln vận hành theo quy luật của sự biến đổi. Ở mỗi giai
đoạn lịch sử, nhà văn với tƣ cách chủ thể sáng tạo luôn là nhân tố chịu sự va
đập của đời sống. Mỗi ngƣời viết với bản lĩnh và tài năng, vốn sống, vốn văn
hóa, tri thức và sự trải nghiệm sẽ chịu những ảnh hƣởng tác động khác nhau.
Từ thực tiễn đời sống vào sáng tác là cả một quá trình thẩm thấu và khúc xạ
qua lăng kính của ngƣời nghệ sĩ. Mỗi giai đoạn văn học ln có những đặc
thù do sự quy định của lịch sử, đời sống tinh thần, ý thức nghệ thuật và khả
năng sáng tạo của ngƣời cầm bút. Văn học Việt Nam đƣơng đại trải qua bốn
thập kỉ ghi dấu nhiều đổi thay, trong đó sự biến động của đời sống lịch sử, xã
hội, văn hóa đóng một vai trị quan trọng lên thành tựu của văn học đƣơng đại
nói chung, truyện ngắn đƣơng đại nói riêng.
Trƣớc hết, phải kể đến ngọn nguồn những điều kiện thuận lợi từ truyền
thống văn học nƣớc nhà mà truyện ngắn Việt Nam đƣơng đại đƣợc thừa

hƣởng. Từ những năm đầu của thế kỉ XX, chữ Quốc ngữ đã thay thế chữ
Nôm, chữ Hán trong sáng tác văn học. Đây đƣợc xem nhƣ là dấu hiệu đầu
tiên của quá trình hiện đại hóa nền văn học dân tộc. Sang đến những năm 30
của thế kỷ XX, cùng với quá trình hiện đại hóa văn học, truyện ngắn đã có
những bƣớc chuyển rõ rệt trở thành một bộ phận quan trọng, làm nên diện
mạo của nền văn học dân tộc. Nhờ tiếp thu kinh nghiệm của phƣơng Tây,
truyện ngắn đƣợc viết theo lối mới, mới từ cách xây dựng nhân vật đến nghệ
thuật kể chuyện, ngôn ngữ… Truyện ngắn trong giai đoạn 1930 – 1945 chƣa
bao giờ phong phú và đặc sắc nhƣ thế, với nhiều tác giả, tác phẩm có dấu ấn,
phong cách riêng. Truyện ngắn trữ tình của Thạch Lam, Thanh Tịnh; truyện
7

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


13 of 107.

ngắn phong tục của Bùi Hiển, Kim Lân; truyện ngắn hiện thực phê phán của
Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Nam Cao, Nguyên Hồng. Văn học hiện
thực tập trung phơi bày thực trạng bất công thối nát của xã hội, đi sâu phản
ánh tình cảnh khốn khổ của tầng lớp nhân dân với sự cảm thông sâu sắc. Đã
có những trang miêu tả phân tích tâm lý đạt tới trình độ bậc thầy nhƣ truyện
ngắn của Nam Cao. Chủ đề thế sự đƣợc các nhà văn đã đề cập đến với thái độ
phê phán xã hội trên tinh thần dân chủ và nhân đạo. Chỉ sau hơn một thập
niên, chúng ta đã thấy xuất hiện nhiều tác phẩm đặc sắc. Với một bề dày
truyền thống nhƣ thế, truyện ngắn đƣơng đại có đƣợc một điều kiện khá thuận
lợi để tạo đà phát triển sau này. Sau năm 1975, đặc biệt từ sau thời kì đổi mới,
truyện ngắn với những cách tân về nội dung, hình thức đã mang đến cho nền
văn học Việt Nam thêm nhiều khí sắc mới. Văn xi nƣớc nhà từ đây đã có
nhiều “thay da đổi thịt”. Bên cạnh đội ngũ nhà văn trƣởng thành từ hai cuộc

chiến nhƣ Ma Văn Kháng, Nguyễn Minh Châu là sự xuất hiện của hàng loạt
cây bút trẻ đầy triển vọng nhƣ Võ Thị Hảo, Hồ Anh Thái, Y Ban, Phan Thị
Vàng Anh, Nguyễn Thị Thu Huệ, Nguyễn Ngọc Tƣ, Đỗ Hồng Diệu… Sự
phát triển đó một phần chính là nhờ nền tảng, nhƣ một sức bật đƣợc tạo đà từ
những thành tựu văn xuôi đầu thế kỷ XX.
Một yếu tố quan trọng khác phải kể đến là những biến động xã hội sau
cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nƣớc, bối cảnh đó đã làm nảy nở nhu cầu
đƣợc đổi mới trên mọi mặt đời sống xã hội, trong đó có nghệ thuật. Đại thắng
mùa xuân năm 1975 kết thúc thắng lợi, mở ra một thời kì mới trong lịch sử
dân tộc. Niềm vui chƣa trọn vẹn khi ta phải đối mặt với nhiều thách thức, biến
động thời hậu chiến. Đời sống khó khăn, niềm tin vào lí tƣởng lung lay, sự
khập khiễng cách sống Nam Bắc sau thống nhất, những yếu tố đó đã tác động
đến xã hội nói chung và đến lực lƣợng văn nghệ sĩ nói riêng. Với sự nhạy cảm
riêng có, những nhà văn có sự thay đổi từ trong nhận thức, những va đập
8

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


14 of 107.

mạnh mẽ từ cuộc sống thôi thúc họ thay đổi cách nhìn, cách thể hiện đời sống
vào văn học. Trong bối cảnh đó, tháng 12 năm 1986, đại hội VI của Đảng
cộng sản Việt Nam đề ra chƣơng trình đổi mới tồn diện, kêu gọi tồn Đảng,
tồn dân nhìn thẳng vào sự thật của đất nƣớc và cuộc sống nhân dân, đáp ứng
mọi đòi hỏi của thời đại. Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị Ban chấp hành
Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam về “đổi mới và nâng cao trình độ lãnh
đạo, quản lý văn học, nghệ thuật và văn hóa, phát huy khả năng sáng tạo, đƣa
văn học nghệ thuật phát triển lên một bƣớc” ra đời đúng lúc. Đây chính là vận
hội cho một nền văn học đang khát khao đổi mới. Một dấu mốc quan trọng là

cuộc gặp gỡ của Tổng bí thƣ Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh với
gần 200 nghệ sỹ trí thức đại diện cho các ngành điện ảnh sân khấu vào tháng
10 năm 1987 tại Hà Nội. Tại đây, Tổng bí thƣ đã phát biểu và chỉ rõ đặc điểm
và hiện trạng văn hóa, nghệ thuật nƣớc ta. Tổng Bí thƣ đã chỉ ra: nhìn từ
nhiều năm qua, Đảng chƣa thật sự coi trọng vai trò của văn hóa, hoạt động
nghệ thuật phải chịu sƣ áp đặt, khơng có tính dân chủ. Đây chính là những
ngun nhân gây nên sự khó khăn trong đời sống nghệ thuật. Tổng bí thƣ
Nguyễn Văn Linh kêu gọi các nghệ sĩ hãy thay đổi cách viết cho phù hợp với
tình hình đất nƣớc. Cuộc sống đổi thay sẽ kéo theo sự thay đổi nhu cầu thẩm
mỹ và nhu cầu thƣởng thức. Bối cảnh xã hội mới là ngọn nguồn cảm hứng
sáng tạo mới cho nghệ sĩ. Nó cịn có ý nghĩa khi các nhà văn đang ơm ấp
những hồi bão, khát vọng sáng tạo. Với tinh thần đó, nhà văn nhƣ đƣợc cởi
trói, có điều kiện để viết một cách tự do hơn. Tự do trong sáng tác là một
động lực quan trọng cho sự xuất hiện một lực lƣợng nhà văn mới đơng đảo.
Bên cạnh đó, Việt Nam với sự nghiệp cơng nghiệp hố hiện đại hố đang
đẩy nhanh tốc độ đơ thị hố, một mặt giúp kinh tế phát triển, mặt khác, đƣa lại
nhiều hệ lụy về xã hội, đời sống. Sự đầu tƣ về cơ sở hạ tầng tỉ lệ thuận với sự
xuất hiện và phát triển của các trung tâm kinh tế, văn hố. Các đơ thị ồn ã,
9

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


15 of 107.

đơng đúc với những tồ nhà cao tầng san sát mọc lên lấn dần và thay thế
những vùng ngoại ơ trong mát, những làng q n bình trƣớc đây. Nền kinh
tế theo cơ chế thị trƣờng đƣợc hình thành về cơ bản là một trong những thành
tựu đáng ghi nhận. Đồng thời chính nó lại khiến cho sự chênh lệch giàu nghèo
ngày càng lớn. Điều này ảnh hƣởng khơng nhỏ đến đời sống tinh thần, tình

cảm của con ngƣời. Quan hệ cộng đồng khép kín trong luỹ tre làng với làng
xã, xóm giềng, dịng họ vốn rất bền chặt cũng theo đó rạn nứt, lỏng lẻo đi.
Quan hệ tình nghĩa tƣơng thân tƣơng ái vốn là quan hệ chủ yếu giữa con
ngƣời với con ngƣời trƣớc đây cũng bị quan hệ buôn bán thị trƣờng xâm lấn
mà mất đi vẻ đẹp truyền thống của nó.
Trong xu thế mở cửa, việc giao lƣu với các nền văn hoá trên thế giới
đƣợc Đảng và nhà nƣớc ta khuyến khích. Nhờ phƣơng tiện giao thông
thuận lợi cũng nhƣ sự bùng nổ của truyền thông đại chúng mà việc hội
nhập đa phƣơng với thế giới bên ngoài trở nên dễ dàng hơn. Lối sống Tây
phƣơng theo con đƣờng đó du nhập ồ ạt vào nƣớc ta. Khơng khí cởi mở có
đƣợc sau chủ trƣơng đổi mới của Đảng cộng với tinh thần dân chủ du nhập
theo các trào lƣu tƣ tƣởng và lối sống Tây Âu là điều kiện dẫn đến dân chủ
hóa trở thành xu thế lớn của xã hội và trong đời sống tinh thần của con
ngƣời từ những năm 80 trở đi. Đồng thời, trong xu thế mở cửa, tồn cầu
hố, chúng ta cũng phải đối diện với những biến động dữ dội trong nền
chính trị thế giới, những vấn đề nóng bỏng mà nhân loại đang phải cùng
nhau tìm cách giải quyết.
Con ngƣời, đặc biệt ở các đơ thị lớn đƣợc sống trong một thế giới tiện
nghi, một đời sống vật chất đầy đủ và giữa rất nhiều luồng thông tin đa chiều.
Những biến đổi trong xã hội cũng khiến cho nhịp sống chậm của nền nông
nghiệp lúa nƣớc trƣớc đây đang đƣợc dần thay thế bởi nhịp sống hối hả,
nhanh gấp của guồng máy công nghiệp. Những điều kiện vật chất và tinh thần
10

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


16 of 107.

này ảnh hƣởng không nhỏ đến đời sống của con ngƣời Việt Nam, đặc biệt là

thanh thiếu niên.
Những biến động trong hoàn cảnh xã hội tác động sâu sắc đến trạng thái
tâm lí, cách nghĩ, cách cảm của con ngƣời Việt Nam. Một mặt con ngƣời
đƣợc sống trong khơng khí dân chủ, khơng bị ràng buộc, bó hẹp nhƣ trƣớc
đây. Con ngƣời đƣợc tự do bộc lộ cái tơi cá nhân của mình, đƣợc nói lên quan
điểm, tƣ tƣởng của mình một cách thoải mái hơn. Nhƣng mặt khác, trƣớc sự
xô bồ của cuộc sống vận động theo cơ chế thị trƣờng, trong thế giới của tiện
nghi, đồ vật và trong sự hỗn dung của vô vàn các nguồn thông tin, con ngƣời
bỗng trở nên bé nhỏ, đơn độc. Con ngƣời ngày càng hoang mang, hoài nghi,
âu lo trƣớc hiện thực đầy bất trắc.
Trong thời mở cửa, với khơng khí dân chủ hố thì việc giao lƣu văn hóa,
văn học với nƣớc ngồi ở nƣớc ta càng trở nên dễ dàng. Văn học Việt Nam
đang hoà nhập với bầu khí quyển chung hiện đại, hậu hiện đại của thế giới.
Văn học nƣớc ta đang tiếp thu những thành tựu văn hoá, văn học của thế giới
để làm phong phú cho đời sống văn học của chính mình; đồng thời cũng có
nhiều cơ hội để phổ biến những thành tựu của mình ra thế giới. Nhiều tác
phẩm của các nhà văn nƣớc ngoài, nhiều lý thuyết sáng tác và phƣơng pháp
nghiên cứu, phê bình văn học hiện đại đƣợc dịch và giới thiệu khá công phu
trong nƣớc ta. Đặc biệt là các sáng tác của các nhà văn có nhiều cách tân, đổi
mới trong tƣ duy, quan niệm cũng nhƣ trong nghệ thuật của nền văn học hậu
hiện đại có ảnh hƣởng to lớn đến các nhà văn trong nƣớc. Có thể kể tên các
nhà văn có ảnh hƣởng lớn đó nhƣ: Bơnơt So, Franz Kafka, Bectơn Brêcht,
Ơnixt Hêmingy, Anbe Camuy, Xamuyen Bêcket, Ơgien Iônexcô, Dan
Brow, Mạc Ngôn, Haruki Murakami… Các nhà văn trẻ nƣớc ta còn chịu ảnh
hƣởng mạnh mẽ từ các nhà văn 7X, 8X của Trung Quốc (bởi trong những
năm gần đây sáng tác của họ đƣợc dịch rất nhiều ở Việt Nam) nhƣ: Vệ Tuệ,
11

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w



17 of 107.

Miên Miên, Trƣơng Duyệt Nhiên, Quách Kính Minh, Xuân Thụ… Một loạt
các lý thuyết của thế kỉ XX về văn hoá học và thi pháp học của Bakhtin, về
loại hình học cấu trúc của Propp, về xã hội học văn học của Excapit và của
Gonman, về phân tâm học của Frơt và của Jung, chủ nghĩa cấu trúc của
Lơtman, chủ nghĩa hình thức Nga, mĩ học tiếp nhận của Jauxơ, về lý thuyết
tiếp nhận văn học theo kiểu hiện tƣợng học của Ingarđin… cũng đã đƣợc dịch
và giới thiệu khá tƣờng tận. Các nhà văn Việt Nam đang chịu ảnh hƣởng của
bầu khơng khí chung văn hố thế giới – một khơng khí đang nóng lên từng
ngày bởi những chuyển động mãnh liệt của các xu hƣớng, khuynh hƣớng
khác nhau. Những nỗ lực của các nhà nghiên cứu, của đơng đảo bạn đọc,
ngồi việc phát hiện cái hay, cái đẹp của tác phẩm cũng có tác dụng định
hƣớng cho sáng tác và đòi hỏi những sáng tạo, nỗ lực từ phía đội ngũ sáng
tác.
Cũng trong khơng khí tự do, dân chủ, việc in ấn, cho ra đời một quyển
sách hiện nay khơng mấy khó khăn. Sự kiểm duyệt khơng q gắt gao, cơ
chế bao cấp đã xố bỏ càng tạo điều kiện thuận lợi cho việc cho ra đời một
cuốn sách. Các phƣơng tiện truyền thơng, báo chí, nhà xuất bản… sẵn sàng
làm công việc quảng bá tác phẩm mới đã góp phần khuyến khích nhiệt tình
sáng tạo của nhà văn. Đặc biệt, trong cơ chế thị trƣờng, các nhà in làm việc
với tôn chỉ hàng đầu là lợi nhuận thì ƣớc muốn của một nhà văn muốn có
một tuyển tập cho riêng mình trở nên khá dễ dàng. Việc đổi mới quản lý
trong lĩnh vực nghệ thuật cũng góp phần nhất định cho q trình đổi mới văn
học. Cách thức quản lý ngày càng tỏ ra có chun mơn hơn, có ý thức tơn
trọng tài năng, khuyến khích sáng tạo cũng đã khiến ngƣời viết hăng hái hơn
trong việc làm mới mình. Mặt khác, việc xâm nhập của văn học dịch khiến
bạn đọc có thêm điều kiện để mở mang “tầm đọc” của mình. Những cách thể
hiện mới mẻ của văn học nƣớc ngoài đã thống trị văn hóa đọc cũng là một áp

12

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


18 of 107.

lực buộc văn học trong nƣớc phải làm mới mình, phát triển để kịp tầm đón
đợi của ngƣời đọc. Đặc biệt, lực lƣợng độc giả chuyên nghiệp cũng ngày càng
đƣợc mở rộng, họ vừa là bạn đọc, vừa là nhà phê bình, một phần định hƣớng
cách thức, khiến văn học không ngừng phải sáng tạo để không bị bạn đọc “bỏ
rơi”.
Trên cơ sở đó, từ năm 1986 đến nay, văn học phát triển song song với
những chuyển biến của đất nƣớc. Các nhà văn mang trong mình quan điểm
sáng tác mới, ngôn ngữ văn học đƣợc hiện đại hóa cho phù hợp với sự phát
triển của thời đại. Khơng khí dân chủ trong đời sống xã hội đã tạo điều kiện
cho văn học phát triển mạnh mẽ và toàn diện. Các thể loại văn học nhƣ thơ,
truyện ngắn, kí, tiểu thuyết phát triển khá đồng đều và có những bƣớc đột phá
quan trọng, đạt đƣợc những thành tựu đáng kể, góp phần làm nên diện mạo
phong phú cho văn học nƣớc nhà.
1.1.2. Những thành tựu của thể loại truyện ngắn
Thành tựu văn học nói chung khơng chỉ thể hiện ở thể loại truyện ngắn
mà nó bao qt tồn bộ đời sống văn học, trên nhiều thể loại, nhiều phƣơng
diện. Tuy nhiên, thành tựu nổi bật của văn xuôi Việt Nam đƣơng đại đƣợc ghi
dấu đặc biệt bởi thể loại truyện ngắn. Truyện ngắn là thể loại tập trung nhiều
yếu tố của một nền văn học đang đổi mới. Truyện ngắn phát triển ồ ạt về số
lƣợng, mạnh mẽ về chất lƣợng. Tất cả những bề bộn, đa chiều của cuộc sống
đều đƣợc đƣa vào truyện ngắn một cách cụ thể, sinh động. Do đặc trƣng của
một thể loại có hình thức nhỏ, gọn nên truyện ngắn có thể luồn lách vào mọi
ngõ ngách tâm hồn con ngƣời, bám sát hiện thực đa chiều của cuộc sống,

thậm chí, soi rọi vào cả thế giới tâm linh. Cũng bởi hình thức nhỏ gọn này và
thêm lợi thế của một thể văn xuôi, nên khác với thơ – trừu tƣợng và thiên cảm
xúc, khác với tiểu thuyết – cồng kềnh và kén bạn đọc, truyện ngắn chiếm

13

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


19 of 107.

đƣợc nhiều hơn cả sự đón đợi của ngƣời đọc, chất xúc tác quan trọng để thể
loại này có cơ hội phát triển mạnh mẽ hơn so với các thể loại khác.
Thành tựu ở thể loại truyện ngắn có thể đƣợc khái quát trên nhiều
phƣơng diện nổi bật. Trƣớc hết, có thể thấy đƣợc sự nở rộ, đua chen của các thế
hệ nhà văn trong hoạt động sáng tác. Từ sau Đổi mới, chúng ta đƣợc chứng kiến
cảnh tƣợng văn học nƣớc nhà khởi sắc với sự xuất hiện của những nhà văn ở các
lứa tuổi khác nhau, sinh ra trong hồn cảnh lịch sử khác nhau, có thể gặp nhau
hoặc đối nghịch trong quan niệm về cuộc sống và văn chƣơng, nhƣng các thế hệ
cầm bút đều đang nỗ lực sáng tạo, ở mỗi thế hệ đều quy tụ những ngòi bút tạo
nên đƣợc một phong cách nghệ thuật của riêng mình.
Theo ý kiến của một số nhà nghiên cứu, văn học đƣơng đại Việt Nam từ
năm 1975 đến nay trải qua ba giai đoạn: 1975 - 1985, 1986 – 1993 và 1994
đến nay, và ở mỗi giai đoạn đều có một thế hệ nhà văn đơng đảo về số lƣợng,
đa dạng về phong cách văn học. Trong đó, chặng hai từ 1986 đến những năm
đầu thập niên 1990 là giai đoạn quan trọng nhất. Đây là giai đoạn đất nƣớc
chuyển mình từ cơ chế bao cấp sang cơ chế thị trƣờng với tất cả những biến
động của đời sống hết sức phong phú và phức tạp. Truyện ngắn là thể loại phổ
biến, thích hợp với mọi công chúng, bạn đọc. Quan niệm hiện thực của các
nhà văn đang mở ra những tầm nhìn mới, con ngƣời đƣợc nhìn nhận dƣới góc

độ thế sự đời tƣ và đƣợc khám phá trong quan hệ với cõi đời, với mọi ngƣời
và chính nó. Nhà văn quan tâm hơn đến số phận riêng tƣ, nhân cách, những
đấu tranh, giằng xé, lựa chọn và khát vọng, cả hạnh phúc lẫn khổ đau, đƣợc
mất, vui buồn của con ngƣời.
Bởi vậy, giai đoạn này đánh dấu nhiều tên tuổi, tạo nên diện mạo mới cho
văn học nƣớc nhà. Trƣớc hết là sự đổi mới của các nhà văn đã có bề dày sáng tác
ở giai đoạn trƣớc nhƣ Nguyễn Minh Châu – nhà văn tiên phong ở thể loại truyện
ngắn với những tác phẩm: Bức tranh (1982), Bến quê (1985), Cỏ lau (1987).
14

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


20 of 107.

Nguyễn Minh Châu ln ý thức “đi tìm hạt ngọc ẩn giấu bên trong bề sâu tâm
hồn con ngƣời”. Bên cạnh đó là một Nguyễn Khải vẫn thống nhất và biến hóa
trong ngịi bút triết luận tỉnh táo. Với cách kể chuyện tự nhiên, dân dã nhƣng sâu
sắc, Nguyễn Khải đã góp phần khơng nhỏ vào sự đổi mới văn học với các tập
truyện ngắn Một người Hà Nội (1990), Một thời gió bụi (1993), Hà Nội trong
mắt tơi (1995). Xuất hiện vào thời kì đầu Đổi mới đóng góp chung nổi bật của
thế hệ nhà văn này là đoạn tuyệt với lối viết hiện thực tô hồng quen thuộc cũ để
nói lên sự thực bằng hình ảnh, bằng biểu tƣợng, bằng ẩn dụ, bằng kí hiệu ngơn
ngữ. Một mặt, họ vừa phản ánh đƣợc bộ mặt thật của xã hội, mặt khác, họ đƣa ra
lối viết độc đáo, trình bày hiện thực khác hẳn với những ngƣời đƣơng thời. Nhƣ
lời nhận xét của nhà phê bình Thuỵ Khuê về Nguyễn Huy Thiệp: Ông đã tạo ra
“khuynh hƣớng cực thực sắc bén, ngôn ngữ phũ phàng, cô đọng và đã ảnh
hƣởng sâu xa đến những ngƣời đi sau”. Đó cũng là tinh thần chung của thế hệ
nhà văn giai đoạn này.
Từ cuối những năm 1990 đến nay, trong xu thế đời sống xã hội ổn định,

văn học cơ bản cũng trở lại với quy luật mang tính đời thƣờng, nhƣng không
tách rời định hƣớng tƣ duy nghệ thuật trong những năm đầu đổi mới. Thế hệ nhà
văn giai đoạn này còn rất trẻ, sinh ra trong những năm 70, 80 của thế kỷ trƣớc,
họ đang rất nỗ lực sáng tạo những giá trị mới cho văn học. Họ đã viết và đang
viết những tác phẩm vƣợt ra ngoài khn sáo cũ. Nhiều cây bút có sự bứt phá
trong cách thể hiện từ đề tài, bút pháp tạo cho mình một phong cách rất riêng.
Nguyễn Huy Thiệp khai thác nhiều đề tài với ngòi bút sắc lạnh đến tàn nhẫn.
Phạm Thị Hồi có tập truyện ngắn Mê Lộ (1989) mang dấu ấn của triết học và kĩ
thuật phƣơng Tây đậm nét. Năm 2004, với truyện ngắn Bóng đè, Đỗ Hồng
Diệu đã tạo nên một cuộc tranh luận sơi nổi trên văn đàn. Tác phẩm đƣợc xây
dựng dựa trên một câu chuyện nhiều tính dục. Với lối viết táo bạo, Đỗ Hồng
Diệu đã qua những khát khao tình dục của ngƣời phụ nữ gửi đến độc giả những
15

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


21 of 107.

thông điệp giàu ý nghĩa về cuộc sống. Năm 2005, Nguyễn Ngọc Tƣ thật sự gây
ấn tƣợng trên văn đàn với truyện ngắn Cánh đồng bất tận. Rồi Nguyễn Thị Thu
Huệ, Phan Thị Vàng Anh, Võ Thị Hảo, Y Ban, Hồ Anh Thái… Truyện ngắn của
các tác giả thƣờng xoay quanh cuộc sống thƣờng nhật ẩn chứa nhiều tƣ tƣởng
sâu sắc. So với truyện ngắn trƣớc đó, giai đoạn này thật sự có một bƣớc tiến mới.
Sáng tác của những ngịi bút trẻ có sự đa dạng trong cách trình bày hiện thực,
chú ý đến nhiều khía cạnh khác nhau của xã hội hiện đại và sự can đảm nói lên
những điều đáng nói, khơng sợ sức ép của những tƣ tƣởng bảo thủ.
Có thể lƣợc dẫn ở đây theo chiều vận động của thời gian và không gian mở
ra từ Đổi mới mà truyện ngắn đã tạo dựng. Đoàn Lê, Nguyễn Quang Lập, Y
Ban, Tạ Duy Anh, Nguyễn Quang Thiều, Bảo Ninh là những “kiến trúc sƣ” lứa

đầu. Xuất hiện trên các diễn đàn Sông Hƣơng, Văn nghệ quân đội, Văn nghệ, họ
đã nhanh chóng khẳng định đƣợc ngịi bút của mình. Y Ban, Tạ Duy Anh,
Nguyễn Quang Thiều đều định hình từ trong cuộc thi truyện ngắn 1989 của Văn
nghệ quân đội. Riêng Tạ Duy Anh cịn để lại một dấu ấn khó nhịa bằng truyện
ngắn xuất sắc Bước qua lời nguyền trên tuần báo Văn nghệ (1989). Cả ba nhà
văn này đều viết rất khỏe sau đó, gặt hái nhiều thành cơng, trở thành những cây
bút truyện ngắn vững chãi dù đặt bút ở nhiều thể loại. Hòa Vang, Hồ Anh Thái,
Trần Đức Tiến, Phạm Ngọc Tiến, Cao Duy Sơn cũng xuất hiện cùng lúc này
nhƣng những tác phẩm để lại nhiều tiếng vang đều từ thập kỷ 90 trở đi. Cùng lúc
với sự xuất hiện của một thế hệ nhà văn mới: Võ Thị Hảo, Trần Thùy Mai,
Nguyễn Thị Thu Huệ, Võ Thị Xuân Hà, Phan Thị Vàng Anh, Phan Triều Hải,
Lƣu Sơn Minh … Ở đấy, những cây bút nữ đã để lại một ấn tƣợng sâu đậm về
nữ tính và nữ quyền. Mỗi ngƣời một vẻ, họ đã làm thành một giai đoạn có thể
nói là rực rỡ nhất của văn học giới nữ Việt Nam. Trong khi ở giới bên kia, cũng
định hình những giọng văn hết sức độc đáo và mới lạ, nhất là trong cách mà họ
ứng xử với xã hội và nghệ thuật. Sang thế kỷ XXI, các nhà văn nhƣ Phong Điệp,
16

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


22 of 107.

Đỗ Bích Thúy, Phạm Duy Nghĩa, Nguyễn Ngọc Thuần, Đỗ Hoàng Diệu, Trần
Nhã Thụy, Nguyễn Ngọc Tƣ, Nguyễn Danh Lam,…đã làm nên một gƣơng mặt
truyện ngắn. Có thể khẳng định mà không sợ quá lời rằng thành tựu của truyện
ngắn Việt Nam đƣơng đại là rõ rệt, phong phú, đa dạng và sâu sắc.
Các thế hệ nhà văn đang nỗ lực không ngừng trên con đƣờng sáng tạo.
Dù con đƣờng họ đang đi có theo những ngã rẽ khác nhau nhƣng họ đang
chung sức hợp lực để đƣa nền văn học nƣớc nhà phát triển, hồ nhập vào

dịng chảy hiện nay của văn học thế giới.Với ý thức sâu sắc về nghề nghiệp,
các nhà văn Việt Nam đang dồn hết tâm huyết, tài năng của mình để khai thác
những vỉa tầng nội dung mới và tìm tịi những thể nghiệm mới trong hình
thức nghệ thuật, từ đó đƣa văn học nƣớc nhà thốt khỏi qn tính của những
quan niệm văn học cũ, thốt khỏi sự trì níu của lối viết truyền thống để tiếp
cận với văn học hiện đại, hậu hiện đại thế giới.
Thành tựu của truyện ngắn cịn đƣợc thể hiện thơng qua sự thay đổi của
chủ đề, đề tài, cách viết. Hiện thực cuộc sống ngày càng bộn bề, xã hội ngày
càng phức tạp. Tƣ tƣởng, tâm lí, tình cảm của con ngƣời hơm nay đã khác
trƣớc rất nhiều. Nhu cầu, thị hiếu thẩm mĩ của công chúng văn học cũng đã
thay đổi. Nhiều vấn đề cốt lõi của cuộc sống cũng nhƣ của văn học trƣớc đó
vốn đƣợc xem là chân lí hiển nhiên thì bây giờ cũng đƣợc xem xét lại, trở
thành những vấn đề tranh cãi, bàn thảo trong và ngoài giới văn học. Các trào
lƣu, khuynh hƣớng văn học và lí luận nghệ thuật hiện đại của thế giới đƣợc
giới thiệu ở Việt Nam, tác động tới sự tìm tịi, sáng tạo của nhà văn và làm
biến đổi cả thị hiếu công chúng. Tất cả thay đổi đó “đặt hàng” cho văn học
những sản phẩm mới khác trƣớc về chất.
Có thể nói chƣa bao giờ nhu cầu đổi mới, nhu cầu khai phá những vỉa
quặng mới của hiện thực đời sống, nhu cầu đi tìm giọng điệu riêng lại cấp
bách nhƣ lúc này. Từ khi “ngƣời mở đƣờng tinh anh và tài năng” Nguyễn
17

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


23 of 107.

Minh Châu “đọc lời ai điếu cho một giai đoạn văn nghệ minh hoạ” thì đổi mới
văn học nhƣ một lớp sóng dậy lên, liên tục cho đến hơm nay. Nó cuốn đi
những quan niệm đã cũ về văn chƣơng và những dấu tích của nó. Thay vào đó

là những quan niệm mới về chức năng của văn học, chức năng của ngƣời
nghệ sỹ, quan niệm mới về hiện thực và con ngƣời… Văn học từ những năm
80 của thế kỉ trƣớc đến nay đƣợc chứng kiến sự đổi mới mạnh mẽ trên nhiều
phƣơng diện: đề tài, chủ đề và cách viết. Bên cạnh sự đổi mới vẫn nằm trong
khn khổ của truyền thống, đáng chú ý có những cách tân hết sức táo bạo,
trở thành “mũi nhọn đột phá” vào quan niệm văn chƣơng truyền thống.
Không bằng lòng với những đề tài, chủ đề quen thuộc đã đƣợc khai thác
trong các sáng tác của các nhà văn đi trƣớc, những nhà văn của thời đại mới
đang rất nỗ lực để tìm tịi, khai phá những mảng hiện thực mới, hoặc nhìn
chúng dƣới những góc nhìn mới. Đó là một trong những con đƣờng để xoá bỏ
“chủ nghĩa đề tài” đã thống trị một thời gian dài trong văn học nƣớc ta và di
chứng của nó vẫn để lại cho đến hôm nay.
Tƣơng ứng với những khám phá về mặt nội dung ấy phải là những thể
nghiệm mới về cách viết. Bên cạnh những thể nghiệm đầy sáng tạo, mang tính
thẩm mĩ, có giá trị nghệ thuật cao cịn có những sáng tạo phi thẩm mĩ, mang tính
cực đoan, gây ra nhiều tranh cãi. Nhƣng những thay đổi về hình thức ấy đã
chứng tỏ rằng văn học hiện nay đang đứng trƣớc nhu cầu đổi mới rất quyết liệt
mong tạo nên những giá trị đích thực của thời đại mới. Văn xi thời kì đổi mới
đã đem lại nhiều tìm tịi, biến đổi trong nghệ thuật trần thuật. Nếu trong mỗi sáng
tác của văn xuôi truyền thống thƣờng chỉ xuất hiện một điểm nhìn thì giờ đây nó
đƣợc chuyển dịch vào nhiều nhân vật, nhiều ngƣời kể chuyện với nhiều điểm
nhìn khác nhau để mỗi nhân vật có thể tự nói lên quan điểm, thái độ của mình và
để cho các ý thức cùng có quyền phát ngơn, cùng đối thoại.

18

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


24 of 107.


Văn xi đƣơng đại khơng cịn q đề cao vai trò của cốt truyện nhƣ
trong truyền thống mà có xu hƣớng nới lỏng cốt truyện. Vai trị của cốt truyện
bị hạn chế một cách tối đa, thậm chí khơng có cốt truyện hoặc có nhƣng bị
đảo lộn một cách khơng có trật tự hoặc là sự sắp xếp những mảng không hề
quen biết bên cạnh nhau. Về nghệ thuật xây dựng nhân vật, văn xi có nhiều
nét mới, tiểu biểu là: nhân vật đƣợc xây dựng nhƣ một đề án mở và nhân vật
mang tính chất biểu trƣng.
Truyện ngắn vốn là một thể loại nổi trội trong văn xi hiện đại Việt
Nam. Từ thời kì đổi mới, truyện ngắn cũng đƣợc đa dạng hóa về kiểu loại.
Truyện ngắn thế sự nhằm thể hiện một mảnh nhỏ của dòng đời chảy trôi miên
viễn, truyện ngắn triết luận rất gần với ngụ ngôn, truyện ngắn nhƣ là tiểu
thuyết rút gọn lại, truyện ngắn gần với bút ký ghi lại những cảm xúc của một
cá nhân… Đó là những loại truyện phổ biến hiện nay. Loại truyện ngắn
“mini” đƣợc rộ lên ở một thời điểm, nhƣ là sự chống lại lối viết truyện ngắn
quá dài trong truyền thống.
Sự đổi mới của văn học không chỉ do sự thay đổi của hiện thực cuộc
sống, thị hiếu thẫm mĩ của công chúng văn học… mà còn xuất phát từ quy
luật nội tại của văn học. Sáng tạo là quy luật bất biến của văn học. Văn học
luôn phải đổi mới, tự làm mới mình. Các nhà văn khơng thể bằng lịng với
cách viết cũ, cách nghĩ cũ mà phải ln tìm tịi và khám phá. Văn học đã trải
qua một chặng đƣờng dài với khơng biết bao nhiêu sáng tạo, tìm tịi của ngƣời
nghệ sỹ, tạo nên những huyền thoại, những cây cổ thụ trùm bóng lên một thời
đại, những thành cơng đóng đinh vào lịch sử. Trên một nền hiện thực, trong
một hạn định của ngôn từ dƣờng nhƣ ngƣời đi trƣớc đã khai thác đến kiệt
cùng. Đây là thời văn chƣơng (của sự) cạn kiệt (chữ dùng của John Barth).
Phải chăng càng về sau, ngƣời nghệ sỹ càng bị/ đƣợc quy luật sáng tạo của

19


Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w


25 of 107.

văn chƣơng câu thúc, dồn đẩy? Những rào cản phải vƣợt qua là động lực lớn
thôi thúc ngƣời nghệ sỹ sáng tạo nên những giá trị mới.
Một thành tựu nổi bật nữa của các thể loại văn xuôi nói chung và thể loại
truyện ngắn nói riêng là sự thay đổi quan niệm về đối tƣợng phản ánh của văn
học, tức là sự thay đổi quan niệm về hiện thực, con ngƣời của các nhà văn.
Hiện thực đƣợc phản ánh khơng cịn giản đơn, xi chiều, khơng cịn bó hẹp
trong một phạm vi nhất định nào nhƣ trƣớc đây. Mặt tiêu cực, mặt trái của
hiện thực, cái xấu, cái ác đƣợc mổ xẻ, phanh phui đến tận cùng. Hiện thực
nhiều khi xuất hiện trong tác phẩm là cái chƣa biết, không thể biết hết, hiện
thực phức tạp cần khám phá, tìm tịi. Con ngƣời cũng đƣợc nhìn nhận với tất
cả những phức tạp, những góc khuất, những bí ẩn, những tầng sâu không thể
khám phá hết, cùng những khát vọng, nhu cầu mang tính nhân bản. Khơng
cịn con ngƣời hồn hảo, hồn tồn “sạch sẽ”, mà chỉ cịn những nhân vật
khuyết thiếu, “khơng trùng khít với chính mình”, mang trên mình những bụi
bặm của đời. Các sáng tác của các nhà văn: Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị
Hoài, Bảo Ninh, Nguyễn Bình Phƣơng, Tạ Duy Anh, Võ Thị Hảo, Châu Diên,
Thuận, Đỗ Hoàng Diệu, Nguyễn Ngọc Tƣ… thể hiện một cách rõ nét những
đổi mới đó.
Sự thành cơng của truyện ngắn thời đổi mới, hình nhƣ cho thấy những
kinh nghiệm lựa chọn thể loại đã lặp lại một lần nữa, trong cách truyện ngắn
chiếm giữ vị trí thống sối trên văn đàn, nhƣ đã từng có ở cuộc tiếp xúc với
thế giới bên ngoài mấy chục năm đầu thế kỷ XX. Ngƣời ta hay cắt nghĩa hiện
tƣợng này dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, ở phẩm tính ƣa những
cái đẹp nhỏ nhắn, hài hịa, tinh tế và/hoặc dựa vào tâm lý sáng tạo của nhà
văn Việt Nam, cũng ở tài năng tỉa tót, đẽo gọt những cái đẹp nhỏ nhắn, hài

hịa, tinh tế. Nhƣng có một thực tế vƣợt lên trên những diễn giải mang nặng
tính chất ý hệ nhƣ vậy: kết quả của nỗ lực làm mới ý thức và ngôn ngữ văn
20

Chia s tài liu, lun vn, án tt nghip, h tr download tài liu lun vn. Th vin lun vn, án, tiu lun, lun án, báo cáo, bài tp ln, tài, án, thc tp, tt nghip, thc s, tin s, cao hc Tài liu Lun Vn - Báo Cáo ni bt, c sc, mang giá tr cao vi y các nh dng pdf, w