ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------

ĐẶNG THỊ MINH VÂN

BIẾN ĐỔI VĂN HÓA KINH DOANH
CỦA CƯ DÂN THÁI LAN
TẠI CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK
LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÀNH: VĂN HÓA HỌC
MÃ SỐ: 8229040

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------

ĐẶNG THỊ MINH VÂN

BIẾN ĐỔI VĂN HÓA KINH DOANH
CỦA CƯ DÂN THÁI LAN
TẠI CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK
LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÀNH: VĂN HÓA HỌC
MÃ SỐ: 8229040

Giảng viên hướng dẫn:
TS. PHAN ANH TÚ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022


i

Lời Cam Đoan
Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tơi và được thực hiện
dưới sự hướng dẫn của TS. Phan Anh Tú, nếu có sử dụng cơng trình nghiên cứu của tác
giả khác trong bài làm thì tơi đã trích dẫn đầy đủ, tơn trọng tác quyền và thành quả của
các học giả. Kết quả nghiên cứu của luận văn này của tôi chưa công bố ở bất kì cơng
trình khoa học nào khác.

Tác giả

Đặng Thị Minh Vân


ii

Lời Cảm Ơn
Trong quá trình học tập tại trường ĐHKHXH&NV TPHCM, tôi rất may mắn
được sự hỗ trợ bởi các giảng viên giàu chuyên môn và nhiệt huyết, các thầy cô đã giúp
cho tôi khai mở được nhiều vấn đề về tri thức thuộc chuyên ngành Văn hóa học cũng
như những ngành khoa học xã hội khác, tôi rất biết ơn sự giúp đỡ này của thầy cô, và
đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn TS. Phan Anh Tú, thầy là người trực tiếp giúp tôi định
hướng và chỉnh sửa luận văn này. Bên cạnh đó, tơi cũng chân thành gửi lời cảm ơn tới
toàn thể bộ cán bộ cơng nhân viên nhà trường trong đó có các bộ phận hỗ trợ như giáo
vụ khoa, phòng sau đại học, phịng đào tạo,… và ngay cả các cơ chú nhân viên làm công
tác bảo vệ, trực ban, trông giữ xe, vệ sinh tại trường.

Để luận văn được hồn thiện, tơi đã có phần thực hiện phỏng vấn những du khách
đã từng trải nghiệm chợ nổi Damnoen Saduak, các anh chị hướng dẫn viên, nhân viên
phục vụ trong ngành du lịch. Nhờ những thơng tin bổ ích từ họ mà nội dung luận văn
của tôi vẫn sát sao với thực tế dù tôi không thể trực tiếp khảo sát địa bàn bởi những diễn
biến phức tạp của dịch Covid19.
Tôi cũng xin cảm ơn gia đình, bạn bè, những người đã chia sẻ về mặt vật chất
lẫn tinh thần cùng tôi trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài, tất cả những sự hỗ trợ đó
đều đóng góp vào sự hồn thiện cơng trình nghiên cứu của tơi ngày hơm nay.
Và cuối cùng, tôi xin cảm ơn Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ tại trường
ĐHKHXH&NV, các thầy cô đã dành nhiều cơng sức và thời gian để đọc và sửa chữa,
góp ý cho luận văn của tơi được hồn thiện hơn, điều này rất quan trọng trong việc giúp
cho cơng trình nghiên cứu của tơi trở thành một cơng trình nghiên cứu thực sự có giá
trị, từ đó có thể hỗ trợ được phần nào cho những ai quan tâm đến văn hóa kinh doanh
của chợ nổi Damnoen Saduak nói riêng và văn hóa Thái Lan nói chung.


iii

MỤC LỤC
Lời Cam Đoan ............................................................................................................. i
Lời Cảm Ơn................................................................................................................ ii
MỤC LỤC..................................................................................................................iii
MỞ ĐẦU.................................................................................................................... 1
1.

Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1

2.

Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2


3.

Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 2

3.1.

Nghiên cứu về biến đổi văn hóa: ................................................................ 2

3.2.

Cơng trình nghiên cứu về Thái Lan: ........................................................... 5

3.3.

Tài liệu về chợ nổi Thái Lan....................................................................... 9

4.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 13

4.1.

Đối tượng ................................................................................................. 13

4.2.

Phạm vi .................................................................................................... 14

5.


Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu ...................................................... 15

5.1.

Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 15

5.2.

Nguồn tư liệu ........................................................................................... 16

6.

Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn ............................................................ 16

6.1.

Ý nghĩa khoa học ..................................................................................... 16

6.2.

Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 16

7.

Bố cục luận văn .............................................................................................. 16

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 18
1.1.
1.1.1.


Cơ sở lý luận ............................................................................................... 18
Các khái niệm ....................................................................................... 18


iv

1.1.1.1.

Khái niệm chợ nổi ..................................................................... 18

1.1.1.2.

Khái niệm văn hóa ..................................................................... 19

1.1.1.3.

Khái niệm kinh doanh và văn hóa kinh doanh .............................. 21

1.1.1.4.

Du lịch văn hóa ......................................................................... 25

1.1.2.

Các lý thuyết áp dụng............................................................................ 27

1.1.2.1.

Lý thuyết biến đổi văn hóa ......................................................... 27


1.1.2.2.

Chức năng luận ......................................................................... 29

1.1.2.3.

Thuyết sinh thái văn hóa và chủ nghĩa duy vật văn hóa ................. 31

1.1.2.4.

Thuyết sự lựa chọn duy lý .......................................................... 33

1.2.

Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 35

1.2.1. Không gian văn hóa của chợ nổi ..................................................................... 35
1.2.2. Nguồn gốc cư dân Thái Lan ............................................................................ 40
1.2.3. Hệ thống giao thông đường thủy ở Thái Lan và bối cảnh hình thành chợ nổi
Damnoen Saduak ...................................................................................................... 44
Tiểu kết chương 1 ..................................................................................................... 49
CHƯƠNG 2: QUÁ TRÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK
TỪ KHI HÌNH THÀNH ĐẾN NAY ........................................................................ 51
2.1. Hoạt động của chợ nổi Damnoen Saduak từ khi hình thành đến khi kết thúc chiến
tranh thế giới thứ II ................................................................................................... 51
2.1.1. Địa điểm và phạm vi hoạt động của chợ nổi .................................................... 51
2.1.2. Những yếu tố cấu thành hoạt động kinh doanh tại chợ nổi .............................. 55
2.1.2.1. Hoạt động buôn bán trên sông nước ......................................................... 55
2.1.2.2. Các loại hàng hóa giao thương ở chợ nổi .................................................. 58



v

2.2. Hoạt động của chợ nổi Damnoen Saduak từ sau chiến tranh thế giới thứ II đến hết
kế hoạch 5 năm lần thứ hai của Thái Lan .................................................................. 62
2.2.1. Sự giảm sút trong hoạt động giao thương tại chợ nổi từ sau chiến tranh thế giới
thứ II ........................................................................................................................ 62
2.2.2. Hoạt động của chợ nổi dưới tác động của kế hoạch quốc gia trong phát triển kinh
tế .............................................................................................................................. 64
2.2.2.1. Tình trạng hệ thống giao thông đường bộ ở Thái Lan ................................ 64
2.2.2.2. Ảnh hưởng của hệ thống giao đường bộ trong phương thức di chuyển ........ 65
2.2.2.3. Ảnh hưởng của sự phát triển giao thông đường bộ lên hoạt động kinh doanh tại
chợ nổi .............................................................................................................. 67
2.3. Hoạt động của chợ nổi Damnoen Saduak từ sau Kế hoạch Phát triển Kinh tế Quốc
gia lần thứ 2 đến nay................................................................................................. 71
2.3.1. Địa điểm hoạt động ......................................................................................... 71
2.3.2. Tổ chức hoạt động tại chợ nổi ......................................................................... 75
Tiểu kết chương 2 ..................................................................................................... 78
CHƯƠNG 3: NHỮNG BIẾN ĐỔI CHÍNH TRONG VĂN HĨA KINH DOANH TẠI
CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK ........................................................................... 81
3.1. Biến đổi từ chợ hàng hóa sang chợ du lịch ......................................................... 81
3.1.1. Kế hoạch xúc tiến du lịch của chính phủ Thái Lan ......................................... 81
3.1.1.1. Sự phát triển ngành du lịch ở Thái Lan ..................................................... 81
3.1.1.2. Vai trò của du lịch trong phục hồi chợ nổi Damnoen Saduak ..................... 83
3.1.2. Biến đổi hệ thống cung ứng từ chợ hàng hóa đến chợ du lịch ......................... 88
3.1.2.1. Sản phẩm kinh doanh của chợ ................................................................. 88
3.1.2.2. Mối liên hệ giữa các thành phần trong hệ thống cung ứng .......................... 91
3.2. Biến đổi từ chợ truyền thống sang chợ hiện đại ................................................. 93



vi

3.2.1. Đặc trưng của hoạt động kinh doanh ............................................................... 94
3.2.1.1. Xu hướng ít phụ thuộc vào tự nhiên ......................................................... 94
3.2.1.2. Ứng xử linh hoạt vì mục tiêu lợi nhuận .................................................... 97
3.2.2. Vai trò của chợ nổi với người dân địa phương............................................... 100
3.2.3. Tầm quan trọng của văn hóa truyền thống ..................................................... 104
3.2.3.1. Tình trạng khai thác du lịch hiện nay của chợ nổi .................................... 104
3.2.3.2. Vấn đề gìn giữ văn hóa truyền thống ...................................................... 106
Tiểu kết chương 3 ................................................................................................... 109
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 111
Danh mục tài liệu tham khảo .................................................................................. 116
A.

Danh mục các sách và giáo trình ................................................................... 116

B. Danh mục các bài báo khoa học ......................................................................... 119
C. Danh mục các luận văn, luận án ......................................................................... 122
D. Danh mục các tài liệu internet ............................................................................ 124
PHỤ LỤC ............................................................................................................... 127
PHỤ LỤC 1: HÌNH ẢNH VỀ CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK .......................... 127
PHỤ LỤC 2: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU ....................................................... 133
PVS 01: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 01 .......................................................... 133
PVS 02: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 02 .......................................................... 134
PVS 03: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 03 .......................................................... 135
PVS 04: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 04 .......................................................... 140
PVS 05: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 05 .......................................................... 143
PVS 06: BIÊN BẢN PHỎNG VẤN SÂU 06 .......................................................... 147
PHỤ LỤC 3: CÂU HỎI KHẢO SÁT ..................................................................... 152



vii

PHỤ LỤC 4: KẾT QUẢ KHẢO SÁT .................................................................... 158
PHỤ LỤC 5: SO SÁNH HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI CHỢ NỔI CÁI RĂNG
VÀ CHỢ NỔI DAMNOEN SADUAK ................................................................... 167


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Văn hóa có vai trò quan trọng trong đời sống hằng ngày của con người ở khắp
nơi trên thế giới, tác động đến những quy chuẩn trong ứng xử của họ trên nhiều lĩnh
vực, đóng vai trị quan trọng trong q trình tồn tại và phát triển của các quốc gia, dân
tộc. Tuy nhiên văn hóa khơng phải là bất biến, những thay đổi trong môi trường tự nhiên
và xã hội theo thời gian khiến văn hóa cũng biến đổi, từ đó những ứng xử nêu trên cũng
được điều chỉnh để phục vụ tốt hơn cho đời sống con người.
Thái Lan là một trong những quốc gia có tốc phát triển kinh tế vượt trội tại khu
vực Đông Nam Á. Trong lĩnh vực nông nghiệp, nước này có sản lượng xuất khẩu gạo
hàng đầu trên thế giới, còn trong lĩnh vực thương mại dịch vụ, đặc biệt là lĩnh vực du
lịch lữ hành, quốc gia này cũng được biết đến như một trong những điểm đến hấp dẫn
nhất khu vực. Những thành tựu đạt được một phần nhờ vào những chính sách đúng đắn
của chính phủ Thái Lan trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ cho việc đón khách
du lịch, phần khác lại nhờ vào những tài nguyên thiên nhiên và văn hóa vơ giá của đất
nước này. Chính phủ Thái Lan đã đề ra những chính sách hữu hiệu giúp bảo tồn, phát
huy những nét văn hóa truyền thống đang dần bị mai một để phục vụ nhu cầu tham
quan, trong đó có hoạt động kinh doanh ở chợ nổi Damnoen Saduak (tỉnh Ratchaburi).
Đối với ngành du lịch, khu chợ này đơn thuần là một điểm đến nhưng khi đặt nó vào

q trình phát triển kinh tế xã hội của Thái Lan, thì đây chính là minh chứng cho chiến
lược nhất thể hóa khai thác văn hóa gắn liền với phát triển kinh tế. Cụ thể hơn là phương
thức gắn bó giữa văn hóa với hoạt động kinh doanh của người dân Thái Lan. Những
biến đổi trong hoạt động kinh doanh của cư dân Thái Lan tại chợ nổi Damnoen Saduak
trước là phản ánh cho văn hóa ứng xử với mơi trường tự nhiên, vừa có thể hỗ trợ phát
triển nông nghiệp lại vừa thúc đẩy thương mại, sau thể hiện hình thức ứng xử với mơi
trường xã hội thơng qua phát triển dịch vụ du lịch.
Loại hình kinh doanh trên sơng nước khơng chỉ có ở Thái Lan mà cịn xuất hiện
ở nhiều quốc gia Đơng Nam Á khác có những đặc điểm địa lý tương đồng. Vùng Tây
Nam Bộ của Việt Nam các chợ tiêu biểu có thể kể tên như chợ Cái Răng, chợ Cái Bè,
chợ Ngã Bảy, ... Tuy nhiên, đa phần sản phẩm du lịch chợ nổi của Việt Nam đều chưa


2

hoạt động thực sự hiệu quả, hoạt động kinh doanh với du khách cũng không nhộn nhịp
như chợ nổi ở Thái Lan. Có trường hợp, một vài phóng viên các tờ báo sở hữu lượng
độc giả lớn, khi viết bài quảng bá cho chợ nổi miền Tây, lại lấy hình minh họa từ chợ
Damnoen Saduak, nguyên nhân có lẽ một phần đến từ thiếu kiến thức của những phóng
viên này khi tác nghiệp, phần khác từ sự hấp dẫn của chợ nổi ở Thái Lan so với chợ nổi
ở Tây Nam Bộ về mặt hình ảnh trong quảng bá. Từ đây, tác giả đặt nghi vấn về những
nguyên nhân vì đâu mà chợ nổi Damnoen Saduak hay các chợ nổi khác ở Thái Lan có
khả năng thu hút khách tốt như vậy.
Với nhu cầu phục vụ cho định hướng nghiên cứu văn hóa kinh doanh và phát
triển du lịch văn hóa, chúng tơi mong muốn được chọn đề tài: “Biến đổi văn hóa kinh
doanh của cư dân Thái Lan tại chợ nổi Damnoen Saduak” làm đề tài luận văn cao
học chuyên ngành Văn hóa học. Từ định hướng nghiên cứu văn hóa ứng dụng, chúng
tơi mong đề tài của mình sẽ đóng góp một phần nào trong cơng tác nghiên cứu văn hóa
Thái Lan ở Việt Nam, cung cấp những góc nhìn về văn hóa kinh doanh và biến đổi văn
hóa dưới tác động của q trình hiện đại hóa và du lịch của Thái Lan.

2. Mục đích nghiên cứu
Trong luận văn này, chúng tơi sẽ trình bày mơ tả những biến đổi trong văn hóa kinh
doanh của cư dân Thái Lan tại chợ nổi Damnoen Saduak qua các giai đoạn lịch sử, sau
đó phân tích các ngun nhân gắn liền với quá trình phát triển kinh tế và biến đổi xã hội
ở Thái Lan. Qua đó đưa ra những đánh giá về ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của biến
đổi văn hóa đối với đời sống của cư dân địa phương.
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Sau khi phân tích những tài liệu, liên quan đến đề tài luận văn, chúng tôi phân lịch
sử nghiên cứu vấn đề ra làm ba nhóm: nghiên cứu về biến đổi văn hóa, cơng trình nghiên
cứu văn hóa Thái Lan, những tài liệu chung về chợ nổi Damnoen Saduak.
3.1.

Nghiên cứu về biến đổi văn hóa

Ở trên thế giới và cả Việt Nam, q trình cơng nghiệp hóa hiện đại hóa diễn ra
tại nhiều nơi dẫn đến những thay đổi trong đời sống kinh tế xã hội, trong đó có những
tục lệ đã tồn tại lâu đời buộc phải thay đổi nếu không muốn bị triệt tiêu trước sự xâm


3

lấn mạnh mẽ của đời sống hiện đại. Từ đây, những cơng trình nghiên cứu về biến đổi
văn hóa ra đời, một phần trình bày mơ tả sự khác biệt giữa văn hóa truyền thống và văn
hóa thời hiện đại cũng như chỉ ra những quy luật cho những biến đổi này.
Ở Việt Nam, những nghiên cứu về biến đổi văn hóa là hướng nghiên cứu mới,
chủ yếu thực hiện dưới dạng nghiên cứu trường hợp nên những đối tượng của các nghiên
cứu này thường rất đa dạng. Trước hết, trong sách Biến đổi về xã hội và văn hóa ở các
làng q trong q trình đơ thị hóa tại Hà Nội của Trần Thị Hồng Yến, mô tả quá trình
biến đổi văn hóa ở các huyện Gia Lâm, Đơng Anh, Từ Liêm, Thanh Trì, trong đó sách
chú ý mơ tả những biến đổi xã hội và văn hóa, cụ thể là chương xã hội tác giả mô tả

những chuyển đổi trong cơ cấu kinh tế, cơ cấu tổ chức môi trường sống và các quan hệ
xã hội truyền thống, cịn ở chương biến đổi văn hóa nội dung tập trung mơ tả sự thay
đổi của các di tích thờ cúng, phương thức quản lý di tích, tổ chức lễ hội, hoạt động tại
các chùa, phong tục cưới xin tang ma, văn hóa thơng tin và các loại hình giải trí. Tác
giả có điều kiện tiếp xúc với nhiều nguồn tư liệu, đặc biệt là những số liệu thống kê của
chính quyền địa phương, cơ quan quản lý di tích giúp cho các luận điểm thêm phần
thuyết phục, tuy nhiên, do mật độ tư liệu dày đặc nên tài liệu chưa có tính lý luận cao,
những kết luận đưa ra cũng thuần theo hướng miêu thuật, chưa đưa ra giải thích thỏa
đáng, mối liên hệ với q trình đơ thị hóa chưa rõ ràng. Bên cạnh q trình đơ thị hóa,
hoạt động du lịch cũng là một nguyên nhân tạo nên sự biến đổi văn hóa ở địa phương,
tác giả Nguyễn Thị Hồng Tâm với luận án Biến đổi văn hóa truyền thống của người
Thái ở huyện Mai Châu, tỉnh Hịa Bình trong phát triển du lịch đã trình bày theo hướng
mơ tả, phân tích các yếu tố tác động và nguyên nhân của biến đổi, dự đoán xu hướng và
vấn đề đặt ra, theo đó, người Thái ở Mai Châu (Hịa Bình) đã có sự biến đổi tùy theo
nhu cầu du khách, và cũng từ chính nhu cầu cải thiện đời sống của cư dân địa phương,
nội dung đánh giá cao vai trò của phát triển kinh tế và giao lưu tiếp biến văn hóa trong
tạo động lực phát triển văn hóa, đây là nghiên cứu trường hợp, những mơ hình đưa ra
vẫn cần chứng minh, điều chỉnh khi dùng cho các nghiên cứu khác. Tương tự với luận
án của Nguyễn Thị Hồng Tâm, Đỗ Hải Yến đã chọn cho luận án tiến sỹ của mình đề tài
Biến đổi văn hóa mưu sinh của cư dân xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà
Nội trong bối cảnh phát triển du lịch, xã Hương Sơn có danh thắng chùa Hương, điểm
du lịch tâm linh nổi tiếng của miền Bắc, lượng du khách lớn đến thăm chùa Hương mỗi


4

năm đã có tác động to lớn đến hoạt động mưu sinh của người dân xã Hương Sơn, trước
1990, người dân nơi đây sinh sống nhờ hoạt động nông nghiệp, tập quán mưu sinh hình
thành nhờ kinh nghiệm lưu truyền từ nhiều đời, sau năm 1990, chính sách phát triển du
lịch góp phần định hướng hoạt động tận dụng nguồn lực tự nhiên và nguồn lực xã hội

đều phục vụ hoạt động du lịch, luận án nêu rõ yếu tố thúc đẩy sự biến đổi, dự đoán xu
hướng biến đổi, nhưng cũng chỉ dừng lại ở nghiên cứu trường hợp, yêu cầu cân nhắc kỹ
lưỡng trước khi áp dụng với những đối tượng khác. Những cơng trình nghiên cứu biến
đổi văn hóa bằng nghiên cứu trường hợp được thực hiện ở Việt Nam rất nhiều vì chúng
được khu biệt trong mỗi địa phương, theo từng chủ thể khác nhau nhưng tựu trung lại
sự biến đổi văn hóa được diễn ra dưới tác động của q trình cơng nghiệp hóa, hiện đại
hóa hoặc các chính sách phát triển du lịch, vậy nên luận văn chỉ xin đưa ra một vài
trường hợp để làm ví dụ cho xu hướng nghiên cứu này ở Việt Nam.
Các nghiên cứu về biến đổi văn hóa trên thế giới cũng rất đa dạng và trải rộng
trên nhiều lĩnh vực. Những nghiên cứu về biến đổi văn hóa được khởi xướng từ thuyết
Tiến hóa văn hóa, mơ hình phát triển đơn tuyến này nhìn nhận những nền văn hóa ngồi
phương Tây là “kém văn minh”, cuộc sống của con người bị phong tục kìm hãm nên
biến đổi văn hóa diễn ra chậm chạp khác với phương Tây văn minh biến đổi nhanh
(E.B.Taylor (1891), L.Morgan (1877)). Sau này, thuyết Truyền bá văn hóa của G. Elliot
Smith (1911) và W. Rivers (1914) với nội dung giải thích biến đổi văn hóa là sự vay
mượn hoặc truyền bá các đặc trưng của nền văn hóa này sang nền văn hóa khác. Bên
cạnh đó, C.L.Wissler (1923) và A.L.Kroeber (1925) cho rằng biến đổi văn hóa diễn ra
đa chiều và trên nhiều cấp độ, tùy thuộc vào việc cộng đồng đó là trung tâm, ngoại vi
hay vùng chuyển tiếp, sáng rõ hơn là quan điểm của Redfield (1934) và Broom (1954)
nêu rõ sự ảnh hưởng của những xã hội phương Tây có ưu thế với người dân bản địa. Về
các nghiên cứu biến đổi văn hóa bởi tác động của du lịch, Carter, R. W. (Bill); Beeton,
R. J. S. chỉ ra du lịch là một tác nhân của thay đổi xã hội và văn hóa đối với cộng đồng
bản địa, du lịch làm giàu văn hóa, trẻ hóa và mất tính tồn vẹn của văn hóa, theo đó,
biểu hiện vật chất của văn hóa là sản phẩm của ngành du lịch, từ đây các giá trị văn hóa
được thương mại hóa để du lịch từ đó có được nguồn doanh thu. Năm 1967, Joel M.
Halpern nhận định sự giao lưu và biến đổi văn hóa giữa hai hay nhiều nền văn hóa ở
nơng thơn, đơ thị từ đó đề ra ý nghĩa của những biến đổi này và dự đoán tương lai của


5


cộng đồng nông thôn ở các châu Âu, châu Á và châu Mỹ. Nếu như những nghiên cứu
tại Việt Nam hướng đến phân tích những trường hợp cụ thể, thì những nghiên cứu
phương Tây được nêu ra thiên về những nghiên cứu cổ điển, tìm hiểu về những quy
luật, xu hướng của biến đổi văn hóa. Đây là những cơ sở quan trọng để tác giả xây dựng
phần cơ sở lý thuyết.
3.2.

Cơng trình nghiên cứu về Thái Lan

Nhờ vị thế quan trọng trong khu vực cả về đối ngoại, kinh tế, văn hóa, cơng tác
nghiên cứu văn hóa Thái Lan ở Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung đã được
tiến hành từ rất sớm, riêng tại Việt Nam nghiên cứu về Thái Lan chủ yếu mang tính
tổng quát hoặc tập trung nhiều vào vấn đề lịch sử, tộc người và tơn giáo, chưa có những
nghiên cứu xoay quanh vấn đề văn hóa Thái Lan hiện đại hay biến đổi văn hóa đặc biệt
dưới tác động của kinh tế từ đó làm rõ vai trị của văn hóa trong việc xây dựng kinh tế
đất nước.
Tại Việt Nam, những nội dung cơ bản về văn hóa Thái Lan được đề cập trong
cuốn Tìm hiểu văn hóa Thái Lan của nhóm tác giả Ngơ Văn Doanh, Quế Lai, Vũ Quang
Thiện, Nguyễn Khánh Vân và Phạm Thị Vinh, cuốn sách cung cấp những kiến thức cơ
bản về lịch sử, địa lý, phong tục tập quán, tôn giáo, chữ viết, văn học, nghệ thuật của
đất nước Thái Lan. Liên quan đến đề tài, cuốn sách đưa ra góc nhìn về xã hội Thái Lan
xưa, người Thái vốn là người cởi mở, do nằm trong vị trí tiếp xúc với các nền văn hóa
khác nhau, mặt khác văn hóa ứng xử của Thái Lan chủ yếu xoay quanh những văn hóa
hóa ứng xử với nước thể hiện qua ngồi nhà sàn truyền thống, thành phần bữa ăn chủ
yếu là cơm, rau và thủy sản, …, bên cạnh đó cịn có thơng tin về những lễ hội và hoạt
động tơn giáo. Tuy nhiên vì những lĩnh vực mà sách đề cập đến khá đa dạng nên khi đi
vào từng vấn đề lại không được chuyên sâu, sắp xếp thông tin theo hệ thống nhưng vẫn
thiếu liên kết.
Tiếp đến, những phần đề cập đến vương quốc Thái Lan trong cuốn Lịch sử Đông

Nam Á của D.G.E. Hall cũng cung cấp nhiều thông tin về lịch sử hình thành của tộc
người Thái và vương quốc Thái Lan, sau đó tiến sâu hơn đến sự giao lưu tiếp biến văn
hóa trong khu vực, làm rõ q trình Phật giáo du nhập vào Thái Lan, sau đó, tác giả giới
thiệu về chế độ chính trị của từng quốc gia Đông Nam Á, tiếp đến nêu ra ảnh hưởng của


6

văn hóa châu Âu ở Thái Lan nói riêng và khu vực Đơng Nam Á nói chung thơng qua
cơng cuộc xâm lược và khai thác thuộc địa của những nước này. Vì D.G.E. Hall vốn là
một sử gia nên, cơng trình được trình bày theo trình tự thời gian, với các giai đoạn lịch
sử ở từng quốc gia và khu vực đan xen lẫn nhau. Vì là cơng trình nghiên cứu trên phạm
vi khu vực nên thông tin từ Lịch sử Đơng Nam Á (D.G.E. Hall) giúp người đọc có cái
nhìn bao quát về sự hình thành và phát triển của các quốc gia trong Đơng Nam Á, từ
đó, thơng qua lịch sử hình thành và phát triển vương quốc Thái Lan ngày nay trong
quan hệ với các nước trong khu vực đặc biệt trong giai đoạn từ lúc lập quốc đến giai
đoạn sau chiến tranh thế giới thứ II. Mặc dù vậy, các sự kiện lịch sử vừa được trình bày
theo hướng lịch đại vừa theo hướng đồng đại, theo lãnh thổ của từng quốc gia nên người
đọc cần có tư duy hệ thống, và khả năng liên tưởng tốt, mặt khác đây vốn là cơng trình
sử học nên những thơng tin về văn hóa chưa được đề cập nhiều.
Cũng là nghiên cứu văn hóa Thái Lan nhìn từ văn hóa chung của khu vực Đơng
Nam Á, tại Việt Nam có Mai Ngọc Chừ với cơng trình Văn hóa Đơng Nam Á. Cơng
trình này trình bày và phân tích một cách tồn diện về các khía cạnh như nghệ thuật
biểu diễn, nghệ thuật tạo hình, phong tục, lễ tết, tơn giáo, tín ngưỡng, ngơn ngữ. Cơng
trình này sẽ giúp chúng ta hiểu rõ văn hóa Thái Lan có những đặc điểm chung gì với
văn hóa chung của khu vực, tạo điều kiện cho chúng ta nghiên cứu so sánh đối chiếu
văn hóa Thái Lan với Việt Nam, Campuchia và các nước khác, tìm ra nhiều đặc điểm
và quy luật phát triển tương đồng. Tuy nhiên, cơng trình nghiên cứu nhìn từ văn hóa
khu vực nên chủ yếu nêu điểm chung của văn hóa các nước Đơng Nam Á, chứ chưa đủ
thông tin để làm rõ nét khác biệt của văn hóa từng nước trong khu vực.

Về nguồn tài liệu tiếng Anh, chúng tôi cũng tiếp cận được cuốn sách Culture
and Custom of Thailand (Tạm dịch: Văn hóa và phong tục Thái Lan). Theo tác giả Arne
Kislenko, dù đã trải qua nhiều biến đổi trong đời sống kinh tế xã hội Thái nhưng người
Thái vẫn duy trì được những nét văn hóa truyền thống thậm chí cịn phát triển tạo chỗ
dựa tinh thần vững chắc cho người dân. Nội dung của sách cung cấp những thơng tin
về văn hóa Thái Lan thơng qua trình bày các phong tục tập qn chủ yếu phục vụ đời
sống tinh thần của cư dân Thái Lan bao gồm: văn học, âm nhạc, phim ảnh, hội họa, ẩm
thực, lễ hội, … Cuốn sách sẽ là một cơng cụ tra cứu hữu ích cho những người có mong


7

muốn tìm hiểu những nét cơ bản của văn hóa Thái Lan, nhưng vì tập trung các giá trị
tinh thần nên cuốn sách hầu như không đề cập đến đặc trưng văn hóa Thái Lan trong
phục vụ đời sống vật chất cụ thể là trong hoạt động sản xuất và thương mại, đối tượng
đề tài đang hướng tới.
Vì những đặc trưng địa lý và điều kiện tự nhiên, văn hóa Thái Lan khơng thể
tách rời với văn hóa nước, tìm hiểu về chủ đề này tác giả Pamela Hamburger có quyển
Klongs - Thai Waterways and Reflections of Her People (Tạm dịch: Klongs – Những
dòng kênh của người Thái và ảnh hưởng của nó). Bởi lẽ, sự hình thành và phát triển
của chợ nổi gắn liền với văn hóa sơng nước, do vậy hoạt động tìm hiểu cuộc sống ven
miền kênh rạch của Thái Lan sẽ giúp ích nhiều cho nghiên cứu văn hóa nước nói chung
và văn hóa tại chợ nổi nói riêng. Tư liệu này bản chất khơng phải là tư liệu học thuật,
những ghi chép trình bày theo kiểu ký sự, thuần về mơ tả, nhiều hình ảnh thực tế nhưng
lại khơng có phân tích sâu.
Trình bày về lịch sử Đông Nam Á nhưng đi sâu vào lĩnh vực thương mại hàng
hải có cuốn A history of South East Asia: Marinetime Trade and Societal Development,
100-1500 (Tạm dịch: Lịch sử Đông Nam Á: Thương mại hàng hải và phát triển xã hội
từ năm 100 – 1500). Theo tác giả, Kenneth R. Hall, khi vừa thành lập, vương quốc
Ayuthaya là trung tâm lớn trong con đường thương mại trên biển nối Ấn Độ và Trung

Hoa, chính vì vậy có cơ sở để ta cho rằng sự giao thương và trao đổi hàng hóa ở vương
quốc này hình thành rất sớm, thậm chí đâu đó những kinh nghiệm và kỹ năng buôn bán
được người Thái xưa học được từ những thương nhân nước ngồi có thể được áp dụng
cho đến ngày nay. Tuy nhiên, dù viết về cả khu vực Đông Nam Á nhưng tài liệu thiên
về hướng khai thác các quốc gia Đông Nam Á hải đảo, chủ yếu là khu vực Indo và Mã
Lai, mặt khác, vì Ayuthaya thành lập trễ hơn so với các quốc gia Đông Nam Á khác,
nên thông tin liên quan về Thái Lan dù rất cần thiết nhưng lại q ít.
Cơng trình A History of Thailand (Tạm dịch: Lịch sử Thái Lan) của hai tác giả
Chris Barker và Pasuk Phongpaichit là nguồn tài liệu hữu ích, mơ tả cụ thể về hệ thống
chính trị, kinh tế, xã hội và lịch sử văn hóa của Thái Lan. Dữ liệu tập trung vào thời kỳ
sau khi vương quốc Ayuthaya sụp đổ đến nay khi chế độ quân chủ lập hiến được thiết
lập. Nội dung cuốn sách phân chia khoảng thời gian trên thành những giai đoạn với tiêu


8

chí là những đặc trưng nổi bật của xã hội các giai đoạn đó. Mặc dù, đây là một cơng
trình lịch sử nhưng tập trung đề cập các chính sách xã hội, cung cấp thông tin về đời
sống xã hội của cư dân Thái Lan, chế độ cai trị qua các đời vua góp phần giúp cơng tác
nghiên cứu về văn hóa thuận lợi hơn, đặc biệt trong những tương tác của văn hóa với
mơi trường xã hội. Trong các giai đoạn phát triển của Thái Lan, thời kỳ vương quốc
Ayutthaya dường như là thời kỳ phát triển mạnh mẽ nhất, những thành tựu và sự kiện
nổi bật cho thời kỳ này tiếp tục được hai tác giả trên đề cập đến trong A History of
Ayutthaya: Siam in the Early Modern World (Tạm dịch: Lịch sử vương quốc Ayutthaya:
Xiêm vào thời cận đại). Trong cuộc giao tranh với Miến Điện ở thế kỷ XVIII, những tư
liệu ghi chép về vương quốc Ayutthaya xưa kia gần như bị chiến tranh tàn phá, khiến
cho công tác nghiên cứu về giai đoạn này có phần gặp khó khăn. Từ những tư liệu thu
thập được, hai tác giả đã cho biết Ayutthaya từng phát triển rất thịnh vượng, triều đình
làm cuộc sống cư dân được ấm no, đời sống tinh thần được xây dựng dựa trên những
triết lý Phật giáo. Trong lĩnh vực thương nghiệp, triều đình đã thiết lập được quan hệ

thương mại với các quốc gia hùng mạnh, chinh phục khoảng cách về mặt địa lý như
Nhật Bản, Ba Tư, nhất là Trung Hoa, thúc đẩy ngoại thương phát triển từ đó tạo sức bật
cho nội thương.
Ngoài ra, khi nghiên cứu mối liên hệ của giữa mưu sinh với văn hóa, khơng thể
khơng tìm hiểu hoạt động kinh tế, về chủ đề sự phát triển kinh tế Thái Lan ở các vùng
miền khác nhau, ta có sách A Regional Economic History of Thailand (Tạm dịch là Lịch
sử kinh tế vùng của Thái Lan) của tác giả Porphant Ouyyanont. Đây là một nguồn tư
liệu giá trị, nó cung cấp cho bạn đọc sự liên tưởng về tác động giữa địa lý, điều kiện tự
nhiên với kinh tế, cung cấp góc nhìn về q trình mưu sinh của cư dân miền Trung Thái
Lan (nơi chợ nổi Damnoen Saduak ra đời) nói riêng và trên cả đất nước Thái Lan nói
chung. Nghiên cứu lịch sử kinh tế Thái Lan là công cụ đắc lực để nghiên cứu văn hóa
nước này dưới góc nhìn kinh tế văn hóa, cuốn sách đặt thủ đơ Bangkok làm trung tâm,
phân tích tác động qua lại giữa khu vực này với các vùng khác nên tạo thành tính hệ
thống trong nội dung. Điểm cần lưu ý khi sử dụng tài liệu này ở điểm do đây là nghiên
cứu về kinh tế, nên tư liệu cung cấp chỉ nhằm chứng minh, bổ sung sự vững chắc cho
lý luận về văn hóa, không nên lấy lập luận trong sách sẽ dễ gây chệch hướng chuyên
ngành trong nghiên cứu.


9

3.3.

Tài liệu về chợ nổi Thái Lan

Chợ nổi Damnoen Saduak là một địa điểm du lịch nổi tiếng của Thái Lan, mơ
phỏng nét độc đáo của hình thức thương mại trên sông . Những thông tin về chợ nổi
này phần nhiều được đề cập trong những tài liệu thiên về hướng dẫn du lịch cho du
khách như: Cẩm Nang Du Lịch Thái Lan - Dk Eyewitness Travel Thailand (Dorling
Kindersley Limited, Nguyễn Nguyên dịch), The Rough Guide to Thailand, tạm dịch:

Hướng dẫn cơ bản về Thái Lan (Paul Gray, Lucy Ridout), Lonely Planet Thailand (tạm
dịch: Hành tinh cô độc - Thái Lan),…; cịn với những ấn phẩm mang tính học thuật
cao hơn nghiên cứu về chợ nổi Thái Lan nói chung và chợ Damnoen Saduak nói riêng
phần nhiều được đề cập trong các bài báo khoa học, chú trọng tìm hiểu về phát triển
du lịch ở chợ nổi hay cụ thể hơn là sự biến đổi của Damnoen Saduak từ chợ thương
mại chuyên phân phối nông sản sang chợ chuyên phục vụ dịch vụ du lịch.
Một trong những tư liệu nghiên cứu đầu tiên về chợ Damnoen Saduak mà tác giả
tiếp cận được là luận văn The Socio-Economic Impact of the Tourist Industry on
Damnoen Saduak Floating Market Ratchaburi Province (Tạm dịch: Ảnh hưởng kinh
tế xã hội của ngành du lịch lên chợ nổi Damnoen Saduak tỉnh Ratchaburi) của tác giả
Nuan Sarnsorn. Tài liệu này cung cấp cho chúng tôi những mô tả chi tiết về hoạt động
của chợ nổi trước khi trải qua những biến đổi văn hóa, là nền tảng quan trọng để nêu
ra những đặc trưng của văn hóa kinh doanh. Nhờ đó, chúng tơi có cơ hội hiểu rõ hơn
vai trị của chợ nổi khi được hình thành, quy cách hoạt động của nó. Điểm cần bổ sung
của cơng trình này là vì nó đã hồn thiện q lâu, đã có nhiều thay đổi trong văn hóa
kinh doanh, cần nghiên cứu và trình bày thêm những đặc trưng của hoạt động chợ nổi
trong thời hiện đại.
Không giống như du lịch tự nhiên, sức sống của du lịch văn hóa nhất là văn hóa
phi vật thể phụ thuộc nhiều vào cộng đồng dân cư cùng các yếu tố xã hội khác. Bàn về
thành cơng của duy trì cộng đồng trong phát triển du lịch ở chợ nổi có Luận án tiến sỹ
của Thanathorn Vajirakachorn tại Đại học Texas A&M: The Determinant of Success
for Community-Based Tourism: The Case of Floating Markets in Thailand (tạm dịch:
Tác động của sự phát triển du lịch cộng đồng: Trường hợp chợ nổi ở Thái Lan). Luận
án khẳng định tầm quan trọng của nền tảng cộng đồng trong phát triển du lịch ở chợ


10

nổi, sự đóng góp của nền tảng này được xác định dựa trên các tiêu chí sự tham gia của
cộng đồng, mức độ chia sẻ lợi ích, hoạt động bảo tồn các giá trị, sự hợp tác và hỗ trợ

từ trong và ngoài cộng đồng, cư dân địa phương, … từ đó đánh giá sự thành cơng của
du lịch cộng đồng ở chợ nổi, chỉ ra yếu tố xác định thành cơng của mơ hình này với
hai trường hợp tiêu biểu là chợ nổi Amphawa và chợ Bangnoi. Mặc dù, cơng trình này
cũng khơng trực tiếp lấy chợ nổi Damnoen Saduak ra làm đối tượng nghiên cứu, nhưng
nội dung luận văn gợi ý phương pháp nghiên cứu phù hợp, nhấn mạnh việc tìm hiểu
tầm quan trọng của nền tảng cộng đồng trong phát triển du lịch tại đây.
Mối quan tâm về phát triển du lịch bền vững cũng được đề cập trong luận văn
Sustainable Tourism Development-An Economic Impact of Community Based-Tourism
to Local Community: A case study of Amphawa Floating Market, Samutsongkhram
province, Thailand (Tạm dịch: Phát triển du lịch bền vững – Những tác động kinh tế
của du lịch cộng đồng đến cộng đồng địa phương: Trường hợp chợ nổi Amphawa, tỉnh
Samutsongkhram, Thái Lan) của Sukkasem Laphaphan. Nội dung đề cập đến chợ nổi
Amphawa, nơi đây đã từng đóng vai trị quan trọng trong giao thông và giao thương
của địa phương, nhưng hiện nay lại đóng vai trị một điểm đến hấp dẫn hiện thân cho
bản sắc văn hóa Thái Lan, là ví dụ điển hình cho chiến lược phát triển bền vững, những
tác động của kinh tế đã thay đổi cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng sống của người
dân địa phương, những tổ chức có liên quan cũng ra đời để quảng bá và dần cải thiện
chất lượng hàng hóa, giảm thiểu những tác động tiêu cực tới môi trường. Không chỉ
vậy, người dân địa phương cũng không ngừng sáng tạo tạo ra nhiều mặt hàng mới, số
lượng dịch vụ phụ trợ giúp cho lượng khách ngày một tăng. Tuy địa bàn nghiên cứu
của bài viết không phải là chợ nổi Damnoen Saduak, nhưng nội dung cung cấp những
chính sách mà chính phủ Thái Lan áp dụng để phát triển du lịch có thể được áp dụng
trong phân tích đối tượng này.
Để du lịch cộng đồng và những ảnh hưởng về kinh tế khơng có những tác động
làm biến đổi giá trị văn hóa truyền thồng, một chiến lược phát triển du lịch bền vững
là điều cần thiết. Câu hỏi này được Chaweewan Denpaiboon bàn luận trong bài viết
Utilization of Historical City for Sustainable Tourism: A Case Study of Floating
Market in Thai Lan (tạm dịch:Tận dụng những đô thị cổ cho phát triển du lịch bền



11

vững: Trường hợp chợ nổi Thái Lan). Mục đích bài viết là kiểm chứng việc tận dụng
những thành tựu văn hóa vào phát triển du lịch mà đối tượng nghiên cứu là các chợ nổi
Thái Lan nói chung, chúng được xem là biểu tượng của văn hóa nước. Tác giả cung
cấp bức tranh về hình thức giao lưu thương mại sớm nhất của người dân nơi đây, phân
tích các bộ phận tạo thành chợ nổi nêu ra sự giống và khác nhau giữa các mơ hình du
lịch bền vững đang hoạt động ở Thái Lan, làm rõ vai trò và giá trị hiện nay của chợ
nổi. Bài viết cung cấp nền tảng để đi vào phân tích từng trường hợp nhất định, nhược
điểm là các lý thuyết, luận điểm nêu lên cịn nêu khá sơ sài, khơng đi sâu phân tích.
Bên cạnh đó, sự bền vững trong phát triển du lịch chợ nổi cũng phụ thuộc nhiều vào
công tác bảo tồn các giá trị văn hóa tại đây, chủ yếu phụ thuộc vào việc đảm bảo chức
năng của chợ như trong bài viết Analyzing the Floating Market System in Thailand for
Sustainability (tạm dịch: Phân tích hệ thống chợ nổi ở Thái Lan phục vụ cho phát triển
bền vững) do Chaweewwan Denpaiboon kết hợp với Takanori Ichikawa. Cũng như
nhiều cơng trình khác, hai tác giả trên cũng khẳng định mối quan hệ mật thiết giữa yếu
tố nước và con người ở Thái Lan và chợ nổi là kết quả của mối quan hệ này. Tính đến
năm 2016, ở Bangkok và khu vực lân cận trong bán kính 100 km, có khoảng 28 chợ
nổi được vận hành theo những chức năng khác nhau. Dựa trên đối tượng phục vụ, chợ
nổi được chia thành ba loại loại đầu tiên có thành phần tham dự là dân cư địa phương,
loại tiếp theo dành cho khách du lịch và thành phần tham dự của loại cuối cùng là sự
kết hợp của hai thành phần trên. Loại đầu tiên thường không trang bị cơ sở vật chất
phục vụ khách du lịch. Tiếp đến, có những chợ nổi chiếm được sự quan tâm của cả du
khách nước ngoài lẫn cư dân địa phương như các chợ Amphawa, Taling Chan, Khlong
Latmayom và Khlong Phadung Krungkasem, đây vừa là nơi tập trung vui chơi cuối
tuần của người dân địa phương lại vừa là nơi du khách nơi khác đến chiêm ngưỡng
những nét văn hóa truyền thống của người Thái. Chợ Damnoen Saduak thuộc loại cuối
cùng chợ chỉ dành riêng cho khách du lịch, dạng chợ này thường cố gắng tái hiện nhiều
nhất những đặc sắc của văn hóa Thái Lan, các mặt hàng kinh doanh tại đây cũng được
chọn lựa để phù hợp cho việc kinh doanh dịch vụ phục vụ du khách hơn là phục vụ cư

dân địa phương.
Trong quá trình phát triển của mình, chợ nổi ở chợ nổi ở Thái Lan trong đó có
Damnoen Saduak đã thể hiện những biến đổi về hình thức, mục đích tổ chức, những


12

biến đổi này được đề cập trong bài báo khoa học The permutations of Thailand’s
Floating Market (Erik Cohen), tạm dịch là Q trình hốn vị của chợ nổi Thái Lan.
Trong bài báo này, Erik Cohen đã trình bày quan điểm của mình về sự thay đổi vai trị
của các chợ nổi tại Thái Lan, những địa điểm này chuyển đổi từ một nơi diễn ra các
hoạt động giao lưu thương mại giữa người dân trong vùng hay từ nhiều địa phương
thành một điểm tham quan du lịch cho du khách trong và ngồi nước. Đối với ơng, chợ
nổi trong sự chuyển dịch này được chia thành bốn loại, tiếp diễn, hồi sinh, tái hiện và
xây mới, trong đó, chợ nổi Damnoen Saduak được xếp vào loại thứ 3 là tái hiện, tức
ngơi chợ này vẫn duy trì hoạt động dù vẫn đang trong tình trạng giảm sút nhiều đến
khi nó nhận được sự chú ý của du khách, đảm nhiệm vai trò mới và hoạt động giao
thương trở nên nhộn nhịp trở lại.
Nhu cầu khách du lịch trong và ngoài nước đến với những giá trị văn hóa truyền
thống chủ yếu xuất phát từ xu hướng hoài cổ, vấn đề này đã được tác giả Wantanee
Suntikul đề cập trong bài viết Nostalgia-motivated Thai domestic tourism at Amphawa,
Thailand (tạm dịch: Xu hướng hoài cổ trong du lịch nội địa tại Amphawa). Chợ nổi
Amphawa sau nhiều năm ngủ quên đã chính thức được du lịch hồi sinh từ năm 2004.
Bài viết dựa trên tư liệu thu thập từ những cuộc khảo sát với khách du lịch nội địa tại
Thái Lan cho thấy vài trị quan trọng của xu hường hồi cổ với du lịch văn hóa nói
chung và du lịch chợ nổi nói riêng. Mặc dù đối tượng hướng tới khơng phải là chợ
Damnoen Saduak nhưng xu hướng hoài cổ trong du lịch đã và đang là xu hướng chung
đưa những nét văn hóa truyền thống của Thái Lan trở thành những điểm hấp dẫn trong
mắt du khách như ngày nay.
Một nhóm tác giả từ Đại học Wageningen (Phần Lan) đã đăng trên Journal of

Tourism and Cultural Change cũng đã nhận diện được những biến đổi của chợ nổi Thái
Lan và nêu những đặc trưng ấy trong bài viết mang tên Floating markets in Thailand:
same, same, but different (Tạm dich: Chợ nổi Thái Lan: giống mà khác). Nhận định
của nhóm tác giả này cũng tương tự như Erik Cohen rằng chợ nổi Thái Lan đã khơng
cịn được vận hành như chức năng của nó cách đây 60 năm. Bài viết phân tích sự thay
đổi về vị trí hoạt động của chợ nổi Damnoen Saduak và thành phần hàng hóa trong
chợ, cụ thể là, chợ đã chuyển đổi vị trí từ kênh Lud Plee sang kênh Tonkem để thuận


13

tiện cho khách xuống thuyền tham quan, hàng hóa ở đây cũng tập trung bán thức ăn
chế biến sẵn hoặc q lưu niệm thay vì chỉ có nơng sản như trước đây. Từ đây, nhóm
tác giả cho rằng chợ nổi hiện nay tập trung phục vụ thương mại du lịch nhiều hơn là
thương mại hàng hóa như ban đầu.
Nếu các bài viết trên nêu sự biến đổi trong chức năng của chợ nổi Thái Lan nói
chung, thì tác giả Teeraporn Thongpanya (Đại học Kasetsart, Bangkok) đề cập tới bản
sắc cộng đồng dân cư tại Damnoen Saduak trong bài viết Damnoen Saduak Floating
Market: The construction of floating market community identity from agricultural
society to tourism community (Tạm dịch: Xây dựng bản sắc cộng đồng chợ nổi từ xã
hội nông nghiệp sang cộng đồng du lịch ở chợ nổi Damnoen Saduak). Trước hết, bài
viết trình bày sự hình thành của chợ nổi trên cơ sở của vùng chuyên sản xuất nông
nghiệp như nguồn cung cấp hang hóa chính cho chợ nổi. Sau đó, sự phát triển của cơ
sở hạ tầng giúp nhiều khách du lịch trong nước và nước ngồi đến tìm hiểu văn hóa
chợ nổi, đồng thời, khi hệ thống đường bộ phát triển khiến giao thương đường thủy
giảm sút đã làm cho cộng đồng dân cư tại chợ nổi Damnoen Saduak từ chú trọng nông
nghiệp chuyển dần sang làm du lịch với sự xuất hiện của các phương tiện hiện đại như
xuồng máy, các cửa hàng lưu niệm,…
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1.


Đối tượng

Đối tượng nghiên cứu của đến tài hướng đến những hoạt động diễn ra lại không
gian chợ Damnoen Saduak trước và sau khi biến đổi vai trị của mình mà ngun nhân
chính đến từ những tác động cả môi trường tự nhiên lẫn môi trường xã hội. Về những
ảnh hưởng của môi trường tự nhiên, luận văn nhấn mạnh vai trò tiên quyết của điều kiện
địa lý trong việc thành lập chợ, không gian sông nước dần định hình phương thức canh
tác, cư trú và di chuyển của của người dân địa phương, từ đó tác động đến việc lựa chọn
không gian thương mại. Những tác động của môi trường xã hội nổi trội hơn ở giai đoạn
sau, khi chợ đã thay đổi vai trò của mình đối với người dân địa phương và nền kinh tế,
sự khác biệt giữa những hoạt động kinh doanh tại chợ nổi trước những tác động của
điều kiện tự nhiên và xã hội là đối tượng mà luận văn tập trung phân tích.


14

4.2.
-

Phạm vi

Không gian: Chợ nổi Damnoen Saduak tọa lạc tại huyện Damnoen Saduak, tỉnh
Ratchaburi, Thái Lan, cách thủ đô Bangkok 105 km về phía Tây Nam. Chợ nổi ban
đầu được họp trên lạch Lad Plee, sau khi một tuyến đường mới mở đến lạch Ton
Khem, vị trí chợ được dời đến khu vực lạch Ton Khem để thuận lợi hơn cho khách
tham quan. Trước đó, chợ nổi Damnoen Saduak hình thành và hoạt động trên con
kênh cùng tên, có chiều dài 32 km, nối sông Tha Chin (một nhánh của sông Chao
Phraya) với sông Maeklong, khu vực này thuộc vùng hạ lưu sơng Chao Phraya là
một trong những vùng có sản lượng gạo cao nhất của Thái Lan, là nguồn cung cấp

gạo chính cho thủ đơ Bangkok trong cơng tác xuất khẩu.

-

Thời gian: Chợ nổi Damnoen Saduak được hình thành trên con kênh Damnoen
Saduak, hoàn thành năm 1868 dưới thời vua Rama IV, kể từ đây con kênh trở thành
nơi bn bán, trao đổi hàng hóa của cư dân địa phương. Luận văn sẽ tìm hiểu hoạt
động kinh doanh từ khi chợ nổi được thành lập cho đến nay. Hoạt động kinh doanh
của chợ Damnoen Saduak chịu chút ảnh hưởng khi Thế chiến thứ 2 kết thúc, nhưng
bắt đầu biến đổi sâu sắc và những năm 60 của thế kỷ XX khi Thái Lan bắt đầu bước
vào q trình cơng nghiệp hóa, đây là nguyên nhân khiến hoạt động thương mại của
chợ nổi ở Thái Lan giảm sút, làm tiền đề cho sự biến đổi của văn hóa kinh doanh tại
đây, tạo nên một hình thái mới trong văn hóa kinh doanh tại chợ Damnoen Saduak.

-

Chủ thể: Người dân địa phương tham gia vào hoạt động kinh doanh tại Damnoen
Saduak trong suốt quá trình tồn tại của chợ nổi. Trong giai đoạn trước, vai trò chủ
yếu của chợ nổi là phục vụ thương mại hàng hóa, những người dân ở đây lúc này
nắm vai trị cung ứng hàng hóa cho việc bn bán. Sau những tác động của q trình
cơng nghiệp hóa, vì mục đích hoạt động của chợ đã có sự thay đổi nên thành phần
tham gia cũng khác biệt, người dân địa phương vẫn giữ vai trò là những nhà cung
cấp hàng hóa, dịch vụ cho hoạt động kinh doanh tại chợ nổi nhưng họ còn giữ vai
trò bảo tồn văn hóa truyền thống, vốn là sản phẩm kinh doanh chủ yếu của chợ nổi
ở thời điểm hiện nay.


15

5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu

5.1.

Phương pháp nghiên cứu

Đề tài áp dụng các phương pháp thường dùng trong nghiên cứu khoa học xã hội
bao gồm phương pháp nghiên cứu định tính bao gồm phương pháp phân tích và tổng
hợp tài liệu, quan sát tham dự và phỏng vấn sâu, cùng với phương pháp so sánh đối
chiếu và nghiên cứu định lượng với thao tác dùng bảng hỏi để thu thập số liệu thống kê.
Đối với phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu, chúng tơi sẽ tiến hành thu
thập những tư liệu trong và ngoài nước có liên quan đến vấn đề biến đổi văn hóa, văn
hóa kinh doanh, những thơng tin về lịch sử, văn hóa, địa lý tự nhiên, kinh tế Thái Lan,
… sau đó thu nhận từ những nguồn tư liệu này những phần có liên quan đến vấn đề
nghiên cứu, phân loại những dữ liệu này, từ đó sử dụng chúng cho cơng tác viết luận
văn. Sau khi có được nguồn tài liệu, thực hiện các thao tác như trên, để tìm mối quan
hệ giữa các nhóm dữ liệu cần áp dụng phương pháp hệ thống, tức tìm thêm những mối
liên hệ tự những nhóm thơng tin rời rạc, từ đây ta sẽ vẽ được mối liên hệ giữa những
tác động của tư nhiên và xã hội đến hoạt động kinh doanh tại chợ nổi Damoen Saduak,
giải thích được nguồn gốc của văn hóa kinh doanh tại đây. Từ phương pháp hệ thống,
chúng ta cũng có thể áp dụng khái niệm loại hình để so sánh đối chiếu với các nền văn
hóa khác cùng loại hình, từ đây có những nhận định chính xác hơn, từ đó làm nổi bật
những đặc trưng của đối tượng nghiên cứu. Về các phương pháp so sánh, luận văn sử
dụng phương pháp so sánh thực chứng, nội dung so sánh sẽ chủ yếu tập trung vào sự
khác biệt của những đặc trưng văn hóa kinh doanh trước và sau khi biến đổi.
Để công tác nghiên cứu khơng xa rời so với tình hình thực tế, khảo sát thực địa
vẫn cần được tiến hành với mục đích kiểm chứng lại kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên với
tình hình dịch Covid phức tạp như hiện nay, việc đến địa bàn nghiên cứu thu thập dữ
liệu là điều bất khả thi. Do vậy, thay vì khảo sát thực địa, tác giả luận văn chọn phương
pháp điều tra xã hội học để thu thập thông tin từ quần chúng thông qua điều tra khảo sát
khách du lịch đã thăm chợ nổi và phỏng vấn sâu với những hướng dẫn viên du lịch tại
chợ nổi thông qua hoạt động phân phối các phiếu khảo sát và phỏng vấn trực tuyến.



16

5.2.

Nguồn tư liệu

Trong quá trình viết lịch sử nghiên cứu vấn đề, tác giả đề tài đã định hình cho
mình những nguồn tư liệu chính để thực hiện luận văn. Trước tiên là những cơng trình
nghiên cứu những luận văn, ấn phẩm xuất bản từ thư viện, đồng thời, tác giả cũng tiếp
cận với những bài báo, sách điện tử hoặc các cơng trình nghiên cứu khác được đăng tải
trên mạng internet để bổ sung cho nguồn tư liệu. Bên cạnh những nguồn kiến thức kể
trên, những số liệu, thông tin thu thập được từ các phiếu khảo sát và kết quả phỏng vấn
sâu cũng giúp ích nhiều cho luận văn.
6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
6.1.

Ý nghĩa khoa học

Về ý nghĩa khoa học, chúng tôi hy vọng luận văn sẽ trở thành nguồn tư liệu hữu
ích sử dụng trong nghiên cứu văn hóa kinh doanh tại chợ nổi Damnoen Saduak, biến
đổi văn hóa và biến đổi văn hóa Thái Lan dưới tác động của du lịch. Thông qua trường
hợp chợ nổi Damnoen Saduak, luận văn mong muốn đóng góp những tư liệu về hồn
cảnh kinh tế xã hội của huyện Damnoen Saduak, tỉnh Ratchaburi nói riêng và khu vực
miền Trung Thái Lan nói chung,
6.2.

Ý nghĩa thực tiễn


Luận văn sẽ góp phần cung cấp những thơng tin thực tiễn cho những sinh viên,
học viên có mong muốn tìm hiểu văn hóa Thái Lan, là một tài liệu hữu ích cho các
hướng dẫn viên đưa khách tham quan chợ Damnoen Saduak. Từ việc tìm hiểu mơ hình
phát triển du lịch thành công của chợ nổi Thái Lan, tác giả hy vọng luận văn sẽ cung
cấp thông tin để những chính sách đúng đắn phát triển du lịch tại chợ nổi Tây Nam Bộ.
7. Bố cục luận văn
Cấu trúc luận văn bao gồm phần mở đầu, phần kết luận và nội dung chính bao
gồm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn