BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
UBND TỈNH PHÚ THỌ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG

NGUYỄN THỊ VIỆT PHƯƠNG

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế

Phú Thọ, năm 2020


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
UBND TỈNH PHÚ THỌ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG

NGUYỄN THỊ VIỆT PHƯƠNG

QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 8310110

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thanh Thủy

Phú Thọ, năm 2020

i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan cơng trình nghiên cứu này do chính tơi thực hiện. Kết
quả nghiên cứu của luận văn là trung thực. Các nội dung mà tôi có kế thừa,
tham khảo từ các nguồn tài liệu đều được trích dẫn đầy đủ theo quy định và nêu
rõ trong danh mục tài liệu tham khảo.
Phú Thọ, ngày tháng năm 2020
Học viên


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn này, tơi đã nhận được sự giúp đỡ, động viên
của nhiều tổ chức và cá nhân, tơi xin được bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc tới tất
cả các tổ chức và cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập
và nghiên cứu.
Trước hết, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lê Thị Thanh Thủy
đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tơi trong q trình nghiên cứu và
hồn thành luận văn.
Tơi xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Hùng Vương và các thầy,
cô của Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh, Phịng Đào tạo đã giúp đỡ, góp ý
và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hồn thiện
luận văn.
Trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ và các
đồng nghiệp đã cung cấp số liệu, giúp đỡ tơi trong q trình nghiên cứu.
Tơi xin cảm ơn bạn bè, gia đình và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ

tơi trong suốt q trình học tập và thực hiện luận văn.
Phú Thọ, ngày tháng năm 2020
Học viên


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. vi
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ....................................................................................vii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... viii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................1
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................2
4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .........................3
5. Đóng góp mới của luận văn ................................................................................5
6. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................5
7. Lịch sử nghiên cứu ..............................................................................................5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ
THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH.............................................. 9
1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm xã hội ............................................9
1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội ............................................................................... 9
1.1.2. Phân loại bảo hiểm xã hội ............................................................................... 11
1.1.3. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội ........................................................................ 11
1.1.4. Vai trò của bảo hiểm xã hội ............................................................................ 13
1.1.5. Nguyên tắc bảo hiểm xã hội ............................................................................ 15

1.2. Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ...............................................15
1.2.1. Khái niệm, mục tiêu và nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn
tỉnh ............................................................................................................................. 15
1.2.2. Đối tượng, công cụ quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ................. 19
1.2.3. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh ................................. 20
1.2.4. Các tiêu chí đánh giá cơng tác quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh 35
1.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh........... 38


iv

1.3. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội của một số địa phương và bài học
rút ra cho Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ..............................................................41
1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội của một số địa phương ................ 41
1.3.2. Bài học về quản lý thu bảo hiểm xã hội cho Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ .. 44
Tiểu kết Chương 1 .................................................................................................44
Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA
BÀN TỈNH PHÚ THỌ ............................................................................................ 45
2.1. Khái quát về tỉnh Phú Thọ và Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ .......................45
2.1.1. Khái quát về tỉnh Phú Thọ .............................................................................. 45
2.1.2. Khái quát về Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ................................................... 48
2.2. Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn
2015-2019..............................................................................................................53
2.2.1. Quản lý đối tượng, mức đóng và phương thức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc
trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .......................................................................................... 53
2.2.2. Lập và phân bổ kế hoạch thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú
Thọ ............................................................................................................................ 56
2.2.3. Tổ chức thực hiện thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .. 59
2.2.4. Quản lý tiền thu và nợ BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................ 61
2.2.5. Thanh tra, kiểm tra quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú

Thọ ............................................................................................................................ 71
2.3. Đánh giá chung về quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ..77
2.3.1. Những kết quả đạt được .................................................................................. 77
2.3.2. Những hạn chế ................................................................................................ 78
2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................................... 79
Tiểu kết Chương 2 ..................................................................................................... 82
Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ
THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ........................ 83
3.1. Phương hướng, mục tiêu tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn
tỉnh Phú Thọ đến năm 2025 ...................................................................................... 83


v

3.1.1. Phương hướng tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú
Thọ ............................................................................................................................ 83
3.1.2. Mục tiêu tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ....... 86
3.2. Các giải pháp cơ bản nhằm tăng cường quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa
bàn tỉnh Phú Thọ ...................................................................................................86
3.2.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền về bảo hiểm xã hội ..................................... 86
3.2.2. Tăng cường quản lý đối tượng tham gia, mức lương đóng bảo hiểm xã hội .. 91
3.2.3. Xử lý nợ và trốn đóng bảo hiểm xã hội đối với doanh nghiệp ....................... 93
3.2.4. Nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra, kiểm tra quản lý thu bảo hiểm xã hội
đối với doanh nghiệp ................................................................................................. 97
3.2.5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực .............................................................. 99
3.2.6. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin .................................................. 103
Tiểu kết Chương 3 ...............................................................................................104
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 105
1. Kết luận ...........................................................................................................105
2. Kiến nghị .........................................................................................................106

2.1. Kiến nghị với cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền................................. 106
2.2. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ ................................................. 106
2.3. Kiến nghị với BHXH Việt Nam....................................................................... 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 108


vi

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Dân số, lao động và tổng sản phẩm trong tỉnh Phú Thọ giai đoạn 20152019 ........................................................................................................... 46
Bảng 2.2: Loại hình, số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn
tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2015- 2019 ........................................................... 55
Bảng 2.3: Kế hoạch thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai đoạn 20152019 ........................................................................................................... 58
Bảng 2.4: Số thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ so với kế hoạch BHXH
Việt Nam giao giai đoạn 2015-2019 ......................................................... 59
Bảng 2.5: Số lao động, số tiền thu BHXH bắt buộc của cả nước và tỉnh Phú Thọ giai
đoạn 2015-2019 ......................................................................................... 62
Bảng 2.6: Số doanh nghiệp tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai
đoạn 2015-2019 ......................................................................................... 63
Bảng 2.7: Số tiền thu BHXH bắt buộc theo các khối giai đoạn 2015 - 2019 ........... 66
Bảng 2.8: Tình hình nợ đọng BHXH theo khối loại hình giai đoạn 2015 – 2019 .... 68
Bảng 2.9: Số nợ BHXH của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ............... 70
Bảng 2.10: Đơn vị, số người chưa tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn 2015 2019 ........................................................................................................... 72
Bảng 2.11: Báo cáo thực hiện kế hoạch thanh tra - kiểm tra năm 2018, 2019 ......... 74
Bảng 3.1: Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng viên chức giai đoạn 2020 - 2025 ............... 99
Bảng 3.2: Kế hoạch tuyên truyền hằng năm ............................................................. 87
Bảng 3.3: Kế hoạch phát triển tăng thêm số đơn vị, lao động tham gia bảo hiểm xã
hội năm 2020-2021 ................................................................................... 91



vii

DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ
Hình 2.1. Bản đồ tỉnh Phú Thọ ................................................................................. 45
Sơ đồ 1.1: Quy trình thu BHXH. .............................................................................. 28
Sơ đồ 1.2: Quy trình quản lý tiền thu BHXH ........................................................... 29
Sơ đồ 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy Bảo hiểm xã hội tỉnh Phú Thọ ........................... 52
Sơ đồ 2.2. Lập kế hoạch thu ...................................................................................... 57
Sơ đồ 2.3: Quy trình thu, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT đối tượng tham gia BHXH bắt
buộc ....................................................................................................... 60
Sơ đồ 3.1. Mơ hình đào tạo ..................................................................................... 100


viii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ASXH

An sinh xã hội

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

BHTN


Bảo hiểm thất nghiệp

CC

Cơ cấu

CNTT

Công nghệ thông tin

CP

Chính phủ

DN

Doanh nghiệp

DNNN

Doanh nghiệp nhà nước

DN LDNN

Doanh nghiệp liên doanh nước ngồi

DN NQD

Doanh nghiệp ngồi quốc doanh


HCSN

Hành chính sự nghiệp

HĐLĐ

Hợp đồng lao động

HĐND

Hội đồng nhân dân

HTX

Hợp tác xã

KH

Kế hoạch

NĐ

Nghị định

NSNN

Ngân sách nhà nước

PTBQ


Phát triển bình quân

QĐ

Quyết định

QLNN

Quản lý nhà nước

SL

Số lượng

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

UBND

Ủy ban nhân dân


1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách nhằm chăm lo đời sống cho
người lao động. Chính sách BHXH có tính nhân văn, nhân đạo cao cả, trên
nguyên tắc cộng đồng chia sẻ rủi ro, lấy số đơng bù số ít. Do đó, chính sách
BHXH đảm bảo an sinh xã hội và là nền tảng cho phát triển kinh tế và ổn định
chính trị của mỗi quốc gia.
Thực hiện chính sách BHXH, sự hình thành và phát triển quỹ BHXH đáp
ứng yêu cầu nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định là:
“Từng bước mở rộng vững chắc hệ thống BHXH và an sinh xã hội, tiến tới áp
dụng chế độ BHXH cho mọi người lao động, mọi tầng lớp nhân dân”. BHXH
giữ vị trí quyết định trong vấn đề bảo toàn và tăng trưởng quỹ BHXH. Vì vậy,
để chính sách BHXH tồn tại và phát triển thì phải đặc biệt quan tâm đến quản
lý thu BHXH.
Sau gần 25 năm hoạt động, BHXH tỉnh Phú Thọ đã đạt được những kết
quả đáng ghi nhận, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Tuy
nhiên, cơng tác quản lý BHXH của tỉnh nói chung và quản lý thu BHXH nói
riêng cịn khó khăn, bộc lộ nhiều hạn chế cần tháo gỡ như việc quản lý đối
tượng tham gia BHXH bắt buộc, nhất là khu vực ngoài quốc doanh, hộ kinh
doanh cá thể; xử lý các đối tượng vi phạm pháp luật về BHXH; công tác phối
hợp trong quản lý thu BHXH;.. (BHXH tỉnh Phú Thọ, 2020). Tính riêng trong
giai đoạn 2015-2019, số doanh nghiệp tham gia BHXH bắt buộc mới chiếm
gần 50% tổng số doanh nghiệp phải tham gia, số lao động chưa tham gia BHXH
bắt buộc còn trên 20 % tổng số lao động của doanh nghiệp, tỷ lệ các đơn vị nợ
đọng BHXH bắt buộc trên 5% (BHXH tỉnh Phú Thọ, 2020).


2

Xuất phát từ thực tế trên, việc đi sâu nghiên cứu những vấn đề liên quan
đến quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đề ra giải pháp đồng

bộ, mang tính chiến lược cho cơng tác quản lý thu BHXH đang là một đòi hỏi
cấp thiết. Do đó, đề tài “Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Phú
Thọ” vừa có ý nghĩa về mặt lý luận, vừa có ý nghĩa thời sự trong giai đoạn hiện
nay, phục vụ trực tiếp cho việc thực thi chính sách BHXH hiện hành, góp phần
phát huy cao nhất tiềm năng và sức mạnh của cộng đồng, phấn đấu cho mục
tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ.
Luận văn khi hoàn thành sẽ góp phần vào việc tổ chức, thực hiện cơng
tác BHXH ở Phú Thọ và những tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội tương đồng,
cũng có thể lấy làm tài liệu cho việc tuyên truyền, giáo dục, thực hiện chính
sách BHXH ở những tỉnh miền núi như tỉnh Phú Thọ.
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp tăng cường quản
lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu
BHXH trên địa bàn tỉnh.
- Đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ giai
đoạn 2015 - 2019.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên
địa bàn tỉnh Phú Thọ đến năm 2025.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu


3

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các vấn đề liên quan đến quản lý thu
BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.

3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi thời gian: Số liệu nghiên cứu trong giai đoạn 2015 - 2019, dự
báo đến 2025.
Phạm vi không gian: Địa bàn tỉnh Phú Thọ.
Phạm vi nội dung: Tập trung nghiên cứu về lý luận và kinh nghiệm thực
tiễn quản lý thu BHXH tỉnh, thực trạng và giải pháp quản lý thu BHXH bắt
buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, không nghiên cứu nội dung quản lý thu BHXH
bắt buộc đối với đối tượng thuộc lực lượng vũ trang và quản lý thu BHXH tự
nguyện trên địa bàn tỉnh.
4. Quan điểm, phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Quan điểm nghiên cứu
Tuân thủ quan điển duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa
Mác - Lênin. Tuân thủ tư tưởng phát triển vì dân, do dân của Bác Hồ.
Tuân thủ quy định của pháp luật về BHXH. Đồng thời, tuân thủ chủ
trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật về BHXH của Nhà nước.
4.2. Phương pháp tiếp cận
Tiếp cận theo hệ thống: Tác giả coi quản lý thu BHXH bắt buộc là một
hệ thống gồm nhiều hoạt động. Đồng thời, coi quản lý thu BHXH bắt buộc là
bộ phận của QLNN về kinh tế.
Tiếp cận từ lý thuyết đến thực tiễn: Từ việc làm rõ những vấn đề lý thuyết
liên quan, tác giả sau đó ứng dụng vào thực tiễn và đưa ra giải pháp để tăng
cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.


4

Tiếp cận theo nguyên lý nhân - quả: Mỗi kết quả có nguyên nhân của
nó. Tiếp cận theo nguyên lý này để xác định nguyên nhân của thành công hay
của những hạn chế, yếu kém trong quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn
tỉnh Phú Thọ.

4.3. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập tài liệu
Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu, tác giả tiến hành thu thập các số liệu
liên quan đến quản lý thu BHXH ở địa phương. Tài liệu thu thập phục vụ cho
việc nghiên cứu đề tài được lấy từ các giáo trình, cơng trình nghiên cứu, bài
viết liên quan đến quản lý thu BHXH; số liệu của Cục Thống kê tỉnh Phú Thọ
và các quyết định, kế hoạch, báo cáo,… của BHXH tỉnh Phú Thọ liên quan đến
thu BHXH bắt buộc và quản lý thu BHXH bắt buộc.
Đối với các nhà quản lý thuộc các cơ quan BHXH trên địa bàn: Tác giả
tiến hành thu thập dữ liệu thông qua tham vấn ý kiến đánh giá về công tác quản
lý thu BHXH từ các cán bộ quản lý nhà nước đại diện cho BHXH tỉnh, BHXH
các huyện trên địa bàn. Bên cạnh đó, tác giả sử dụng phương pháp thảo luận
mở với các chuyên gia để phân tích, tìm hiểu ngun nhân, cũng như định
hướng các giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh.
Phương pháp thống kê mô tả: Mô tả thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc
trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Phương pháp này dùng các chỉ tiêu phân tích thống kê
đơn giản để phân tích như số lượng, cơ cấu, giá trị trung bình,...
Phương pháp so sánh: Xác định mức độ và xu thế biến động của các chỉ
tiêu liên quan đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Đồng
thời, phân tích được động thái phát triển của các chỉ tiêu nghiên cứu liên quan
đến quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.


5

5. Đóng góp mới của luận văn
Về mặt lý luận và học thuật: Làm rõ một số vấn đề cơ sở lý luận về khái
niệm, vai trò và đặc điểm BHXH. Đồng thời, luận văn đã chỉ rõ nguyên tắc
thu BHXH trên địa bàn tỉnh, đối tượng và công cụ quản lý thu BHXH trên địa
bàn tỉnh, nội dung quản lý thu BHXH tỉnh, các tiêu chí đánh giá và yếu tố ảnh

hưởng đến quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh.
Về mặt thực tiễn: Luận văn đã đánh giá thực trạng đề xuất được các
giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, làm cơ
sở để hoạch định chủ trương, kế hoạch và nội dung quản lý thu BHXH bắt
buộc cho BHXH tỉnh Phú Thọ.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được kết cấu thành 3 chương
như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý thu BHXH
trên địa bàn tỉnh.
Chương 2: Thực trạng quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.
Chương 3: Phương hướng và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH
trên địa bàn Tỉnh Phú Thọ.
7. Lịch sử nghiên cứu
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về quản lý thu BHXH, đại diện có thể
kể đến các cơng trình sau:
Luận án tiến sĩ về “Hồn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam” của Đỗ
Văn Sinh (2005). Tác giả luận án đã đề cập tới các nội dung về BHXH, quản
lý quỹ BHXH và một số mô hình quản lý quỹ BHXH trên thế giới. Đồng thời,
tác giả đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam, từ đó


6

đưa ra phương hướng và các giải pháp hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt
Nam đến năm 2020.
Cơng trình nghiên cứu về “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam”
của tác giả Phạm Trường Giang (2010) đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về
tới các nội dung về BHXH, cơ chế thu BHXH. Tác giả cũng đã phân tích, đánh
giá thực trạng thu BHXH ở Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp hồn thiện

cơ chế thu BHXH ở Việt Nam.
Luận văn thạc sĩ “Quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành
phố Hà Nội” của Đặng Anh Khoa (2015) đã hệ thống hoá những vấn đề lý luận
và thực tiễn về BHXH và công tác thu BHXH bắt buộc. Đề tài đã phân tích và
đánh giá thực trạng về quản lý thu BHXH bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội thành
phố Hà Nội, chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, thiếu sót, nguyên
nhân và những vấn đề đang đặt ra. Đồng thời, đề tài đã đề xuất phương hướng
và giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn
thành phố Hà Nội giai đoạn 2014 - 2020.
Đề tài nghiên cứu “Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm
xã hội tỉnh Bắc Ninh” của Trương Quốc Thịnh (2015) đã hệ thống hóa và phân
tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH, thu BHXH và quản lý thu
BHXH. Đồng thời, nghiên cứu cũng phân tích, đánh giá để chỉ ra những mặt
tích cực, những hạn chế cần phải hoàn thiện trong quản lý thu BHXH. Đề xuất
những giải pháp hoàn thiện và kiến nghị điều kiện thực hiện các giải pháp hoàn
thiện quản lý thu BHXH tại BHXH tỉnh Bắc Ninh.
Luận văn thạc sĩ về “Hồn thiện cơng tác thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc
tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên” của Nguyễn Tuyết Mai (2015) đã hệ
thống hóa được cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và thu BHXH bắt buộc.
Đề tài luận văn cũng đã phân tích, đánh giá rõ thực trạng công tác thu Bảo hiểm
xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thái Nguyên. Từ đó đề tài đã đưa ra


7

các giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý nhà nước về BHXH bắt buộc tại
BHXH tỉnh Thái Nguyên.
Đề tài nghiên cứu “Quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm
xã hội tỉnh Điện Biên” của Nguyễn Thị Chinh (2017) đã hệ thống hóa và làm
rõ cơ sở lý luận về BHXH bắt buộc, quản lý thu BHXH bắt buộc, khái niệm,

mục tiêu, vai trò, nội dung của quản lý thu BHXH bắt buộc; Phân tích và đánh
giá thực trạng quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Điện Biên giai đoạn
2014-2016; Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần
hồn thiện quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Điện Biên trong thời
gian tới.
Luận án tiến sĩ về “Quản lý thu BHXH ở Việt Nam” của Phạm Minh
Việt (2019). Luận án tập trung nghiên cứu về quản lý thu BHXH bắt buộc ở
Việt Nam, luận án không nghiên cứu quản lý thu đối với BHYT, BHXH tự
nguyện, bảo hiểm thất nghiệp, đầu tư tăng trưởng quỹ bảo hiểm. Phương pháp
tiếp cận dưới góc độ của cơ quan BHXH. Luận án đã làm rõ các vấn đề lý luận
và kinh nghiệm thực tiễn quản lý thu BHXH, thực trạng quản lý thu BHXH ở
Việt Nam và giải pháp tăng cường quản lý thu BHXH ở Việt Nam.
Các cơng trình nghiên cứu trên đã làm rõ lý luận về thu BHXH, quản lý
thu BHXH, nội dung thu BHXH, yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu BHXH,…
Từ đó, đề xuất những giải pháp nhằm hồn thiện quy trình quản lý thu BHXH
phù hợp với từng loại đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên, mỗi địa phương với
điều kiện đặc thù của mình thì rất cần nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc
về công tác quản lý thu BHXH. Đặc biệt, ở các tỉnh miền núi, với địa bàn rộng,
phân tán, nhận thức của các đơn vị sử dụng lao động và người lao động về cơng
tác BHXH cịn hạn chế thì việc nghiên cứu giải pháp để tăng cường quản lý thu
BHXH là rất cần thiết.


8

Đến nay, trên địa bàn tỉnh Phú Thọ chưa có cơng trình nghiên cứu nào
về “Quản lý thu bảo hiểm xã hội”, vì vậy tác giả đã lựa chọn làm đề tài nghiên
cứu của mình. Để thực hiện nghiên cứu này, tác giả đã tham khảo và thừa kế
có chọn lọc các tài liệu và những cơng trình đã cơng bố trên kết hợp với kinh
nghiệm thực tiễn trong quá trình kiểm tra của cơ quan BHXH, từ đó phân tích,

đánh giá đưa ra các giải pháp tăng cường quản lý thu của cơ quan BHXH trong
việc thực hiện đóng BHXH trên địa bàn tỉnh Phú Thọ.
.


9

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ
QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
1.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo hiểm xã hội
1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội
BHXH có q trình phát triển tương đối dài, nhưng cho đến nay chưa
thống nhất quan niệm về BHXH.
Theo Nguyễn Văn Đinh (2008), BHXH được tiếp cận từ mục đích an
sinh xã hội (ASXH) và hình thức tổ chức thực hiện thì được hiểu là “sự đảm
bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với người lao động khi họ gặp
phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm trên
cơ sở hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ tập trung nhằm đảm bảo đời sống
cho người lao động và gia đình họ, góp phần bảo đảm an tồn xã hội”.
Mạc Tiến Anh (2005) tiếp cận từ góc độ pháp luật thì cho rằng: “BHXH
là một chế độ pháp định bảo vệ người lao động (NLĐ), sử dụng tiền đóng góp
của NLĐ, người sử dụng lao động (NSDLĐ) và được tài trợ, bảo hộ của Nhà
nước nhằm trợ cấp vật chất cho người được bảo hiểm và gia đình trong trường
hợp bị giảm hoặc mất thu nhập bình thường do ốm đau, tai nạn lao động, thai
sản, hết tuổi lao động theo quy định của pháp luật hoặc chết”.
Theo quy định tại Điều 3, Luật Bảo hiểm xã hội (Quốc hội, 2014):
“BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao
động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,
bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng
vào quỹ BHXH”.

Như vậy, có thể hiểu “BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một
phần thu nhập cho người lao động, khi họ gặp phải biến cố, rủi ro làm suy giảm
sức khỏe, mất khả năng lao động, mất việc làm, chết; gắn liền với quá trình tạo


10

lập một quỹ tiền tệ tập trung được hình thành bởi các bên tham gia BHXH đóng
góp và việc sử dụng quỹ đó cung cấp tài chính nhằm đảm bảo mức sống cơ bản
cho bản thân NLĐ và những người ruột thịt của NLĐ trực tiếp phải ni dưỡng,
góp phần đảm bảo an sinh xã hội”.
Về bản chất, BHXH là hình thức bảo hiểm thu nhập cho người lao động,
là sản phẩm tất yếu khách quan của xã hội phát triển, là hình thức dịch vụ cơng
để quản lý và đáp ứng nhu cầu chia sẻ các rủi ro trong cộng đồng, là quyền cơ
bản của người lao động. Đồng thời, BHXH vừa để thực hiện các mục đích xã
hội, vừa để thực hiện các mục đích kinh tế trong mỗi cộng đồng, quốc gia.
Trong đó, mục đích kinh tế và mục đích xã hội ln được thực hiện đồng thời,
đan xen lẫn nhau, là hai mặt không thể tách rời của BHXH. Khi đề cập đến các
lợi ích kinh tế của BHXH đối với người lao động và đối với xã hội là đã bao
hàm cả mục đích xã hội của nó. Ngược lại, các mục đích xã hội của BHXH
cũng chỉ đạt được khi nó đồng thời mang lại các lợi ích kinh tế thiết thực cho
người tham gia. Tác giả Mạc Văn Tuấn (2018) cho rằng: “Hoạt động bảo hiểm
xã hội đã hình thành mối quan hệ giữa nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền lợi của
các bên tham gia BHXH. Mối quan hệ này dựa trên quan hệ lao động và diễn
ra giữa ba bên, đó là bên tham gia BHXH, bên BHXH và bên được BHXH:
- Bên tham gia bảo hiểm xã hội là bên có trách nhiệm đóng góp BHXH
theo quy định của pháp luật BHXH. Bên tham gia BHXH gồm có NLĐ,
NSDLĐ và Nhà nước.
- Bên bảo hiểm xã hội là bên nhận BHXH từ những người tham gia
BHXH, thường là một số tổ chức do Nhà nước lập ra (ở một số nước có thể do

tư nhân hoặc tổ chức kinh tế xã hội) và được Nhà nước bảo trợ, nhận sự đóng
góp của người lao động, người sử dụng lao động, lập nên quỹ BHXH. Bên
BHXH có trách nhiệm thực hiện chi trả trợ cấp cho bên được BHXH khi có
nhu cầu phát sinh và làm cho quỹ BHXH phát triển.


11

- Bên được bảo hiểm xã hội là bên được quyền nhận các loại trợ cấp khi
phát sinh những nhu cầu BHXH, để bù đắp thiếu hụt về thu nhập do có các loại
rủi ro được bảo hiểm gây ra. Trong BHXH, bên được BHXH là NLĐ tham gia
BHXH và nhân thân của họ theo quy định của pháp luật, khi họ có phát sinh
nhu cầu được BHXH do pháp luật quy định.
Quỹ bảo hiểm xã hội là quỹ tài chính độc lập với ngân sách nhà nước,
được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động và
có sự hỗ trợ của Nhà nước”(Khoản 4, Điều 3 Luật BHXH năm 2014).
1.1.2. Phân loại bảo hiểm xã hội
Theo Khoản 2, Khoản 3, Điều 3 Luật BHXH năm 2014, có 2 loại hình
BHXH (Quốc hội, 2014):
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức mà
người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. Các chế độ của bảo
hiểm xã hội bắt buộc gồm: Ốm đau; Thai sản; Tai nạn lao động, bệnh nghề
nghiệp; Hưu trí; Tử tuất.
Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm do Nhà nước tổ chức
mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với
thu nhập của mình và nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH để người
tham gia hưởng chế độ hưu trí, tử tuất.
1.1.3. Đặc điểm của bảo hiểm xã hội
BHXH có một số đặc điểm cơ bản sau (Mặc Văn Tiến, 2018):
Người lao động khi tham gia BHXH được đảm bảo thu nhập (bảo hiểm)

cả trong và sau quá trình lao động. Có nghĩa là, khi đã tham gia vào hệ thống
BHXH, người lao động được bảo hiểm cho đến lúc chết. Khi còn làm việc, người
lao động được đảm bảo khi bị ốm đau, lao động nữ được trợ cấp thai sản khi sinh
con; người bị tai nạn lao động được trợ cấp tai nạn lao động; khi không còn làm


12

việc nữa thì được hưởng tiền hưu trí (lương hưu), khi chết thì được tiền chơn cất
và gia đình được hưởng trợ cấp tuất... Đây là đặc trưng riêng có của BHXH thể
hiện tính xã hội rất cao mà khơng một loại hình bảo hiểm nào có được.
Các sự kiện bảo hiểm và các rủi ro xã hội được bảo hiểm trong BHXH
liên quan đến thu nhập của người lao động gồm: ốm đau, tai nạn lao động, bệnh
nghề nghiệp, thai sản, mất việc làm, già yếu, chết... Do những sự kiện và rủi ro
này mà người lao động bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc khả năng lao
động không được sử dụng (mất việc làm, thất nghiệp), dẫn đến việc họ bị giảm
hoặc mất nguồn thu nhập từ hoạt động nghề nghiệp. Trong những trường hợp
đó, người lao động cần phải có khoản thu nhập khác bù vào để ổn định cuộc
sống và sự bù đắp này được thông qua các trợ cấp BHXH. Tuy nhiên, trong
BHXH, không phải người lao động cứ bị mất thu nhập bao nhiêu là được bù
bấy nhiêu. Điều này liên quan đến quyền và nghĩa vụ của người lao động được
pháp luật BHXH quy định. Đây là đặc trưng rất cơ bản của bảo hiểm xã hội.
Người lao động khi tham gia BHXH có quyền được hưởng trợ cấp
BHXH, tuy nhiên quyền này chỉ có thể trở thành hiện thực khi họ thực hiện đầy
đủ nghĩa vụ đóng BHXH. Người chủ sử dụng lao động cũng phải có trách
nhiệm đóng BHXH cho người lao động mà mình th mướn.
Sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, bao gồm người lao động,
người sử dụng lao động và Nhà nước là nguồn hình thành cơ bản của quỹ
BHXH. Ngồi nguồn thu của quỹ BHXH, cịn có các nguồn khác như lợi nhuận
từ đầu tư phần nhàn rỗi tương đối của quỹ BHXH; khoản nộp phạt của các

doanh nghiệp/đơn vị chậm nộp BHXH theo quy định của pháp luật và các
nguồn thu hợp pháp khác. Quỹ BHXH dùng để chi trả các khoản trợ cấp BHXH
và khoản chi phí cho các hoạt động của bộ máy BHXH.
Các hoạt động BHXH được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật, các chế
độ BHXH cũng do luật định. Nhà nước quản lý và bảo hộ các hoạt động của


13

BHXH. BHXH còn chịu sự giám sát chặt chẽ của người lao động (thơng qua tổ
chức cơng đồn) và người sử dụng lao động (thông qua tổ chức của giới chủ)
theo cơ chế ba bên.
1.1.4. Vai trò của bảo hiểm xã hội
BHXH có vai trị quan trọng đối với NLĐ, NSDLĐ và đối với cả Nhà
nước và nền kinh tế - xã hội, đặc biệt là hệ thống ASXH, cụ thể:
Đối với NLĐ: BHXH góp phần ổn định tài chính cho người tham gia
BHXH trước những tổn thất do rủi ro xảy ra. Trong quá trình lao động nếu
NLĐ chẳng may gặp phải những rủi ro như ốm đau, tai nạn…làm họ bị gián
đoạn công việc và phải mất một khoản chi phí để tài trợ cho những tổn thất do
rủi ro đó gây ra thì việc tham gia BHXH sẽ giúp họ trang trải những khoản chi
phí nói trên làm giảm bớt nỗi lo cho mỗi cá nhân, mỗi doanh nghiệp và yên tâm
trong lao động sản xuất, góp phần nâng cao năng suất lao động.
Đối với NSDLĐ: Việc tham gia BHXH của NSDLĐ giúp họ trang trải
những khoản chi phí khơng mong muốn cho những điều khoản (trợ cấp ốm đau,
thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp…) ghi trong hợp đồng lao động
mà NSDLĐ phải đảm bảo. Hay nó giúp chủ sử dụng lao động và NLĐ giải
quyết mâu thuẫn nội tại đã tồn tại bấy lâu nay. Từ đó, nó làm cho NLĐ yên tâm
hơn, tin tưởng vào người chủ của mình hơn, tận tâm với cơng việc của mình
hơn, góp phần nâng cao năng suất lao động tạo thêm lợi nhuận cho NSDLĐ.
Đối với Nhà nước và nền kinh tế - xã hội:

Bảo hiểm xã hội góp phần đề phịng và hạn chế tổn thất, giúp cho cuộc
sống con người an toàn hơn, xã hội trật tự hơn. BHXH góp phần ổn định chi
tiêu NSNN. Các bên tham gia BHXH đã hình thành mối quan hệ 3 bên: NLĐ,
NSDLĐ và cơ quan BHXH. Mối quan hệ này được điều hòa trong điều lệ chính
sách BHXH trở nên ổn định hơn.


14

Bảo hiểm xã hội còn là phương thức huy động vốn để đầu tư phát triển
kinh tế - xã hội. Vì rủi ro được bảo hiểm trong BHXH khơng phải lúc nào cũng
xảy ra với bất kỳ ai, lại có tính gián đoạn về mặt thời gian; do vậy việc chi trả
BHXH cũng có tính gián đoạn. Do đó, quỹ BHXH tạm thời nhàn rỗi là một
nguồn vốn lớn để đầu tư phát triển kinh tế -xã hội.
Bảo hiểm xã hội thu hút một số lượng lớn lao động nhất định của xã hội,
góp phần giảm bớt tình trạng thất nghiệp cho xã hội. Đồng thời hoạt động
BHXH cũng góp phần giải quyết đời sống cho bộ phận lao động làm việc trong
ngành BHXH; góp phần tạo ra một bộ phận GDP của quốc gia.
BHXH là chỗ dựa tinh thần cho mọi người, mọi tổ chức kinh tế - xã
hội; giúp họ yên tâm trong cuộc sống, sinh hoạt và trong hoạt động sản xuất
kinh doanh.
Vai trò của BHXH trong hệ thống ASXH:
Bảo hiểm xã hội được coi là lưới đầu tiên và quan trọng nhất của hệ thống
ASXH, vì BHXH có đối tượng tham gia rất lớn, BHXH có ảnh hưởng rất lớn
đến tâm lý của NLĐ, tạo cho họ sự yên tâm trong quá trình sản xuất kinh doanh,
đảm bảo các vấn đề về ASXH. Đồng thời, BHXH cịn gián tiếp kích thích và
làm tăng trưởng kinh tế (Nguyễn Văn Đinh, 2008).
Bảo hiểm xã hội điều tiết các chính sách trong hệ thống ASXH, vì:
ASXH bao gồm BHXH, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội; chúng có quan hệ
chặt chẽ với nhau, bổ sung, hỗ trợ cho nhau; tất cả đều góp phần ổn định cuộc

sống cho mọi thành viên trong cộng đồng xã hội và ổn định xã hội. Khi BHXH
phát triển thì khả năng tài trợ cho các thành viên trong xã hội trước các tổn
thất do các rủi ro không mong muốn càng cao. Do vậy giảm bớt gánh nặng
đối tượng và mức tài trợ cho các chính sách ASXH khác, làm giảm gánh nặng
cho NSNN. Mặt khác, BHXH có hai hình thức là BHXH bắt buộc và BHXH


15

tự nguyện, nên việc đảm bảo đời sống cho cộng đồng của chính sách ASXH
được hồn thiện hơn.
1.1.5. Ngun tắc bảo hiểm xã hội
Theo Điều 5 Luật BHXH năm 2014, nguyên tắc BHXH bao gồm:
(1). Mức hưởng BHXH được tính trên cơ sở mức đóng, thời gian đóng
BHXH và có chia sẻ giữa những người tham gia BHXH.
(2). Mức đóng BHXH bắt buộc được tính trên cơ sở tiền lương tháng
của NLĐ. Mức đóng BHXH tự nguyện được tính trên cơ sở mức thu nhập
tháng do NLĐ lựa chọn.
(3). NLĐ vừa có thời gian đóng BHXH bắt buộc vừa có thời gian đóng
BHXH tự nguyện được hưởng chế độ hưu trí và chế độ tử tuất trên cơ sở thời
gian đã đóng BHXH. Thời gian đóng BHXH đã được tính hưởng BHXH một
lần thì khơng tính vào thời gian làm cơ sở tính hưởng các chế độ BHXH.
(4). Quỹ bảo BHXH được quản lý tập trung, thống nhất, công khai,
minh bạch; được sử dụng đúng mục đích và được hạch tốn độc lập theo các
quỹ thành phần, các nhóm đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước
quy định và chế độ tiền lương do NSDLĐ quyết định.
(5). Việc thực hiện BHXH phải đơn giản, dễ dàng, thuận tiện, bảo đảm
kịp thời và đầy đủ quyền lợi của người tham gia BHXH.
1.2. Quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh
1.2.1. Khái niệm, mục tiêu và nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội trên

địa bàn tỉnh
1.2.1.1. Quan niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh
Quản lý thu BHXH được hiểu là sự tác động có tổ chức của chủ thể quản
lý để điều chỉnh các hoạt động thu BHXH. Sự tác động đó được thực hiện bởi
hệ thống các biện pháp hành chính, kinh tế và pháp luật nhằm đạt được mục