XÂY DỰNG CÁC CHUN ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10 VÀ VẬN DỤNG CHUYÊN ĐỀ
"VIRUS VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM" VÀO GIẢNG DẠY

A. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
1. Cơ sở xây dựng đề tài sáng kiến kinh nghiệm:
Thực hiện các công văn số 3535/ BGDĐT-GDTrH ngày 27 tháng 5 năm
2013 của Bộ Trưởng Bộ GD - ĐT, hướng dẫn các tổ, nhóm chuyên môn và giáo
viên xây dựng kế hoạch dạy học, kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
của học sinh theo các "chủ đề dạy học". Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH
ngày 08 tháng 10 năm 2014 của Bộ Trưởng Bộ GD - ĐT, hướng dẫn sinh hoạt
chuyên môn về xây dựng kế hoạch và đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra,
đánh giá phù hợp với các "chuyên đề dạy học". Thực hiện các văn bản chỉ đạo
của Sở GD - ĐT, của trường THPT B Phủ Lý về tập huấn sinh hoạt tổ nhóm
chun mơn, xây dựng nội dung tham gia hội thảo môn Sinh học cấp Tỉnh, xây
dựng các chuyên đề dạy học và sử dụng websize trường học kết nối,...
Tại công văn số 3535/ BGDĐT-GDTrH và công văn số 5555/BGDĐTGDTrH trên đã sử dụng hai thuật ngữ khác nhau: "chủ đề dạy học'' và "chuyên
đề dạy học". Vậy "chủ đề dạy học'' và "chuyên đề dạy học" có gì khác nhau?
Các tổ, nhóm chun mơn và giáo viên nên xây dựng "chủ đề dạy học" hay
"chuyên đề dạy học"? .... Dạy học tích hợp liên mơn hay đơn mơn là gì? Bản
chất và phương pháp dạy học liên mơn và đơn mơn?....Đó là những câu hỏi thực
tế đã khiến khơng ít giáo viên cịn khá lúng túng trong quá trình xây dựng các
chủ đề/chuyên đề dạy học.
Trong năm học 2014-2015, chúng tôi tham gia hội thảo xây dựng các chủ
đề tích hợp liên mơn trong dạy học, hướng dẫn học sinh tham gia cuộc thi vận
dụng kiến thức liên mơn vào giải quyết các tình huống thực tiễn, trong khi đó,
bản thân tơi trực tiếp tham dự lớp tập huấn tại Yên Bái về xây dựng các chuyên
đề đơn môn trong dạy học và chia sẻ những kinh nghiệm học được cho giáo
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

1

viên... Năm học 2014-2015, tơi cùng nhóm Sinh của trường THPT B Phủ Lý đã
trực tiếp xây dựng, thực hiện và nộp 6 chuyên đề dạy học tích hợp đơn môn lên
websize trường học kết nối, đồng thời, tôi tham gia xây dựng báo cáo tham luận
tại hội thảo cấp Sở GD về xây dựng các chủ đề tích hợp liên mơn trong mơn
Sinh học, ngồi ra, tơi cịn trực tiếp hướng dẫn nhóm học sinh tham gia cuộc thi:
"Vận dụng kiến thức liên mơn vào giải quyết các tình huống thực tiễn" do Bộ
GD - ĐT tổ chức và sản phẩm của nhóm đã được Sở GD - ĐT Hà Nam chọn gửi
đi tham dự kì thi cấp quốc gia.
Xuất phát từ những yêu cầu mang tính thời sự cấp thiết về mặt lý luận và
thực tế của ngành giáo dục trong năm học này cũng như một số kinh nghiệm của
bản thân trực tiếp tham gia trong năm học qua, cùng với các chuyên đề đơn môn
đã được gửi lên trường học kết nối, trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này,
tơi xin trình bày những kinh nghiệm của mình trong quá trình xây dựng một số
chủ đề tích hợp liên mơn trong dạy học mơn Sinh học 10. Đặc biệt, với ý tưởng
đã được thai nghén trong thời gian rất dài khi nghiên cứu về virus cúm gia cầm
trên đối tượng gà Móng Tiên Phong trong đề tài nghiên cứu sinh của mình, tơi
đã xây dựng chi tiết chủ đề liên môn: " Virus và bệnh truyền nhiễm". Chủ đề
này đã được tham khảo ý kiến của một số chuyên gia là giảng viên trực tiếp
hướng dẫn tôi khi tôi tham gia các lớp tập huấn tại Hà Nội và Yên Bái, đặc biệt
là các ý kiến của nhiều đồng nghiệp trong và ngoài tỉnh Hà Nam cũng như bản
thân được trực tiếp giảng dạy tại các lớp 10A1, 10A2,10A3 và lớp 10 B1, B2,
B3 tại trường THPT B Phủ Lý trong năm học 2014-2015.
2. Phạm vi nghiên cứu và khả năng áp dụng
Nội dung bản sáng kiến kinh nghiệm này gồm 2 vấn đề chủ yếu và được
thực hiện ở 2 thời điểm khác nhau có tính áp dụng rộng rãi tới giáo viên và học
sinh trong toàn tỉnh. Cụ thể:
Phần thứ nhất: Xây dựng các chủ đề tích hợp liên mơn trong dạy học mơn
Sinh học 10 (là bản báo cáo tham luận cấp Sở GD - ĐT tại Hội thảo Sinh học

diễn ra tại THPT A Phủ Lý - tháng 10 năm 2014, do Sở GD - ĐT Hà Nam tổ
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

2


chức. Nội dung bản báo cáo này đã được chỉnh sửa và bổ sung sau khi được
nghe góp ý của NGUT - Thạc sỹ Bùi Văn Tâm - nguyên PGĐ Sở GD - ĐT Hà
Nam và các đồng nghiệp dạy môn Sinh trong Tỉnh tại Hội thảo môn Sinh học).
Phần thứ hai: Xây dựng chi tiết 1 chuyên đề: " Virus và bệnh truyền
nhiễm" trên cơ sở tích hợp liên môn với môn Công nghệ, môn Văn, môn
GDCD, môn Địa và mơn Tin. Nội dung phần này có sự tham khảo một số nội
dung và ý kiến của Tiến sĩ Phan Thị Hội - bộ môn Phương Pháp, Khoa Sinh học,
Trường ĐH SP I Hà Nội; cũng như các thầy, cô giáo của nhiều môn khác nhau
tại trường THPT B Phủ Lý trực tiếp dự giờ và đóng góp ý kiến khi tôi trực tiếp
giảng dạy mẫu tại hội đồng giáo dục nhà trường, tháng 3 năm 2015. Chủ đề
được xây dựng dựa trên cấu trúc thống nhất đã được tập huấn tại Yên Bái theo
chương trình của Bộ GD - ĐT. Đặc biệt, để phù hợp hơn với những đổi mới của
Bộ GD - ĐT trong giảng dạy, thi cử và kiểm tra đánh giá được thực hiện ngay
từ năm học này, tôi đã thiết kế chủ đề với 4 tiết lý thuyết với những hoạt động
dạy và học (chứ không phải là giáo án) dựa trên những chuẩn kiến thức và kĩ
năng của các môn liên môn và đặc biệt hơn nữa, tôi đã xây dựng bộ công cụ
đánh giá theo 4 cấp độ cho mỗi tiết học (nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận
dụng cao), mỗi bộ công cụ đánh giá, tôi cố gắng xây dựng các dạng câu hỏi khác
nhau: từ trắc nghiệm khách quan, ghép nối các cột, trắc nghiệm điền thiếu.... đến
trả lời tự luận hoặc xây dựng các bài thuyết trình tuyên truyền ý thức đến cộng
đồng. Tiết 5, tôi thiết kế chi tiết quá trình dạy học theo dự án - đặc trưng của dạy
học theo những chuyên đề có vận dụng kiến thức tương ứng vào thực tiễn.
Với hai phần nội dung mang tính thời sự trên của đề tài, tơi tin chắc rằng,
đề tài sẽ giúp ích các thầy giáo, cơ giáo trong q trình giảng dạy mơn Sinh

trong tồn tỉnh.

TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

3


B. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
*/ Những vấn đề lý luận chung
Trước hết, để giải đáp cho những băn khoăn về "chủ đề dạy học'' và
"chuyên đề dạy học", theo quan điểm của cá nhân tôi, giữa "chủ đề dạy học'' và
"chuyên đề dạy học" có một số khác biệt. Nếu như "chủ đề dạy học" là vấn đề
rộng, là tư tưởng trung tâm của một vấn đề, một đơn vị tương đối hồn chỉnh có
cấu trúc logic về một nội dung kiến thức nào đó thì "chun đề dạy học" là vấn
đề chuyên sâu, là các vấn đề chuyên môn liên quan đến nhau để giải quyết nội
dung hoặc thực tiễn cụ thể. Vì vậy, chủ đề thường "rộng hơn" nhưng chuyên đề
lại "sâu hơn". Tại lớp tập huấn Yên Bái (tháng 12 năm 2014) tất cả giáo viên
tham gia tập huấn đều nhất trí với quan điểm của tiến sĩ Ngô Văn Hưng - chuyên
viên môn Sinh của Bộ GD - ĐT, đồng nhất hai thuật ngữ: "chủ đề dạy học" và
"chuyên đề dạy học" trong các công văn số 3535/ BGDĐT-GDTrH và công văn
số 5555/BGDĐT-GDTrH trên. Do đó, trong bản sáng kiến kinh nghiệm này, tơi
đã sử dụng cả hai thuật ngữ trên cho phù hợp với thời gian thực hiện hai phần
của nội dung bản sáng kiến.
Về vấn đề dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn và đơn môn đã được đưa
ra thảo luận rất kĩ tại buổi :"Hội thảo về xây dựng các chủ đề tích hợp liên mơn
trong dạy học mơn Sinh học:", diễn ra tại trường THPT A Phủ Lý, do Sở GD ĐT Hà Nam tổ chức tháng 11 năm 2014. Tại đó, tất cả giáo viên dạy học mơn
Sinh học trong tồn Tỉnh Hà Nam tham dự thống nhất và khẳng định: dạy học
theo chủ đề tích hợp liên môn và đơn môn đều thuộc về nội dung dạy học chứ
không phải là phương pháp dạy học. Tuy nhiên, trong nội dung dạy học đó, giữa
dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn với dạy học theo chủ đề đơn mơn có

những sự khác biệt. Chủ đề đơn môn đề cập đến kiến thức thuộc về một mơn
học nào đó cịn chủ đề liên mơn đề cập đến kiến thức liên quan đến hai hay
nhiều môn học. Mặc dù vậy, theo tơi, về phương pháp và hình thức tổ chức dạy
học thì khơng có gì khác biệt. Đối với một chủ đề, dù đơn môn hay liên mơn, thì
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

4


vẫn phải chú trọng việc ứng dụng kiến thức của chủ đề ấy, bao gồm ứng dụng
vào thực tiễn cũng như ứng dụng trong các môn học khác. Do vậy, về mặt
phương pháp dạy học thì khơng có phân biệt giữa dạy học một chủ đề đơn môn
hay dạy học một chủ đề liên mơn, tích hợp. Điều quan trọng là dạy học nhằm
phát triển năng lực học sinh đòi hỏi phải tổ chức hoạt động học tích cực, tự lực
và sáng tạo cho học sinh, mà các hoạt động ấy phải được tổ chức ở trong lớp,
ngoài lớp, trong trường, ngoài trường, ở nhà và cộng đồng, đặc biệt quan tâm
đến hoạt động thực hành và ứng dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề
thực tiễn.
*/ Thực trạng và các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
Trên cơ sở đó, nội dung bản SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM này, tôi tập
trung xây dựng 3 chủ đề tích hợp liên mơn và tập trung chi tiết vào một chủ đề
minh họa: Virus và bệnh truyền nhiễm. Phần thứ nhất, tơi tập trung phân tích và
tìm hiểu ngun nhân của những thuận lợi, khó khăn và thực trạng ở trường
THPT khi thực hiện xây dựng các chủ đề tích hợp liên mơn. Đặc biệt là biện
pháp xây dựng 3 chủ đề tích hợp liên mơn trong giảng dạy môn Sinh 10 cũng
như đánh giá hiệu quả của các biện pháp đó. Phần thứ hai, tơi xây dựng chi tiết
chủ đề : Virus và bệnh truyền nhiễm, dựa trên các các vấn đề đã phân tích ở
phần thứ nhất, sau đó đánh giá, so sánh hiệu quả với giảng dạy theo những tiết
phân phối chương trình hiện hành.


TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

5


Phần thứ nhất
XÂY DỰNG CÁC CHUYÊN ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN:
1-Cơ sở lý luận
a. Dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn là gì?
Dạy học tích hợp có nghĩa là đưa những nội dung giáo dục có liên quan
vào q trình dạy học như: tích hợp giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp
luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng
lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ mơi trường, an tồn giao thơng.... Tức là,
dạy cho học sinh biết cách sử dụng kiến thức và kĩ năng của mình để giải quyết
những tình huống cụ thể, nhằm mục đích hình thành, phát triển năng lực ở người
học. Đồng thời chú ý xác lập mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng khác nhau
của các môn học hay các phân môn khác nhau để bảo đảm cho học sinh khả
năng huy động có hiệu quả những kiến thức và năng lực của mình vào giải quyết
các tình huống tích hợp.
Dạy học liên mơn là hình thức dạy học xác định các nội dung kiến thức
liên quan đến hai hay nhiều môn học để dạy học, tránh việc học sinh phải học lại
nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau. Đối với những
kiến thức liên mơn nhưng có một mơn học chiếm ưu thế thì có thể bố trí dạy
trong chương trình của mơn đó và khơng dạy lại ở các mơn khác. Trường hợp
nội dung kiến thức có tính liên mơn cao hơn thì sẽ tách ra thành các chủ đề liên
môn để tổ chức dạy học riêng vào một thời điểm phù hợp, song song với quá
trình dạy học các bộ mơn liên quan.
Dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn là hình thức tìm tịi những nội

dung, những chủ đề giao thoa giữa các môn học với nhau, những khái niệm, tư
tưởng chung giữa các môn học, tức là con đường tích hợp những nội dung từ
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10
6


một số mơn học có liên hệ với nhau làm cho nội dung học trong chủ đề có ý
nghĩa hơn, thực tế hơn và học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến
thức và vận dụng vào thực tiễn.
b. Ưu điểm dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn
Theo quan điểm của các thầy, cơ giáo nhóm Sinh của cụm các trường
THPT thành phố Phủ Lý, dạy học mơn sinh học theo chủ đề tích hợp liên mơn
sẽ có nhiều ưu điểm.
- Đối với học sinh:
Thứ nhất, dạy học môn sinh học theo chủ đề tích hợp liên mơn làm cho
qúa trình học tập có ý nghĩa hơn và từ đó học sinh xác đinh rõ mục tiêu, các mối
quan hệ của quá trình học. Thứ hai, các chủ đề tích hợp liên mơn có tính thực
tiễn, các kiến thức gắn liền với kinh nghiệm sống của học sinh nên sinh động,
hấp dẫn đối với học sinh, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú học tập
cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp liên mơn, học sinh được tăng cường vận
dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ
kiến thức một cách máy móc. Thứ ba, các chủ đề tích hợp liên môn giúp cho học
sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn học
khác nhau, vừa gây q tải, nhàm chán, vừa khơng có được sự hiểu biết tổng
quát cũng như khả năng ứng dụng của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.
- Đối với giáo viên:
Việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, vai trị của giáo viên khơng
cịn là người truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng
hoạt động học của học sinh cả ở trong và ngồi lớp học. Do đó, giáo viên các bộ
mơn liên quan có điều kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ nhau

trong dạy học. Vì vậy, dạy học theo các chủ đề liên môn không những giảm tải
cho giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên mơn trong mơn học của mình mà
cịn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo
viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ giáo
viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên mơn, tích hợp.
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

7


2. Cơ sở thực tiễn dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn.
- Đối với các cấp quản lý giáo dục:
Để chuẩn bị cho năm học này, vừa qua Sở GD&ĐT Hà Nam đã tập huấn
cho giáo viên cốt cán về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá
theo định hướng phát triển năng lực học sinh, trong đó tập trung xây dựng các
chủ đề dạy học trong mỗi mơn học và chủ đề tích hợp, liên mơn phù hợp với
phương pháp dạy học tích cực và phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của địa
phương, nhà trường. Bên cạnh đó, Sở đã có những văn bản hướng dẫn, chỉ đạo
tới các trường….
Tại các trường, qua sinh hoạt hội đồng, sinh hoạt tổ nhóm chun mơn
đầu năm, các nội dung trên cũng đã được triển khai đến từng giáo viên. Bên
cạnh đó, trong kế hoạch năm học của từng cá nhân, các tổ - nhóm chuyên môn
và kế hoạch năm học của nhà trường, việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên
mơn đã được cụ thể hóa bằng việc đăng kí các chủ đề dạy học, các kế hoạch hội
thảo, lồng ghép với kì thi chọn giáo viên giỏi cấp trường, các đợt hội giảng và
đặc biệt là các đợt hội thảo cấp tổ, cấp trường. Tuy nhiên, Sở cần có những văn
bản chỉ đạo cụ thể hơn nữa, các cuộc hội thảo, các cuộc thi cần có những hướng
dẫn cụ thể hơn. Nhà trường cần đẩy mạnh các cuộc thi giáo án tích hợp đối với
giáo viên, đặc biệt các giáo án tích hợp và vận dụng kiến thức liên mơn để giải
quyết tình huống thực tiễn.

- Đối với các tổ nhóm chun mơn:
Tại các tổ, nhóm chun mơn, hoạt động dạy học theo chủ đề tích hợp
liên mơn đã được triển khai ngay từ đầu năm học, nhằm nâng cao chất lượng
sinh hoạt tổ, nhóm chun mơn trong trường phổ thơng, thực hiện đổi mới
phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
học sinh. Bên cạnh đó, cán bộ, giáo viên trong từng tổ, nhóm chuyên mơn bước
đầu chủ động rà sốt chương trình, lựa chọn nội dung, xây dựng các chủ đề dạy
học trong mỗi mơn học và các chủ đề tích hợp liên mơn. Mặt khác, xây dựng kế
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

8


hoạch dạy học phù hợp với các chủ đề theo hình thức, phương pháp, kỹ thuật
dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh, xác định
những năng lực có thể phát triển cho học sinh trong mỗi chủ đề. Đồng thời giáo
viên biên soạn các câu hỏi, bài tập để đánh giá năng lực của học sinh trong dạy
học; thiết kế tiến trình dạy học thành các hoạt động học của học sinh; tổ chức
dạy học để dự giờ, phân tích, rút kinh nghiệm.
- Đối với giáo viên:
Trong năm học này, mặc dù giáo viên đã được tập huấn về đổi mới
phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
học sinh, trong đó tập trung xây dựng các chủ đề dạy học trong mỗi môn học và
chủ đề tích hợp liên mơn phù hợp với phương pháp dạy học tích cực và phù hợp
với điều kiện, hồn cảnh của địa phương, nhà trường. Tuy nhiên, giáo viên
chúng tơi cịn gặp nhiều khó khăn trong việc triển khai thực hiện. Đối với chúng
tơi, nếu những khó khăn ban đầu có thể gặp như việc phải tìm hiểu sâu hơn
những kiến thức thuộc các môn học khác … chỉ là bước đầu và có thể khắc phục
vì trong q trình dạy học mơn học của mình, giáo viên vẫn thường xuyên phải
dạy những kiến thức có liên quan đến các mơn học khác và vì vậy đã có sự am

hiểu về những kiến thức liên mơn đó. Tuy nhiên, một số khó khăn mà chúng tơi
rất cần sự quan tâm chỉ đạo cụ thể hơn nữa của các cấp lãnh đạo. Cụ thể:
+/ Thứ nhất, dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn cịn mới đối với nhà
trường, với giáo viên, với phương diện quản lý, tâm lý học sinh và phụ huynh
học sinh…
+/ Thứ hai, do chưa có văn bản hướng dẫn chi tiết về các nội dung liên
quan đến dạy học theo chủ đề tích hợp liên mơn nên đa phần giáo viên mị mẫm,
chưa thống nhất với nhau về nội dung và phương pháp tổ chức.
+/ Thứ ba, nội dung kiến thức chưa thống nhất về phân phối chương trình
đối với các mơn, như phần cấu trúc của hidratcacbon, lipit và protein trong
chương trình sinh 10 thì đối với mơn hóa là chương trình cuối năm 11 và đầu
năm 12…. Phần tổ hợp, xác suất và thống kê thuộc chương trình tốn 11 trong
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

9


khi các kiến thức đó lại cần để giải các bài tập về số loại bộ mã di truyền, số
cách sắp xếp các axit amin trong chương trình sinh học 10. Để giải các bài toán
liên quan đến tốc độ sinh trưởng của vi sinh vật thuộc chương trình sinh 10 thì
phải sử dụng kiến thức về mũ, logarit trong chương trình tốn 12 …
+/ Thứ 4, phân phối thời gian dạy nhiều chủ đề không thể sử dụng trong 1 tiết
chính khóa, rất khó khăn khi xếp thời khóa biểu và ảnh hưởng đến các môn khác.
+/ Thứ 5, cơng tác xã hội hóa chưa thực sự được chú trọng, do đó nhiều
chủ đề, nhiều dự án dạy học cần huy động sự tham gia của các tổ chức khác
cũng gặp nhiều khó khăn.
+/ Thứ 6, khó khăn về kinh phí khi thực hiện các chủ đề dạy học tích hợp
liên mơn như kinh phí in ấn, đi lại, xây dựng tư liệu phim, ảnh… thậm chí có
những đề tài cần phân tích và xử lý mẫu thì nguồn kinh phí rất lớn…
Để khắc phục những khó khăn này, kiến nghị với nhà trường, Sở GD –

ĐT cần có nhiều văn bản hướng dẫn cụ thể hơn nữa trong dạy học tích hợp, liên
mơn. Cung cấp cho giáo viên chúng tôi các tài liệu tham khảo, các báo cáo hội
thảo, các giáo án mẫu … đồng thời tạo điều kiện về thời gian, cơ sở vật chất,
kinh phí… trong việc triển khai và thực hiện các chủ đề tích hợp. Bên cạnh đó,
để dạy học theo các dự án, chủ đề huy động nhiều mơn thì cơng tác xã hội hóa
giáo dục cần được quan tâm nhiều hơn nữa.
Ví dụ, Tại trường THPT B Phủ Lý, tập thể nhóm giáo viên liên mơn Sinh,
Hóa, Lý, Địa, Cơng Dân, Tốn và Tin cùng xây dựng và triển khai chủ đề “Tìm
hiểu thực trạng ơ nhiễm mơi trường nước sơng Nhuệ, sông Đáy đoạn chảy
qua địa bàn Tỉnh Hà Nam”. Đề tài đã được sự ủng hộ rất lớn từ tập thể Ban
Giám Hiệu nhà trường, sự đam mê, nhiệt tình và trách nhiệm của các thầy, cô
giáo và đặc biệt là sự hưởng ứng nhiệt tình của tập thể học sinh hai lớp 12A1 và
12A3 của nhà trường. Bên cạnh đó, thơng qua NCS - thạc sỹ Nguyễn Trọng
Tuyển, đề tài cịn có sự tham gia tích cực của tập thể cán bộ, nhân viên Trung
tâm Quan trắc và Phân tích TNMT – Sở TNMT Tỉnh Hà Nam đã hướng dẫn học
sinh phân tích và đọc kết quả, đánh giá mức độ ơ nhiễm tại 5 địa điểm lấy mẫu
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

10


khác nhau…. Kết quả, đề tài được Sở GD ĐT Hà Nam đánh giá rất cao và được
chọn tham dự cuộc thi cấp quốc gia trong kì thi: V
" ận dụng kiến thức liên mơn
vào giải quyết các tình huống thực tiễn". Tuy nhiên, trong việc triển khai đề tài
cũng gặp một số khó khăn như việc đi lại của học sinh, các trang thiết bị như
máy ảnh, máy quay phim đề xây dựng tư liệu dẫn chứng, nguồn tài liệu tham
khảo để đánh giá nguyên nhân, tìm hiểu các cơ sở pháp lý, các biện pháp khắc
phục ô nhiễm, thời gian dành cho học sinh thực hiện đề tài….
II. XÂY DỰNG CÁC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG

DẠY HỌC SINH HỌC 10:
1.

Thực tiễn dạy học môn Sinh học ở trường THPT
Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức của môn Sinh học gắn liền

với cuộc sống thường ngày. Vì vậy, các vấn đề mang tính thời sự rất dễ dàng được tích
hợp vào trong dạy học môn Sinh như: các dịch bệnh lây truyền (HIV, viêm gan B,
cúm gia cầm, Ebola…), vấn đề biến đổi khí hậu tồn cầu, sự ơ nhiễm mơi trường, sự
cạn kiệt tài nguyên, sự già hóa dân số, các vấn đề phúc lợi xã hội, vấn đề y tế và chăm
sóc sức khỏe…Trong chương trình mơn Sinh học ở trường THPT, học sinh có thể sử
dụng kiến thức ở hầu hết các mơn học như mơn Tốn, mơn Hóa học, mơn Vật lý,
môn Địa lý, môn Văn học, môn Tin, môn GDCD, môn Công nghệ… để xây dựng
chủ đề liên môn. Trong khi đó, thực tiễn dạy học mơn Sinh học ở trường THPT từ các
năm học có triển khai bộ sách giáo khoa phân ban đến nay đã gặp một số tồn tại như
phân phối chương trình chưa cân đối về bố cục, nội dung hay về thời lượng dạy trong
1 mơn và giữa các mơn. Thậm chí cịn chồng chéo với các mơn khác như mơn Cơng
nghệ, mơn Hóa, mơn Địa, mơn GDCD... Vì vậy, dạy học theo chủ đề tích hợp liên
mơn sẽ khắc phục những tồn tại đó. Tuy nhiên, cũng phải nhấn mạnh rằng, khơng
phải đơn vị kiến thức nào giáo viên cũng dạy theo chủ đề. Nhiều nội dung vẫn
thực hiện như phân phối chương trình của các năm học trước, hoặc nhiểu đơn vị
kiến thức nên dạy học theo chủ đề tích đơn mơn thì hiệu quả sẽ cao hơn.

TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

11


2.


Ngun tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên mơn
Trên quan điểm dạy học tích hợp liên mơn thuộc về nội dung dạy học

chứ không phải là phương pháp dạy học, chúng tôi xác định các nguyên tắc
dạy học như sau:
- Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu giáo dục phổ thông, đảm bảo mục
tiêu giáo dục môn học, đặc biệt đảm bảo chuẩn kiến thức và kĩ năng cho từng
mơn học.
- Ngun tắc đảm bảo tính khoa học.
- Ngun tắc đảm bảo tính nội dung: khơng làm tăng tải nội dung
chương trình, khơng tích hợp ngược. Nội dung trong chủ đề yêu cầu học sinh
khai thác, vận dụng kiến thức của môn Sinh với các môn liên quan phải tương
đồng để phát hiện và giải quyết vấn đề một cách chủ động, sáng tạo, hợp tác…
- Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi: chủ đề tích hợp liên mơn phải gắn với
thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học
sinh , phù hợp với năng lực của học sinh, phù hợp với điều kiện khách quan của
từng trường hiện nay. Các chủ đề tích hợp liên mơn đảm bảo để tổ chức cho học
sinh học tập tích cực, giúp học sinh khai thác kiến thức môn, phát hiện một số
kỹ năng, năng lực chung.
3.

Các bước xây dựng chủ đề tích hợp liên mơn
Bước 1. Xác định chủ đề tích hợp: rà sốt và phân tích nội dung chương

trình của từng mơn để tìm ra những nội dung chung có liên quan với nhau, bổ
sung, hỗ trợ cho nhau nhưng lại được trình bày riêng biệt ở mỗi bộ mơn
Bước 2. Xác định mục đích tích hợp: đảm bảo đúng mục tiêu trong chuẩn
kiến thức và kĩ năng của môn học và các mơn liên quan khác.
Bước 3. Tìm các nội dung tích hợp: lựa chọn nội dung gắn với thực tiễn
đời sống và phù hợp với năng lực của học sinh, đồng thời đảm bảo chuẩn kiến

thức và kĩ năng cho từng mơn học.
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

12


Bước 4. Xác định mức độ tích hợp như cần đạt được những nội dung gì?
thời lượng bao nhiêu? Phù hợp với hoàn cảnh nhà trường, địa phương và năng
lực của học sinh...
Bước 5. Tổ chức dạy học theo nội dung tích hợp đã xác định. Dự giờ, rút
kinh nghiệm…. Sau đó có thể điều chỉnh chủ đề sau khi thực nghiệm
4.

Xây dựng một số chủ đề tích hợp liên mơn
Để đảm bảo ngun tắc xây dựng chủ đề tích hợp liên môn, đảm bảo đúng

các bước xây dựng chủ đề; đặc biệt là đảm bảo chuẩn kiến thức và kĩ năng trong
chương trình Sinh 10 với thời lượng 1,5 tiết/ tuần đồng thời đảm bảo chuẩn
kiến thức và kĩ năng của các môn khác khi liên môn. Chúng tôi đề xuất dạy tích
hợp liên mơn theo một số chủ đề sau trong chương trình sinh học 10 ban nâng
cao dưới đây.

TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

13


MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MƠN SINH 10

TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10


14


PPCT
CHỦ ĐỀ

TIẾT

TRONG
CHỦ

BÀI

NỘI DUNG CHỦ ĐỀ

LIÊN
MƠN

PPCT

NỘI DUNG CẦN
TÍCH HỢP

GHI
CHÚ

ĐỀ
Chu kì tế bào và các hình
1

CHỦ ĐỀ I

2
3

Chu kì tế
bào, các
hình thức

28
29
30

Nguyên phân
Giảm phân

4
Simina
4

Sự lớn lên và phân chia
tế bào thực vật

Tiết 3 Tế bào
8
Tìm hiểu ứng dụng của nguyên phân và
giảm phân
Sinh Bài

Cơng


Ứng dụng các hình thức phân nghệ
bào

Tiết 7

6
Sinh

9

phân bào và
ứng dụng

thức phân bào

Sinh

10

31

Kiểm
tra 15

Công nghệ tế bào
Ứng dụng công nghệ

Bài


nuôi cấy mô tế bào

27

trong nhân giống cây

Bài

trồng nông, lâm nghiệp
Ứng dụng công nghệ tế

20

bào trong công tác giống

phút
vào tiết
4

Dinh dưỡng, chuyển hóa vật
1

33

chất và năng lượng ở vi sinh
Tạo

vật

mục III

Sinh

Bài

TÍCH
HỢP
MƠN
TRONG
DẠYvật
HỌC SINH HỌC 10 Ảnh hưởng
15
2
38 LIÊN
Sinh
trưởng
của vi sinh
của các yếu
10

40

tố vạt


Phần thứ hai
VẬN DỤNG XÂY DỰNG CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP LIÊN MÔN
VÀO GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC 10 THPT

CHỦ ĐỀ: VI RUT VÀ BỆNH TRUYỀN NHIỄM
Đặt vấn đề:

Thế giới chưa hết bàng hoàng với những căn bệnh lây truyền do virut gây
ra trong quá khứ như: dịch cúm Tây Ban Nha (1918) do một loại virut cùng họ
với H1N1 gây ra làm chết khoảng 50 -100 triệu người; dịch hạch gây ra “cái chết
đen” trong 2 năm 1348 - 1350, làm khoảng 75 triệu người chết vì đại dịch do một
loại virus gây xuất huyết tương tự như virus ebola; đại dịch tả 1817; đại dịch sốt
rét; dịch bệnh đậu mùa do virus đậu mùa gây nên….Ngày nay, bên cạnh sự phát
triển của khoa học công nghệ và nền kinh tế… thì tốc độ gia tăng các dịch bệnh
do vi khuẩn và virus gây ra ngày càng nhiều. Chúng ta vẫn đang đương đầu với
nhiều dịch bệnh như AIDS, Sars, Viêm gan B, đau mắt đỏ …. Trong khi hầu hết
các quốc gia trên thế giới vẫn đang phải gồng mình chống chọi với dịch cúm gia
cầm gây ra với rất nhiều các biến chủng khác nhau, thì từ tháng 3 năm 2014 đại
dịch sốt xuất huyết do virus Ebola đã bùng phát ở các nước Tây Phi và tính đến
ngày 15/10/2014 đã có gần 5000 người chết vì đại dịch này. Đại dịch này đang
vượt khỏi tầm kiểm soát khiến nhiều quốc gia và các tổ chức y tế hàng đầu đều
báo động. Điều đáng nói, tốc độ lây truyền virut Ebola đang lan nhanh theo cấp
số nhân (cứ 2 tuần số người chết tăng gấp đôi) mà con người vẫn chưa có văc xin
và pháp đồ điều trị!
Vậy virut Ebola và các virut khác có đặc điểm gì về cấu trúc và cơ chế
gây bệnh? Tại sao chúng ta phải tìm hiểu về virus? Virus được con người ứng
dụng trong những lĩnh vực gì? Tại sao bệnh do virut gây ra được gọi là bệnh
truyền nhiễm? Cơ thể con người và các sinh vật khác có biện pháp nào để bảo
vệ trước sự xâm nhập của virus? Các bệnh truyền nhiễm ở địa phương em chủ
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

16


yếu là gì? Em phải làm gì để bảo vệ cơ thể, người thân và môi trường sống trước
những hiểm họa về các bệnh do virut gây ra?
Đó là những nội dung chúng ta cùng tìm hiểu trong chủ đề này.

I.

Mục đích tích hợp:
Chủ đề xây dựng trên cơ sở tích hợp liên mơn với mơn Cơng nghệ, mơn

GCCD, mơn Địa, môn Văn … nhằm tổ chức cho học sinh thông qua hoạt động
chủ đề sẽ chủ động sử dụng các năng lực của mình để tìm hiểu về virus, miễn
dịch của cơ thể, ứng dụng và tác hại do virus gây ra. Từ đó, hình thành những
kiến thức tổng quan, cơ bản về virus, miễn dịch và bệnh truyền nhiễm , đồng
thời xác định ý thức bảo vệ bản thân, người thân; tuyên truyền và tham gia xây
dựng môi trường sống lành mạnh, tránh những nguy cơ mắc phải những đại dịch
do virus gây ra.
II.

Các nội dung tích hợp:

1.1. Mô tả chuyên đề
Chuyên đề này gồm các bài trong chương 3, thuộc Phần 3. Sinh học Vi
sinh vật – Sinh học 10 THPT.
Bài 29. Cấu trúc các loại virus
Bài 30. Sự nhân lên của virus trong tế bào chủ
Bài 31. virus gây bệnh. Ứng dụng của virus trong thực tiễn
Bài 32. Bệnh truyền nhiễm và miễn dịch
1.2. Mạch kiến thức của chuyên đề:
1.

Khái niệm, cấu trúc, hình thái các loại virus.

2.


Sự nhân lên của virus trong tế bào chủ.

3.

Vai trò và tác hại của virus.

4.

Bệnh truyền nhiễm và miễn dịch.

4.1.

Một số bệnh truyền nhiễm thường gặp do virus ở người và động vật:

Sởi, Ebola, HIV/AIDS, bệnh dại…
4.2.

Miễn dịch
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

17


Như vậy, qua hoạt động chuyên đề học sinh sẽ biết được:
-

Cấu trúc các loại virus, sự nhân lên của virus trong tế bào vật chủ.

-


Nêu được một số dạng virus kí sinh ở động vật, thực vật và vi sinh

vật.
-

Con người đã ứng dụng virus vào thực tiễn như thế nào?

-

Đặc điểm bệnh truyền nhiễm và các phương thức lây truyền và

phòng tránh.
-

Khái niệm về miễn dịch, các loại miễn dịch và interferon.

-

Tìm hiểu hội chứng AIDS, cúm gia cầm và sốt xuất huyết do Ebola

và một số bệnh truyền nhiễm ở địa phương.
-

Ý thức bảo vệ bản thân, người thân và môi trường sống khỏi những

nguy cơ mắc phải những đại dịch do virus và các vi sinh vật khác gây ra.
III.

Kế hoạch tổ chức dạy – học theo nội dung tích hợp:


1.

Mục tiêu chuyên đề

Sau khi học xong chuyên đề này HS có khả năng:
Kiến thức
-

Nêu được khái niệm, cấu trúc và hình thái các loại virus.

-

Phân biệt được virus và vi khuẩn.

-

Trình bày được các giai đoạn nhân lên của virus trong tế bào chủ. Giải

thích được tại sao gọi là sự nhân lên mà không gọi là sinh sản.
-

Phân tích được vai trị và tác hại của virus trong thực tiễn.

-

Nêu được khái niệm bệnh truyền nhiễm. Phân tích được các con được lây

truyền bệnh.
-


Lấy được một số ví dụ về bệnh truyền nhiễm và phân tích ngun nhân,

triệu chứng, cách phịng và chống bệnh.
-

Nêu được khái niệm miễn dịch. Phân biệt được các loại miễn dịch.

-

Vận dụng kiến thức để giải thích được:
TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

18


+ Vì sao virus kí sinh bắt buộc.
+ Giải thích được nguyên lí và ứng dụng thực tiễn của kĩ thuật di truyền có sử
dụng phagơ.
+ Phân tích được những ưu thế của thuốc trừ sâu sinh học so với thuốc trừ sâu
hóa học?
+ Giải thích được việc cần thiết phải tiêm vacxin đầy đủ để phịng bệnh.
+ Phân tích được vai trò quan trọng của đấu tranh sinh học trong việc xây dựng
một nền nơng nghiệp an tồn và bền vững.
Kỹ năng
Rèn luyện được các kĩ năng sau:
-

Kĩ năng tư duy, kĩ năng giải quyết vấn đề

-


Kĩ năng khoa học: quan sát; phân loại; định nghĩa.

-

Kĩ năng học tập: tự học; tự nghiên cứu; hợp tác; giao tiếp
Thái độ

-

Biết cách phòng chống các bệnh truyền nhiễm do virus gây nên cho bản

thân, cho một số TV, ĐV.
-

Tuyên truyền phòng chống các bệnh truyền nhiễm do virus gây nên cho

người thân, cộng đồng (Bệnh HIV/AIDS; Sởi; Cúm…).
Định hướng các năng lực được hình thành
-

Năng lực giải quyết vấn đề

-

Năng lực tự học

-

Năng lực hợp tác


-

Năng lực giao tiếp

-

Năng lực khoa học: quan sát, phân nhóm, định nghĩa, khảo sát…

2.

Chuẩn bị của GV và HS
Chuẩn bị của GV

-

Tranh về thí nghiệm nghiệm tìm ra virus của Ivanopski.
TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

19


-

Tranh hình về thí nghiệm của Franken và Conrat.

-

Video về các loại virus; sự nhân lên của virus trong tế bào chủ.


-

Tranh hoặc Video về các loại virus kí sinh ở vi sinh vật, thực vật, động

vật, côn trùng và con người.
-

Phiếu học tập 1 về các loại virus kí sinh.

-

Thiết kế dự án Bệnh truyền nhiễm và miễn dịch.
Chuẩn bị của HS

-

Các phương tiện để thực hiện dự án Bệnh truyền nhiễm và miễn dịch:

máy ảnh; máy tính; các loại phiếu phỏng vấn, điều tra về bệnh.
3. Phân phối tiết dạy theo chủ đề:
Chủ đề được xây dựng 5 tiết theo đúng phân phối chương trình Sinh học
10 ban nâng cao. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức liên môn vào giải quyết
chủ đề của học sinh là 1 bài kiểm tra ( lấy điểm 15 phút) và bài báo cáo ( điểm
thực hành 1 tiết).
4. Bảng mô tả các mức độ mục tiêu của chuyên đề và các năng lực hướng tới.
Mức độ nhận thức
Thông hiểu
Vận dụng

Nhận biết


thấp

Vận dụng
cao

Các

NL

hướng

tới

trong chuyên
đề

ND1. Khái niệm, cấu trúc,
hình thái các loại virus
- Nêu được

- Giải thích - KN quan sát,

khái niệm Vi - Giải thích

- Chỉ ra được được tại sao so sánh.

rus, cho ví dụ được tại sao

một số bệnh


phân

truyền nhiễm gây nên do loại,

virus

được VR có đời
với

vi sống kí sinh

khuẩn.

bắt buộc.

những bệnh - Kĩ năng phân
phân

do VR gây ra virus rất dễ nhóm
trong thực

biến thể.

- Kĩ năng định

- Nêu được cấu

tiễn thơng


nghĩa

trúc của virus

qua triệu

-

TÍCH HỢP LIÊN MƠN TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10

Năng

lực
20