1

PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU
I.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Dân tộc nào cũng vậy, trước khi văn học viết ra đời đã có một bộ phận
văn học của quần chúng nhân dân được sáng tác tập thể, lưu truyền bằng miệng
và gắn bó với sinh hoạt xã hội: đó là văn học dân gian. Là sáng tác của quần
chúng, văn học dân gian mang tư tưởng tình cảm tiến bộ, lành mạnh, với lời văn
tiếng nói cách phơ diễn của nhân dân và rất tiêu biểu cho hồn dân tộc.
Văn học dân gian Việt Nam cũng nằm trong quy luật ấy nó có những đặc
điểm và ưu điểm ấy và đồng thời nó có thêm những đặc điểm ưu điểm khác nữa.
Vậy thì cần nhìn nhận đánh giá văn học dân gian Việt Nam thế nào cho đúng
đắn khoa học, khách quan.
Chúng ta đặt văn học dân gian trong nền văn học dân tộc để nhìn nhận
đúng vai trị và những ảnh hưởng qua lại của nó đối với nền văn học dân tộc. Ở
nước ta văn học dân gian có vị trí và vai trị rất quan trọng - vai trị làm nên cho
văn học dân tộc, nó là ngọn nguồn, là cơ sở kết tinh của văn học dân tộc. Từ đó
mà có ảnh hưởng sâu rộng và tác động tích cực đến nền văn học dân tộc.
Tuy nhiên trong quá trình dạy văn học dân gian trong các trường THCS
đơi lúc cịn xem nhẹ thậm chí đề cao việc phân tích các tác phẩm văn học viết
hơn.
I.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Là bộ phận làm nền cho văn học dân tộc, văn học dân gian giữ một vị trí
quan trọng trong chương trình văn học ở THCS. Nó có ưu thế và sức mạnh riêng
trong việc bồi dưỡng vẻ đẹp dân gian và bồi đắp tâm hồn cho thế hệ trẻ của đất
nước. Phát huy được sức mạnh đó trong giảng dạy và học tập văn học dân gian ở
nhà trường là mong muốn của các giáo viên đứng trên bục giảng. Nhưng từ
mong muốn đến hiện thực cịn là một khoảng cách lớn cho nên tơi muốn mạnh
dạn đề cập đến vấn đề này.

Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


2
I.3. THỜI GIAN, ĐỊA ĐIỂM

Trong năm học 2007 - 2008 tôi được phân công giảng dạy 3 lớp Văn 6:
6A2, 6A3, 6A6 và trong khoảng thời gian một năm học ấy tơi đã chú ý, tìm hiểu
và nghiên cứu về vấn đề dạy văn học dân gian ở lớp 6 THCS.
I.4. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ MẶT LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

 Về mặt lý luận
Văn học dân gian có giá trị to lớn và vai trò quan trọng trong nền văn học
dân tộc. Nó có tác dụng giáo dưỡng và giáo dục tốt đối với thế hệ trẻ trong nhà
trường. Phần văn học dân gian ở lớp 6 được cấu trúc theo đơn vị thể loại bởi vì
chúng ta đều biết văn học dân gian khơng phải là cái gì đơn nhất, nó tồn tại dứơi
dạng tác phẩm thuộc một thể loại xác định. Khái niệm về “thể loại” trở thành
khái niệm cơ bản trong văn học dân gian.
 Về mặt thực tiễn
Chúng ta đang sống ở thiên niên kỉ thứ ba. Mọi người đều biết tồn cầu
hóa và quốc tế hoá đang là xu thế nổi bật của thời đại. Trong xu thế hội nhập ấy
các quốc gia dân tộc cần phải giữ gìn được bản sắc dân tộc của mình. Văn học
dân gian sẽ góp phần tích cực vào việc bồi đắp tâm hồn dân tộc cho thế hệ trẻ
khi họ còn ngồi trên ghế nhà trường và sẽ biến thành những hành trang tinh thần
theo họ đi suốt cuộc đời trên những nẻo đường xây dựng đất nước.

PHẦN II: PHẦN NỘI DUNG
II.1. CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN

Giống như một cuốn sách bách khoa, một khi tri thức tổng hợp, văn học

dân gian đem lại những hiểu biết cực kỳ phong phú và đa dạng về cuộc sống
nhân dân qua các thời đại. Ví dụ như phong tục tập quán, tín ngưỡng, quan hệ
họ hàng, làng nước, truyền thống dân tộc... những hiểu biết ấy khơng dễ gì mà
lớp trẻ ngày nay - nhất là ở thành thị - có được nếu khơng tìm đến văn học dân
gian của ơng cha. Từ những hiểu biết ấy mà có “trí khơn dân gian” và cũng từ
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


3

đó mà văn học dân gian có tác dụng sâu sắc đối với thế hệ trẻ trong nhà trường.
Tác dụng ấy có nhiều mặt nhưng chủ yếu và cốt lõi nhất là “Bồi đắp tâm hồn
cho thế hệ trẻ” đó chính là lịng tự hào dân tộc, biểu tượng đẹp về nhân, trí,
dũng; về cái đẹp (thẩm mỹ) của nghệ thuật.
Nói tóm lại việc bồi đắp tâm hồn cho thế hệ trẻ lại càng cần thiết trong xu
thế hội nhập thế giới hiện nay, như lời căn dặn của đồng chí Đỗ Mười, nguyên
Tổng bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng: “Một dân tộc trên con đường
phát triển phải luôn gắn với cội nguồn, với truyền thống và bản sắc của mình”.
II.2. CHƯƠNG 2 : NỘI DUNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
II.2.1. Bồi đắp tâm hồn dân tộc trước hết là bồi đắp lòng tự hào dân tộc
II.2.1.1. Truyền thuyết

Truyền thuyết bao giờ cũng phải có lõi sự thật lịch sử điều này đã làm nên
đặc điểm nổi bật của nó. Đặc điểm này tạo nên chức năng “làm sử” của truyền
thuyết là: và biểu thị thái độ và cách đánh giá riêng của nhân dân đối với một số
sự kiện và nhân vật lịch sử. Âm điệu chủ đạo của nó là ngợi ca.
 Truyện “Con Rồng cháu Tiên” đã đi vào lòng người và biến thành sức
mạnh tâm linh kỳ diệu. Trong quá trình dạy văn bản này ta có thể đặt câu hỏi:
? Nguồn gốc và hình dáng của hai vị thần được giới thiệu như thế nào?
Em có suy nghĩ gì về nguồn gốc đó?

- Học sinh sẽ phát hiện và đưa ra nhận xét về nguồn gốc cao q, đẹp đẽ.
Khi nói về cuộc hơn nhân của Lạc Long Quân và Âu Cơ có thể hỏi:
? Cảm nhận của em về cuộc hôn nhân?
? Ý nghĩa của cuộc hơn nhân đó?
? Truyện giải thích điều gì?

Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


4

- Ai cũng tin như thế đều hãnh diện mình là Con Rồng cháu Tiên - một
nguồn gốc thật cao sang đẹp đẽ. Người Việt Nam có thêm sức mạnh mới thương
yêu, đùm bọc, chia ngọt sẻ bùi.
- Tự hào về nguồn gốc đẹp đẽ bao nhiêu lại cần hướng cho học sinh tự
hào về sức mạnh quật cường của dân tộc bấy nhiêu: công cuộc chinh phục tự
nhiên và chống giặc ngoại xâm.
 Truyện “Sơn Tinh, Thuỷ Tinh” là ước mơ chiến thắng thiên nhiên của
người xưa. Mở đầu truyện đã đặt ra một tình huống: một cơ cơng chúa nhưng lại
có tới 2 chàng trai ngang tài ngang sức đến xin làm phò mã và thách cưới là giải
pháp duy nhất. Mâu thuẫn cao hơn khi Sơn Tinh rước Mị Nương về núi Thuỷ
Tinh làm mưa làm gió bão lụt đánh Sơn Tinh cướp Mị Nương.
Câu chuyện “kén rể - cướp dâu” chỉ là cái áo khoác hoang đường bên
ngoài để ẩn chứa bên trong một nội dung hiện thực sâu sắc và ước mơ đẹp của
người xưa.
Trong quá trình dạy để làm nổi bật được nội dung hiện thực đó ta có thể
đưa câu hỏi:
? Truyền thuyết “Sơn Tinh - Thuỷ Tinh” gắn với thời đại nào trong lịch
sử Việt Nam?
? Kể lại diễn biến cuộc giao tranh một cách diễn cảm nhất?

Như vậy bức tranh hoành tráng, kỳ vĩ của cuộc giao tranh được hiện ra
qua lời kể và tranh minh hoạ.
? Truyện “Sơn Tinh - Thuỷ Tinh” giải thích điều gì?
- Học sinh sẽ trả lời về cách giải thích hiện tượng thiên nhiên của người
xưa đồng thời mở ra cho ta thấy một tư duy mộc mạc, hồn nhiên, nguyên sơ;
một cách giải thích mang đậm tính thần thoại đó ta thấy cốt lõi bên trong đó
chính là ước mơ của người xưa muốn chinh phục tự nhiên. Và hẳn tai hoạ “Thuỷ
tặc” đã trở thành nỗi ám ảnh khủng khiếp nên ước mơ của họ mới táo bạo và bay
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


5

bổng đến thế “Nước dâng đến đâu, núi cao đến đấy” đồng thời cũng nói lên ý
chí quyết tâm chiến thắng lũ lụt của nhân dân ta.
Đó cịn là những trang sử chói ngời của người anh hùng đất Lam Sơn đuổi
giặc Minh. Sức mạnh chính nghĩa được thể hiện ở thanh gươm:
? Lưỡi gươm ba lần vào lưới chứng tỏ điều gi?
? Hình ảnh lưỡi gươm sáng rực lên mang ý nghĩa gì?
? Lưỡi gươm dưới nước, chuỗi gươm trên rừng tra với nhau vừa như in
mang ý nghĩa gì?
Học sinh sẽ có rất nhiều ý kiến :
- Thần linh giúp đỡ.
- Ý nguyện đánh giặc đồng lòng.
Tự hào về dân tộc mình được khẳng định trong cốt lõi bởi đó là truyền
thống nhân, trí, dũng.
II.2.1.2. Cổ tích

Thế giới “cổ tích” với chất thơ bay bổng sức cuốn hút diệu kỳ làm say mê
các thế hệ bạn đọc. Vậy nên khi đưa truyện cổ tích vào q trình giảng dạy cần

khai thác truyền thống nhân, trí, dũng có trong thể loại này.
Nhân chính là lịng thương người, là đạo đức căn bản của con người Việt
Nam. Từ điểm xuất phát đặc thù Việt Nam “Thương người như thể thương thân”
mà có tình thương giai cấp.
 Văn bản “Sọ Dừa”
Hình ảnh chàng Sọ Dừa xấu xí bị hắt hủi, coi khinh. Khi chàng chỉ là con
của một người nghèo hèn, ở đây sự phân chia giai cấp rất rõ ràng nhưng lịng
thương u con người được làm rõ ở tình cảm của (con gái Phú Ông) với Sọ
Dừa một người khác biệt, về giai cấp và tầng lớp xã hội. Cô sẵn sàng lấy người
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


6

xấu xí, người khơng cùng giai cấp phải chăng đó cũng chính là ước mơ và niềm
tin của con người.
Chữ “Nhân” gắn liền với “Trí” để làm đẹp thêm truyền thống và bản sắc
dân tộc.
 Văn bản “Em bé thông minh” là câu chuyện tuyệt vời về thần đồng Việt
Nam đối đáp như thần, tài trí hết mực.
Để các em có niềm tin, lịng tự hào về trí tuệ Việt nam chúng ta có thể
hướng học sinh vào các câu hỏi sau:
? Em bé thông minh phải giải đố mấy lần? Những lần đó ai ra câu đố,
nhận xét về người ra câu đố?
- Học sinh sẽ trả lời được trong q trính tìm hiểu văn bản?
? Nêu nội dung từng câu đố? Và cách giải đố? Nhận xét?
- Các câu đố khó dần lên, cách giải đố của em bé cũng thể hiện sự thơng
minh qua tích luỹ kinh nghiệm dân gian và trí tuệ con người. Cao hơn xa hơn là
trí tuệ con người trong truyện cổ tích đóng góp một phần khơng nhỏ vào việc
gìn giữ đất nước.

Nhân, Trí thường gắn liền với Dũng đẻ hồn chỉnh chân dung tinh thần
của con người Việt Nam. ở “Thạch Sanh” ta thấy cái Dũng là nghị lực phi
thường là bản lĩnh cứng rắn của người dũng sĩ
? Thạch Sanh đã gặp phải những thử thách gì? Mỗi thử thách chàng lại
bộc lộ những phẩm chất gì đáng quý?
- Thử thách khi bị mẹ con đi canh miếu thờ -> chàng đã diệt chằn tinh.
- Thử thách khi chàng diệt con mãng xà để cứu công chú và bị Lý Thông
lấp cửa hang.

Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


7

Hai thử thách trên đã bộc lộ phẩm chất: thật thà, dũng cảm khơng sợ khó
khăn nguy hiểm quyết tâm vượt qua gian nan thử thách bằng công lý. Sáng ngời
hơn là cái Dũng cịn vì lợi ích chung - lợi ích dân tộc.
? Hình ảnh niêu cơm thần lỳ và tiếng đàn Thạch Sanh trước 18 nước chư
hầu mang ý nghĩa gì?
- Lịng nhân đạo, u chuộng hồ bình của Thạch Sanh nói riêng và của
nhân dân ta nói chung.
Giáo dục đạo đức trong truyện cổ tích cho các em học sinh (lớp 6) thì
khơng nên mớm ngay cho chúng bằng những bài học giáo huấn khô khan, được
rút ra một cách dễ dãi từ câu chuyện kể mà hãy để các em xâm nhập vào cái thế
giới cổ tích ấy, sống với thế giới cổ tích ấy và nói ra những cảm nghĩ của mình
khi từ cái thế giới ấy bước ra.
II.2.1.3. Truyện ngụ ngơn

Nếu “Cổ tích” và “Truyền thuyết” là bức tranh về xã hội và một phần của
các yếu tố lịch sử thì truyện ngụ ngơn chính là những lời khuyên nhủ, lời răn

dạy của con người.
 Văn bản “Ếch ngồi đáy giếng”
Qua quá trình hướng dẫn học sinh tìm hiểu một cách thấu đáo về kết quả
và nguyên nhân sâu xa của việc con ếch bị giẫm bẹp thì cần có những câu hỏi:
? Cách sống và suy nghĩ của ếch khi ở trong giếng? Nhận xét?
? Vì sao ếch lại có suy nghĩ như vậy?
Liên hệ thực tế: ngày nay có nhất định là phải đi thật nhiều chúng ta mới
mở mang được kiến thức hay không?
? Nguyên nhân sâu xa nào làm cho con ếch bị giẫm bẹp?
? Bài học được rút ra ?
- Phê phán kẻ hiểu biết hạn hẹp nhưng huênh hoang.
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


8

- Khuyên nhủ người ta cố gắng mở rộng tầm hiểu biết.
Hay là những vấn đề thiết thực đề cập đến đó là việc lập kế hoạch trong
cuộc sống. Con người cần có ước mơ nhưng phải dựa trên điều kiện và khả năng
thực hiện .
 Văn bản “Đeo nhạc cho mèo” là văn bản tự học có hướng dẫn nên giáo
viên có thể hướng dẫn các em tìm hiểu nguyên nhân nào làm chuột không thể
đeo nhạc vào cổ mèo và từ đó rút ra bài học trong cuộc sống.
II.2.2. BỒI ĐẮP VẺ ĐẸP TÂM HỒN CÒN LÀ CẢM NHẬN VẺ ĐẸP NGHỆ
THUẬT TRONG CÁC VĂN BẢN VĂN HỌC DÂN GIAN
II.2.2.1 . Nghệ thuật ngơn từ có mặt trong tất cả các tác phẩm văn học dân

gian bởi đấy là loại hình văn học truyền miệng đó là những lời kể của mẹ, của
bà truyền từ đời này sang đời khác. Hầu như khi lớn lên, ai cũng mang trong
mình hình ảnh của Thánh Gióng, của Thạch Sanh hay Tấm Cám.

Giáo viên hướng cho học sinh gìn giữ các văn bản văn học dân gian
không đơn giản là hiểu văn bản mà còn cảm nhận được vẻ đẹp qua việc nhờ các
câu truyện đó, để có thể kể thật diễn cảm.
II.2.2.2. Sức tưởng tượng bay bổng diệu kì.

Đó là hình ảnh chú bé Gióng vươn vai một cái đã trở thành một tráng sĩ
đầy sức mạnh nhảy lên ngựa giết giặc ngoại xâm. Vẻ đẹp của “Cây bút thần”:
mỗi lần bút thần dưới tay Mã Lương đưa lên là mọi ước mơ của con người lao
động cần cù chất phác được trở thành sự thật.
? Vậy hình ảnh “Cây bút thần” mang ý nghĩa gì?
- Đẹp hơn vừa là trí tưởng tượng diệu kỳ của con người Việt nam khi lý
giải nguồn gốc của dân tộc mình bằng cái bọc trăm trứng mới tình nghĩa và ruột
thịt làm sao
? Hình ảnh “cái bọc trăm trứng” mang ý nghĩa gì?
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


9

- Tất cả những vẻ đẹp như thế rất cần bồi đắp cho tâm hồn con người (đặc
biệt là lớp ta) khi bước vào thiên niên kỷ mới?
II.3. CHƯƠNG 3 : PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
II.3.1. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện được nội dung các vấn đề nghiên cứu tôi đã sử dụng các
phương pháp sau:
+ Đọc - kể diễn cảm trong đó có đóng vai nhân vật, kể chuyện theo tranh
minh hoạ (Truyện Thạch Sanh)
+ Tích hợp văn học và lịch sử: thường có trong các truyện truyền thuyết
VD1: Sơn Tinh, Thuỷ Tinh vào thời kì lịch sử Hùng Vương thứ 18

VD2: Truyền thuyết Hồ Gươm: có sự kiện và nhân vật lịch sử quân Minh
sang xâm lược, anh hùng Lê Lợi và Hồ Gươm...
+ Tìm hiểu nhân vật và nội dung văn bản
+ Bình các đoạn văn bản
VD: Chi gươm và lưỡi gươm khi tra vào nhàu vừa như in thể hiện ý
nguyện muôn dân, ý nguyện dân tộc. Tất cả đã trao cho Lê Lợi và nghĩa quân
trách nhiệm đánh giặc. Gươm chờ người mà trao, người nhận gươm nhận trách
nhiệm trước đất nước à sẽ làm toả sáng tinh thần dân tộc như gươm thần toả
sáng
II.3.1. Kết quả nghiên cứu

Trong quá trình thực hiện thường xuyên liên tục khi dạy văn học dân gian
lớp 6 tôi đã đạt được kết quả nhất định khi giáo dục tư tưởng, tình cảm cho học
sinh.
Giờ học đạt kết quả cao hơn học sinh có hứng thú học văn bản văn học
dân gian.
Các em đã tự mình rút ra những hiểu biết sơ bộ về tác phẩm và đồng thời
lòng tự hào về truyền thống tốt đẹp của dân tộc: truyền thuyết yêu thương con
người, truyền thống chiến thắng ngoại xâm và chinh phục thiên nhiên....
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


10

Đặc biệt là các em có hứng thú tìm hiểu các câu thơ, các câu ca dao, tục
ngữ có liên quan đến văn học dân gian đó như:
“Mỗi chú bé đều nằm mơ ngựa sắt
Mỗi con sơng đều muốn hố Bạch Đằng”
“ Núi cao sơng hãy cịn dài
Năm năm báo oán, đời đời đánh ghen”.

Kết quả khảo sát của đầu năm và cuối năm học:
Lớp
6A3

Đầu năm

Cuối năm

G

K

TB

Y

G

K

TB

Y

1

10

20


13

8

13

21

2

PHẦN III: PHẦN KẾT LUẬN - ĐỀ NGHỊ
Trên đây là một số ý kiến tham luận của tôi về bồi đắp vẻ đẹp tâm hồn
cho học sinh thông qua việc dạy văn bản văn học dân gian trong nhà trường.
Từ thực tiễn giảng dạy của mỗi giáo viên tôi mong những bài học giáo
dục đó thấm vào tâm hồn thế hệ trẻ một cách tự nhiên biến thành tài sản tinh
thần của các em khi cịn ngồi trên ghế nhà trường. Sau này nó sẽ trở thành sức
mạnh để đi xây dựng đất nước. Nhưng tất cả những mong muốn đó vẫn cịn là
chặng đường gian khổ của những người thầy đứng trên mục giảng.
Những ý kiến của tơi chắc chắn cịn nhiều thiếu xót khơng tránh khỏi. Tơi
rất mong được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp.
Mạo Khê, ngày 20 tháng 4 năm 2008
NGƯỜI VIẾT

Hà Mai
PHẦN IV: TÀI LIỆU THAM KHẢO - PHỤ LỤC
Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II


11
IV.1. TÀI LIỆU THAM KHẢO


- Giảng văn văn học Việt Nam
- Văn học dân gian Việt Nam
- Việc dạy văn học trong nhà trường phổ thơng

PHỤ LỤC
I. PHẦN MỞ ĐẦU.........................................................................................................1

I.1

Lý

do

chọn

đề

tài.................................................................................1
I.2

Mục

đích

nghiên

cứu ..........................................................................2
I.3 Thời gian địa điểm..............................................................................2
I.4 Đóng góp mới về mặt lí luận, về mặt thực tiễn...................................2

II. PHẦN NỘI DUNG....................................................................................................3

II.1 Chương 1: Tổng quan........................................................................3
II.2 Chương 2: Nội dung vấn đề nghiên cứu............................................4
I.3 Chương 3: Phương pháp nghiên cứu, kết quả nghiên
cứu...................8
III. PHẦN KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ...........................................................................9
IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................9

Hà Thị Thanh Mai – Trường THCS Mạo Khê II