ΣαράντοςΙ.Καργάκος

ΑΛΒΑΝΟΙ,ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ,ΕΛΛΗΝΕΣ
Μελέτες



Β'ΕΚΔΟΣΗ
Ι.ΣΙΔΕΡΗΣΑΘΗΝΑ2000
Α'έκδοση,Νοέμβριος1999
Β'έκδοση,Φεβρουάριος2000
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Μελετώνταςτηνιστορίατηςιδιαίτερηςπατρίδαςμου,τηςΜάνης,είχασυχνάτηνευκαιρία
να«πέσω»πάνωσεκείμεναπουαναφέροντανστουςαλβανικούςεποικισμούς.Ακόμηκαι
τοόνομαΜάνη‐ΜαΐνηομακαρίτηςΠ.Φουρίκηςτοθεώρησεαλβανικό,πράγμαπου,αν
είναισωστό,μαςυποχρεώνει,ναμεταφέρουμετην«κάθοδο»τωνΑλβανώννωρίτερααπό
τον10οαι.,αφούγιαπρώτηφοράτοόνοματηςΜάνηςμνημονεύεταιαπότονΚωνσταντίνο
Ζ'τονΠορφυρογέννητο(913‐959).
ΑπόπαιδίσχεδόνασχολήθηκακιέγραψαπολλάπερίΑλβανών.Είχαακόμητηνεξαιρετική
τύχηναπεράσωτα εφηβικά και πρώτα νεανικάμου χρόνια στησυνοικίατουΛιούμηστο
Αιγάλεω,όπουζούσανπολλοίγέροντεςαλβανόφωνοι.Τουλάχιστονοιπιοηλικιωμένοι.Το
όνομαΛιούμηείναιαλβανικό.ΣτηνκοινήγλώσσαΛιούμηςονομάζεταιοποταμόςΆψος.Το
όνομα αυτό έγινε οικογενειακό και ακολούθως τοπωνύμιο.Εκεί,λοιπόν,στουΛιούμη
άρχισα την «προπαίδειά»μουστηνΑλβανική, τηνοποίαεκαλλιέργησα, όταν επί διετία
έμεινεσπίτι μουέναυπέροχοζευγάριγερόντωναπότηνΜάνδρα.Οσύζυγος,πολεμιστής
των Βαλκανικών, ήταν πρωτανεψιός του ένδοξου στρατηγού Koντούλη,πουήταν
αλβανόφωνοςκαιυπερασπιστήςτηςαρβανίτικης«διαλέκτου».
Μαζί με τ' αρβανίτικα αγάπησα και τους Αρβανίτες και δημιούργησα αρκετές φιλίες μ'
αυτούς.Ακόμηκαισήμερα,γιατηνπληρέστερηεμπέδωσητωνΑρβανίτικώνμου,έχωδύο
θαυμάσιεςδασκάλες,τηνΕλένηαπότηΘήβακαιτηνκυρίαΑγγελικήαπότοΜαρκόπουλο.
Όλα αυτάόμως δεν θα με οδηγούσαν ποτέ στη σκέψη να γράψω βιβλίο για τις σχέσεις

Ελλήνων και ΑλβανώνΑρβανιτών. Όμως εδώ και καιρό στις συχνές επισκέψεις μου σε
διάφορααλβανόφωναχωριάδιαπίστωναμιαύπουληκίνηση,μιακαλάχρηματοδοτούμενη
προσπάθεια να ανακαλυφθεί «αλβανική εθνότητα» στην Ελλάδα,κάτιπουφυσικά
εξυπηρετείτηνύποπτηπολιτικήκάποιωνσκοτεινώνπολιτικώνκύκλωντωνΗΠΑκαιτης
Ευρωπαϊκής Ένωσης, και φυσικά τα συμφέροντα κάποιων ασήμαντων που ψωμίζονται ( ή
«ψωνίζονται»)απόξένακέντρα.Προφανήςστόχοςείναιηψυχικήαποσύνδεσητων
Αρβανιτάδων από τον υπόλοιπο ελληνικό κορμό.Ν'αποσπασθείέτσιαπότονΕλληνισμό
έναεύρωστο,δυναμικόκαιμαχητικότμήματου,πουέδωσεπολύαίμαγιανασχηματισθεί
καιεδραιωθείτοελληνικόέθνος.
Οι προσπάθειες αυτές έγιναν περισσότερο εμφανείς κατά την περίοδο του άνανδρου
βομβαρδισμούτηςΣερβίαςαπότιςνατοϊκέςδυνάμεις.Ξαφνικάμίαδράκααυτοσχεδίων
αλβανιστών, που εμφανίζονταν νυχθημερόν στα MME,προσπάθησαννακάνουνστον
ελληνικόλαόιδεολογικόμασσάζ,ώστεναπιστέψειπωςεφόσονΈλληνεςκαιΑλβανοίείναι
αδέλφια,ήταναδελφικόχρέοςτουςναταχθούνμετουςΚοσσοβάρουςτουΟυ‐Τσε‐Κακιόχι
μετουςΣέρβους.Καιπωςτάχαηφιλοσερβικήστάσημαςυποδήλωνεεχθρότηταπροςτους
Αλβανούς!
Ηπαραποίησηκαιηαλλοίωσητωνιστορικώνκαιεθνολογικώνστοιχείωνήταντέτοιαπου
αμαύρωναντηνιστορικήεικόνακαιδημιουργούσανστολαόσυγχύσειςαλλάκαιψυχώσεις.
Καλλιεργούσαν (άλλωστε αυτός είναι ο στόχος)τηδιαίρεση.Αυτόμευποχρέωσενα
συνθέσωμιαιστορικήμελέτηπουδημοσιεύτηκεσεειδικόένθετοέντυποστηνεφημερίδα
«Ελεύθερος Τύπος», (1 Ιουλίου 1999),πουδιευθύνειοαγαπητόςφίλοςΓιώργοςΚύρτσος.
Μετηνεφημερίδααυτήσυνεργάζομαιαρμονικάεπίδιετία. Το μελέτημα είχε εξαιρετική
απήχηση στο αναγνωστικό κοινό. Έλαβα πολλές ευχαριστήριες επιστολές από πολλές
περιοχές,κυρίωςαπόταΜεσόγειακαιτηΒοιωτία.Τοτηλέφωνο«δούλευε»επίτριήμερον
πυρετωδώς. Όλα αυτά με έκαναν να προχωρήσω στην έκδοση βιβλίου με τον ίδιο τίτλο
«Αλβανοί‐Αρβανίτες‐Έλληνες», αλλά μετηνπροσθήκηκάποιωνπαλαιώνκαινέων
μελετημάτωνμου.
Το βιβλίο αυτό εμπιστεύομαι στη στοργή του Ιστορικού εκδοτικού οίκου Σιδέρη που
ξεπέρασε έναν αιώνα ζωής,καιεύχομαιναξεπεράσεικαιτονδεύτερο.Γιατίείναι
σημαντικόναστεριώνουνστοντόποαυτόοιπνευματικέςεστίες.ΣτονοίκοΣιδέρηείχατη

χαράναδωνα«γεννιέται» κι ένα άλλο πολύ αγαπημένο μου βιβλίο,ο«Ζαχαρίας
Μπαρμπιτσιώτης,οΔάσκαλοςτηςΚλεφτουριάς». Ο Ζαχαρίας ήταν ο πρώτος Έλληνας
στρατιωτικός ηγέτης που υπέδειξε τη στρατιωτική συνεργασία Ελλήνων και Αλβανών για
τηναποτίναξητουτουρκικούζυγού.
Η τακτική του Ζαχαριά καθορίζει και τα αισθήματα του συγγραφέα έναντι των Αλβανών.
Δενδιακατέχεταιαπόαισθήματαεχθρότητας.Έχειγράψεισυχνάπολλάυπέραυτών.Μετο
βιβλίοαυτόδενεπιζητείούτεναμειώσειούτεναυψώσεικανέναν.
Πιστεύεισ'ένα«αντάμωμα»τωνλαώντηςΧερσονήσουτουΑίμου,όχιμετοναπροσπαθεί
οένας λαόςνααναδειχθείυπέρτερος τουάλλου,αλλάμετοναπροσπαθείκάθελαόςνα
γίνειυπέρτεροςτουεαυτούτου.
Δεν του αρέσει να μιλά για «αδελφοσύνες»καιάλλαηχηράπουπαράγουνέναπολιτικό
«μελό»καιμιαπολιτική«νια‐νια». Πιστεύειστοναμοιβαίοσεβασμόμεταξύτωνλαών.Αν
δενυπάρχειτοστοιχείοαυτό,τότεοισχέσειςτουΕλληνισμούμετουςγείτονεςθαμοιάζουν
μεθεατρικόδράμαστοόποιοοΕλληνισμόςθαπαίζειτοθύμακαιοιάλλοιτονθύτη.
Λ
Λ
α
α
ύ
ύ
ρ
ρ
ι
ι
ο
ο


Ι
Ι

ο
ο
ύ
ύ
λ
λ
ι
ι
ο
ο
ς
ς


1
1
9
9
9
9
9
9


ΜΕΡΟΣΑ'
ΚΕΦΑΛΑΙΟΑ'
1

ΜΙΑΣΥΝΤΟΜΗΙΣΤΟΡΙΚΗΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ
«

«
Ο
Ο
ν
ν
ο
ο
μ
μ
ά
ά
τ
τ
ω
ω
ν
ν


ε
ε
π
π
ί
ί
σ
σ
κ
κ
ε

ε
ψ
ψ
ι
ι
ς
ς
»
»


Τον τελευταίο καιρό πολλοί, πουέμαθαντηνιστορίααπό«σκονάκι» made in USA,
ερμηνεύουν την καθολική σχεδόν συμπαράσταση του ελληνικού λαού προς τη
δοκιμαζόμενηΣερβίασανμιαάμεσηαποδοκιμασίατωνΑλβανώνγενικάκαιόχιμόνοτου
Κοσσυφοπεδίου.ΛεςκαιτοπρόβλημαγιαμαςήτανναεπιλέξουμεανάμεσασεΣέρβουςκαι
Αλβανούς και όχι ανάμεσα στην ειρήνη και στους βομβαρδισμούς.Βρήκανμάλιστα
ευκαιρίακάποιοιαλβανιστέςτου«γλυκούνερού»ναπροσάψουνστουςΈλληνεςρατσισμό,
επειδή τάχα δεν φέρονται καλά στους Αλβανούς,ωσάνοιΑλβανοίπουλυμαίνονταιγια
εικοστήίσωςφοράτηνΕλλάδαναείναιλουλούδιαγιαμύρισμακαιωσάνηΕλλάςναείναι
μια αχανής Σιβηρία που μπορεί να χωρέσει600.000 φερέοικους και ανέστιους Αλβανούς
που οι πλείστοι ωστόσο εξασφάλισαν και οικία και εργασία και αυτοκίνητο και σήμερα
έχουνγίνεικράτοςενκράτει,ελέγχονταςσεμεγάλοβαθμότουςδρόμουςαπότουςοποίους
περνάτο«βρόμικοχρήμα».Βρήκανακόμητηνευκαιρίακάποιοιαυτοδίδακτοιαλβανιστές
ναμαςθυμίσουντουςπροαιώνιουςδεσμούςπουέχουμεμετουςΑλβανούςκαιακόμηνα
σπείρουν ζιζάνια στους αλβανοφώνους της Βοιωτίας και των Μεσογείων,τουςγνωστούς
Αρβανίτες καινατουςπαρουσιάσουνσανεξελληνισμένουςΑλβανούς! Όμως η αλήθεια
είναιδιαφορετική:ηλέξηΑρβανίτηςείναιελληνικήκαιπολύπαλαιότερητουλατινογενούς
ΑλβανόςκαιτουσήμεραχρησιμοποιούμενουωςεθνικούΣκιπετάρ.
Το Αρβανίτης παράγεται από το Αρβώνιος ή Αρβωνίτης, που υποδήλωνε τον κάτοικο της
Άρβωνος,όπωςτηλέειοΠολύβιος(2,11)ήΑρβώνος,όπωςτηλέειοΣτέφανοςΒυζάντιος.Η

ΆρβωνήΑρβώνήτανπόλητηςΙλλυρίαςκαιοιεξαυτήςπροερχόμενοιήκατερχόμενοιπρος
την Ελλάδα ονομάσθηκαν σταδιακά
Αρβανίτες. Σε κανένα μέρος της Ελλάδος οι
αλβανόφωνοι δεν ονόμασαν ούτε ονομάζουν εαυτούς Αλβανούς. Διότι παρά την
αλβανοφωνίατους,παλαιόθενείχανοιπλείστοισυνείδησηελληνικήςκαταγωγής.Κιαυτό
για τον απλούστατο λόγο: ήξεραν από την προφορική τους παράδοση πως ήσαν κατά τη
γλώσσα εξαλβανισμένοι Έλληνες, όπως είναι άλλωστε οι πλείστοι Τόσκηδες, οι Αλβανοί
δηλαδήπουκατοικούννοτίωςτουΓενούσου(Σκούμπη)ποταμού,οοποίοςείναιτοφυσικό
όριοτουελληνικούκαιτουιλλυρικούκόσμου.
ΤοόνομαΑλβανός
2
χρησιμοποιήθηκετοπρώτοναπόελληνικέςπηγέςκατάτον11οαιώνα,
όταν άρχισαν οι βυζαντινονορμανδικοί πόλεμοι
3
,πουείχαν‐κατάμεγάλοποσοστό‐σαν
χώρο δράσης τμήματα της σημερινής Αλβανίας και την Κέρκυρα. Το όνομα Αλβανός
προέκυψε από τοΑλβανόν όρος (Albanummons),τηνυψηλότερηκορφήτουΛατίουπου
απέχει περί τα 20χλμ.απότηΡώμη.ΣτιςυπώρειεςτουΑλβανούόρουςήτανκτισμένηη
ΆλβαΛόγγα,(ηαρχικήκοιτίδατωνΡωμαίων),ηοποίακαταπλακώθηκεαπόβροχήλίθων,
λόγωεκρήξεωςηφαιστείουστα χρόνια του Τύλλου Οστυλίου. Οι προερχόμενοι από την
περιοχή του Αλβανού όρους κάτοικοι λέγονταν Albani (Αλμπάνι‐Αλβανοί). Albani
στρατιώτες φύλαγαν κατά τους χρόνουςτηςρωμαϊκήςκυριαρχίαςτην περίφημη Εγνατία
που ξεκινούσε από το Δυρράχιο και έφθανε ως το Βυζάντιο.Μαρτυρείταιμάλισταπόλη
ΑλβανούπολιςκαιεπισκοπήΑλβανουπόλεως.
Το σημερινό όνομα που χρησιμοποιείται ως εθνικό, Σκιπετάρ, που κατ'άλλουςσημαίνει
ορεινόςκαικατ'άλλουςχώρατωναετών,είναιπολύπιθανώτεροναείναιιταλικό,απότη
βενετική λέξη Schiopetierκαιδηλώνειτονκαραμπινοφόρο,τονοπλοφόρο,μιακαιοι
Αλβανοί, ως μισθοφόροι στρατιώτες πλαισίωναν τους στρατούς των ιταλικώνπόλεων,
αργότερατηςΠύλης
4

.Σεότιάφοραστηγλώσσαησύγχρονηαλβανικήαρχίζεινα
διαμορφώνεταιπερίτον15οαιώνακαιχωρίζεταισεδύοδιαλέκτους,τηνΓκεκική(Gheg)και
την Τοσκική (Tosk).Στησύγχρονηαλβανικήδιασώζονταιλίγααρχαιοελληνικάστοιχεία,
όπωςτοmokën‐mocer(=μυλόπετρα)απότομηχανή,πλείσταόμωςλατινικά.
ΤοπρώτογραπτόμνημείοτηςΑλβανικήςείναιτο«Meshari»πουσημαίνει«Λειτουργικό».
Συγγραφέας του ήταν κάποιος Gjon Buzuku (Ιωάννης Βουγιούκας/ος)καιτυπώθηκεμε
λατινικά στοιχεία το 1555. Περιέχει περικοπές ευαγγελίων,προφητείες,αποσπάσματα
ιερώνακολουθιώνκ.λπ.Γιατοβιβλίοαυτόπολύτιμεςείναιοιπληροφορίεςπουπαρέχειο
Σαλαμίνιος λόγιος Νίκος Ιω.Σαλτάρης: «ΤατυπογραφικάτουστοιχείαείναιΛατινικά,με
κάμποσαπρόσθετασχεδιασμένααπότοσυγγραφέα.ΤοπουγεννήθηκεοGjonBuzuku,δεν
είναι γνωστό,αλλάλέγεται,ότιτοπιθανότεροείναι, να γεννήθηκε στην περιοχή της
Κράγιας (βορείως της Σκόδρας).Τοπότεγεννήθηκεείναικαιαυτόάγνωστο.Πάλιτοπου
έγινεηεκτύπωσητουέργουτου,κιαυτόδενείναιγνωστό,αλλάτοπιθανότεροείναινα
τυπώθηκε σε ένα τυπογραφείοτης τότε εποχής,σεκοντινήαπόστασηαπότηΣκόδρα,σε
πόληπουονομαζότανεΟμπότ» (ΝίκουΙω.Σαλτάρη: «Η ζωή τωνΑρβανιτών»,έκδ.Γέρου,
1986,σελ.18).ΠιθανώςόμωςνατυπώθηκεστηΒενετία,μιακαιτατυπογραφικάστοιχεία
είναιόμοιαμεταστοιχείατωντυπογραφείωντηςΒενετίας.
ΗΑλβανία,τουλάχιστοντονότιοτμήματης,αποτελούσεβυζαντινήκτήσημέχριταχρόνια
των σταυροφοριών.ΑλλάκαιότανέπεσεηΚωνσταντινούπολησταχέριατων
σταυροφόρων,ηπεριοχήτουΔυρραχίουκαικάτωαποτέλεσετμήματουελληνικού
δεσποτάτου της Ηπείρου.Μάλιστα ο δεσπότηςτης Ηπείρου ΘεόδωροςΆγγελος έκτισε το
και σήμερα σωζόμενο φρούριο του Δυρραχίου, πάνω στο οποίο υπήρχε η ακόλουθη
αναμνηστική επιγραφή, που δημοσιεύτηκε το 1854απότονHahn.Ίσωςσήμεραναέχει
καταστραφείγιαναμηθυμίζειτηνεκείπαρουσίαΕλλήνων.Ηεπιγραφήέλεγε: 
Θεόδωροςμέγιστοςενστρατηγίαις
ΔούκαςΚομνηνός,ευσθενής,βριαρόχειρ
εχθρόςαπροσπέλαστος,ακάμαςπόνοις.
ΜετάαπόλίγοτηθέσητωνΗπειρωτώνπήρεογαλλικόςοίκοςτωνΑνδεγαυών(Anjo u)που
δημιούργησανμεέδρατοΔυρράχιοτοRegnumAlbaniae(1272).ΗβόρειοςΑλβανίαόμως
ήταν σερβική. Λόγω μάλιστα της μακράς κυριαρχίας των Σέρβων πολλές αλβανικές

οικογένειες,όπωςοιPiberiκαιOzrinici είχαν εκσερβισθεί. Μετά την ανάκτηση της
Κωνσταντινουπόλεως (1261)απότονΜιχαήλΠαλαιολόγοεπανέρχεταιηκυριαρχίατων
Βυζαντινών στην Αλβανία,ηοποίαδιακόπτεταιαπότηνπαρουσίατουισχυρούηγεμόνα
τωνΣέρβωνΣτέφανουΔουσάν(1291‐1355)πουστερεώνειτησερβικήκυριαρχίασ'όλητην
Αλβανίακαι χρησιμοποιεί τουςΑλβανούςστιςπολεμικές επιχειρήσειςτου,προσφέροντάς
τους σε αντάλλαγμα κτήσεις σε ελληνικές περιοχές. Έτσι έχουμε έκτοτε μόνιμη
εγκατάστασηΑλβανώνστην Ήπειρο(ΒόρειακαιΝότια).ΑπότηνΉπειροομάδεςΑλβανών
άρχισαν να διολισθαίνουν προς Ν. και να εγκαθίστανται στην Αττική και Πελοπόννησο,
όπου με την παρουσία τους ενίσχυσαν τον ελληνικό πληθυσμό και συνέβαλαν στην
καλλιέργειατηςγης,ηοποία,λόγωΦραγκοκρατίας,είχεπαραμεληθεί.
ΜετάτοθάνατοτουΔουσάν(1355) δημιουργούνταιστην Αλβανία και ταπρώτα κρατικά
μορφώματα από ιθαγενή στοιχεία,όπωςοιαδελφοίBalsici στη βόρεια Αλβανία και ο
ΚάρολοςΘώπια(1359‐13 88)στημέσηΑλβανίαμεκέντροτοΔυρράχιο.Εντωμεταξύέχουν
εμφανισθεί οι Οθωμανοί Τούρκοι που απειλούν την Χερσόνησο του Αίμου. Οι Αλβανοί
είναιαπότουςλίγουςλαούςπουπολέμησανμετόσοπείσμααρχικάεναντίοντωνΤούρκων.
ΣτουςαγώνεςαυτούςδιακρίθηκεόλωςιδιαιτέρωςηοικογένειατωνΚαστριωτών,πουήταν
ήδη γνωστή από τον 14ο αιώνα και συγγένευε με τους Θώπια,τουςΜουζάκηδες,τους
Αριανίτες και τους Σέρβους ηγεμόνες. Ο άρχοντας της Κρόιας (Κρούγια) Ιωάννης
ΚαστριώτηςονομάζεταιαπότιςιταλικέςπηγέςDominusAlbaniae(=ΚύριοςτηςΑλβανίας).
ΤούτουγιοςήτανοΓεώργιος Καστριώτης (1403‐1468) που ως όμηρος στην αυλή του
σουλτάνου Μουράτ Β' είχε εξισλαμισθεί αλλά παρά τούτο,μετάτηδραπέτευσήτου
αναδείχθηκε στο σφοδρότερο πολέμιο των Τούρκων,νικώντας4 φορές το σουλτανικό
στρατόκαικρατώνταςελεύθερητηνΑλβανίαμέχριτουθανάτουτου(1468).Πέρασεστην
ιστορίαμετοόνομα Σκεντέρμπεης (=Αλέξανδρος ηγεμόνας)πουτουείχανδώσειγιατην
παλληκαριά του οι Τούρκοι.Όμωςοεξισλαμισμόςτουάνοιξετοδρόμοσεσωρεία
εξισλαμισμών κι έτσι άρχισε να σχηματίζεται η μάζα των μουσουλμάνων Αλβανών,των
άλλωςλεγομένων
Τουρκαλβανών,πουείχανταχείαεξέλιξηστηντουρκικήδιοίκησηκαιτο
στρατό.
Πλείστοι μεγάλοι Βεζύρες, όπως οι Κιοπρουλήδες, ήσαν Αλβανοί, αν και εκφράζεται η

άποψη πως ήσαν ελληνικής καταγωγής.ΈκτοτεοιΑλβανοίαποτέλεσαντηβάσητου
τουρκικού στρατού και συχνά την αιχμή του δόρατος της Τουρκίας κατάτουΕλληνισμού
κυρίως,μέχριτιςαρχέςτου20ού αι.,αλλάκαιμετέπειτα. (Για τις σχέσεις Ελλήνων και
Αλβανώνκατάτηνύστερημεσαιωνικήπερίοδοβλ.παρακάτω:«ΚάθοδοςτωνΑλβανών»).
Ε
Ε
λ
λ
λ
λ
η
η
ν
ν
ο
ο
α
α
λ
λ
β
β
α
α
ν
ν
ι
ι
κ
κ

έ
έ
ς
ς


σ
σ
χ
χ
έ
έ
σ
σ
ε
ε
ι
ι
ς
ς


Το όνομα «Αρβανίται», εκ της περιοχής Αρβώνος,απαντάταιγιαπρώτηφοράστην
«Αλεξιάδα» της Άννας Κομνηνής.Σταπαλαιάχρόνιαδενυπήρχανμεταξύτωνλαών
«στεγανά».Ιδίωςοιποιμενικοίπληθυσμοίεκινούντοευχερώςαπόπεριοχήςεις περιοχή.
ΈτσιποιμένεςΑλβανοίέφθαναναπότηνπαλιάεποχήστηνΉπειροκαιστηΘεσσαλία.Από
την ανάμειξη των Βλάχων και των Αλβανών ποιμένων προέκυψαν οι λεγόμενοι
Αρβανιτόβλαχοι. Η πρώτη εγκατάσταση Αλβανών στη νότια Ελλάδα γίνεται επί
αυτοκράτοροςΙωάννηΚαντακουζηνού(1341‐1355),ότανοδεσπότηςτουΜυστραΜανουήλ
Καντακουζηνός κάλεσε 10.000Αλβανούςναεγκατασταθούνστηρημαγμένηαπότους

πολέμουςΠελοπόννησο.Άλλες10.000ΑλβανοίεγκαταστάθηκανσταχρόνιατουΘεοδώρου
Α' Παλαιολόγου, νέουδεσπότητουΜυστρά. Οι Αλβανοί αυτοίαποτέλεσαν τους πυρήνες
τωναλβανικώνοικισμώντηςΠελοποννήσου.
Στηφάσηαυτή,πουλόγωτηςΦραγκοκρατίαςηκυρίωςΕλλάςείχεδιασπασθείκαιωςένα
βαθμόπεριέλθειυπότηνκυριαρχίαΦράγκωνηγεμόνων,έχουμενέακάθοδοΑλβανώνστην
Αν.Στερεά.ΌπωςγράφειομεγάλοςιστορικόςΣπ.Λάμπρος, ο γενικός επίτροπος του
βασιλιάτηςΑραγονίαςΠέτρουΔ'οΦίλιπποςΝταλμώ, επέτρεψεσεΈλληνεςαπόδιάφορες
περιοχέςκαισεΑλβανούςναεγκατασταθούνστηνΑττικήμεπλήρηκυριαρχίαπάνωστηγη. 
ΟπρώτοςεποικισμόςΑλβανώνστηνΑττικήαρχίζειτο1382καιγίνεταιπιοσυχνόςμετάτο
1402.
ΑπότηνΑττικήομάδεςΑλβανώνδιαπεραιούνταισταγειτονικάνησιάτουΑργοσαρωνικού
(Σαλαμίνα,Ύδρα,Σπέτσες)καιτουΑιγαίου(Άνδρος
5
).
Στηδίτομηιστορικήεργασίαμου«ΙστορίατουΕλληνικούΚόσμουκαιτουΜείζονοςχώρου»
(Gutenberg,1999,τόμ.Β',σελ.586)γράφωγιατονεποικισμότωνΑλβανώνστηνΑττικήτα
ακόλουθα:
«Ηκάθοδοςαυτήοφείλεταιενπολλοίςστιςενδοαλβανικέςσυγκρούσειςκαιστη
διασύνδεση ισχυρών Αλβανών πολεμιστών με αντιμαχόμενες ηγεμονικές
οικογένειες. Όταν ο αδελφός του Στέφανου Δουσάν,ΘωμάςΠρελιούμποβιτς,
θέλησε να περιορίσει την αλβανική επέκταση και επιτέθηκε εναντίον των
Αλβανών φυλάρχων Γκίνη Μπούα ή Σπάτα και του Πέτρου Λιόσα, που
κυριαρχούσανστηνΉπειρο,άρχισετότεηδιολίσθησηΑλβανώνπροςΝότοκαιη
εγκατάστασή τους σε διάφορες περιοχές.ΤασημερινάτοπωνύμιαΣπάτακαι
ΛιόσιατηςΑττικήςείναιζώσεςμαρτυρίεςτηςεγκαταστάσεώςτους.Ηλεγόμενη
αλβανική διάλεκτος,πουήτανγλώσσαχρήσης,άρχισεναεκτοπίζειτην
ελληνική,πουείναιυπερβαλλόντωςαπαιτητική,ότανητουρκικήκατάκτησηδεν
επέτρεπε τη λειτουργία ελληνικών σχολείων.Ηελληνικήχωρίςσχολείαείναι
δύσκολοναδιατηρηθείκαιγιʹαυτόυποχώρησεσεπολλέςπεριοχέςέναντιάλλων
απλούστερων γλωσσών. Η αλβανική και βλάχικη ήταν ένα είδος λαϊκής

εσπεράντο».
ΣτηδιάρκειατωντουρκικώνεπιδρομώνκατάτηςΠελοποννήσουσημειώνεται η σταδιακή
συνάντησητωνΑλβανώνεποίκωνμετοντόπιοστοιχείο.Πέρααπόάλλεςμορφέςσχέσεων
που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στους παλαιούς κατοίκους και στους επήλυδες,εκείνοπου
κυρίως συνέβαλε στη βαθμιαία ελληνοποίηση των Αλβανών ήταν η επιθυμία τους να
διασωθείηβυζαντινήαυτοκρατορίαστηνοποίαεπίαιώνεςμετείχαν σαν ισότιμο
πληθυσμιακόστοιχείοκαιηάρνησήτουςναυποταχθούνστουςΤούρκους.Πρωταγωνιστικό
ρόλο στην αντίσταση κατά των Τούρκων έπαιξε η οικογένεια Μπούα. Όταν το 1423ο
Τούρκος στρατηγός Τουραχάν, έφευγε από την Πελοπόννησο,τηνοποίαείχεκατάτο
μεγαλύτεροτμήματηςυποτάξει,οιΑλβανοίσυγκεντρώθηκανέξωαπότηνΤριπολιτσά,στον
κάμπο της Δαβιάς.αμφισβητώνταςμετηνεκείπαρουσίατουςτηντουρκικήκυριαρχία.
ΑλλάοπολεμικόςΤουραχάνεπέστρεψετάχιστα,νίκησετουςΑλβανούςκιέστησεπυραμίδα
με800κεφάλια.Πήρεμάλιστακαι6.000ομήρουςπουοιπερισσότεροιήσανΕνετοί.Όταν
έπεσε η Κωνσταντινούπολη (1453), οι δύο δεσπότες του Μυστρά Θωμάς και Δημήτριος
Παλαιολόγοι (αδελφοί του τελευταίου αυτοκράτορα)σκέπτοντανναεγκαταλείψουντην
Πελοπόννησο.ΟiΑλβανοίόμωςυπότονΠέτροΜπούαανακήρυξανδεσπότητονΜανουήλ
Καντακουζηνό.ΑυτόέκανετονΔημήτριοΠαλαιολόγονακαλέσειπροςενίσχυσήτουτογιο
του Τουραχάν,πουυπέταξετηχώρακαιειδικάστουςΑλβανούςέβαλεβαρύφόρο12
χιλιάδωνστατήρωνχρυσού.
Ο Μανουήλ Καντακουζηνός ήταν άνθρωπος τυχοδιωκτικού χαρακτήρα κι έπαιξε τότε
σημαίνοντα ρόλο στα πράγματα της Πελοποννήσου. Όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη,
βρισκότανστηΜάνηκαισανείδεπωςοιΑλβανοίτηςΠελοποννήσουστασίασαναπότον
Πέτρο Μπούα τον Χωλό κατάτωνδεσποτώντουΜυστράΔημητρίουκαιΘωμά
Παλαιολόγου,στασίασεκιαυτόςκιέγινεκύριος σχεδόν ολόκληρης της Μάνης,
βοηθούμενος από τους ισχυρούς άρχοντες Λουκάνη και Μπόχαλη.Θέλοντας,λοιπόν,να
προσεταιριστείτουςΑλβανούςάλλαξετ'όνοματηςσυζύγουτουΜαρίαςκαιτοέκανε
Cucchia ‐Κούκια‐ που σημαίνει στ' αλβανικά Ερυθρώ. Με τη βοήθεια των Αλβανών έγινε
κύριοςόλης σχεδόν τηςΠελοποννήσου,ανακηρύχτηκεδεσπότηςκαιζήτησεακόμηκαιτη
συνδρομήτωνΒενετώνσεενδεχόμενηεπίθεσητωνΟθωμανών.ΟΣφραντζής
αναφερόμενοςστοκίνημααυτό, γράφει:«ΕπανέστησανοιτουΜορέωςΑλβανίταικατάτων

δεσποτώνκαιαυθεντώνκαιτον(ουκ οίδα τι ειπείν)ΚαντακουζηνόνΜανουήλδεσπότην
τάχαπεποιήκασι»(στηνέκδοσηΡώμηςτου1990,σελ.142).
Αλβανοί δενήτανδυνατόναπληρώσουντοφόροπουτουςεπέβαλεοΤουραχάν και γι'
αυτό το 1458οΜωάμεθοΠορθητήςεκστρατεύει αυτοπροσώπως εναντίον της
Πελοποννήσου,ηοποία,ωστόσο, αντέταξε πεισματική αντίσταση.Τότε,όπωςλέειστο
ΧρονικότουοιστορικόςτηςΆλωσηςΣφραντζής,οιΑλβανοίτηςΑρκαδίαςπουυπηρετούσαν
πότευπότονέναν,πότευπότονάλλονδεσπότη,λεηλάτησανταπάντα.Όμωςτρίαχρόνια
μετάτηνοριστικήκατάκτησητηςΠελοποννήσουοιΑρκάδεςμαζίμετουςΑλβανούς,υπό
τονΠέτροΜπούα,ξεσηκώθηκανυποκινούμενοιαπότουςΕνετούςεναντίοντωνΤούρκων.
ΜετουςεξεγερμένουςΑρκάδεςσυνέπραττεκαιοΛακεδαιμόνιοςΜιχαήλΡάλλης,πουείχε
μαρτυρικό και ηρωικό θάνατο.ΤοκίνηματουΠέτρουΜπούακαιΜιχαήλΡάλληείναιτο
πρώτοαντιτουρκικόκίνημαπουξέσπασεστονκατακτημένοελληνικόχώρο.
Α
Α
ρ
ρ
β
β
α
α
ν
ν
ί
ί
τ
τ
ε
ε
ς
ς



κ
κ
α
α
ι
ι


Α
Α
λ
λ
β
β
α
α
ν
ν
ο
ο
ί
ί


σ
σ
τ
τ

η
η
ν
ν


Ε
Ε
λ
λ
λ
λ
ά
ά
δ
δ
α
α


Δυστυχώς,ησυνεργασίαΕλλήνωνκαιΑλβανώνσ'έναναντιστασιακόαγώναδιαρκείαςκατά
των Τούρκων,δενκράτησεπολύ.ΜετάτοθάνατοτουΓ. Καστριώτη (Σκεντέρμπεη)οι
ΟθωμανοίεφάρμοσανέναντιτωνΑλβανώννέατακτική:τηντακτικήτουπροσεταιρισμού.
Τους ανέθεταν αστυνομικά καθήκοντα,τηφύλαξηστενωπών(ντερβενίων),τους
παραχωρούσαν αρματολίκια ή τους στρατολογούσαν. Έτσι πολλοί Αλβανοί άρχισαν να
μεταστρέφονταικαιναεξισλαμίζονται,χωρίςόμωςναγίνονταιιδιαίτεραπιστοίτηρητέςτου
Κορανίου.Ωστόσο,οιΑλβανοίτηςΑττικήςκαιτηςΒοιωτίας άντεξανστονεξισλαμισμόκαι
παρέμειναν πιστοί στην Ορθοδοξία,απόμιαδιάθεσηδιαφορετικότητας προς τους
υπόλοιπους Αλβανούς. Αυτή ακριβώς η διαφορετικότητα που ίσως ήταν συστατικό
ελληνικήςκαταγωγής,τουςέκανεναχρησιμοποιούντοέντοναδιαφοροποιητικόΑρβανίτης,

πουπαραπέμπειστηνΆρβωναήΑρβώνακαιόχιτοΑλβανός.ΟιΑρβανίτεςαυτοί,όπωςήδη
έχουμε προαναφέρει,εξακτινώθηκανστηνΕύβοιακαισταπέριξνησιάκαισταδιακά
εξελίχθηκανσεφοβερούςναυτικούς,κάτιπουαποδεικνύειακόμηπερισσότεροτημακρινή
ελληνική ρίζα τους. Άλλωστε οι Αρβανίτες της Αττικής, της Βοιωτίας και της Εύβοιας θα
μπορούσαν να αποδείξουν τημη ελληνικότητά τουςκατά τηνΕπανάσταση του 1821.Όχι
μόνοδενπολέμησανστοπλευρότωνΤούρκων, όπως πλήθος Αλβανοί των βορείων
περιοχών,αλλάαυτοίκυρίωςυπότονΜελέτηΒασιλείουπρωτοπόρησανστηνΕπανάσταση
καιαπελευθέρωσαντηνΑθήνα.
Ωστόσο, και οι πολεμικές οικογένειες Αλβανών που είχαν εξισλαμισθεί, κράτησαν έναντι
των Ελλήνων μια σχέση πολύ στενή. Ένιωθαν κάπως σαν συγγενείς.Καιησυγγένεια
έπαιρνε πιο έντονο χαρακτήρα
, όταν πολλές ισχυρές αλβανικές οικογένειες αποκτούσαν
στοιχεία εντοπιότητας. Αποτελούσαν δηλαδή μέρος του τοπικού πληθυσμού.Ανάμεσα
μάλιστασεεπιφανείςΈλληνεςκαιΑλβανούςπολεμιστέςείχεευρείαδιάδοσηοθεσμόςτης
αδελφοποιίας. Οι Έλληνες πάντα έκαναν διάκριση ανάμεσα στους εξισλαμισμένους
ΑλβανούςκαιτουςΤούρκουςτηςΑνατολής.ΜετουςΑλβανούςοιδιαφορέςδενήτανούτε
φυλετικές ούτε θρησκευτικές.Ήτανδιαφορέςτοπικιστικούχαρακτήρα,σαναυτέςπου
υπήρχανκαιμεταξύτωναμιγώςΕλλήνων.
ΌμωςστηφάσηαυτήτουεξισλαμισμούτωνΑλβανώνκάποιοιΑλβανοίάρχισαννα
εγκαθίστανταισεμιαφύσειοχυράπεριοχήτουανατολικούΤαϋγέτου,τηνΜπαρδούνια,
όπου έκτισαν 46πύργουςκαιείχανυπότονέλεγχότουςταγύρωχωριά,ταλεγόμενα
Μπαρδουνοχώρια. Η περιοχή της Μπαρδούνιας γειτόνευε με τη Μάνη και η εκεί
εγκατάσταση Αλβανών,πουονομάσθηκανΤουρκομπαρδουνιώτες, σκοπούσε στον έλεγχο
των πολεμικών Μανιατών. Οι συνεχείς δε συγκρούσεις Μανιατών και Μπαρδουνιωτών
ανέβασεκαιτωνδύοτιςπολεμικέςαρετές.ΗΜπαρδούνια«ανεφοδιαζόταν»συνεχώςαπό
αλβανικό πληθυσμό, διότι οι πασάδες του Μοριά έφερναν συνεχώς Αλβανούς από το
Βορρά που τους χρησιμοποιούσαν ως φρουρά.Καιαυτοί,μετάτη«θητεία»τους,
κατέφευγανστηνΜπαρδούνια,πουείχεγίνειορμητήριότους.
ΔεύτεροςοικισμόςΑλβανώνστηνΠελοπόννησοήταντοχωριόΛάλατηςΗλείας.Μετάαπό
ένα μικρό διάστημα βενετοκρατίας στο Μοριά,επανήλθανξανάοιΤούρκοικαιγιανα

δημιουργήσουνισχυρότεραερείσματαμετέφερανσκληροτράχηλουςΑλβανούςπουπερίτο
1718σχημάτισαντοοχυρόχωριόΛάλα.ΜετηνισχυρήαλβανικήοικογένειατουΛάλα,τους
Ισμαηλαίους, είχεσυνάψειαδελφοποιίαηοικογένειατωνΚολοκοτρωναίων.Ηαδελφική
αγάπη του Θεόδ.
 Κολοκοτρώνη εκδηλώθηκε,ότανεπέστρεψεαπότηΖάκυνθογιανα
υπερασπισθείτονισάδελφότουΑλήΦαρμάκη. Όμως τέτοια περιστατικά αποτελούν
εξαιρέσεις.ΟιΛαλιώτες επί έναν αιώνα υπήρξαν,μαζίμετουςΜπαρδουνιώτες,οι
φοβερώτεροι διώχτες του χριστιανικού στοιχείου.Γι'αυτόκατάτηνέναρξητης
Επαναστάσεωςτου1821ηπροσοχήτωναγωνιστώνήτανστραμμένηκυρίως προςτιςδύο
αυτέςπεριοχές.
Οι Μπαρδουνιώτες εγκατέλειψαν την Μπαρδούνια κι έσπευσαν να κλειστούν στην
Τριπολιτσά. Αυτοί πρώτοι έσπευσαν στο Βαλτέτσι (12‐13Μαΐου1821)υπότονανδρείο
αλλάαλαζονικόΡουμπή.Όμωςυπέστησανπρωτοφανήκαταστροφή.
Ομολογουμένως η παραμονή των Μπαρδουνιωτών στην περιοχή τους θααποτελούσε
σοβαρόκίνδυνογιατοάπλωματηςΕπανάστασης. Οι Μπαρδουνιώτες ήσαν εξαιρετικοί
πολεμιστέςκαιείχαν46πύργους(κατάλογοκατάχωριάπαρεθέτειοΦραντζής,τόμ.Α',σελ.
433‐437). Οι επαναστατικές κινήσεις όμως τους προκάλεσαν σύγχυση.Έτσιότανο
Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, σύμφωναμετηναφήγησητουΦραντζή,έφθασεστο
Μαραθωνήσι (Γύθειο)με400Μανιάτες,έτυχεεκείναείναιαραγμένατρίαεπτανησιακά
πλοία και τρία μανιάτικα. Το ένα επτανησιακό πλοίο ανήκε σε κάποιον Φραγκιά. Ο
Μαυρομιχάληςδιέταξεταπλοίαν'αρχίσουνκανονιοβολισμούς,γιανατρομοκρατηθούνοι
πλησιόχωροι Μπαρδουνιώτες. Ταυτόχρονα έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να
συλλέξουν αξίνες
,κασμάδες,φτυάρια,πουτ'ανέβασανμεβάρκεςκρυφάτηνύχταστα
πλοία και την επομένη τα έβγαλαν φανερά,γιαναδείξουνσετυχόνκατασκόπουςτων
Μπαρδουνιωτών πως πρόκειταιγια πολεμικό υλικόπου έρχεται απότοεξωτερικόγιανα
χρησιμεύσει«τάχαειςτηνελληνικήναποστασίαν»,όπωςγράφειοΦραντζής.
ΌμωςοιΟθωμανοίπουβρίσκοντανστοΓύθειοκαισταΜπαρδουνοχώρια,ακούγονταςτον
κανονιοβολισμό,βλέπονταςαπόταπλοίαναβγαίνει«πολεμικό υλικό», ταράχτηκαν.
Πολλοί«καλοθελητές»έσπευσαν να τουςκαθησυχάσουνλέγονταςότιοκανονιοβολισμός

είναι από το πλοίο του επτανήσιου Φραγκιά, που ήλθε στο Μαραθωνήσι να φορτώσει
βελανίδια.Όμωςαυτό,αντίνακαθησυχάσειτουςΜπαρδουνιώτες,τουςτάραξε
περισσότερο.ΝόμισανότιπρόκειταιπερίτηςΦραγκιάς.ΤαύτισανδηλαδήτονΦραγκιάμε
τηνΦραγκιάκαιτο'βαλανσταπόδια.ΟΦραντζήςαντλώνταςαπόδιηγήσειςτηςπεριοχής,
τιςοποίεςσεμικρήηλικίαάκουγασυχνάκιεγώ,γράφει:
«Εκ τούτου μη δόντες πλέον καιρόν,άφισανεπίτωντραπεζώντωνκαιτας
τροφάς(ούσηςώραςγεύματος),διάναμητουςπροφθάσωσιοιΦράγκοι,καιχωρίς
νασυλλογισθώσινούτεοικίας,ούτεκινητήνπεριουσίαν,παραδόντεςδεμόνονεκ
τωνκινητώντωνπραγμάτωνόσαεδυνήθησανειςτουςαδελφούςΙατρακαίουςκαι
ειςάλλουςδιάναταφυλάξωσινεπʹέλπίδιότιεπιστρέψαντεςναταλάβωσι,(την
26ηΜαρτίου Μ.Μ.)ανεχώρησανόλοιομούμετόσηνβίαν, ώστεΑγάδες,Κυρίαι,
Χανούμαι.νέακοράσια, γέροντες και γραίαι έτρεχον ανυπόδητοι εις τας οδούς,
διά να εισέλθωσιν εις την Τριπολιτζάν μιαν ώραν προτήτερα» («Επιτομή της
ΙστορίαςτηςΑναγεννηθείσηςΕλλάδος»,Αθήνα,1832,σελ.439‐440).
ΣτηνπεριοχήτουΛάλαοπόλεμοςπέρασεαπόπολλέςφάσεις. Οι επαναστάτες,άοπλοι
σχεδόνκαιανοργάνωτοι, δεν μπορούσαν να πλήξουν αποτελεσματικά τους πολεμικούς
ΛαλαίουςήΛαλιώτες.Έναςπολεμιστής,οΧ.Βιλαέτης,πουείχεπολεμήσειωςαξιωματικός
σταεπτανησιακάτάγματα,ανέλαβενασυγκροτήσειτουςεπαναστάτεςσεστρατό.Όμωςσε
μάχηπουέγινεστοχωριόΛατζόι (σήμερα η ονομασία έχει αλλάξει)οιΛαλιώτεςνίκησαν
τουςεπαναστάτες.ΣκοτώθηκεστημάχηκαιοαρχηγόςΧ.Βιλαέτης.ΟιΛαλιώτεςείχανσαν
στήριγματονΓιουσούφπασάτωνΠατρών,πουαναδείχθηκεσ'έναναπότουςικανώτερους
Τούρκουςστρατιωτικούς.ΠαράλληλακαιαυτοίστήριζανστρατιωτικάτονΓιουσούφ.
Για την εξάπλωση και εδραίωση του Αγώνα ήταν αναγκαία και η κατάληψη των Πατρών
αλλάκαιηκατάληψητουΛάλα.Προςτούτοείχανφθάσειτμήματαεπτανησίωνεθελοντών,
υπότουςΑνδρέακαιΚωνσταντίνοΜεταξάκαιτονΠανάπουείχεμαζίτουκαιδύοκανόνια.
ΟιΕπτανήσιοιενώθηκανμετουςΗλείους, μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν ο Λεχουρίτης,ο
αδελφός του Βιλαέτη και ο πάμπλουτος κτηματίας Γ. Σισίνης. Σχηματίστηκε κλοιός γύρω
απότονΛάλακαιτηγενικήκαθοδήγησηανέλαβεοΑνδρέαςΜεταξάς, που αργότερα θα
εξελιχθεί σε αρχηγό του ρωσικού κόμματος.ΟΜεταξάςέστειλεαπεσταλμένοκαιζήτησε
απότουςΛαλιώτεςναπαραδοθούνειρηνικά.Αυτοίφέρθηκανπολύδιπλωματικά:έστειλαν

στουςΕπτανήσιουςκεράσια(ηπεριοχήφημίζεταιγι'αυτά)καιγλυκάκαιτουςζήτησαννα
φύγουν,γιαναξεκαθαρίσουνμόνοιτιςδιαφορέςτουςμετον
Ψευτογιώργη,εννοώνταςτον
Γ.Σισίνη.
Στις13ΙουνίουέγινεημάχητουΛάλα,γνωστήκαιωςμάχηστοΠούσι,απότηνπεριοχήπου
διεξήχθηοκύριοςαγώνας.ΝίκησανοιΛαλιώτες, που εν τω μεταξύ είχαν ενισχυθεί από
ντελήδες (ιππείς)τουΓιουσούφπασά. Έπεσαν πολλοί αγωνιστές και τραυματίστηκε στο
χέρι ο Ανδρέας Μεταξάς,οοποίοςαργότερα, επειδή έκανε κομπαστική επίδειξη του
τραύματός του, ονομάστηκε ειρωνικά Κόντε‐Λάλας. Οι Λαλιώτες παρά τη νίκη τους,
εγκατέλειψαντοχωριότουςκαιμαζίμετιςγυναίκεςκαιταπαιδιά τους, πήγαν και
κλείστηκανγια λόγουςασφαλείαςστοφρούριοτηςΠάτρας.Οιεπαναστάτες, αντίνατους
καταδιώξουν, προτίμησαν τη λαφυραγωγία.Στις15 Ιουνίου μπήκαν στο εγκαταλειμμένο
χωριότουΛάλα,πήρανό,τιείχαναφήσειοιΛαλιώτεςκιέβαλανφωτιάστουςπύργουςκαι
σταοχυράτους.ΩςτανεώτεραχρόνιασώζοντανταερείπιατουπύργουτουΣεΐταγα.
Η
Η


π
π
ε
ε
ρ
ρ
ί
ί
ο
ο
δ
δ

ο
ο
ς
ς


τ
τ
η
η
ς
ς


Α
Α
λ
λ
β
β
α
α
ν
ν
ο
ο
κ
κ
ρ
ρ

α
α
τ
τ
ί
ί
α
α
ς
ς


Οι σχέσεις των Ελλήνων και των Αλβανών θα μπορούσαν να κυλήσουνσ'έναεπίπεδο
«οριζόντιων»διαφορώνμεφάσειςοξύτηταςαλλάκαιμεφάσειςσυνεργασίαςσεδιάφορα
επίπεδα,ανδενείχεξεσπάσειη«καταιγίδα»τηςαλβανοκρατίας.
ΗΜ.ΑικατερίνητηςΡωσίαςαρχίζονταςτονπρώτοπόλεμότηςεναντίοντηςΤουρκίας(1768‐
1774), θέλησε για αντιπερισπασμό να δημιουργήσει επαναστατικό κίνημα στον ελληνικό
χώρο. Δεν ανταποκρίθηκαν όλες οι ελληνικές περιοχές, ανταποκρίθηκε όμως η πάντα
πρόθυμη για εξεγέρσεις Πελοπόννησος, με επικεφαλής τους προκρίτους Παν.Μπενάκη,
Κρεββατά, Ζαΐμη και Γεωργαντά Νοταρά. Ψυχή όμως του κινήματος ήταν η πολεμική
περιοχήτηςΜάνης.Γιατονκαλύτεροσυντονισμότουκινήματοςμοίρατουρωσικούστόλου
υπότουςΘεόδωροκαιΑλέξιοΟρλώφέφθασεσταμεσσηνιακάπαράλια.Όμωςοιπολεμικές
ενέργειεςτωνεπαναστατώνκαιτωνΡώσωναπέτυχαν.Οιοχυρέςπόλειςέμεινανσταχέρια
τωνΤούρκων,οιοποίοικατάχιλιάδεςάρχισανναφθάνουνστοΜοριά.
ΜετηβοήθειατωνΑλβανώνοιΤούρκοινίκησαντουςΜανιάτεςστηνΚορώνη,πουέχασαν
400 άνδρες,ενώαιχμαλωτίστηκεοαρχηγόςτουςΓιάννης Μαυρομιχάλης. Οι Μανιάτες
όμωςπήραντοαίματουςπίσω, όταν οι Τουρκαλβανοί θέλησαν να καταλάβουν την
Καλαμάτα και ναπροχωρήσουν προς τα ενδότερατης Μάνης.ΟχυρώθηκανστονΑλμυρό
καιαναχαίτισαντουςεπιδρομείςστοΤρικεφάλι.ΟιΤούρκοιπρότεινανστουςΜανιάτεςνα
παραδοθούν με όρους ευνοϊκούς, αλλά πήραν αρνητική απάντηση.Σεανταπάντησηοι

ΤούρκοιέσφαξαντουςΜανιάτες απεσταλμένους.ΑυτόεξαγρίωσετουςάλλουςΜανιάτες,
που την ίδια νύχτα επιτέθηκαν κατά των Τούρκων,
 τους αιφνιδίασαν και διέλυσαν το
στρατόπεδό τους.ΣυνέλαβανμάλιστακαιπολλούςΤούρκουςαξιωματούχους(βλ. Απ.
Δασκαλάκη: «ΗΜάνηκαιηΟθωμανικήΑυτοκρατορία»,Αθήνα, 1923,σελ. 180‐184).Οι
ΤούρκοιπολλέςφορέςέκτοτεδοκίμασανναδιεισδύσουνστηΜάνη, αλλά όλες οι
απόπειρεςαπέτυχαν. 
ΗλοιπήΠελοπόννησοςόμωςείχευποταχθείστουςΤούρκους.Ηυποταγήήταναποτέλεσμα
τηςαθρόαςεισροήςχιλιάδωνΑλβανώνπολεμιστών.ΠόσοιακριβώςήσανοιΑλβανοίείναι
δύσκολο να υπολογιστεί.Άλλοιτουςανεβάζουνσε18.000καιάλλοισε50.000.Ο
προσδιορισμόςείναιδύσκολος,γιατίέφθανανκατάκύματακαικατάκύματαέφευγαν,για
ναέλθουνάλλοι.ΈτσιοδύστυχοςΜοριάςυπέστηλεηλασίεςεπίλεηλασιών,συμφορέςεπί
συμφορών.Έκαψανπόλειςκαιχωριά.Ρήμαξανταπάντα.
«Είχαν το ελεύθερο να κάνουν ό,τι θέλουν. Έτσι απʹ όπου περνούσαν,
σκορπούσαν το θάνατο και την καταστροφή» (Γ.Κορδάτος: «Ιστορία της
ΝεώτερηςΕλλάδας»,τόμ.Αʹ,σελ.241).
Κιαφούδενείχανπιατιν'αρπάξουν,τιν'αδράξουν,τιναλεηλατήσουν,υποχρέωναντους
δύστυχουςκατοίκουςναυπογράφουνχρεωστικάομόλογαμεενέχυροταπαιδιάτους!
Είχαντην ελπίδαοιΑλβανοίπωςοιΜοραΐτεςείχανκρύψειταπεριουσιακάστοιχείατους
μέσα στη γη,σεσπήλαιαήσεαπρόσιταμέρηκιήθελανέτσινατουςεκβιάσουννα
παραδώσουντους«θησαυρούς»τους.Όμωςηαδυναμίατωνραγιάδωνναξεπληρώσουντα
ψεύτικα ομόλογα τους έκανε να «παραδίδουν»τουςπραγματικούςθησαυρούςτους,τα
παιδιά τους. Χιλιάδες νέοι, αγόρια και κορίτσια,αλλάκαιμεγαλύτεροισκλαβώθηκανκαι
πουλήθηκανστουςμπέηδεςκαιαγάδεςτηςΣτερεάςαλλάκαισταπαζάριατουΑλγερίουκαι
της Μπαρμπαριάς. Γράφει ο μεγάλος ιστοριοδίφης Κωνσταντίνος Σάθας στο μνημειώδες
έργοτου« ΤουρκοκρατούμενηΕλλάς»,παραπέμπονταςστονΠουκεβίλ,ότι«είκοσιχιλιάδες
επωλήθησανειςτουςΑφρικανούςκαιτουςΤούρκουςτηςΡούμελης»(σελ.524).ΟΣάθας,
παραπέμποντας στο έργο του Καστελάν «Lettres sur Morée et les ile», παραθέτει κι ένα
αξιομνημόνευτοπεριστατικό:
Όταν οι Αλβανοί λεηλατούσαν την Κυπαρισσία,μιανέαγυναίκαπουβρισκότανστο

χωράφι,σανείδετουςΑλβανούςναβάζουνφωτιάστοσπίτιτης,όρμησεμέσαστιςφλόγες
κιέσωσετοβρέφοςτης.ΟιΑλβανοίτηνκαταδίωξαν.Όμωςηγυναίκαέτρεχεσανδορκάδα.
Έφθασεμπροςσ'έναβάραθρο.Μπροςγκρεμός,πίσωοιΑλβανοί.Ηγυναίκαδενεδίστασε.
Ύψωσετομωρόστονουρανό,έκανεμικρήδέησηκιέπεσεμαζίτουστογκρεμό.Στηθέση
αυτή αργότερα οι χριστιανοί ύψωσαν ως μνημείο ένα σταυρύ.Καισυμπληρώνειο
Καστελάν,κατάμετάφρασητουΣάθα:
«Το απλούν εκείνο μνημείον, ο ταπεινός εκείνος σταυρός, δυνατόν να
καταστραφή,αλλάτοβάραθρονυπάρχει,καιθέλειδιαμείνει,ωςαιώνιον
μνημείονμητρικούέρωτος,καισχεδόνπαράφρονοςελευθερίας».
Μια εικόνα φρίκης παρέχει και η περιγραφή του σπουδαίου λογίουΣεργίουΜακραίου.
ΓράφειγιατουςΑλβανούςότι«αγεληδόν συρρεύσαντες»απ'όλαταμέρη«ως λύκοι
αιμοβόροι»,έσπειραντονόλεθρο.Θρήνοςαπλώθηκεσ'όλοτοΜοριά.
«Οι δυστυχούντες επωλοφύροντο, πατέρες τέκνων διαχωριζόμενοι και ανδρών
τιμίων σώφρονες γυναίκες αποσπώμεναι,αδελφοίτʹαδελφώνστερούμενοι,και
νεογνάτέκνατωνμητρικώνωλενώναρπαζόμενα, παρθένοι δε τρυφεραί των
θαλάμωνεκπίπτουσαι,υπόχειρώνβαρβάρωνελκόμεναι, συγγενείςοικείοιχωρίς
απαγόμενοικαικαταδουλούμενοι»(Σάθας,οπ.παρ.,σελ.525).
ΟιΑλβανοίμεταχειρίστηκανκάθεμέσοτρομοκρατίαςκαιβασανισμού,γιανα
υποχρεώσουν τους χριστιανούς να παραδώσουν και το τελευταίο γρόσι τους.Γράφειο
παλαιόςαλλάσπουδαίοςιστορικόςΠαντελήςΚοντογιάννηςταακόλουθα:
«ΟιΑλβανοίεζήτουνπαρʹαυτώνπροπαντόςχρήματα,μηλαμβάνονταςδεπαρά
των μηεχόντων και νομίζοντες ότι ούτοι κατέκρυπτον αυτά,ετιμώρουναυτούς
παντοιοτρόπως. Κατασκευάζοντες ακίδας εκ καλάμου ενεπήγνυον αυτάς υπό
τουςόνυχας των βασανιζομένων.Ειςάλλουςεπέβαλλονβάρηαφόρηταεπίτου
στήθουςκαιτηςκοιλίαςεκπετρώνήάλλωνειδώνήέρριπτοναυτούςπρηνείςεπί
κόνεως ασβέστου όστις εισπνεόμενος επροξένει οδύνην φρικτήν. Άλλοτε πάλιν
εξαρτώντες από της στέγηςσχοινιά προσέδενον εις τα άκρααυτών τουςπόδας
καιταςχείρας,είτα(έπειτα)δε,αφούτοσχοινίονέστρέφετοκαιήρετοειςύψος,
αφίνετο και κατέπιπτεστροφηδόν μεθʹ ορμής, ενώ τατέκναταύτα (εννοεί τους
Αλβανούς) της αγριότητας και της απανθρωπιάς εγέλων χαιρεκακούντα»

(Παντελής Κοντογιάννης: «Οι Έλληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης Βʹ
ΡωσσοτουρκικόνΠόλεμον»,Αθήνα,1903,σελ.368).
Όταν πέρασε το πρώτο κύμα της τρομοκρατίας και οι χριστιανοί μαζεύτηκανσταχωριά
τουςκαιάρχισανναστήνουνξανάτανοικοκυριάτους, χρειάστηκανχρήματα, τα οποία
εξασφάλιζαν με δανεισμό από τους Αλβανούς με τόκο που έφθανε το 60%.Έτσι,οι
ραγιάδεςέγινανδύοφορέςραγιάδες.ΜιαστονΤούρκοκαιμιαστονΑλβανό,πουείχεγίνει
πιο αφέντης και από τον αφέντη του τον Τούρκο. Οι Αλβανοί άρχισαν να συνδυάζουν τη
ληστεία με την τοκογλυφία. Σύμφωνα με έγκυρες μαρτυρίες (Πουκεβίλ, Φραντζής,
Καμπούρογλου)υπήρχανΑλβανοίπουείχανομολογίες500.000και600.000γροσίων.
ΧιλιάδεςΜοραΐτες,γιαναγλιτώσουντοδιωγμόκαιτηνκαταπίεσησκορπίστηκανστανησιά
και σ' άλλες ελληνικές περιοχές. Αυτό εξηγεί και την ευρεία διάδοση του ονόματος
Μοραΐτης, πριναπότηνΕπανάστασητου'21ήδη,σεδιάφορεςπεριοχές,ακόμηκαιμη
ελλαδικές.
ΠολλοίΜοραΐτεςβρήκανάσυλοστηΜικράΑσία.Ήσανπεριζήτητοιλόγωτηςεργατικότητας
καιτηςευστροφίαςτους.ΟπατριάρχηςΓρηγόριοςΕ',πουοιΤούρκοικρέμασανστηναρχή
τουΑγώνα,πουείχεζήσειμικρόςταγεγονότα,γράφεισεμιαεπιστολήτου:
«ΟιαγάδεςτηςΑνατολήςσυνερίζονταιποιοςνατουςπρωτοπάρειειςτοντόπον
τωνκαιτουςκτίζουνεκκλησίαις,τουςφθιάνουνσπίτια,χωρίαρωμαίικαχωριστά,
με ασυδοσίαν, δέκα χρόνους δηλαδή, του χαρατσίου.Όθενοιδουλευτάδες
κυβερνώνται με ετούτον τον τρόπον, οι δε λοιποί όπου είναι συνηθισμένοι εις
αλισβερίσια (=εμπόριο),πηγαίνουνειςταςπολιτείαςκαικυβερνούνπολλά
καλά»(Αγγελοπούλου:«ΤακατʹαοίδιμονΓρηγόριονΕʹ»,τόμ.Βʹ,1866,σελ.520).
Αφούπια οι Αλβανοί ρήμαξανκαιγύμνωσαν το ελληνικόστοιχείο, και μη έχοντας τίποτα
άλλοναστραγγίξουναπόένατελείωςαποστεγνωμένοδοχείο, στράφηκαν εναντίον των
Τούρκων σπαχήδων και μπέηδων. Ζητούσαν από αυτούς μισθούς («λουφέδες») 10ετών,
λέγονταςπωςτόσαχρόνιαήσανμισθωμένοιστηνυπηρεσίατους,χωρίςναέχουνπληρωθεί.
ΟιΤούρκοι,πουταέσοδάτουςείχανμειωθείαπότιςκαταστροφέςκαιαπότηναδυναμία
των χριστιανών να τους καταβάλουν φόρους, βρέθηκανκιαυτοίσεδυσκολίανα
ανταποκριθούνστιςαπαιτήσειςτωνΑλβανών.Έτσι οιΑλβανοίάρχισαννα στρέφονταικαι
κατάτωντουρκικώνπεριουσιών.ΓράφειοΆγγλοςιστορικόςΦίνλεϋταακόλουθα:

«ΕπίεννιάχρόνιαπολυάριθμασώματαΑλβανώνμισθοφόρωνμόνοονομαστικά
υπάγοντανκάτωαπότηνεξουσίατουπασάτηςεπαρχίας.Εισπράττανεφόρους,
το ίδιο και από τους Τούρκους και Έλληνες και αγνοούσαν περιφρονητικά την
εξουσία του Σουλτάνου» (Φίνλεϋ:«Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως»,τόμ.
Αʹ,σελ.64).
ΈδρατωνΑλβανώνεπί9 χρόνιαήτανηΤριπολιτσά.Βαλής,δηλαδήΤούρκοςδιοικητήςδεν
υπήρχε. Ένας μουσελίμης υπήρχε αλλ'αυτόςέμενεστοΝαύπλιο.Έτσι, οι Αλβανοί ήσαν
ανεξέλεγκτοι.ΓράφειοΤάσος Γριτσόπουλος: «Οι Αλβανοί αλώνιζαν κυριολεκτικώς την
χώραν.ΕιςτοάκουσματηςλέξεωςΑλβανοί, οι κάτοικοι ετρομοκρατούντο, παρατούσαν
όπωςευρίσκοντοταςοικίαςκαιταςεργασίαςτωνκαιέσπευδανειςτααφανήκρησφύγετά
των («Ιστορία της Τριπολιτσάς»,τόμ.Α', 1972,σελ. 362).Ακολούθησανμετάφυσικές
καταστροφές, ανομβρίες,ξηρασίες,σιτοδείεςκαιοτόποςάρχισεναονομάζεται
«Κατακαημένος Μοριάς»,ονομασία που έφθασε μέχριτων ημερών μας.Υπολογίζεταιότι
από τους 300.000χριστιανούςκατοίκουςτουΜοριά,χάθηκανστονΆδη,στηνξενιτιάκαι
στησκλαβιάπερίπου100.000.Το1/3τουχριστιανικούπληθυσμού!
Η
Η


ε
ε
ξ
ξ
ό
ό
ν
ν
τ
τ
ω

ω
σ
σ
η
η


ΟιΤούρκοικάτοικοιτουΜοριάάρχισανναδυσανασχετούνκαιναζητούντηναπομάκρυνση
των Αλβανών,αλλ'αυτοίαψηφούσαντιςδιαταγέςτουΔιβανίουκαιζητούσαντους
οφειλόμενους μισθούς μιας δεκαετίας.Λέγεταιότιένδεκα(αριθμός 11!) πασάδες
στάλθηκαν στο Μοριά για να πείσουν τους Αλβανούς να φύγουν,αλλάκαιοι11
επέστρεψαν άπρακτοι.Όμωςτο1777βρέθηκεοκατάλληλοςάνθρωπος,οικανόςκαι
αποφασισμένος να βάλει τέρμα στην αλβανοκρατία. Ήταν ο αρχιναύαρχος Χασάν
ΤζεζαερλήςΜαντάλογλου,πουπήρεεπιπλέοντουςτίτλουςΜόραΒαλεσήςκαισερασκέρης
τηςΡούμελης.Ύστερααπόετοιμασίαδύοετών,οστόλοςαπέπλευσεαπόταΣτενάτο1779.
Είχανήδη συμπληρωθεί 9χρόνια αλβανικής κυριαρχίαςστηνΠελοπόννησο.Ηεντολήτου
σουλτάνου ήταν ρητή: να μην επανέλθει ο ναύαρχος στην Κωνσταντινούπολη αν δεν
εξοντώσειτιςαλβανικέςορδές.
Ο στόλος,χωρίςτοναρχιναύαρχο(Καπουδάν πασά)έπλευσεστοΝαύπλιο. Λίγα πλοία
έμειναν στον Ισθμό για περιπολία.ΟΧασάνΤζεζαερλήςκατέβαινεδιάξηράςμε2.00 0
λεβέντες (σώμα ναυτών, παλληκαριών), θέλοντας έτσι να στρατολογήσει κι άλλους
Τούρκους. Δεν φαίνεται πιθανό να συγκέντρωσε μεγάλη δύναμη, ικανή να παραταχθεί
προς τους εναπομείναντες πολεμικούς Αλβανούς,πουοαριθμόςτουςέφθανεστους10,
κατ'άλλουςστους15χιλιάδες.ΑπότουςεντόπιουςΤούρκουςτουΜοριάελάχιστηβοήθεια
πήρε.Γι' αυτό πολιτικώτατα προσεταιρίστηκε τους κλέφτες.Ίσωςνατονσυμβούλευσεο
δραγουμάνος του στόλου
Νικόλαος Μαυρογένης που τον συνόδευσε στην εκστρατεία.Η
πρόσκλησητουΧασάνπροςτουςκλέφτεςήτανσαφής:
«Σαςδιορίζομεννασκοτώνετεχωρίςφόβοντουςζορμπάδες.Είναιδικάσαςόλα
τα πράματά των. Να μας φέρετε μόνον τα κεφάλια των και σας συγχωρούμεν

όσαεκάματεκαπαέτια
6
»,(Ιω.Φιλήμων,ΔΙΦΕ,σελ.82).
Οι κλέφτες ήσαν διστακτικοί αλλ' η μεσολάβηση του διερμηνέα Μαυρογένη υπήρξε
καθοριστική.ΆρχισανναπροσέρχονταιστουςΜύλουςτ' Αναπλιού όπου έγινανδεχτοί με
πολλές φιλοφρονήσεις και περιποιήσεις. Ο Βλαχογιάννης αμφισβητεί τη συνάντηση
κλεφτών και Χασάν, αλλά Πελοποννήσιοι απομνημονευματογράφοι, όπως ο Καν.
Δεληγιάννης και ο Αναγν.Κοντάκης,τοεπιβεβαιώνουν.ΣτουςεπιφανείςκλέφτεςοΧασάν
προσέφερε τσόχινα «μπινίσια», δηλαδή τούρκικους επενδύτες και ιδιαιτέρως στον Κόλια
Πλαπούτα ένα «καπότο» (πανωφόριμεκουκούλαπουαπέληγεσεχρωματιστόλοφίο).Ο
μόνοςαπότουςκλέφτεςπουαρνήθηκεναπροσέλθειήτανοΚωνσταντήςΚολοκοτρώνης,ο
πατέρας του Θεοδωράκη,όχιαπόαπροθυμίανασυντρέξειτοναγώναεναντίοντων
Αλβανώναλλάαπόδυσπιστία.Διηγείταιοθρυλικόςγιοςτου:
«Ειςτονπατέραμουέστειλεχωριστόμπουγιουρτί,(μπουγιουρτίήμπουγιουρντί:
γραπτήδιαταγή):ελθήτεναβγάλουμε(διώξουμε)τουςΑρβανίτεςκαιναευρείο
ραγιάςτοδίκιοτου. Οπατέραςμουεκίνησεμεχίλιουςστρατιώτεςκαιέπιασετα
Τρίκορφα. Δεν επήγε στον Καπετάμπεη διότι εφοβείτο. Ο καπετάμπεης
εσηκώθηκε από τους Μύλους,επήρεν6.000 ταγκαλάκια (στρατιώτες)καιτους
κλέφτες 3.000καιεπήγενειςταΔολιανα, Τριπολιτσά κι έρριξε το ορδί
(στρατοπέδευσε).Οπατέραςμου, σαν ήτο στα Τρίκορφα,τουέστειλεο
Καπετάμπεης να πάγει σε δαύτονε,διάνατονπροσκυνήσει.Οπατέραςμου
αποκρίθηκεδενείναικαιρόςναέλθωναπροσκυνήσω.ΟιΑρβανίτες είναι στην
Τριπολιτσά, ημπορούν να πιάσουν τον άγριον τόπον και να σκορπίσουν τότε
μέσαστην Πελοπόννησο,να ʹχουν τοντόπο. Τότε τουέστειλαν 20μπινίσιαγια
τους καπεταναίους κι ένα καπότο διά τον εαυτό του» (Θ. Κολοκοτρώνη:
«Απομνημονεύματα»,εκδ.Βαλέτα,τόμ.Αʹ,σελ.72).
Ο Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης, όπως βεβαιώνει και ο Φραντζής, επικεφαλής 850
Καρυτηνών,Ανδρουσιανών,ΛεονταριτώνκαιΑρκαδίωνέπιασε,μευπόδειξητουΧασάντα
Τρίκορφα,καιοίδιοςοΧασάντηθέσηΑγιωργίτικα.ΟιΑλβανοίβλέπονταςνασχηματίζεται
γύρωτουςκλοιός,αποφάσισανναεπιτεθούν,ναδημιουργήσουνρήγμαστουςαντιπάλους

τουςκαιακολούθωςναφθάσουνσταπαράλιατουΜοριάγιαναμπορέσουνμεκάθελογής
πλεούμενοναφθάσουνστηνπατρίδατους.
ΈρριξανόλοτοβάροςτηςεπίθεσηςπροςτηνκατεύθυνσητωνΤρικόρφων.Έκαναντρεις
επιθέσειςαλλ'αποκρούστηκανμε«απερίγραπτοναφανισμόν».ΟΦραντζήςδιηγείταιπως
έστειλανστουςκλέφτεςτοακόλουθοπροφητικόμήνυμα:
«ΒρεΡωμαίοι,φέτοςσκοτώνετεσειςεμάς,καιτουχρόνουθασκοτώσουνεσάςοι
κακούργοι συντρόφοι σας» (Αμβρ.Φραντζής: «Επιτομή της Ιστορίας της
ΑναγεννηθείσηςΕλλάδος»,τόμ.Αʹ,1839,σελ.30).
ΚάτιανάλογοδιηγείταικαιοΚολοκοτρώνης. Όταν ο πατέρας του έπεσε πάνω στους
φεύγοντεςΑλβανούςκαιτουςλιάνισε,αυτοίτουέλεγαν:
‐Κολοκοτρώνη,δενκάνειςνισάφι;(νισάφι,τουρκ.insafσημαίνειέλεος).
‐ Τι νισάφι να σας κάμω, όπου ήλθατε κι εχαλάσατε την πατρίδα μου,μαςεπήρατε
σκλάβουςκαιμαςεκάματετόσακακά;
ΚαιοιΑλβανοίπροφητικά:
‐Εφέτο,δικόμας,τουχρόνουδικόσας.
Σημείωση:ΕπειδήόπωςλέειοΜαρξ,ηιστορίαεπαναλαμβάνεταιάλλοτεσαντραγωδίακι
άλλοτε σαν φάρσα,είναικαλόοικυβερνώντεςτηνΕλλάδαναθυμούνταιτηφράσητων
Αλβανών.ΦέτοςοχαμόςτωνΣέρβων,τουχρόνουδικόςμας.ΤουςΑλβανούςθατουςφάνε
τελευταίους.
Συμπληρώνει ο γέρος του Μοριά: «ΤακεφάλιατωνΑλβανώνέφτιασανπύργοειςτην
Τριπολιτσά» (όπ.παρ.σελ. 73). Την επόμενη χρονιά οι Τούρκοι έκαναν πύργους με τα
κεφάλιατωνκλεφτών.
Τ
Τ
ο
ο


ι
ι

σ
σ
τ
τ
ο
ο
ρ
ρ
ι
ι
κ
κ
ό
ό


τ
τ
η
η
ς
ς


ε
ε
ξ
ξ
ο
ο

λ
λ
ό
ό
θ
θ
ρ
ρ
ε
ε
υ
υ
σ
σ
η
η
ς
ς


ΤηνανάμνησητουμεγάλουολέθρουτωνΑλβανώνστοΜοριάδιασώζειηπροφορική
παράδοση μέσω αφηγήσεων, τραγουδιών και διαφόρων τοπωνυμιών. Ιδιαίτερα στην
Πελοπόννησοτηνανάμνησηαυτήδιασώζουνπολλέςονομασίες.Όλωςενδεικτικά
περιοριζόμαστεσταακόλουθαπουδίνουνόλοτοιστορικότουαφανισμού:
α
α
.
.



Α
Α
ρ
ρ
β
β
α
α
ν
ν
ι
ι
τ
τ
ι
ι
ά
ά


ΈτσιονομάζεταιηαπόκρημνηακτήτουΝαυπλίουπουεκτείνεταιαπότηνότιαμασχάλητης
Ακροναυπλίας (Ιτς Καλέ) μέχρι τον όρμο του Καραθώνα. Η ονομασία από την ακόλουθη
τραγικήαιτία:
Όπως προαναφέραμε,οΚαπουδάνπασάςήλθεστοΝαύπλιοτο1779καιαφού
συνεννοήθηκεμετουςΤούρκουςαγάδεςκάλεσετουςΑλβανούςστοΝαύπλιο και τους
ανέβασεστοΠαλαμήδιτάχαγιανατουςμετρήσεικαινατουςδώσει,βάσειτουαριθμού,
τους οφειλόμενους μισθούς.Προϋπόθεσηόμωςγιατηνπληρωμήήτανηακόλουθη
συμφωνία:οιΑλβανοί ναανέρχονταιαπότηνΒΔπύλη καιναβγαίνουναπότηΒΑκαινα
κατευθύνονται προς το Άργος,χωρίςναμπαίνουνστοΝαύπλιοκαιναενοχλούν τους
Τούρκους.

Έτσι,τονΑπρίλιοτου1779οιΑλβανοίπεριχαρείςδιότιεπίτέλουςθαελάμβαναντον
«λουφέ»(στρατιωτικόμισθό)ανέβαινανλίγοι‐λίγοιτηνΚαρά‐Ντάπια,πουαργότεραπήρε
τηνονομασία «Θεμιστοκλής»καιαπόμιαξύλινηγέφυρακατευθύνοντανπροςτην«Ταβίλ
Ντάπια»πουαργότεραονομάστηκε«Φωκίων».Όμωςκάτωαπότηγέφυραυπήρχεχάσμα
βαθύκαιηγέφυραείχεειδικάδιασκευασθείαπότονΤζεζαερλήώστε οι Αλβανοί να
κατακρημνίζονταικατάομάδεςκαιπολτοποιημένοιναρίχνονταιπροςτηδυτικήπλευράτου
φρουρίου.Τασώματάτουςέφθανανμέχριτηθάλασσαπουβάφτηκεκόκκινη.Έκτοτεη
περιοχήονομάστηκεΑρβανιτιά
7
.
β
β
.
.


«
«
Α
Α
ρ
ρ
β
β
α
α
ν
ν
ί
ί

τ
τ
ε
ε
ς
ς


σ
σ
τ
τ


'
'


Α
Α
ν
ν
ά
ά
π
π
λ
λ
ι
ι

»
»


Μετ'όνομααυτόείναιγνωστόέναναυπλιακόάσμαπουσχετίζεταιμετοναφανισμότων
Αλβανών. Το άσμα είναι αλβανικό. Μιλάει αρχικά για τα «μπουγιουρδιά» που έστειλε ο
Τζεζαερλής Γαζή Χασάν στον Αλβανό φύλαρχο της Τριπολιτσάς, Μούρτο Άμζα. Το άσμα
δείχνειτηνπεριφρονητικήστάσητουΑλβανούφυλάρχουπροςτονΤζεζαερλή.Έναδίστιχο
είναιχαρακτηριστικό:
Ταμπουγιουρδιάʹχωχίλιακαμέναστηφωτιά!
Καισένανεσεγράφωστηνκάτωτημεριά.
γ
γ
.
.


Α
Α
ρ
ρ
β
β
α
α
ν
ν
ί
ί
τ

τ
ι
ι
κ
κ
ο
ο
ς
ς


Π
Π
ύ
ύ
ρ
ρ
γ
γ
ο
ο
ς
ς


ΜετοναφανισμότωνΑλβανώνσυνάπτεταικαιηονομασίαΑρβανίτικοςΠύργος.Μετάτην
εξόντωσητωνΑλβανώνστοΝαύπλιο,οΤζεζαερλήςέστειλε«μπουγιουρδιά»στους
εναπομείναντεςΑλβανούςκαιτουςκάλεσεναεκκενώσουντοΜοριά.Όμωςοαρχηγόςτων
Αλβανών στην Τρίπολη, Μούρτο Άμζα, όπως προαναφέραμε, κράτησε περιφρονητική
στάση, όπως λέει το παλιό ναυπλιακό άσμα.Έτσι,οΤζεζαερλήςαποφάσισενατον

κτυπήσει.Συνεννοήθηκε με τους κλέφτεςτου Μοριά, αφού συναντήθηκε μαζί τους στους
Μύλουςστις28Μαΐου1779
8
.Περίπου3.000κλέφτεςενίσχυσαντοστρατότουπουβάδισε
κατάτηςΤριπολιτσάς.ΟιΑλβανοίυπέστησανπανωλεθρία.ΟΤζεζαερλής,σ'ανάμνησητης
νίκης του,διέταξεναστηθείτρόπαιο. Πέντε χιλιάδες (5.000)κεφάλιαΑλβανώνκόπηκαν,
γδάρθηκαν και κτίστηκαν με κορασάνι ώστε να σχηματίσουν πυραμίδα.Ηθέσητου
«τροπαίου»ήτανσ' ένα χωράφι έξω από την «Πόρτα τ'Αναπλιού»,τουτείχουςτης
Τριπολιτσάς,στοχωριόΜπασιάκος. Ο Κολοκοτρώνης στη «Διήγησιν των συμβάντων της
ελληνικής φυλής», αναφερόμενος στη δράση του πατέρα του Κωνσταντίνου που
συμμετείχε στην εξόντωση των Αλβανών, ονομάζει την πυραμίδα «πύργο».ΟΠουκεβίλ
όμωςπουπέρασεαπόεκείτο1799καιείδετοκτίσμαπουείχεαρχίσεινακαταρρέειλόγω
της αποκολλήσεως μερικών κρανίων, ονομάζει το κτίσμα «πυραμίδα». Η πυραμίδα
διατηρήθηκεμέχριτο1806‐1807.ΤότεοιαγάδεςτηςΤριπολιτσάςτηνεξαφάνισανεντελώς
για να μην προσβληθεί ο Βελής,ογιοςτουΑλήΠασά, που είχε διοριστεί τότε Μόρα
ΒαλεσήςκαικατέβαινεστηνΠελοπόννησο.
δ
δ
.
.


Α
Α
ρ
ρ
β
β
α
α

ν
ν
ί
ί
τ
τ
ι
ι
κ
κ
ο
ο


μ
μ
α
α
κ
κ
ε
ε
λ
λ
ε
ε
ι
ι
ό
ό



Έτσι ονομαζόταν παλιά ένας χαραδροειδήςχείμαρρος κοντάστα Καλάβρυτα.Ηονομασία
δόθηκεκατάτο1779αλλάμετάαπόλίγολησμονήθηκε.Τοιστορικότηςονομασίαςέχειως
εξής: Όσοι Αλβανοί γλύτωσαν από την πανωλεθρία της Τριπολιτσάς,
 κατέφυγαν στη
χαράδραεκείνη,περιμένονταςναβρουνευκαιρίαγιαναπεράσουνμέσωΑιγίου(Βοστίτζας)
απέναντι στη Ρούμελη. Όμως ο στρατός του Τζεζαερλή τους παρακολουθούσε και με τη
βοήθεια των κλεφτών τους κύκλωσε και τους εξόντωσε.Έτσι, η στενωπός πήρε τις
ονομασίες«ΣτενότηςΣφαγής»,ή«Αρβανίτικομακελειό».
Σ
Σ
χ
χ
έ
έ
σ
σ
ε
ε
ι
ι
ς
ς


Ε
Ε
λ
λ

λ
λ
ή
ή
ν
ν
ω
ω
ν
ν


κ
κ
α
α
ι
ι


Α
Α
λ
λ
β
β
α
α
ν
ν

ώ
ώ
ν
ν


κ
κ
α
α
τ
τ
ά
ά


τ
τ
η
η
ν
ν


π
π
ρ
ρ
ο
ο

ε
ε
π
π
α
α
ν
ν
α
α
σ
σ
τ
τ
α
α
τ
τ
ι
ι
κ
κ
ή
ή


π
π
ε
ε

ρ
ρ
ί
ί
ο
ο
δ
δ
ο
ο


Όπως ορθά προφήτευσαν οι Αλβανοί,μετάτοδικότουςαφανισμόήρθεκαιησειράτου
αφανισμού των κλεφτών.ΟθρυλικόςΠαναγιώταρος Βενετσανάκος και ο Κωνσταντής
Κολοκοτρώνης βρήκανηρωικόθάνατοστουςπύργουςτουπρώτουστηνΚαστάνιτσατου
Ταϋγέτου. Γιαλίγο χρονικόδιάστημα οι κλέφτες λούφαξαν.Αλλάμεταξύτωνετών1785‐
1805 άρχισε να λάμπει στο στρατιωτικό στερέωμα του Μοριά το άστρο του Ζαχαριά
Μπαρμπιτσιώτη. (Για τον κλέφτη αυτό και τη δράση του βλέπε το βιβλίο μου «Ζαχαριάς
Μπαρμπιτσιώτης,οΔάσκαλοςτηςΚλεφτουριάς».εκδ.Σιδέρη,1998).
ΟκαπετάνΖαχαριάςπροσεταιρίστηκετουςΑλβανούςπουείχαναπομείνειστοΜοριά,τους
ενέταξε στις στρατιωτικές μονάδες του και τους είχε συμπολεμιστές στους αγώνες που
έκανεεναντίοντωνΤούρκων.Ουπασπιστήςτου,μάλιστα,οΜάνηςΜπουλούμπασης,ήταν
Τουρκαλβανός.ΕίναιενδεικτικήμιαφράσητουΖαχαριά από επιστολή προς κάποιον
σύντροφότου.«ΕγώΑρβανίτεςδενπολεμώ.Τουςθέλωσυντρόφουςμου».Ωστόσο,έναντι
τωνΜπαρδουνιωτώνυπήρξε‐όταντοεπέβαλλεηπερίσταση‐αμείλικτος.Στηγραμμήτου
Ζαχαριά προσπάθησε να κινηθεί και ο μαθητής του Θεόδ. Κολοκοτρώνης.Οισυνομιλίες
πουείχεμετουςΑλβανούςτηςΤριπολιτσάς,επέσπευσαντηναπελευθέρωσητηςπόληςαπό
τονεπαναστατικόστρατό.ΔιότιοιΑλβανοίδενμετείχανστηνάμυνα.Καιείναιοιμόνοιπου
σώθηκαν‐χάρηστηνεπέμβασητουΚολοκοτρώνη‐απότησφαγή.Ελληνικέςμονάδεςτους
συνόδευσαν για λόγους ασφαλείας μέχρι τη Βοστίτσα (Αίγιο)

καιαπόεκείμεπλοιάρια
έφθασαν στη Ρούμελη. Το επόμενο έτος οι Αλβανοί αυτοί στρατολογήθηκαν από τον
Δράμαλη.ΑλλάότανοστρατόςτουΔράμαληέφθασεστονΙσθμόκαιοιΑλβανοίκατάλαβαν
πως η εκστρατεία στρέφεται κατά της Πελοποννήσου, αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους κι
έφυγαν.Ήθελανναφυλάξουντη«μπέσα».Έτσι,όμως,φύλαξανόχιμόνοτηντιμήαλλάκαι
τηζωήτους.
Σ
Σ
ο
ο
υ
υ
λ
λ
ι
ι
ώ
ώ
τ
τ
ε
ε
ς
ς


κ
κ
α
α

ι
ι


Α
Α
λ
λ
ή
ή


π
π
α
α
σ
σ
ά
ά
ς
ς


ΟιΑλβανοίδενταπεινώθηκανμόνοστοΜοριάαλλάκαιστηΡούμελη.Τηνταπείνωσήτους
αυτή σκέφτηκε να εκμεταλλευτεί ο Αλής Τεπελενλής, ο μετέπειτα πασάς Ιωαννίνων.
Προκειμένου να γίνει πασάς στα Ιωάννινα, μετά το θάνατο του Κουρτ πασά (1784),
εξαπέλυσε στίφη Αλβανώνσ'όλητηΘεσσαλίαπουρήμαξανταπάντα.ΗΠύληζήτησετη
συνδρομή του.ΟΑλήςμεδόλοπήρετοπασαλίκικαιπεριόρισετηδράσητωνΑλβανών.
ΌμωςοιφιλοδοξίεςτουΑλήδενπεριορίζοντανστοπασαλίκι.Ήθελεναδημιουργήσει

ανεξάρτητο αλβανικό κράτος.Στοστρατότου,εκτόςαπόΑλβανούς, υπηρέτησαν πάρα
πολλοίΈλληνεςαλλάσεξεχωριστάσώματα.Κοντάτουσπούδασανσευψηλότεροεπίπεδο
την τέχνη του πολέμου ο Ανδρούτσος,οΔιάκος,οΚαραϊσκάκης.Ωστόσο, ο Αλής δεν
μπόρεσε, παρά τις περιποιήσεις,νακατακτήσειτηνεμπιστοσύνητωνΕλλήνων.Δεν
έβλεπανστοπρόσωποτουΑλήέναναπελευθερωτήαλλάένανάλλοτύραννο,μικρογραφία
τουσουλτάνου.
ΠερισσότεροδύσπιστοιπροςτονΑλήήσανοιανυπότακτοιΣουλιώτες.Οαρχικόςπυρήνας
των Σουλιωτών, προέκυψε από τις διαλυθείσες ‐μετά το θάνατό του‐στρατιές του
Σκεντέρμπεη.Περίπου200πολεμιστέςυπότηναρχηγίατωνΤζαβελαίωνκαιΜποτσαραίων
εγκαταστάθηκαν πάνω στα απρόσιτα Κασσιόπια Όρη και, αφού αναμείχθηκαν με το
εντόπιοστοιχείο,σταδιακάεξελληνίστηκαν.ΓράφειοεθνικόςμαςιστορικόςΚωνσταντίνος
Παπαρρηγόπουλος:
«Ήσαν δε οι Σουλιώτες κράμα Ελλήνων και εξελληνισθέντων Αλβανών.Η
αλβανικήεκράτυνετομάχιμοντηςελληνικήςπνεύμα,ηδεελληνικήενεφύσησεν
ειςτηναλβανικήνταευγενέστατααισθήματατηςφιλοπατρίας,τηςφιλομαθείας
καιτηςευνομίας.Ταδύοκάλλισταπροϊόντατουσυνδυασμούτούτουυπήρξανοι
Σουλιώται επί της Στερεάς, οι Υδραίοι και οι Σπετσιώται, κατά θάλασσαν»
(«ΙστορίατουΕλληνικούΈθνους»,έκδ.Ελευθερουδάκη,τόμ.5βʹ,σελ.146).
Ο Χριστόφορος Περραιβός,στην«Ιστορία του Σουλίου», γράφει πως οι Σουλιώτες
αποτελούσανμιακοινωνίαπολεμιστών.
«Όλητωνηγύμνασιςπαιδιόθενείναιειςταάρματα.Μεαυτάτρώγουν,μεαυτά
κοιμούνταικαιμεαυτάξυπνούν»(σελ.60).
Ο δε Κώστας Μπίρης,οπιοαξιόπιστοςαπότουςεμφανισθέντεςκαικατάκαιρούς
αλβανιστέςγράφει:
«Παρουσιάζονται στην ιστορία οι Σουλιώτες ως μια κοινότης πολεμιστών,
ωργανωμένη με αυστηρούς άγραφους νόμους, με πατριαρχική διοίκησι,με
στρατιωτικήναγωγήκαιοργάνωσι,απότηνοποίαδενέλειπεηδιατήρησις
τακτικής φρουράς» (Κώστας Μπίρης: «Οι Αρβανίτες, οι Δωριείς του νεώτερου
Ελληνισμού»,1960,σελ.289).
ΟιΣουλιώτες,παρ'όλοπουζούσανμέσαστηνεπικράτειατουΑλή,αρνούνταντηνεξουσίαν

του.Ένιωθανπωςδεντουςσυνδέειτίποτεμεαυτόν.Γι'αυτόοΑλήςθέλησενατους
εξοντώσει. Όταν το 1799 οι Γάλλοι,στουςοποίους έβρισκαν στήριγμα οι Σουλιώτες
εγκατέλειψανταΕπτάνησακαιεγκαταστάθηκανσ'αυτάΡώσοικαιΤούρκοι,οΑλήςζήτησε
τησυνδρομήτωνΑλβανώνμπέηδων.Μεδύναμη12.000ανδρώνπολιόρκησετοΣούλι.Οι
Σουλιώτες άντεξαν στη μακρά πολιορκία και επί πλέον με ορμητικήεπίθεσηέτρεψανσε
φυγή τους Αλβανούς και τους κυνήγησαν μέχρι την Πάργα. Επακολούθησαν κι άλλοι
πόλεμοιμέχριπουτελικάοΑλήςκατόρθωσεναδιώξειτουςΣουλιώτεςαπόταβουνάτους
(1803).ΟιΣουλιώτεςκατέφυγανσταΕπτάνησα.
ΟΑλήςμετάαποφάσισεναυποτάξεικαιτουςΑλβανούςμπέηδες.Αυτοίτότεέσπευσαννα
ζητήσουντησυνδρομήτωνΣουλιωτών. Εμπνευστής αυτής της ιδιότυπης αλβανο‐
σουλιώτικηςσυμμαχίαςήτανοΧασάνΤσαπάρηςαπότο ΦανάριτηςΗπείρουπουέστειλε
για συνομιλίες στα Επτάνησα τον Ιούνιο του 1804τονγιοτουΜουσά. Αντιπροσωπεία
Σουλιωτών,τηνοποίααποτελούσανοξακουστόςΦώτος Τζαβέλας,οΔήμοςΔράκος,ο
ΤούσαςΖέρβας,οΚίτσοςΜπότσαρηςκαιοΓκόγγαςΔαγκλής,έφθασεστηνΠάργακαιεκεί,
ύστερααπόσυνομιλίεςμετουςΜουσταφά πασά του Δελβίνου, Ισλιάμ μπέη Κόκκα, 
Μωχάμετ Νταλιάνη από την Κονίσπολη, Ισλιάμ Προύιου από την Παραμυθιά, Μπάλιο
Χούσου από το Μαργαρίτι και Χασάν Τσαπάρη από το Φανάρι συστήθηκε η Αλβανο‐
Σουλιώτικησυμμαχία(2Ιουλίου1804).ΆρχισανμάχεςκαιοιστρατιώτεςτουΑλήνικήθηκαν
στοΛάμαρικαιτοΦανάρι.Ησυμμαχίαόμωςδιαλύθηκεγιατίοιμπέηδεςδενθέλησαννα
επιτρέψουν στους Σουλιώτες να επανέλθουν στο Σούλι. Οι Σουλιώτες ξαναγύρισαν στα
Επτάνησα.ΟιΑλβανοίένιωθανφυλετικάπιοκοντάστονΑλήπαράστουςΣουλιώτεςπαρόλο
που οι Σουλιώτες εξακολουθούσαν να μιλούν την αλβανική παράλληλα οι πλείστοι προς
τηνελληνική.
Οι Σουλιώτες,εκτόςαπότααρβανίτικα,
 μιλούσαν ‐και οι επιφανέστεροι έγραφαν‐ στην
ελληνική. Έχει διασωθεί το ημερολόγιο τηςαιχμαλωσίαςτουΦώτουΤζαβέλα,πουείναι
γραμμένο σε μια χυμώδη κι εύρωστη ελληνική,μεπλήθοςφυσικάτουρκισμούςκαι
αλβανισμούς,ένακείμενοπουθαμπορούσενατοποθετηθείδίπλαστιςστρατιωτικές
σελίδες του Μακρυγιάννη.Το«Ημερολόγιο» παραχώρησε ο ταγματάρχης Φώτος Κ.
ΤζαβέλαςσταΓενικάΑρχείατουκράτουςκαιδημοσίευσεοκαθηγητήςΕ.Μ.Πρωτοψάλτης.

Παραθέτουμε την καταληκτική σελίδα,γιαναγνωρίσειοαναγνώστηςτογλωσσικόήθος
τωνΣουλιωτών:
«Απριλίου 20.Έρθανταχαμπέρια(=ειδήσεις) για παρίσι (= συμφιλίωση), πως
εφτειάστηκαν(=έγινεσυμφωνία),καιέρχεται(ο)ΑλήΓκέκαςκαιμεπαίρνεικαι
μεφέρνειστονΠασάκαιμουλέγειοΠασάς:ʺναπάτετώραστουΣούλιʺ.Εγώ,του
λέγω,καθώςμʹέκαμεςηεψηλότησουδενείμαιγιατουΣούλιʺ.Καιμουείπεʺνα
πας,ανμεαγαπάςʺ. ʺΠάνωʺ του λέγω.ʺΣύρεπάρετουςάλλους,μουλέγει,να
πάτεκαιανθελήσηςκατόπι,έλαʺ.Καικινήσαμανστις20τʹΑπριλίουαπότονησί
(των Ιωαννίνων) και κοιμηθήκαμαν στο Λευτεροχώρι Απριλίου 20καιστις21
αλλαχτήκαμαν (= αλλαγή με άλλους ομήρους)καιπάγειοΓηώργοςΣέχοςκαι
μειςήρθαμανστουΣούλιΑπριλίου22(1793).
Εγόοφότοςτζαβέλας
κάνοθύμηση»
(Ε. Γ.Πρωτοψάλτης: «ΤοημερολόγιοντηςαιχμαλωσίαςτουΦώτουΤζαβέλα»,
στοντόμο«ΜνήμηΣουλίου»,1973,σελ.233‐234).
Τ
Τ
ο
ο


σ
σ
χ
χ
έ
έ
δ
δ
ι

ι
ο
ο


τ
τ
ο
ο
υ
υ


Κ
Κ
ο
ο
λ
λ
ο
ο
κ
κ
ο
ο
τ
τ
ρ
ρ
ώ

ώ
ν
ν
η
η


γ
γ
ι
ι
α
α


ε
ε
λ
λ
λ
λ
η
η
ν
ν
ο
ο
α
α
λ

λ
β
β
α
α
ν
ν
ι
ι
κ
κ
ό
ό


κ
κ
ρ
ρ
ά
ά
τ
τ
ο
ο
ς
ς


Το 1805 εξαπολύεται ο μεγάλος διωγμός κατά των κλεφτών της Πελοποννήσου.

Εξοντώθηκαν οι Ζαχαριάς, Γιαννιάς, Πετμεζάς. Οι Κολοκοτρωναίοι καταδιώκονται
νυχθημερόν. Πολλοί εξοντώθηκαν, όπως ο ξακουστός Γιάννης Κολοκοτρώνης, ο
επιλεγόμενος Ζορμπάς. Ο Θεοδωράκης καταφεύγει στη Ζάκυνθο (1806). Διατηρεί όμως
σχέσειςμετονξακουστόΑλήΦαρμάκη.ΟΑλήςτωνΙωαννίνωνθέλειναεπεκταθεί,μετάτη
Στερεά,μέχριτοΜοριά.Το1807κατορθώνειναδιοριστείΜόραΒαλεσής.ογιοςτουΒελής.
Στόχος του είναι να υποτάξει όχι μόνο τους ανυπότακτους Μανιάτες αλλά και τους
ΜπαρδουνιώτεςκαιΛαλιώτεςΤουρκαλβανούς.ΟΒελήςμεσκληρήπροσπάθειαπετυχαίνει
την υποταγή των ομοεθνών του. Όχι όμως και των Μανιατών.ΤονΑλήΦαρμάκη,στον
αγώνα του εναντίον του Βελή,ήλθεναενισχύσειτο1808 από τη Ζάκυνθο ο Θεόδ.
Κολοκοτρώνης.ΟΑλήΦαρμάκηςείχεπολιορκηθείστονπύργοτουστοΜοναστηράκι της
Γορτυνίας.ΕκείήλθεκαικλείστηκεμαζίτουοΚολοκοτρώνης.
Η πολιορκία κράτησε πολύ.Ότανσυμπληρώθηκαν30ημέρες,οΒελήςπρότεινεστονΑλή
ΦαρμάκηναπαραδώσειτονΚολοκοτρώνηκαιθατουσυγχωρεθούνόλαταπταίσματάτου.
ΟΦαρμάκης,σύμφωναμετηδιήγησητουΓέρου,αποκρίθηκε:
«Ανείναιτηςτιμήςκαιτηςπαλληκαριάςναδώσωέναφίλομου,όπουήρθεναμε
βοηθήσειαπότανησιάκαιεγώημπορώνατοκάνω»(όπ.παρ.,σελ.88).
ΟΒελήςτουείπεπωςείναικρίμα«ναχαθείτόσηΤουρκιάδιάένανάνθρωπο».ΟΦαρμάκης
όμως έμεινε άκαμπτος.ΟΚολοκοτρώνηςζήτησενατονπαραδώσουνγιαναγλυτώσουν.
ΌμωςοιΑλβανοίμ'έναστόμααποκρίθηκαν:«Χάσια,όλοιναχαθούμε,αυτόδενμπορούμε
να το κάμομε». Οι Τούρκοι έφτιαξαν υπόνομο («λαγούμι») κι έβαλαν χίλιες οκάδες
μπαρούτιγιαναανατινάξουντονπύργο.Οικλεισμένοιτοκατάλαβανκιέφτιαξανκιαυτοί
«κόντρα λαγούμι»γιαναπιάσουντουςλαγουμιτζήδες.Αυτότουςέσωσετηζωή.Διότι οι
Τούρκοι την εξηκοστή τέταρτη ημέρα της πολιορκίας πυροδότησαν το λαγούμι, τα αέρια
βρήκανέξοδοδιαφυγήςκιέτσιοπύργοςέμεινεαβλαβής.
Ακολούθως Τούρκοι και Αλβανοί ήλθαν σε συμβιβασμό. Ο Κολοκοτρώνης «να υπάγει
απείραγος»στηΖάκυνθοκαιοΑλήΦαρμάκηςναδιατηρήσειτονπύργοτου.Ο
ΚολοκοτρώνηςπέρασεαπότουΛάλακαιαπόεκείπήγεστοΠυργίκαι «εμβαρκαρίσθηκε
υγιής»γιατηΖάκυνθο.ΕκείήλθεσταλμένοςαπότονΒελήοαδελφόςτουΑλήΦαρμάκηνα
τον καλέσει στην Τριπολιτσά για συνομιλίες. Στόχος του Βελή ήταν να τον εξοντώσει.Ο
αδερφόςόμως τουΑλήΦαρμάκη,πουσυνοδευόταναπόπρόσωπατηςεμπιστοσύνηςτου

Βελή,βρήκετρόποναυποδείξειστονΚολοκοτρώνητονκίνδυνο:τοναγκάλιασετάχαγιανα
τονφιλήσεικαιτουδάγκωσετοαφτί!ΟΚολοκοτρώνηςκατάλαβε.Λέειοίδιος:«Τουςείπα:
‐Πηγαίνετεκαιέρχομαι».
Μαδενπήγε.ΑντίθεταήλθεοΑλήΦαρμάκηςστηΖάκυνθο.Κιεκείσυνέλαβαντοακόλουθο
σχέδιο:
ναπάνεστοΠαρίσικαινασυναντήσουντονΝαπολέοντα.Γιατονσκοπόαυτό
ταξίδεψανστηνΚέρκυρακαιβρήκαντονΓάλλογενικόδιοικητήΕπτανήσου(οιΓάλλοιείχαν
επανέλθεισταΕπτάνησα)Δονζελότ,οοποίοςτουςέπεισεναμηφύγουναλλάμαζίτουνα
καταρτίσουν σχέδιο δράσης.Τοσχέδιοαυτόπροέβλεπετηδημιουργίαενός
ελληνοτουρκικού κράτους στο Μοριά, το όποιο θα ήταν στην ουσία ελληνοαλβανικό υπό
τηνεπικυριαρχίατουσουλτάνουκαιυπότηνπροστασίατωνΓάλλων.
Ο Κολοκοτρώνης ‐παρ'όλοπουσταπροεπανασταστικάγεγονόταείναιιδιαίτερα
λακωνικός‐σεό,τιαφοράστοσχέδιοαυτόείναιπολύεξιστορητικύς.Φαίνεταιπωςκαιμετά
τηνΕπανάστασηέδινειδιαίτερησημασίαστηνελληνο‐αλβανικήσύμπραξη.Γράφει,λοιπόν,
ταακόλουθα:
«Το σχέδιον ήτον ότι όλα τα κάστρα της Μεσσηνίας, της Πάτρας,της
Μονεμβασίας,άμαεβγούμε(εννοεί στο Μοριά)νακηρυχθούνυπέρημών.Και
ήλθανόλοιοιΤούρκοικαιΡωμαίοιοισημαντικοίκαιομίλησανειςτηνΖάκυνθο,
νακάμομενμtaκυβέρνηση, συνθεμένη από 12 Τούρκους και 12 Έλληνας να
κυβερνούν τον λαόν.ΟιΤούρκοι,επίσης, να καταδικάζονταικαθώςοι Έλληνες.
Τους νόμους τους είχαμε εγγράφους εις τους Κόρφους (Κέρκυρα)απότον
Δονζελότ.Ησημαίαμας,απότοέναμέροςτοφεγγάρικαιαπότοάλλοτοΣταυρό,
καιτοσχέδιόνμαςήτο,άμαεπατούσαμετονΜορέανακάμομεαναφορέςειςτον
Σουλτάνο και να του λέγομεν: «Ημείς δεν αποστατήσαμε εναντίον σου,πλην
εναντίοντουτυράννουτουΒελήπασα.ΚαιοΔονζελότηκούετο(συνεννοείτο)με
τονΣεμπαστιάνη,πρέσβινειςτηνΚωνσταντινούπολη,ώστεναεμποδίσουντον
Σουλτάνοδιάκάθεκίνημα.Ομυστικόςμουσκοπός,αφούεμβαίναμεκαιεπιάναμε
όλαταφρούρια,τότετοεκάμναμεεθνικότεροκαιεχαλούσαμετουςΤούρκους.Αι
περιστάσειςήθελανμεοδηγήσειτιέμελλαναπράξω.Ειςτοσχέδιόνμαςήτονότι
ανμαςκάμειχρείαναεβγάνομεέωςδεκαπέντεχιλιάδεςΕπτανησίους.Διάτρεις

ημέρες και νύχτες εγώ,οΑλήΦαρμάκηςκαιοΔονζελότμεέναγραμματικό
εκάμαμε το σχέδιο αυτό και προετοιμάσαμε όσα έμελλαν να γίνουν»
(
Κολοκοτρώνη:όπ.παρ.,σελ.91).
Σ'εφαρμομήτουσχεδίουαυτούοΚολοκοτρώνηςκαιοΑλήΦαρμάκης, αφούπήραν
χρήματα από τον Δονζελότ, πέρασαν στην Τσαμουριά (Θεσπρωτία) κι άρχισαν να
στρατολογούν Αλβανούς εχθρούς του Αλή πασά. Συγκέντρωσαν στην Πάργα 3.000
Τσάμηδες και τους μπαρκάρισαν για την Λευκάδα (Αγία Μαύρα).Εκείέφθασεκαιο
Κολοκοτρώνης με 600δικούςτου.Όμωςμιααιφνίδιατροπήέφερετηνανατροπήτου
σχεδίου.ΟιΆγγλοιπήραντηΖάκυνθο,έδιωξαντουςΓάλλους,συνέλαβαν400Έλληνεςκαι
άρχισαν να στρατολογούν άλλους για να υπηρετήσουν στο δικό τουςστρατό.Λέειο
Κολοκοτρώνης: «Το σχέδιοεχάλασε μετην παρρησία (εννοεί παρουσία)τωνΆγγλων».Εν
τω μεταξύ αρρώστησε από «λυσεντερία»στηΖάκυνθοοΑλήΦαρμάκης.Έφυγεγιατο
Μοριά και πέθανε στου Λάλα.ΈξοχηηπεριγραφήτουΚολοκοτρώνη: «Ο Αλή Φαρμάκης
είχε40χρόνους,μαυρουδερόςκαικίτρινοςκαιδι'αυτότονέλεγαν«Φαρμάκη»,κοντότερός
μου,λιανός,πολλάφρόνιμος,πιστός,σιωπηλός,θυμώδης» (όπ.παρ.,σελ. 91).Ο
Κολοκοτρώνηςέκανεξανάτοτόλμημα
:«ΑφούέμαθαότιαπέθανεεβγήκαειςτονΜορέα
καιεπήγαειςτονΛάλαδιάναπαρηγορήσωτηφαμίλιατου».
Ο
Ο
ι
ι


ε
ε
λ
λ
λ

λ
η
η
ν
ν
ο
ο
α
α
λ
λ
β
β
α
α
ν
ν
ι
ι
κ
κ
έ
έ
ς
ς


σ
σ
χ

χ
έ
έ
σ
σ
ε
ε
ι
ι
ς
ς


κ
κ
α
α
τ
τ
ά
ά


τ
τ
η
η
ν
ν



Ε
Ε
π
π
α
α
ν
ν
ά
ά
σ
σ
τ
τ
α
α
σ
σ
η
η


κ
κ
α
α
ι
ι



τ
τ
α
α


μ
μ
ε
ε
τ
τ
έ
έ
π
π
ε
ε
ι
ι
τ
τ
α
α


χ
χ
ρ

ρ
ό
ό
ν
ν
ι
ι
α
α


ΌτανπιαοισυνθήκεςγιατηνΕλληνικήΕπανάστασηείχανωριμάσει, η Φιλική Εταιρεία
μέσωτουπροξένουτηςΡωσίαςστηνΠάτραΙω. Παπαδιαμαντόπουλου (παππού του
μεγάλου ποιητή Ζαν Μορεάς) θέλησε να προσεταιρισθεί τον Αλή πασά.Όντωςαυτός
κινούμενοςπάνωστοσχέδιοτηςαυτονομίαςείχεσχηματίσειστρατιωτικάτμήματααμιγώς
ελληνικά,σταοποίαπροσετέθησανστατέλητου1820καιοιΣουλιώτες.Ήδηοαγώναςτου
Αλή εναντίον του σουλτάνου είχε αρχίσει. Λίγους μήνες μετά άρχισε και η Επανάσταση.
ΌτανοιΤουρκαλβανοίαντελήφθησανότιοιΈλληνεςείχανκηρύξειαγώναεθνικόκαιαπλώς
βοηθούσαν τον Αλή για να περισπούν τις δυνάμεις του σουλτάνου, εγκατέλειψαν τον
ομοεθνήτουςκαικηρύχτηκανσουλτανικοί.ΈτσιγύρωαπότονΑλήέμεινανλίγοιΈλληνες,
ανάμεσαστουςοποίουςκαιοΚαραϊσκάκης.
ΌτανσκοτώθηκεοΑλής,οιΤουρκαλβανοίυπότηνηγεσίαισχυρώναρχηγών,όπωςοΟμέρ
Βρυώνης,Κεχαγιάμπεης,Μουσταφάμπεης. αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος του
σουλτάνουκατάτωνεπαναστατημένωνΕλλήνων.ΑνδενήσανοιΑλβανοί,ηΕπανάσταση
θα είχε επιβληθεί και στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, ίσως και στη Δυτ.Μακεδονία.Ο
αγώναςθατελείωνεσύντομαμεσχηματισμόευρύτερουελληνικούκράτους,πράγμαπου
θαήτανεπωφελέςκαιγιατουςίδιουςτουςΑλβανούς.Ωστόσο,ακόμηκαιστηδιάρκειατου
πολέμου αγωνιστές,όπωςοΚολοκοτρώνης, πίστευαν στην ελληνοαλβανική συνεργασία.
Έχουμεήδηαναφερθείστησυνθηκολόγησηκαιδιάσωσητων3.000Αλβανώντης
Τριπολιτσάς.Επίσης, οι Αλβανοί του Ακροκορίνθου, αφού ήλθαν σε συνεννόηση με τον

Κολοκοτρώνη,επιτάχυναντηδιαδικασίατηςπαράδοσήςτου.Πιστεύεταιότικαιτοφρούριο
τωνΠατρών,τοοποίουπεράσπιζεο ικανόςΓιουσούφπασάςθαέπεφτεμεπαράδοση,αν
αφηνότανοΚολοκοτρώνηςνασυνεχίσειτηνπολιορκίακατάτο1822.ΟΚολοκοτρώνηςείχε
αρχίσειεπαφέςμετουςέγκλειστουςστοφρούριοΛαλιώτες,μετουςοποίους είχε παλιά
γνωριμία.ΣυνομιλίεςμεσκοπότηνπαράδοσητουφρουρίουτηςΝαυπάκτουείχαναρχίσει
το 1824καιοιεκείΑλβανοί,αλλάπρόφθασεοΓιουσούφπασάςναμεταφέρειστοΡίο
αυτούςπουείχαντηνπρωτοβουλίαγιαπαράδοση.
Τέλος, στα χρόνια του Ιμπραήμ το αλβανικό στοιχείο που είχε απομείνειστοΜοριά
αναθάρρησεκαιπολέμησεστοπλευρότου.Μπόρεσε,όμως,οΚολοκοτρώνηςνασυνάψει
μαζίτου συμφωνίεςκατάτο1828καιέτσιεξασθένησεηδύναμητουΙμπραήμ.Βάσειτων
συμφωνιών αυτών οι Αλβανοί θα έφευγαν από το Μοριά έχοντας ως εγγύηση ομήρους,
αφού πρώτα άφηναν ελεύθερους τους αιχμαλώτους που είχαν συλλάβει στα χρόνια της
απόλυτης σχεδόν κυριαρχίας του Ιμπραήμ.Πραγματικά, διαπεραιώθηκαν στη Στερεά και
διά ξηράς έφθασαν στην πατρίδα τους,έχοντας μαζί τους και τους Έλληνες ομήρους.Οι
αλβανόφωνοιπου είχαν μείνει στο Μοριά,αφούυπέστησαν όλεςτιςφοβερέςδοκιμασίες
τουδεκαετούςεπαναστατικούαγώναείχαναποκτήσειεδραίοελληνικόφρόνημακαιείχαν
κάνειπιατηνεπιλογήτους.Θεωρούσαντονεαυτότουτμήματουελληνικούέθνους.Τοίδιο
καιοιΑρβανίτεςτηςΑττικήςκαιτηςΒοιωτίας.Ησυμμετοχήτουςστονεπαναστατικόαγώνα
καθόρισετηνεθνικήτουςσυνείδηση.ΘαμπορούσανναταχθούνστοπλευρότωνΤούρκων,
όπωςέκανανοιΑλβανοίτουΒορρά.Δεντοέπραξαν,απεναντίαςυπέστησαν τα πάνδεινα
απόανθρώπουςομογλώσσους.ΑπότότεανοίχθηκεχάσμαβαθύανάμεσαστονΑλβανόκαι
στονΑρβανίτη.
Η αντίθεση αυτή οξύνθηκε ακόμη περισσότερο επειδή και κατά τη μετεπαναστατική
περίοδοοιΑλβανοίακολούθησανμιαανθελληνικήτακτική,παράτογεγονόςότιοιΤούρκοι
πλήρωσαν τις υπηρεσίες τους με θάνατο,όπωςθαδούμεπαρακάτω.Έτσι, εξαιτίας των
αλβανικών αντιδράσεων, τις οποίες υποκινούσε η Ιταλία, ματαιώθηκε η προσάρτηση της
ΗπείρουπουείχεεπιδικασθείστηνΕλλάδαμετηΣυνθήκητουΒερολίνου(1878).Αλλάκαι
μετά,κατάτουςΒαλκανικούςΠολέμουςκαιτουςμετέπειταχρόνους,ητακτικήτων
Αλβανώνήταν πάντααρνητική και συχνάεπιθετική εις βάροςτωνΕλλήνων.Τοκλίμαδεν
φαίνεταιναάλλαξεστουςκαιρούςμας,παράτογεγονόςότιηΕλλάςουσιαστικάσυντηρεί

τημισήΑλβανίακαιφιλοξενεί600χιλιάδεςΑλβανούςσταεδάφητης
.
Ε
Ε
π
π
ί
ί
λ
λ
ο
ο
γ
γ
ο
ο
ς
ς


τ
τ
ο
ο
υ
υ


μ
μ

ε
ε
λ
λ
ε
ε
τ
τ
ή
ή
μ
μ
α
α
τ
τ
ο
ο
ς
ς


Ο Μακρυγιάννης στα «Απομνημονεύματά» του αναφέρεται σε έναν ισχυρό μπέη,τον
Ισμαήλ Μπένι Κόνιτζα, ο οποίος στην αρχή του ελληνικού αγώνα, απευθυνόμενος στους
ομοθρήσκουςτου,ΑλβανούςκαιΤούρκους,λέειταακόλουθα:
«Πασάδεςκαιμπέηδεςθαχαθούμε.Θαχαθούμε!ομπέηςτουςλέει,ότιετούτοςο
πόλεμος δεν είναι μήτε με τον Μόσκοβον,μήτεμετονΕγγλέζο,μήτεμετον
Φραντζέζο.Αδικήσαμετονραγιάκαιαπόπλούτηκαιαπότιμήκαιτον
αφανίσαμε και μαύρισαν τα μάτια του και μας σήκωσε ντουφέκι.Καιο
Σουλτάνος το γομάρι δεν ξέρει τι του γίνεται, τον γελάνε εκείνοι που τον

τρογυρίζουν.
Καιηαρχήείναιετούτη,όπουθαχαθείτοβασίλειόνμας»(«Απομνημονεύματα»,
έκδ.Βλαχογιάννη,Αʹ,σελ.24).
ΜετηντελευταίαφράσηοΑλβανόςμπέηςεννοείπωςηΕλληνικήΕπανάσταση θα γίνει
αφετηρίαδιαλύσεωςτηςΟθωμανικήςΑυτοκρατορίας.Όπωςκαιέγινε.
***
ΣτηδιάρκειατηςπολιορκίαςτουΑλήπασάαπότιςτουρκικέςδυνάμεις,γεννήθηκεστη
σκέψηπολλώνΑλβανώνπουυπηρετούσανστοστρατότουΑλήηιδέανασυμμαχήσουνμε
τους επαναστατημένους Έλληνες και κυρίως με τους σκληροτράχηλους Σουλιώτες
9
.
ΕκπρόσωποςτωνΑλβανών,οΤαχήρ Αμπάζης, κατέβηκεστοΜεσολόγγιγιανα
συναγροικηθείμεΈλληνεςαξιωματούχους.Δενδόθηκεκαμμίασημασίαστοδιάβημάτου.
«ΟιδικοίμαςδενδείχνανεκαμμίαδιαφοράανάμεσαστουςΑρβανίτεςκαιτουςΤούρκους»,
γράφει ο Δημ.Φωτιάδης(«Η Επανάσταση του '21»,τόμ.Β',σελ. 147).Όντως,η
χρησιμοποίηση των Αλβανών από το σουλτάνο σαν μαστίγιο κατάτωνχριστιανών,είχε
κάνει τους Έλληνες να μη βρίσκουν διαφορά ανάμεσα στον Τούρκο κατακτητή και στον
Αλβανόσυνεργάτητουκατακτητή.ΗάρνησητωνΕλλήνωννασυμπράξουνμετους
ΑλβανούςώθησετουςτελευταίουςνασυνεργασθούνμετονΧουρσίτ.ΜεαρχηγότονΟμέρ
ΒρυώνηστάθηκανστοπλευρότουστονπόλεμοεναντίοντουΑλήκαιμετάτοθάνατοτου
τελευταίου στράφηκαν εναντίον των Ελλήνων.ΕίναιενδεικτικόότικατάτηνΕπανάσταση
φιλέλληνες απ'όλαταμέρητηςγηςήλθανκαιπολέμησανεναντίοντωνΤούρκων.Ακόμη
καιτσιγγάνοικαιΤούρκοικαιέναςΑιγύπτιοςμουσουλμάνος.ΟυδείςΑλβανός.ΟιΑλβανοί
προσέφεραν, έναντι μισθού βέβαια, τα πάντα στους Τούρκους.Όμως, τι προσέφεραν οι
Τούρκοι στους Αλβανούς όταν τελείωσε ο ελληνικός αγώνας;Ιδούτιγράφειομεγάλος
ιστορικόςμαςΚωνσταντίνοςΆμαντοςστοπολύτιμοαλλάδυσεύρετοσήμεραβιβλίοτου«Οι
ΒόρειοιΓείτονεςτηςΕλλάδος»(Αθήνα,1923,σελ.149).

«ΟΜέγαςΒεζύρηςΡεσίτΠασάςεκάλεσενειςΜοναστήριοντηςΠελαγονίαςτουςαρχηγούς
των πολεμησάντων κατά της Ελλάδος Αλβανών διά να πληρώσει εις αυτούς μισθούς και

έξοδα.Προσήλθανπερίπου400‐500 φύλαρχοι και άλλοι Αλβανοί πρόκριτοι. Αφού τους
υπεδέχθη ο Ρεσίτ καλώς και προσέφερεν εις αυτούς γεύμα, διέταξε κατά τινα παράταξιν
του στρατού νατουφεκίσωσιτουςθεωμένουςΑλβανούς. Τοιαύτη περίπουήτο πάντοτε η
αμοιβήτωνΑλβανώνδιάταςυπηρεσίαςπροςτουςΤούρκους»
10
.

Ε
Ε
Π
Π
Ι
Ι
Μ
Μ
Ε
Ε
Τ
Τ
Ρ
Ρ
Ο
Ο


Τ
Τ
Ο
Ο



Κ
Κ
Ο
Ο
Σ
Σ
Σ
Σ
Υ
Υ
Φ
Φ
Ο
Ο
Π
Π
Ε
Ε
Δ
Δ
Ι
Ι
Ο
Ο
:
:


Η

Η


Ι
Ι
Σ
Σ
Τ
Τ
Ο
Ο
Ρ
Ρ
Ι
Ι
Α
Α


Κ
Κ
Α
Α
Ι
Ι


Τ
Τ
Α

Α


Μ
Μ
Ν
Ν
Η
Η
Μ
Μ
Ε
Ε
Ι
Ι
Α
Α


Τ
Τ
Ο
Ο
Υ
Υ


Η
Η



θ
θ
έ
έ
σ
σ
η
η


Κοσσυφοπέδιο ακούμε και Κοσσυφοπέδιο δενξέρουμε.Ουσιαστικάτοαγνοούμεκαιδεν
κατανοούμεγιατίοιΣέρβοιτοθεωρούνσανκοιτίδατουςήσανιερότόποτουςκαιγιατίοι
Αμερικανοί ενδιαφέρονται για τον έλεγχό του. «Εναρχήηνοτόποςκαιηθέσις».Το
ΚοσσυφοπέδιοήΚόσσοβοκατέχειμιαπρονομιακήαπόοικονομικήκαι στρατιωτικο‐
πολιτικήάποψηθέσηστονευρωπαϊκόκαιευρύτεραστονευρασιατικόχώρο.Αποτελείστο
σύνολότουέναοροπέδιοσεσχήματραπεζιού,πουτομήκοςτουείναι55χιλιόμετρακαιτο
πλάτοςτουπερίπου25.ΤοκαθαυτόΚοσσυφοπέδιοεκτείνεταιπροςΒ.τουΣκάρδουκαιστο
ΝΑτμήματουυπάρχειηπόληΠρίστινακαιστοΒΔηπόληΜητροβίτσα.Απότοοροπέδιο
αυτό,πουυπέρκειταιόληςτηςΒαλκανικής,μπορείμιαμεγάληδύναμημεπυραύλους
μεγάλουβεληνεκούςναελέγχειόλησχεδόντηνΕυρώπη,τηΜεσόγειοκαιτηΔυτ.Ασία.
Πέρααπόαυτό,απότοΚοσσυφοπέδιοδιέρχονταιβασικοίοδικοίάξονες:οιπροςΝ.
οδεύσεις Μητροβίτσας ‐ Σκοπίων ‐ Θεσσαλονίκης,Πρίστινας‐Μοναστηρίου‐Λάρισας,
Πρίστινας‐Πρισρένης‐ΔυρραχίουκαιπροςΒ.οιοδεύσειςΠρίστινας‐Μητροβίτσας–Νόβι
ΠαζάρκαιΠρίστινας‐Νις.Πέρααπόαυτό,τοΚοσσυφοπέδιοελέγχεικαιτηνκύριαόδευση
Βελιγραδίου‐Θεσσαλονίκης.ΑπόάποψηπλούτουμπορείτοΚοσσυφοπέδιοναείναιορεινό
και να προσφέρεται για κτηνοτροφία (αυτό εξηγεί και τη μεταπολεμική υπεραύξηση των
Αλβανών),ωστόσοδιαθέτεικατάτοανατολικότμήματουπλούσιαμεταλλείαπουμεκάθε
θυσίαθακρατήσειηΣερβία,σεπερίπτωσηδιανομής
.

Η
Η


μ
μ
ά
ά
χ
χ
η
η


τ
τ
ο
ο
υ
υ


Κ
Κ
ο
ο
σ
σ
σ
σ

υ
υ
φ
φ
ο
ο
π
π
ε
ε
δ
δ
ί
ί
ο
ο
υ
υ


Το Κοσσυφοπέδιο είναι ιερός τόπος για τους Σέρβους γιατί εκεί έχουνγραφτείοιπιο
αιματηρές και πιο λαμπρές σελίδες της Ιστορίας τους. Κατά πρώτον στο Κοσσυφοπέδιο
έγινεημεγάλημάχη που έκρινε την ελευθερίαόχιμόνοτηςΣερβίαςαλλάολόκληρηςτης
Βαλκανικής, ίσως δε και της καταρρέουσας αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως.Οι
ΟθωμανοίμετονφοβερόΜουράτΑ'(1359‐1389)είχανκατακτήσειτιςκυριώτερεςπόλεις
της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας: Αδριανούπολη, που έγινε δεύτερη μετά την Προύσα
πρωτεύουσά τους, Φιλιππούπολη, Σέρραςκαι υποχρέωσαν τοναυτοκράτορα Μανουήλ Β'
Παλαιολόγο να τους πληρώνει ετήσιο φόρο.ΑκολούθωςοΜουράτκατέλαβετηνΚρόια
(Κρούγια)στηνΑλβανία,τηΣόφια
καιτηΘεσσαλονίκη.Προτουενδεχομένουμιαςπλήρους

υποταγήςολόκληρηςτηςΒαλκανικής,συνασπίστηκανοιηγεμόνεςτηςΣερβίας,Βουλγαρίας,
Βοσνίας βοηθούμενοι από τους Ούγγρους και τους Αλβανούς.Ηκρίσιμημάχηέγινεστο
Κοσσυφοπέδιο ανάμεσα στους Σέρβους υπό τον Στέφανο Γκερμλιάνοβιτς (=
Γαβριηλόνοβιτς)καιτονΜουράτ. Στη μάχη αυτή οι Σέρβοι νικήθηκαν ολοκληρωτικά.
Περίπου 35.000 χριστιανοί και 100.000 Τούρκοι σκοτώθηκαν.Έναλαϊκότραγούδι,το
«Πέσμα», λέει πως το σερβικό κράτος πνίγηκε στο αίμα.ΗμάχητουΚοσσυφοπεδίου
καθόρισεενπολλοίςτηντύχητηςΒαλκανικήςκαιτηςΚεντρικήςΕυρώπης.