-ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΣ
ΑΝθΡΩΠΟΥΣ"
Προβλήματα
μεθόδου
και
~έλ~ης
της
επιστήμης
ΙΞιιψtλεια
σειράς:
Κ.
Γι!μpό;·ίouι

Γ. r,,·O/Jι·rapο,Μη.;
J.
Ρ.Κ.
Feyerabcnd.
Γι'ι:,a"
ί'ΗΙ
ι:),ι;,;ο,:ροι ;
ανΟΡι:ΙΙΙOl";
Mι:τ6φρcιση:
Γιιiι'\'"ς
Tζαβiφας
Τίτλος
n:pcιιtotUll'o",:
E,kmnIII';'f
fiί,

.r,e;e
Mensdιrn
•
Για
την
ι:λληνιιcι'ι
Ύλώσσa:
Eιcδόσεις
tfrtxρo\'O
eqIata
θι:σσυλoνίιcη:
Δωk"-:ΙΙ\'ι'ισOlJ
25.
τηλ.
5JI.517
A0ι'lvσ:
BaAoωpitOlJ
12.
τηλ.
36.28.501
PauI
Κ.
Feyerabend
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ
ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ
Μετάφραση:
Γιάννης
Τζαβάρας

Εκδόσεις
IUΎXpova
Θέματα
Θεσσαλoνίιcη
1986
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
αελ.
ΠΡΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
ΤΟΥ
ΜΕΤΑΦΡΑΣ7Ή
•.• • •.
7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΣΤΗΝ
Α'
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ
εΚΔΟΣΗ
(1979)
•.
0.0
•••••••
9
ΠΡΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
rnι
Β'
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ
εΚΔΟΣΗ
(1980)
•.
0.0

•••
12
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΣΤΗ
Β'
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ
εΚΔΟΣΗ
(1980)

12
~HΓHΣH
ΕΝΝΟΙΏΝ

.••.•• •• •• •.•.•.• •.•••.•• ••
26
ΜΕΡΟΙ ΠΡΩΤΟ
ΛΟ}'lκή
και
πράξη
Ι.
Ο
μύθος
γύρω
από
τη
λιη,κι}
ΚΩΙ
μεpΙKlς
IIlld
ΓΙ';

πιο
πpόtιφαΓΙ~
ΔUΑΙίoλίες
ΓΟ'"
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
27
].
Ο,
llαpαδ6tιr.'ζ
και"
J.ι:ΙΓoυp)';ιι
τouς

37
J.
ΛO)'IA"ιj
'iaJ
π,Ράς.ιι
• • • • ••• • • •
SS
4.
Στοιχεία
tIxcrIKloΊIoU
.•••••••••••••••••••.•.•••••••••••.•••
63
5.
Η
KOΙΙμO}.O)'ΙΚιj
Ι.:ΡΙΓΙΚι}
τω.·

,:pιr"plωι'

73
6.
_Aιιyιlιίιιιι
goes- (=
·Ολα
ι;πιτΡιποιιιται)
•.•••••••• •.••
~
•
89
1.
Kυpιuκdτικo/
αVf.ιΥνώα'τες.
αναJ ιpάβ"τOl
και
ιrpoπα)'ανδιaτ;;;
•
92
ΜΕΡΟΣ
ΔΕΥΤΕΡΟ
Ε7fιιπ;'μη
για
Eλr.iιθεpoΙX;
λν8pώ7foυς:
ι.
ΤρΙα
tpwrltpara
• •• •• •.

••• ••
.
•
101
1.
Η
επικΡάτ"",,
τωιιι
cπι"τιιμωl'
απ,;ιλι;Ι
r"
διιμΟΚΡιιτΙα
• • •
110
J.
Το
φdvrMpιI
του
"χcτικιομού
• • • • •••• •
Ι
19
4.
Οι
διιμoκpιιτlκtι;
ι;πιτροπέι;
ΙΙΠOfHU1lζOVI'
εΜι'τια
"r"l,
*ιιλιjOι:ιιιιo

και
"τ"
)'ιοώμ"
Πι)I'
ι;ιδικι;)ν

141
5.
Οι
cιδικοΙ
dWII
ι'εμάτοι
πpoκατιιi~"ι;ις·
δειιι
μΙΙοΡούμc
να τους
ι;μπuιτtιJόμα"τι
και
ιιμπι;ι
να
ι:pr.vvoiJpt
r.traIίP'ΒWς
τις
πpoτά"ι:~
τους

IS2
6.
Η
πιιΡάδοξ"

πφlιιτωtι"
τιις
A"τpoλo;'lιις
.•• • •• •.
161
7.
Οι
μιι
"δlκοl
μΠοΡούν
"·01
οφι;Ιλοιιν
1'/1
ι:ιrιτιιpool'
τις
επl"τι;μες
169
8.
Τα
μεΟοδολΟΥικά
ειιιχι:ιρι;μιιτο
δεν
μπορoiJν
να
ιιποδι-Jςouν
ότι
οι
ttfuιrltpr.J;
ι;Ιιοαl
IIi'Wrι:pες

ιιπι)
άλλες
παpαι5dtιι:lι;
•• •• •••
173
9.
Ούτε
dWII
ΟΙ
ι:ιruιrtίpr~
πpoτιμόrqιι;ς
r.{IIIfloς
ΤΜ'
r.lfIrw;·pdrwp
roιις

178
10.
Ο
ρόλος
τωι'
uιlt1τημιiιν
μiιια
,,1:
μιιι
r.λr.MJι:ριι
,,·OII'U)IιIm
••••••
I8S
Ι/.

Η
ι,αrα)'f'J)·Ι;
ιωι·
ιδειί.ιl"
ιοιι
Ηι.ιΡόι'ιος
δο,.;ιμ;οο
.••.•• • •.
190
ΜΕΡΟΣ
ΤΡΙΤΟ
Η
Ύιοωσιο(ι:πισιημο)λσΥ;α
-
Μια
παλιά
απάτη
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
• • •.•.•••••••••••
.

2IS
Μια
μιιι:ρΙ;
tιιιζΙ;ι"""
:·,α
"ιiιroια
μεγάλα
λό)"ια
•••• •••••• ••••

247
Eλλ"ι'O)'εpμa

ιιo;ό
γλWlJtιιipι
• •• • •.•.•.•.• • •.•.•
263
Tεpμol'Ol".li.III·,ιo;d
j'lfOJOtιό.pι
•.• •.••••••••••••••••••••••••.••
264
ΠΡΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
ΤΟΥ
ΜΕΤΛΦΡΛΣΤΗ
Ο
PauI
Κ.
Feyerabend
Ύεννήθηιcε
το
1924
στη
Βιέννη.
ΣπoUΔασε
Αστρονομία.
Μαθηματικά
και
Ιστορία
στη
Βιέννη,

eεotpιιctc;
εaιστήμες
στη
ΒαΙμάρη.
Φιλοσοφϊα
στο
Λονδίνο
και
στην
Kon:eyχiyη.
Από
το
1958
υχηρε:τεί
ως
ιcαθηγητής
ΦιλοσοφΙας
στο
Πανεπιστήμιο
τou
Berkeley
της
Καλιφόρνια
(Η.Π.Α.),
από
το
1980
είναι
ταυτόχρονα
καθηγητής

Επ:lστημολοΥΙιις
στο
Πολυ·
τεXvείo
της
Ζυρίχης.
Το
παρόν
βιβλίο
ειcδόθηιι:ε
Υια
πρώτη
φορΙΙ
σε
απλιιct'ι
γλώσσα
το
1978
απ:ό
τον
ειcδoτικό
οίκο
New Lefi Books
με
τίτλο
Sc;ence
;rι
Q
Free
Soc;e,y.

Μεταφράστηκε
αn:ό
τον
ίδιο
το
σιryyριιφέα
σε
Ύερμανιιcή
γλώσσα
και
δημοσιεύτηκε
το
1979
από
τον
ε"δoτιιcό
οίκο
Suhrkamp
Verlag
με
τίτλο
Erke""',,is F",/reie
Menschen.
Η
γερμανική
έκδοση
δεν
είναι
ίδια
με

την
απλιιctΊ.
Στην
εισΟΎω-Υή
ttOU
έ.Υραψε
ο
σιryyραφl:ς
για
την
α'
γερμανική
έκδοση
εξηΥούνται
οι
διαφορές
σε
σΧmη
προς
το
αΥΎλικό
πρωτότυπο.
ΔικαιολΟΎώντας
τις
αλλαΥές
που
επέφερε,
ο
Ρ.
Feyerabend

Υράφει
εκεί:

Αυτές
οι
αλλα-Υές
ελπίζω
ότι
κάνουν
σαφέστερο
το
στόχο
του
βιβλίου
ιcαι
τα
επιxειρfιματα
που
οδηΥούν
στο
στόχο».
Το
1980
εμφανίζεται
το
ίδιο
Ύερμανικό
βιβλίο
σε δε6tερη
έκδοση

και
με
σημαντικές
τρoπoπoιfισεις.
ο
νέος
τίτλος
είναι:
Εrkι-nnΙn;s
.fίir
.frrit'
Μι-nπhι-n.
Vι-rιindι-rtι-
AUS/(oM.
Σε
μια
cn.ινημ
μένη
-Προσημείωση

(δες
λίΎΟ
παρακάτω)
ο
συπραφtας
εξηΥεί
τις
ιcαινoύιrrιες
αλλαΥές
που

επέφερε.
Η
παρούσα
μtτΔφραση
έ'Υινε
κατά
κύριο
λόΥο
απ'
αυτή
τη
δευτερη
yερμανΙKfι
έκδοση,
αλλά
χρησιμοποιήθηκαν
βοηθητικά
και
οι
προηΥουμενες
εκδό
σεις.
Η
πρώτη
κιόλας
πρόταση
του
προλόΎου
της
αΥΥλικής

έκδοσης
διαβεβαιώνει
ότι
το
παρόν
βιβλίο
πρέπει
να
θεωρηθεί
σαν
ouvqtIQ
του
βιβλίου
Ενάντια
(1r"
μ#JJοδο.
Για
μια
αναΡχ,κή
θεωρία
τrμ;
yVΏα11ζ,
που
πρωτοεκδόθηκε
από
τον
εκδοτικό
οίκο
Verso
το

1975
με
τίτλο
Ago;nsl
Method.
OUI/;ne
ΟΙ
αll
anarchist;c
theory olkllOw/edge
και
παρουσιάστηκε
σε ελληνική
Υλώσσα
από
τον εκδοτικό οίκο

Σύyxρovα
θέματα

το
1983
σε
μετάφραση
Γρ.
Ρ.Κ.
H.YERA8END
Kαυιcαλά
-
Γ.

Γκουνταρούλη
μαζί
με
έναν
"ΠΡόλογο
του
συγγραφέα
για
την
ελληνιKtΊ
έκδοση

Αλλ'
αυτό
το
βιβλίο
ο
συγγραφέας
το
ξαναδούλεψε
και
το
διεύρυνε.
για
να
μεταφραστεί
σε
yερμανlKtΊ
γλώσσα
από

τον
Hermann Vetlcr.
Η
γερμανική
αυτή
έκδοση
εμφανίστηκε
από
τον
εκδοτικό
οίκο
Suhrkamp
Vcrlag
το
1976
με
τίτλο
Wiιkr
Μη
Merhodenzwαng.
Skizze
einer
anarclιistisclιen
ErkennInisIheorie.
Επειδή
ο
συΥΥραφέας
rtαρα-ιτέ
μrtεl
συXviι.

στις
σελίδες
autoU
του
βιβλίου_
θεώρησα
καλό
να
τοrtοθετtΊσω
μέσα
σε
αγιι:iιλες
και
την
αντίστοιχη
σελιδαρίθμηση
της
ελληνικής
μετΔφρασης,
όrtου
ιmΔρxει
αντιστοιχΙα.
ΚΔθε
προσθήκη
του
μεταφραστή
στο
κείμενο.
εμφανίζεται
μέσα

σε
αγιι:iιλες.
Χρησιμοποιήθηκαν
οι
εξής
σuvτoμοΥραφίες:
WdM =
ΡΒυl
Κ.
Feyerabcnd. Widerden Melhodenzwang. Suhrkamp
Vcrlag.
Frankfun
1976.
Εσμ
=
ΡΒυl Κ.
Feyerabend.
EMνrια
στ"
μέθοδο,
εκδόσεις
ΣύΥχρονα
θέματα,
θεσσαλονίκη
1983.
Ε/ΣΛΓΩΓΗ
ΣΤΗΝ
Λ'
ΓΕΡΜΛΝ/ΚΗ
ΕΚΔΟΣΗ

(/979)
ΤΟ
φθινόπωρο
του
1979
έγραφα
ένα
βιβλΙο με
τΙτλο
Sc;rnce
ίll
Q
Free
Soc;ety
(που
στο
μεταξύ
ειcδόθηιcε
στο
ΛovδΙνο
αΧό
τον
ειcδOΤΙKό
οίκο
NLB).
Το
βιβλίο εκείνο
έχει
τρία
μέρη:

Rcason
and
Practicc' Science
ίο
a Free
Socieιy'
ConvcrsaIions with IlliIcratcs.
Τα
δυο
πρώτα
μέρη
έχουν
σχεδόν
το
ίδιο
περιεχόμενο
με το
πρώτο
και
το
δεύτερο
μέρος
τοο
παρόντος
δοκιμίou'
αλλά
τα
xpoPll"lpatQ
είναι
εκεί

λιγότερο
διασαφηνισμένα
ιcαι
οι
ισχυρι·
ομοί
σαθρότερα
θεμελιωμtνoι'
αvτ'
αυτού
υπάρχουν
εκεί
Kεφtι·
λαια
για
την
«ιcon:epviιcELB
επανάσταση».1ια
τον
Αριστοτέλη
ιcαι
για
τον
ιcριτιιcό
ρεαλισμό.
Το
τρίτο
μέρος
nεpItXEI
απαντήσεις

σε
βιβλΙOΙCΡΙΤ&ς,
τις
οποίες
δημοσίευσα
κατά
τα
τελευταία
τρία
χρόνια.
Παρέλειψα
εδώ
αυτό
το
μέρος
(nspiaou
100
σελΙδες
στην
oπλιιcή έκδοση)
ιcαι
το
αντιlcιιτέστησα
με ένα
σύνtOμO
κεφάλαιο
(το
ιcεφ.
7
του

'Ιτρώτοιι
μέρους).
Αιιτές οι
αλλαγές
ελπίζω
ότι
κάνouν
σαφέστερο
το
στόχο
τοιι
βιβλίου
και
τα
επιχειρήματα
που
οδηγούν
στο
στόχο.
Αντικείμενο
του
βιβλίou
είναι
η
ιδέα
μιας
ελεύθερης
κοινωνίας.
ο
ρόλος

των
διανοούμενων
(των
επιστημόνων)
μέσα
της
και
η
πραγματοποίηση
αυτής
της
ιδέας.
Ελεύθερη
κοινωνία
δεν
είναι
εκείνη
μέσα
στην
οποία έχουν
τα
άτομα
ίσα
δικαιώματα
και
ίση
πρόσβαση
στα
Kένtρα
της

εξouσίας.
αλλά
εκείνη
μέσα
στην
οποία
οι
παραδόσεις
έχοιιν
τέτοια
δικαιώματα
και
τέτοια
ttρόσβαση.
Μια
ελεύθερη
κοινωνία
δεν
στηρίζεται
σε
μια
θεμελιώδη
γνώση
(π.χ.
στην
επιστημονική
γνώση)
ούτε
σε
μια

θεμελιώδη
ηθική
(π.χ.
στην
ανθρωπιστική
ηθΙΚή)·
στηρΙζεται
σε
μια
προστατευτική
δομή,
άρα
σε
μια
αστυνομία:
η
ελευθερία
ποιι
περιορίζεται
μέσα
σε
μια
ελεύθερη
κοινωνία
δεν
αφορά
τις
ψυχές
αλλά
τα

σώματα
των μελών
της.
Η
ε1tιστήμ
η.
ο
ορθολοΥισμός,
ο
φιλελευθερισμός,
η
ανθρωΊtισΤΙKή
ηθική
είναι
ιδεολΟΥίες
ορισμέ
νων
ομάδων
μιας
ελεύθερης
κοινωνίας,
και
όχι
το
θιμέλιό
της.
ΟΙ
άνθρωποι
έχοιιν
το

δικαίωμα
να
ζοιιν
όπως
εlΣιθυμoύν,
ακόμα
και
αν
ο
τρόπος
της
ζωής
τους
εμφανίζεται
στouς
άλλouς
ανθρώπους
ως
ανορθολογικός
ή
κτηνώδης
(το
μόνο
που
πρέπει
να
περιορίζε
ται
είναι
η

εΊtΙΡΡOή
της καθεμιάς
παράδοσης
t1tdyω
στην
6.λλη).
Ι.
Ρ.Κ.
FEYERABEND
Σήμερα
δεν
\ιlΣάρχει
ούτε ένα
επιχείρημα.
πou
να
μ1Σορεί
να
μας
JΣείσει
Υια
τα
rr:ρστερήματα
των
επlcπημών
ΙCOΙ
του
ορθΟ).ΟΥισμοU.
Η
ανθρω'll:ιατιιcή

ηθιιcή
υιτοθέτει
ότι
ο
άνθρωπος
είναl
πέρα
για
πέρα
εyιroαμιo
ον
(υλισμός).
Αυτή
η
ηθική
διαιcινδυνεύει
τη
σωτηρία
-ι:ης
ΝUXής
(εάν
προϋποτεθεί
ότι
\ιlΣάΡΧΕΙ
ψυχή),
άρα
μπορεί
να
εmλεΥεί
ελεύθερα.

όχι
όμως
και
να
Επιβληθεί
σε
άλλους
ανθΡώ1ΣΟιΙς.
Μια
ελευθερη
κοινωνία
δεν
πραΥματοπ:οιείται
με
σχΙδια
των
διαVOO\Jμένιι:ιν,
αλλά
με
λαϊκές
κινητοποιήσεις:
ευθύς
εξαρχής
αναλαμβάνουν
οι
πολΙτες
την
ειιθύνη
για
τους

θεσμoiις.
για
τις
ιδtες,
για
τις
μορφές
ζωής
11:00
αυτοί
θεωρ06ν
επ:lθυμητές.
Βαθμιαία
οι
πολίτες
υποσκάπτουν
την
αυθεντία
των
επιστημών,
των
επιστημoνιιcών
θεσμών
(όπως
είναι
οι
ιατρικές
εταιρείες
ή
τα

πανεπιστήμια)
ιcoι
του
ορθολοΥισμού,
μαθαίνουν
τη
δομή
της
κοινωνίας
που
τους
περιβάλλει
(το
καλύτερο
σχολείο
για
έναν
ελεύθερο πολίτη
είναι
η
συμμετοχή
σε
λαϊκές
κινητοποιήσεις),
κι
έτσι
προετοιμάζουν
μια
ελεύθερη
κοινωνία.

Καθοριστική
γι'
αυτή
την
εξέλιξη
είναι
η
συρροή
επιτευγμάτων
προερχομένων
από
ΤOΠΙKtς
λα[κές
κινητοπ:οιήσεις
και
όχι
η
συρροή
σκέψεων
προερχομένων από
διανοOUμενouς
γι'
αυτό
είναι
μΔταιο
να
θελήσει
κανείς
να
την

προβλέψει
με
σιά:ψεις
(κάτι
τέτοιο
είναι
τόσο
άχρηστο.
όσο
και
οι
εικασίες
αναφορικά
με
την
τελική
μορφή
ενός
καλλιτεχνικού
έργου
που
μόλις
τώρα
άρ'Χισε
να
φτιάχνεται).
ΟΙ
συγκεκριμένες
αποφάσεις
και

όχι
ο

ορθολογι
κός

στοχασμός
είναι
αυτό
πou
καθοΡίζει
την
πορεία
της.
Για
να
το
διαΤUπώσω
με
ένα
σλόγκαν:
ΛαΤκiς
κ,νη'l'01l0ιr;σι:ις
απ;
για
Γνωιιlολογlα.
Είναι
αναμενόμενο
ότι
αυτές

οι
συγκεκριμένες
αποφάσεις
θα
συμπ:εριλάβουν:
παρι!μερισμό
της

ακαδημαΙκής
ελευθερίας

·
παραμερισμό
της εξουσίας
την
οποία
ασκο6ν
σήμερα
οι
επιστημονικές
εταιρεΙες
προστασiας'
διαχείριση
των
πανεπιστημίων
αttό
ελείιθερους
πολίτες
(ή
μεταποίηση

των
πανεπιστημίων
σε
ιδιωτικές
επιχειρήσεις)<
έλεγχο
του
δημόσιου
χρήματος
το
oJtoio
παρέχεται
στις
επιστήμες
έλεΥχΟ
των
εmστημονικών
τάσεων
ιςτλ.
Οι
διανοούμενοι
κάνουν
φριιςτές
προγνώσεις
σχετικά
με
τα
επαΙCΌλouθα
ενός
τέτοιou

διαβήματος.
Αυτό
είναι
ευνόητο
-γιατί
το
δι6.βημα
θίγει
τα
συμφέρoνr6.
τους.
Μια
ανάλυση
τέτοιων
προγνώσεων
θα
απ:οδείξει
ότι
αυτές
δεν
έχουν
Kανtνα
ορθολογικό
θεμέλιο.
Και
αυτός
εΙναι
ο
ιαιριος
σκοπός

του
παρόνroς
δοκιμiου:
να
αμβλύνει
τα
επονομαζόμενα
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΣ
ΑΝθΡΩΠΟΥΣ
"
εmχειρήμοτα,
με τα
onoia
οι
ε'll:ιστημονες
και
οι
ορθολΟΥιατb;
θέλουν να
δικαιώσοuν
την
ιαιριαρχία
της
αΥα'll:ημl:νης
τouς
ιδεολοΥίας,
και
να

μειώσει
στο
σωστό
μέτρο
την
ενtιmωση
ΊτΟΙ)
χροξενεί
αυτη
η
ιδεολογία.
Δεν
nptΙU:I
να
φοβηθούμε
ούτε
τοuς
επ:ιστήμονες
ούτε
άλλοuς
διανοουμενους,
Υιατί
εκείνοι
που
π:ροκαλουν
τον
μεΥαλυτερο
τρόμο. δεν
είναι
τίποτε

άλλο
α'll:ό
π:ovτίκια
ντuμένα
με
αν6.ρμοστες
στολές
λιovταριου.
ΠΡΟΣΗΜΕΙΩΣΗ
ΣΤΗ
Β'
ΓΕΡΜΛΝΙΚΗ
ΕΚΔΟΣΗ
(/980)
Η
παρούσα
έκδοση
διαφέρει
οπό
την
JιροηΥουμενη'
περιλαμβάνει
μια
καιvoύρΎια
ΕισΙΙΎωΥή,
ξανΙΙΎρό:φτηκε
το
κεφάλαιο
που
αφορά

το
σχετικισμό
(κεφ.
3
του δεύτερο"
μέρους)
και
υπάΡXOUΝ
κά'll:οιες
πρoσθΊ'!ΙCες
ιαιι
αλλαΥίς
στις
1J1Ι:οσημειώσεις
ΚΩΙ
στο
κείμενο.
Λεπτομέρειες
rτάνω
στο
ίδιο
θέμα
υπάρχουν
στα
κεφάλαια
1-3
του
βιβλίου
μου
Probleme

des
Empirismus.
Braunschweίg
1980.
καθώς
και
στην
εκεί
αναφερόμενη
βιβλιογραφία.
Ο
αναΥνώστης
καλεί
ται
επίσης
να
σuμβoυA.ευτεί
όσα
Ύρ6.φω
Υια
τον
ΜίΙΙ
και
τον
Hegel
στο
κεφ.
14
Του
ίδιου

βιβλίου.
ΕΙΣΑΓΩΓΉ
ΣΤΗ
Β'
ΓΕΡΜΛΝΙΚΗ
ΕΚΔΟΣΗ
(/980)
Στο
βιβλίο
μου
Ενdνrια
στη
μέθοδο
(συντομογραφικά:
Εαμ)
προοΧόθησα
να
δείξω
Μι
οι
επιστημονικές
μέθοδοι
δεν
υJΣO
τάσσονται
σε
κανένα
κοινό
σχήμα
-

δεν
είναι
-oρθoλoyιιcέ:ς

,
ιcαταπώς
συνηθίζουμε
να
τις
σχηματοποιούμε.
Οι
έξυπνοι
άνθρω
ποι
δεν
npooιcolλώovtaI
σε
κριτήρια,
σε
κανόνες,
σε
μεθόδους,
ούτε
καν
σε
-ορθολοΥικές

μεθόδους
ΟΙ
έξυπνοι

άνθρωποι
είναι
οππορτouvιστές,
δηλαδή
χρησιμοποιούν
μόνο
τα
πνευματικά
και
υλικά
μέσα
που
δείχνουν
ΙCΑτά
περίπτωση
να
οδηγούν
γρηγορό
τερα
στο
στόχο.
Στο
πρώτο
μέρος
του
παρόντος
βιβλίου
.
διερευνάται
αυτό

το
συμπέρασμα
και
αναλύεται
αιcόμα
περισσό
τερο.
Το
συμ1Σέρασμα
έχει
σπουδαία
χολιτικά
επακόλουθα.
Παραδέχονται
γενικά,
ότι
μια
δημοκρατική
κοινωνία
δεν
επιτρέπεται
να
επαναπαύεται
στους
θεσμούς
που
JlεριλαμβάVΕΙ·
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΙ

ΑΝθΡΩΠΟΥΙ
13
οφεΙλει
αντΙθετα
να
επαΎριιπνά
και
να
ελέτχει
αυτούς
τους
θεσμούς.
Οι
aolitEς
και
οι
ομάδες
ιroλιτών
πou
εξασκούν
τον
έλεπο,
κρίκει
να
ερευνούν.
να
κρίνουν,
και
εφόσον
εΙναι

αναΥκαίο
να διορθώνουν
αδιάκοaα
τα
επιτεύΎματα
και
τα
επακόλουθα
των
κιο
ισχυρών
θεσμών.
Οφείλουν,
κ.χ
.•
να
επαΥρυκνούν
και
να
εκεμβαίνουν
στις
επιστήμες
(αφαιρώντας
τους
τη
χρηματοδότηση'
περιορίζοντας
την
εκίδραση
των

επιστημών
στην
εK1ΣOίδεUΣη'
περιορίζοvtας
ή
1ΣΟραμερίζοντας
εντελώς
την

ακαδημαϊκ'Ι'ι
ελευθερία

κλπ.).
όταν
φανερώνεται
ότι
οι
επιστήμες
είναι Ιι.χρηστες
και
ίσως
μάλιστα
βλαβερtς.
Όταν
κρΙνουν,
οι
πολίτες
Xρειlι.ζoνται
μέτρα
και

σταθμ6.
χρειάζονται
κριτήρια.
Εάν
τώρα
τα
κριτήρια
που
καθοδηΥούν
την
επιστημονική
έρευνα
εννΊιάρ'Χουν
μέσα
στην
ίδια
την
έρευνα'
εάν
τα κριτήρια
επινοούνται
Υια
να
λύνουν
συγκεκριμένα
χροβλήμα
τα'
εά.ν
μχορούν
να

αλλάζονται
κατά
την
ιroρεΙα
της
έρευνας
και
εά.ν
αυτές
οι
αλλαΥές
κατανοούνται
μόνο
από
ειcείνoυς
τους
ανθρώXOUς
1ΣΟυ
συμμετέχουν
στην
έρευνα,
τότε ένας
πολΙτης
που
θέλει
να
(κατα)κρίνει
τις
επιστήμες, πρέχει
είτε

να
Ύίνει
ο
ίδιος
επιστήμονας
είτε
να
υποταχθεί
στην
κρίση
των
ειδικών,
.
Ενας
δημοκρατικός
tltrXoς
των
επιστημών
(και
άλλων
θεσμών)
δεν
είναι
τότε δυνατός.
Αυτό
είναι
το
ΣUμ.έρασμα
που
έβΎαλαν

μερικοί
επιστήμο
νες.
Ο
καθηΥητής
Polanyi,
Κ.χ
.•
Kiott\jlE
ότι
τα
πιο
σημαντικd
κριτήρια
ενέΧονται
μέσα
στην
ίδια
την
έρευνα.
και
αυτό
το
εκθέτει
με τη
βοήθεια
λαμπρών
παραδειηιΔτων.
ΟΙ
εκτός

τόκου.
λέει.
δεν
μJΣOΡOύν
να
κρίνουν
αυτά
τα κριτήρια
και
άρα
δεν
μ.ορούν
να
κρίνουν
ούτε
τις
επιστήμες.
οι
ο.οίες
βασίζονται
κάνω
σ'
αυτά
και
είναι
ικανές
να τα
αλλάζουν.
Το
να

κριθούν
οι
επιστήμες
ως
ολότητα
αλλά
και
τα
επιμέρους
επιστημονικά
συμ1ΣΕράσματο,
πρέπει
να
αφεθεί
στους
ίδιους
τους
επιστήμονες:
sCΊence
knows best [=
η
επιστήμη
ξέρει
Kαλtίtερα
από
κάθε
άλλον].
(Ο
Kuhn
ιcαι

ο
Ηοlιοη
ΤΡοΎουδούν
την
ίδια
μελωδία,
αλλά
κιι.πως
σΙΥανότερα).
Είμαστε
άραΎε
αVOΎκασμένοι
να
mιραδεxτoυμε.
ότι
με το
τέλος
του
αφελή
ορθολΟΥισμού
τελειώνει
ιcαι
ο
δημοκρα
τικός
έΑ.εΥΧος
των
εaιστημών;
Σύμφωνα
με τον

Lakaιos.
ο
οποίος
διερεύνησε
αυτό
το
πρόβλημα
λεΠΤOμερειαKiι.
ο
έλεπος
των
επιστημών
είναι
δυνατός
μόνο
κάνω
στη
βάση
κριτηρίων.
τα
o.oiα
έχουν
καλΙ;
ιmόλιιψιι.
είναι
οω,ώδιι.
και
μπορούν
να
ΧωΡΚοντα,

από
την
14
Ρ.Κ.
HYERABEND
Εnιστημονική
διαδικασΙα.
Τα
κριτήρια
OφεΙλouν
να
έχουν
ιcαλή
un:όληψη,
γιατί
εΙναι
σκόπιμο
να
τα
εμΊιιστεύονται
οι
πολΙτες.
ΟφεΙλοιιν
να
εΙναι
ουσιώδη.
yιoti
θέλουμε
να
επ:ιλl:Υοuμε

σοβαρό
ΚΩΙ
όχι
να
ενεργούμε
ΙCΑτά
το
κέφι
της
σΤΙΥμΊ'ις.
Και
π:ρέπει
να
μJΣOΡo(ιy
να
χωρίζονται
Ω'ΙΙ:ό
την
επιστημOYΙκi!
Ι:ρεuvα,
γιατί
οι
εκτός
τόκου
θα
ιτρέπει
να μπορoUν να
το
ιcαταλαβαΙνoυy,
να τα

μαθαίνοιΙν
και
να
τα
εφαρμόζουν.
χωρ(ς
να
yίνoνtαι
ειτιστήμονες.
Το
μεγάλο
ενδιαφέρον
που
δείχνει
ο
LakaIos
Υια
καθολικά
ιcαι
ανεξάρτητο
από
καταστάσεις
κριτήριο.
εχει
τόσο
φιλοσοφικές
όσο
ΙCΩΙ
Π:Ο),ΙΤlκl:ς
αιτίες.

Ο
Lakatos
διινεΙζει
στα
lφlt1'jΡιά
του
ιcoλ1\
υπόληψη
και
ουσία,
επειδή
βλέπει
την
καταΥωΎή
τους
μέσα
στις
επ:ιστήμες.
Eξασφαλiζε:ι
τη
δυνατότητά
τους
να
χωρ(ζονται
από
την
Ε1Σιστη
μoνιιcfι
διαδικασΙα,
επειδtι

1tOiPVEL
υπόψη
του
μόνο
ένα
tpt'Jpa
των
εmστημών.
ΤΟ
tpt'Jpa
'ιτΟΟ
ErrIUYEI
ο
Lakatos
περιέχει
trrItEirypa-
τα,
που
κ:αθένας
μας
τα θεωρεί
σημαντιΙCΆ
κ:αι
ριζοσrrαστικ:ά.
Παραδείγμα'fά
τους
είναι
η
θεωρΙα
του

Νείι"t'ωνα,
η
θεωρΙα
του
Δαρβίνου,
η
θεωρία
"t'ης
σχεηιcό"t'η"t'ας.
η
θεωρΙα
των
κ:βΔVτων.
Ο
Lakatos
δέxεrαι
ότι
οι
επιστήμες
ως
ολόι"ια;
υπόιc"εινται
σε
κ:ριτήρια
που
ενηoνrαι
μέσα
στην
ίδια
την

Ι.:ρεννα
-rrpέrrEI
κ:ανείς
να
εyιruφει
σης
trrIott'JPEς,
να
μάθει
τα
ιδιόμορφα
Xαραιcτηριστικ:ά
"fOυς,
κ:αι
τό"t'εθαμχορl.:σει
Ισως
να
προσφl.:ρει
σ'
αυτές
κ:άτι.
Αλλά
ΟΙ
μoναXικ:tς
κ:ορυφές
εrrιστημovικ:t'Jς
δραστη
ριότητας
έχουν
κ:οινά

χαρακ:τηριστικ:ά.
Αυιά
'tO.
Xαραιcτηριστικ:ά
μπορούν
να
xωρΙζoνrαι
από
τις
επισ"t'ήμες,
να
pαθαίνoνrαι
κ:οι
να
ICatavoOOvtat
ονεξάpt"ητα
από
αιrrές.
Ακ:όμα περισσότερο:
ουτά
μπορούν
να
χρησιμοποιούντοι
ενάντιο
στις
επιστημονικl.:ς διαδι
κ:ασίες,
οι
οποίες δεν
πετυχαίνουν

τα
ίδια
ύψη
(σ'
αυτl:ς
avt'JICotJy
κατά
τον
LakaΤos
η
σύπ.ρovη
ΦuΣΙΚ:"
των
σωμoηδΙωv.
η
EprrE1pIIC"
Κοινωνιολογία,
η
Ψυχανάλυση.
η
ΠαραψuxoλoγΙα).
Ο
l.akatos
συμβουλεύει
τους
ιτολιτικ:ούς.
τα
πανεπιστήμια, τα
Xρηματoδoτoύνrα
ιδρύματα

όπως
κ:αι
τοιις
'ΙτολΙτες.
κ:ρΙνoνrας
ης
επιστι'Jμες
να
χρησιμο'll:Oιοίιν
τα
κ:ριτήρια
'Ιτ0\)
rrρoΙCΎrr"t'ouv
απ'
αυ"t'ά
"t'o
Xαραιcτηρισηκ:ά.
ιcαι
αντίστοιχο
να
τους
παραχωρούν
ή
να
τους
oρvoύνrαι
την
oιιrovoμιΙCΉ
κ:αι
πολιτική

υποστήριξη.
όπως
κ:αι
την
aUΘtvtia
σε
Otμo"t'Q
εκπαίδευσης.
Πρι:πει
να
παραδεχτούμε
όη
ο
Lakatos
εΙδε
ι':να
πολύ
σημαvτικ:ό
1tρόβλ
ημα μέσα
στην
πολιηκή
της
επιστήμης
-αλλά
δεν
"fO
έλΟΟΈ.
Τα
κ:ριτήρια

ΠΟ\)
χροτείνει,
δεν
"t'αιριάζουν
με
τα
ΓΝΩΙΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΙ
ι\ΝθΡΩΠΟΥΙ
"
ΎtΎoνότα
'Ιτου
δήθεν
ελέπουν.
Αλλά
ιcαι
αυτό
τα
ΎεΎoVΌΤα
έχουν
ιcάπoια
ατoμιιcά
xαραιcτηριστιιcά.
που
είναι
ουσιώδη
Ύια
το
επιτειryμένo

αποτέλεσμα.
αλλά
δεν
ιcαλύπτoνται
α1tό
τα
ιcριτήρια.
(Λεπτομέρειες
π6.νω
σ'
ΩUτό
δες
στο
ιcεφ.
16
του
Εσμ).
Δε6τερο:
δε
μαθαίνουμε
ΎιατΙ
μια
'IταρέΙCΙCλιση
από
τα
ιcριτήρια
είναι
μειο
νέΙCΤημα
ΙCαι

όχι
βελτΙωση.
Ο
Αριστοτέλης
είχε
6.λλα
ιcριτήρια
από
ό.τι
οι
σι1rxρoνες
επιστήμες
-
αλλά
επαινούν
την
αλλαΎ'"
ιcαι
μιλούν
Ύtα
μεΎάλη
χρόοδο.
Αν
υποθέσουμε
ότι
οι
σχέσεις
ξαναλλάζουν
ή
tΎιcαταλείn:ονται

τα
κριτήρια
που
ο
Lakatos
θεωρεί
ως
τα
μόνα
σωστά
-
Ύιατί
αυτό
δε
θα
ήταν
n:Ρόοδος;
Ο
Lakatos
δεν
δίνει
απάντηση
σ'
αυτό.
Τρίτο; τα
ιcριτήρια
μας
επιτρέπουν
να
συΎΙCρίνoυμε

μόνο
ένα
τμήμα
των
επιστημών
με ένα
άλλο
τμήμα.
τις
επιστήμες
ωι;
ολότητα
δεν
μκορούμε
να
τις
κρίνουμε με
αuτ6
Το
τρίτο
σημείο
δείχνει
ότι
ο
Lakatos
εξαιcoλouθεί
να
θεωρεί
τις
επιστήμες

ως
θεμέλιο
της
ορθολΟΎΙ
κότητας
-μόνο
που
δεν
επιλί:Υει.
όχως ο
ΡοΙΔηΥί.
τη
συνολική
μάζα
της
εJlιστημOνιιcής
έρευνας.
αλλά
ένα
τμήμα
της.
Αν
λοιn:όν
ο
ΡοIΒΩΥί
εΙvαι
«σταλινιστής.
(ή

ελιτιστής


ι).
τότε
το
ίδιο
είναι
και
ο
Lakatos.
μόνο
που
ο
aι:αλινισμός
του
εΙvαι
διαφορετικός
ιcαι
έχει
στενόtερη
Ρ6ση
από
τον
σταλινισμό
του
ΡοIΔΠΥί.
Το
δεύτερο
σημείο
δείχνει
tmλ.έov.

ότι
αιcόμα και
οι
Επιστήμες
ayyίζουν
εντελώς
π:εριφερειακά
αuτό
το
ε1tιχεΙρημα.
Ο
Lakatos
εκμεταλ
λεύεται
την
rι:ΡOrtΩΎανδιστική
τους
αξΙα.
όσο
αυtές
αντιστοιχούν
rι:ρoς
μια
προειλημμένη
φιλοσοφική
ιδέα.
δηλαδή
rι:ρoς
την
ιδέα

περί
αύξησης
του uριεχομένουlσ.
ο
Lakatos
τις
αρνείται.
όταν
απομακρύνονται
απ'
αυτή
την
ιδέα:
ο
σταλιvισμός
του
Lakatos
είναι
ο
σταλινισμός
μιας
φιλοσοφικής
κλίκας.
η
οποία
επιδιώκει
τώρα
τη
δουλική
σιryKατάφαση

του
λαού.
όπως
έκανε
παλαιότερα
ο
σταλινισμός
των
επιστημών.
Και
με
τούτο
ξαναγυρνάμε
στο
αρχικό
μας
πρόβλημα:
n:ιOς
θα
ιcρίνει
ένας
'ιtολίτης
τις
προτάσεις
των
θεσμών
ΊW1J
τον
ΤΡΙΎ\lρί
ζουν.

χου
ζουν
από
τα
λεφτά
του
και
παραμορφώνουν
τη
ζω",
του.
και
Χώς
θα
ιcρίνει
ο
'Ιτολίτης
αυτούς
τους
θεσμούς;
Χρειάζεται
J.
Για
τον
ΜΕλιτιομό_
δΕς
L.kalos.
PlιilosopIιίra/
Prιμrs.
τόμο

2,
Cambήdge
1978.
ΟΕλ.
114·'.
Ο
Lιka10I
tXEI
χρηοιμOJr01ήοει
την
.txφρo.oq
"OtαAlνlσμ~_
ΟΕ
δlΩλιξtlς
ΙΙUΙ
ΟΕ
ιδιlOιιι:eς
ouνoIIIAICς.
lα.
{ΠρόΙ:ΕΙταl
Υια
10
αίτημα.
ι:άΙΠ
ι:αινoίιρyιa
Επιοτημονιι:ή
Υν<ίιοη
να αυξά·
νεl
το

IΙΙΕρlltχόμι:νο
Τ18ν
tωι;
τιίιρα
αιroι:τημένων
yvιiιoE18ν.]
Ρ.Κ.
FEYERABEND
πρόΤUlΣα
και
lφιτ"ρια
l
'
αuτό
ακούμε
ΣUνέXEια
από
ΤOuς.
διανOOύμεVOuς.
μας.
Αλλά
ποιά κριτήρια
θα
ΕlΣιλέξει;
Η
απάντηση
σ'
ιι\ιτό
το
ερώτημα,

την
01tOia
δίνω,
εξηΥώ
και
υlΣOστηρίζω
μtσα στο χαρόν
βιβλίο,
είναι
η
εξ"ς:
μέσα
σι
μια
ιλεύθιΡ"
KolνwIIIα
ένας
πολΙτιις
ΧΡ11t11μοποιι;
τα
KplrrjplII
ικι;ν",
ιrις
παpάιSOσrις,
ιπιιν οιιοIa
aιιrόι;
ανήκει'
χρησιμΟΠΟΙΕί
κριτήρια
των

Χό1tι,
εάν
εΙναι
ένας
ινδιάνος
Χάπι'
χρησιμοποιεί
φουνταμεντα
λιοτικά
π:ροτεσταΎτικά
κριτήρια,
εάν
ανήκει
στην
αίρεση
των
φουνταμενταλιστών' χρησιμοποιεΙ
rtoλatoiouδo{ΙCΆ
κριτήρια,
εάν
OtλEI
να
αναζωΟΎον"σει
παλαιοϊουδαϊκές
παραδόσεις
χρησιμο
π:οιεΙ
φασιστικά
κριτήρια,
εάν του

εΙναι
αρεστός
ο
φασισμός
u1tbρ'XOUΝ
επιπλέον
ιδιαίτερες
ομάδες,
με
ιδιαίτερα
ενδιαφέροντα
και
ιδιαίτερες
ιδέες,
όπως
το
κίνημα
των
φεμινιστριών,
το
κίνημα
των
ομοφυλόφιλων,
οι
οικολοΎικές
ομάδες
κλπ.
Αναντίρρητα
όλες
αUΤί:ς

οι
ομάδες
χρειάζονται
Υνώσειι;,
"Υια
να
μπoρtσouν
να
XρησιμOIΣOιήσoυν
σωστά
τα κριτήριά
τους
-
αλλά
τα κριτήρια
_'Ου
αι:οφασίζουν
"Υια
το
τι
ισχύει
ως
Υνώση
και
τι
όχι,
Είναι
τα
κριτήρια
της

παράδοσης
και
όχι
ανθρώπ:ων
εκτός
τόπου.
Είναι
επίσης
σαφiς
ότι
οι
άνθρωποι
μαθαίνουν,
και
ότι
αντλούν
ιδέες
αι:ό
τους
άλλους
ανθρώπους
και
α1tό
τις
άλλες
παραδόσεις
-
αλλά
και
αυτή

η
διαδικασία
εξαρτάται
από
τα
κριτήρια
των
ανθρώJlων
οι
OlΣOίOΙ
μαθαΙνοuν.
Τέλος,
σήμερα
σχεδόν
όλες
οι
παραδόσεις
είναι
τμήματα
με-rαλύτερων
ενοτήτων
-
είναι
πρoσαρτημtνες
σε
ένα
κράτος,
σε
ένα
νομό,

σε
μια
πόλη,
και
οφεΙλουν
να
υπακούουν
στους
νόμους
OUtiliv
των
ενοτήτων.
Και
πάλι
εξαρτάται
α1tό
τις
παραδόσεις, το
JIώς
οι
άνθρωποι
θα
τα
βΥάλουν
πέρα
με
αυτους
τους
περιορισμούς
και

lΣΟιό
όφελος
θα
αντλήσουν
απ'
αυτούς.
ΟΙ
πολίτες
της
Καλιφόρνια
χρησιμο
n:οίησαν
νόμους
του
κράτους
τους,
"Υια
να
βάλουν
διδάΎματα
της
Βίβλο"
μtσα σε
επειρίδια
ΒιολΟΎίας.
Οι
μαύροι
μουσουλμ6.vo,ι
χρησιμΟJl'οίησαν
ΙCQι:ιιαλιστικές

μεθόδους,
Υια
να
διεuρύνουν
την
ανεξαρτησία
τους
αι:ό
το
υπόλοιπο
αμερικανικό
κράτος.
Οι
λαϊκί:ς
κινητοποιήσεις
εμι:όδισαν
το
φτιiιξιμo
λεωφόρων
και
lβ.
(MabsIιbc
und
KriIcricn.
Μεταφράζιιι
σ"νήθι:ς
Μν
όρο
MabSIab(O')'')'AI"Ii:
ιΙιrιdaπI)

μι:
την
ελληνική
λtξη
Ifpιrι)pιo.
όπιο.;
txltI
καΟιι:ΡιιιIh:ι.
Eίνcιι
όμιιις
σιιφl:ς.
όιι
ο
όρος
χρησιμοιιοιεΙται
cnιxνdι
μι:
')'tIIllι:ότφο
νόημα.
ΙΙΟ\>
διν
αφορά
μόνο
την
ιι:ρίση
ιιοο
')'Ινεται
βάσει
cnινι:lδητΙΊW
ιι:αι

OpθOλO')'IKΙΊW
II:pltqpImv.
Ο
όροι;
μιιορεΙ
tw:llIIIl:TIIIIi
να
μεταφpόζc.ται:
πpότιιrιO
ή
μl.rpo.
')'ια
να
rrερlλαμβάνι:ι
11'011
αυτή
την
εξιιιορθολΟ')'ιιιή
σημασlα
tol>.)
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΣ
λΝΘΡΩΠΟΥΣ
17
XυρηVΙKών
αντιδραστήρων,
και
πέτυχαν
τη

νομική
ισοτιμία
του
βιλονισμοU
Ι
'.
Η
ελευθερία
μιας
κοινωνlας
αυξάνεται,
ακριβώς
ιcατά
το
μέτρο
πou
αυξάνεται
η
ελευθερία
διακίνησης
των μέσα
σ'
αυτή
την
κοινωνία
ζωντανών
χαραδόσεων.
Ας
προσεχτεί
πόσο

διαφέρει
αυτή
η
αντιμετώχιση.
από
τη
στάση
χου
χαίρνουν
μερlιcoί

στοχαστές

Αυτοί
(χου
είναι
κοινωνιολόγοι.
πολιτειολόΥοι.
φιλόσοφοι,
XPIcnLavoi,
ορθόλο
γιστές,
μαρξιστές)
θέτουν
ΙCάτι
τέτοια
ερωτήματα:

Θέλουμε
να

κρίνουμε
τους
θεσμOUς
της
ιcoινωνίας.
Προς
tOUtO
χρειαζόμαστε
ιcριτήρια
(ή
"OρθoλOγΙΙCά

κριτήρια,
για
να
χρησιμοποιήσω
μια
αγαπητή
τους
έκφραση).
ποιά
κριτήρια
είναι
τα
σωστlι.;
Και
πώς
θα
τα
βροίιμε;


Θέτouν
τα
ερωτηματα,
και
άρα
υποθέτouν
ότι
uttdPXEI
ένα
Χρόβλημα·
ότι
το
χρόβλημα
αφορά
εξίσου
όλους
τους
ανθρώπους
ιcαι
ότι
είναι
οοτοΙ
οι
σωστοί
άνθρωJlΟΙ,
για
να
συλλάβουν.
να

διατυJlώσουν
και
να
λύσουν
αυτό
το
γενικό
πρόβλημα.
Γι'
αυτοuς
είναι
αυτονόητο.
ότι
οι
δικές
τους
παραδόσεις,
που
αφοροuν
την
αμφισβήτηση
των
κριτηρίων.
την
ιcατασKευή
KaIνoUploov
και
τη
βελτίωση
των

υπαΡΙCτών
ΙCριτη
ρίων,
είναι
οι
μόνες
χαραδόαεις
που
πρέπει
να
ληφθούν
υΧό\jlη
.
.
Ετσl
χαίρνουμε
μια
σταλlνιστιιcι'ι
αΧάντηση,
ιcαι
όχι
μια
δημοκρατική
απάντηση.
Αλλ6
οι
γιατρο[
ΙCΕντριιι:oαφΡΙΙCανΙKών
φυλών
φτάνουν

χωρίς
μεγάλο
κόπο
σε
μια
γνώμη
Ύια
τη
δυτιιcή,

εχιστημονική»
Ιατρική.
Παρακαλούν
τους
δυΤIKOUς
Ύιατρούς
(όσους
εμπιστευο
νται
και
όσων
κάνουν
δεκτή
τη
φιλία)
να
τους
εξηΎήσουν
τις
ιδέες

τους
και
τον
τρόπο
με
τov
οποίο
χεριθάλπouv·
OΙCtrr:tOYTαI.
και
τελικά
αποδέχονται
μερικoUς
τρόπους
rr:ερίθαλψης.
αλλά
άλλους
τους
ορνοίινται.
•
Εχουν
κριτήριο.
και
ξέρουν
πώς
να
τα
χρησιμοποιοίιν
-
ακόμα

και
κάτω
από
εντελώς
ασυνήθιστες
rr:ePLOTdoeIς.
Πολλές
γυναίκες.
που
εμπιστείιονται
περισσότερο
τη
θεραπευτική
δύναμη
της
φύσης
παρά
την
επιθυμία
αρσενικών
βιοϋδραυλικών
να
τις
μι:ταποιήσουν
με κόψιμο. κ6ψιμο,
ράψιμο.
πριόνισμα,
δηλητηρίασμα.
αναζωΟΎόνησαν
αΡχαΙες

μεθόδους
θεραrr:είας
και
ανακάλυψαν
καlvoUρlες.
Και
ούτω
καθεξής:
το
ότι
μερικοί
διανοούμενοι
έχουν
φουσκάλες
στο
μυαλό.
δεν
σημαίνει
ότι
όλοι
οι
άνθρωποι
βΎάζουν
τέτοιες
φουσκάλες.
Ο,
ξένες
παραδόσεις,
έτσι
αντιλέγουν

οι
φίλοι
των
επιστη-
Ρ.Κ.
FEYERABEND
μών.
έχουν
ίσως

λύσεις

,
εκεί
που
οι
δυτικοί
διανοουμενοι
βλέπουν
βαριά
προβλt'Jματα
-
αλλά
αυτές
οι
λύσεις
δεν
μπορούν
να
ληφθούν

σοβαρά
υπόψη. Οι
επιστήμες,
η
τεχνολογία,
η
επιστημονική
Ιατρική
είναι
δα
ασύγιφιτα
ιcαλύτερες
από
όλες
τις
εναλλαKτιιcές
λύσεις
-έχουν
ασύΥκριτα
καλύτερα
αποτελέσμα
τα-,
γι'
αυτό
ΙCαι
τα
προβλήματά
τους
εΙναι
πραγματικά

.προβλt'Jματα,
που
αφορούν
όλους
τους
ανθρώπους.
Αυτή
η
αντίρρηση.
την
οποία
χάβουν
σήμερα
ασυλλόγιστα
πολλοί
Γερμανοί,
όπως
ακριβώς
_αλαιότερα
έχαβαν
το
φασισμό,
αφενός
δεν
έχει
κανένα
OρθoλOγΙΙCό
θεμέλιο!.
Ο
επιστημoνιιcός

ορθολο
γισμός,
λένε, είναι
καλύτερος
αaό
όλες
τις
άλλες
εναλλακτικές
λύσεις
-
αλλά
_ου
είναι
τα
ερευνητιιcά
taIttuypaτo,
_ου
θα
υποστηρίξουν
αυτή
την
πεποΙθηση;
Πού
εΙναι
Π.χ.
οι
ομάδες
ελέΥχου.
που

θα
αΧοδεΙξουν
το
μονοσημαντη
(και
όχι
μόνο
περιστασιακή)
υπεροχή
της
επιστημονικής
Ιατρικής
σε
σχΟΟη
_ρος
την
Ιατρική
των
Χόπι
ή
την
Ιατριιcή
του
Nei
Ching
ή
την
Iατριιct'ι
με
βότανα;

ΟΙ
τέτοιες
ομάδες
ελέΥχου
έχουν
ασθενείς
ΠQlΙ
περιθάλπονται
κατά
τον
τρόπο
των
Χόπι
και
όχι
από
δυτικούς
γιατρούς.
οι
οποίοι
σπούδασαν
σε κάποιο
τμήμα
ταχείας
εKπαΙδεUΣης
-
αλλά
η
αναγκαία
περίθαλψη

στις
περισσότερες
χώρες
είναι
απαγορευμένη
με
νόμους
(δες
και
το
κεφ6λαιο
9
του
δεύτερου
μέρους).
Αφετέρου
η
αντίρρηση
προϋaoΕΝ:τει
αυτό
που
πρέπει
να
δειχτεΙ,
δηλαδή
τα
κριτή
ρια
βάσει
των

οποίων
τα
δ'ήθεν
αποτελέσματα
εΙναι
αποδεκτά
και
αξιόλογα.
Αλλά
ένας
μυστιιctστής,
που
μπορεΙ
με
τη
δική του
δύναμη
να
εΥκαταλεΙψει
το
κορμΙ
του
ΙCαι
να
εμφανιστεΙ
μπροστά
στο
θεό, δε
θα
εντUΠ'ωσιαστεΙ

διόλου με το
ότι
δυο
ΙCαλoφασΙCιωμένα
και όχι
ιδιαίτερα
ευφυή
ανθρωπάκια
κατόρθωσαν
με
τη
βοήθεια
χιλι6δων
επιστημόνων
και
δισειcατoμμυρίων
δολλαρίων
να
πραΥματοποιιι;
σουν
μερικά
αδl:ξια
πηδήματα
πάνω
σε
ένα
ξερολiθαρο
-adyω
στο
φεΥΥάρι-,

και
θα
λυπηθεί
που
λιγόστεψαν
και
σχεδόν
καταστράφηκαν
εντελώς
οι
πνευματικές
ικανότητες
των
ανθρώ
πων,
πράγμα
που
είναι
αποτέλεσμα
του
επιστημoνιιcoύ
"αι
2.
Μι).ιίι
Ύια
-op80Mr,II(ό
θι:μΟ.ιο"
-ουτό
σημαΙvtι
ιiρα-rε

όtι ιlμαι
Ιναι;
ιcριι
φόι;
ορ8ol0ΎΙΟΤι'ιι;;
Κατά
ιcaνtllα
τρόκο!
Διίχιιω
μόllO
όtι
σι
ορθο).ΟΎ1ΟΤέ:.ι;
σε
tνα
αJfOφllOιoτιιι:-ό
σημεΙο
ΙΎιιoτα).ιΙπoι.ιv
το
στοχασμό
Ύ10
\111
μι:ταβούν
σε
μια
θρη
σιcειιτιιcήlιίοτηιcαιότιτcι_ειι
ι
χ
εΙ

Ρι'ιμοtό:

τοιιςιδιiιδειιιί\l1lιτίltOτιιi).).οαιιόιrρο
OCUXtIO.
ΙΙΟΙ,
[ΙCφρ(ιζouν
ouτι'ι
τη
θρησιι:-ευtlιcή
πίστη.
ΓΝΩΙΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΙ:
ΑΝθΡΩΠΟΥΙ:
"
υλιστικού
κλίματος
των καιρών
μας.
Φωικά
μπορεί
κανείς
να
γελάσει
μέχρι
δακρ(ιων
γι'
ααιή
τη
λ6πη

του
μυστικιστή
-
αΛλά
tJtIltιpIιιιara
δεν
μ2l:0ρούν
να
της
avrιraxθoUyJ.
Η
τρίτη
αντίρρηση
είναι
ότι
ζούμε
σε
μια
ε2l:ιστημονική
και
ορθολογική
ε2l:0XfJ.
γι'
αυτό
πρέπει
να
σκεπτόμαστε
και
να
μιλΙΙμε

εΠΙCΠημOνΙKΙΙ
και
ορθοΛΟΥικά.
Πρώτον:
αυτό
δεν
είναι
αΛηθΙνό
-οι
ε2l:ιστήμες
και
ο
ορθολογισμός
δεν
έχονν
ακόμα
εισδ(ισει
σε
όλες
τις
Υωνιές
της
Υης-
και
δεύτερο:
σαν
επιχείρημα
αυτό
είναι
άχρηστο.

Μπορεί
κανείς
να
ισχυριστεί
ότι
οι
κάτοικοι
της
Γερμανίας
ήταν
στη
δεκαετία
του
1930
unoxpeor
μένοι
να
σκέιττονται
και
να
μιλάνε
φασιστικά.
μόνο
επειδή
ζούσαν
σε
φασιστικό
ι:εριβάλλον;
Ο
ελιτισμός

των
ε2l:ιστημών,
λέει
μια
τέταρτη
αντίρρηση,
δεν
εΙναι
βλαβερός,
γιατί
σήμερα
καθένας
μας
μπορεί
να
γίνει
μέλος
της
ελίτ'
αΙCΌμα
και
tvας
μαύρος
ή
και
μια
ΎWαίιcα
μπορεΙ
να
ανεβεί

σε
υ"ηΑές,
υπε"θυνες
και
ωΛοπληρωμένες
θέσεις
στην
ε2l:ιστήμη,
στην
πολιτική,
στην
εκπαίδευση.
Α>.λ6
αυτό
γίνεται
μόνο
αν
αυτΙΙ
τα
ΙΙτομα
αρνηθούν την
παράδοση
τους
και
αντ'
αυτης
αποδεχτο(ιν
την
ιδεοΛογία
και

τouς
τρόκouς
αυμπεριφoρiις
της
εΛίτ.
Η
ειτ~oμαζόμενη
.,σότητα»,
που
tιrJμπφιλαμβάνιι
τη
)'IJVOIKεia
και
τη
φυλετική
ισότητα,
δι:ν
σημαlVει
/aιπ6
ΠOlJ
εlvαl
σωστ6,
δηλαδιt/
lσΜητα
napaD6tlt.wv·
σημαίνεl
Ιση
πplHιβαση
tJt.
μια

ορισμΙνη
παΡάόοση
-
στην
παpdδoaη
του
λtιικoύ
άντρα.
Οι
λευκοί

φιΛελεύθεροι

,
που
υποστηρΙζουν
με
τόσο θόρυβο
το
αίτημα
Υια
ισότητα,
έχουν
ανακαλύψει
τη
γη
της
επαπελΙας
-
αλλά

αυτή
είναι
μια
τη
'11:0\1
φτιάχτηκε
σ(ιμφωνα
με
τα
δικά τους
σχέδια,
'ιι:ου
Κ'αΛ(ιφθηκε
με τα
αyα'lΠ1τά
τους
παιχνίδια,
και
που
μόνο
με
την
άδειά
τους
μ'll:ορεί
να
την
προσπεΛάσει
Kανεί~.
J.

Η
ΙvotΩση,
δτl ΟΙ
ιιuινoμσζδμινol
μllστllnστi:ς
ι:ίναl
ά~ρcoιιol
lfOU
txollv
ιιολλο-ιιΑό
ι:ξαιιαιηβεΙ.
είναι
μια
ρηtoριιι-ή
ιι-ινολοΥΙα.
-YIO-tt
δεν
μιιορι;Ι
ΥΟ.
θι:μελιω
θεί.
Αφετέ:.ρου
μερικοί
yνφστιιc:ισιΙς
αltOφiι:~ηqν
όtι
η
ύλη
ι:ίναι
ι ιφαοη.

Ιτοι
ιiιoτι
κατ'
o-υτo~
CΞαιιατημJ:voι
ΙΙΥ(ιΙ
όοοl
mξιδι(ιow ΟΤΟ
φηΥάΡI.
Και
"\'1·
αυιtι
την
αιιόφaνση
μιιορι:Ι
ιeσ.νι:!ς
να
Υι:λάσEl
«Αλά
δcν
uιι6.ρxouv
ιιιιχειρήματα
eY6.vtWtηιo.
4.
Είναι
θλιβιρό
να
βlEιu:ις
ιιόοες
-ΥυΙοΟΟίιι:ε;ς

elY(lI
υιu:ρήφαvι:ς,
ιιου
toIJς
ιιι:ι
tptlllttO-I
τιiιρo.
να
αιιμμιπxouν
σαν
O-ντpoyuIoOOΙΙC:ις
στις
μανΙι:ς
Ο-pCιινlκιίιν
-διαllOη
τών_
ιc:aι
ι.ιι:ιτήδιl"ν,
avtl
να
ιιροσιιαθούν
να
υιιι:ρβο(ιν
την
ιι:ιιpιιrιιxκιίιwι
του
α~T"'·
.
αμoiι.
η

01101.
uιιooιηρiζει
αιιttς τις
μανίες.
Ας
διαβάοι:ις
το
8aιιμάοιο
ομώνυμο
βιβΑlο
της
C1ιΉSIiIne
νιπ
Bήesen,
θer&isch
Qladbach
1971.
,.
Ρ.Κ.
FEYERABEND
Oίrrε:
XΡOφασιζόμεvoς
λοιπόν
την

επιτυχία"
του
επιστημο
νι"ού
ορθολοΥΙΟμου.

OUτε
την
υποτιθέμενη
πανταχού
napouoio
10\),
ούτε
ΙCΑι
τη
δυνατότητα

ίσης_
JΣρόσβασης
μπορείς
να
απο-
2Ι:οl"οι;ς
τον
δημOιφατιιc:ό
σχετικισμό.
(Κάποιες
σιινθιτότερες
αντιρρήσεις.
που
όμως
κατά
βάθος
είναι
εξίσου
αφελείς

με
αυτές
2ΣOU
αναφέρθηκαν
εδώ.
ΣUζητιώντOΙ
στο
πρώτο
μέρος
του
παρόντος
βιβλίου).
Υπάρχουν
ένα
σωρό
επιχειρήματα
υπ.έΡ
του
δημoιcραΤΙKoύ
σtετιιcισμOυ.
θα
τα
συζητήσω
στο
τέταρτο
ιcεφάλαιo
του
πρώτου
μέροιις.
Τα

παραιcάτω
τρία
Εκιχειρήμοτα
είναι
ιδιαίτερα
σημαντικά.
Το
nρώτο
εn:ιχείρημα
αφορά
δικαιώματα.
Ο,
άνθρωπο,
έχουν
το
δικαίωμα
να
ζουν
όπως
t'ouι;
ταιριάζει,
αιcόμα και
αν
η
ζωη
τους
φαίνεται
σε
άλλους
ανθρώKO\lς

ανόητη,
κτηνώδης,
άσεμνη,
άθεη.
Αν
μια
παράδοση
έχει
θρησιcευΤΙKoύς
λόΎους
για
να
απορρίψει
ορισμένες
μορφές
της
ιατρικής
περίθαλψης
(π.χ.
οι
άνθρωποι
κ:εντριιroαφρικ:ανικ:ών
φυλών
συχνά
αρνούνται
να
τouς
βγάλουν
αΙCΤινoγραφίες,
γιατί

θεωρούν
ως
ατομική
τους
υπόθεση
την
κατάσταση
των
εσωτερικών
τouς
οργάνων),
τότε
κανένας
θεσμός
δεν
επιτρέπεται
να
τους
εξανα-Υκάζει
να
υποστούν
αυτές
τις
μορφές
ι:ερΙθαλψης.
Αν
αντΙστροφα
μια
ι:αράδοση
χρησιμοποιεί

τρόπους
ι:ερίθαλψης,
που
αντιφάσκουν
προς
τις
μεθόδους
της
δυτιιcής
Ιατρικής,
τότε
ιcανένας
θεσμός
δεν
επιτρέπεται
να
εμποδΙζει
ή να
δυσκολεύει
την
εξάσκηση
αυτών
των
τρόπων
περίθαλψης
(να
μην
παρέχει
ιατρική
ασφάλεια.

να
μην
πληρώνει
αναρρωτιΙCΉ
άδεια
κλπ.).
.
Ετσι
ιδωμένες
οι
επιστήμες
είναι
προϊόιιτα,
που
ο
επιστήμονας
ΠΡοσφέΡεI
)'ια
πούλημα,
και
οι
πολίτες
aποφασίζουν,
σύμφωνα
με
τις
παραδόσεις
τους,
τι
θα

αγοραστεί
και
τι
θα
εγιro.ταλειφθεί.
Οι
επ:ιστήμες
δεν
είναι
απαραίτητες
συνθήκες
για
τη δυνατότητα
ορθολογlκότητας
ή
ελευθερΙας.
δεν
είναι
προϋn:οθtσεις
της εκπαίδευσης,
είναι
εμπορεύματα.
Οι
Ιδιο!
οι
επιστήμονες
είναι
ιιωλ"τέ,
αυτών των
εμπορευμάτων.

δεν
αναι
κριτές
του
al"e,VOri
και
του
ψεύτικου.
Στην
καλύτερη
n:ερίn:τωση
είναι
πλ"Ρωιιόμενοl
IJΠtJPirtt;
της
κοινωνίας,
n:OU
προσλαμβάνονται
για
να
λύσουν
κάποια
περιορισμενα
n:ροβλήματα.
και
μάλιστα
με
την
επίβλεψη
των

πολιτών.
οι
οποίοι
αποφασίζουν
τη
φύση
των
προβλημάτων
και
τον
τρόπο
επΙλυσής
τους.
Αν
μια
ομάδα
ανθρώπων
αρνηθεΙ
για
θρησκευτικούς
λόγους
ή
για
λόγους
ντροn:ής,
να
ρίξει
ο
γιατρός
μια

ματιά
στα
σπλάχνα
τους.
τότε
η
Ιατρική
δεν
επιτρέπεται
να
επιμένει
στη
λήψη
ακτινογραφίας,
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕΡΟΥΣ
ΑΝθΡΩΠΟΥΣ
"
αλλά
οφείλει
να
επινοήσει
νέες
μεθόδους
διιίγναισηςS.
Φυσικά
ο
κανόνας
έχει

εξαιρέσεις
(n.x.
στην
επεΙCΤαση
κολλητικών
ασθενειών,
ή
στη
μέριμνα
για
τα
μικρά
παιδιά)
-
γιατί
κάθε
κανόνάς
έχει
εξαιρέσεις.
Το
σποuδαίο
είναι:
ποιός
απoφασlζει
"Υια
το
τι
είναι
εξαίρεση
και

ποιοΙ
βασικοί
ιι:ανόνες
επιλέΥονται
ως
αφετηρία
Υια
τη
συζήτηση.
Μέσα
σε
μια
ελεύθερη
κοινωνΙα,
ειδικές
εnιτροπές
πολιτών
anoφaaiζouv
για
το
τι
είναι
εξαίρεση,
και
αφετηρία
δεν
είναι

η
αλήθεια


,
ή

το
πιο
πρόσφατο
εmστημονικό
tnittuypa

,
ή
κάχοια
άλλη
κενή
γενικότητα'
αφετηρία
είναι
η
ισοτιμία
όλων
των
παραδόσεων.
Η
εικασία
ότι
αυτοί
που
οφείλουν
να

προστατεύouν
το
ό:τ"ομο
είναι
οι
θεσμοί
μιας
ιλείιθερης
κοινωνίας
και
όχι
οι
παραδόσεις,
auVΔtετaI
στενά
με
την
παλιά
φιλελεύθερη
πίστη,
ότι
τα
lιτoμα
είναι
ολοκληρωμένες
urtό.ρξεις
ιι:αι
txouv
αξιoπρoστάτεuτες
ιδιότητες,

είτε
ΑUτά
τα
άτομα
είναι
τμήμα
μιας
rκιρ6δoσης
είτε
όχι.
Από
ετούτα
αληθεύει,
ότι
ήδη
το
tpPpuo
ιι:ατέχει
μια
δική
tOu
ζιDή,
αντιδρά
στο
περιβάλλον
tOu
και
ενέχει
ΔUνατ6τητες
Ύια μια

πλούσια
ζωή.
Δεν
είναι
όμως
σωστή
η
εικασία
ότι
η
διατήρηση
autώv
των
ΔUναΤOτητων
είναι
θεμελιώδης
~lα,
που
δεν
aι:ft'IU:I
να
ξεπεραστεΙ
μέσω
της
πλειοιιηφίας.
Ούτε
καν
οι
φιλελεύθεροι,
2Ι:ου

κάνουν
τόσο
oόpUPO
πάνω
στην.
ιδέα
ενός
ανεξάρτητO\J
αJtό
τις
nαραοοσεις
ατόμοu,
δεν
παραδέχονται
εντελώς
αuτή
την
εικασία:
δεν
είναι
όλοι
οι
φιλελεύθεροι
φιλειρηνιστές
ή
αντίθετοι
προς
την
QUtOKtOvia.
Εκτός

αuτoύ
το
tpPpUO
δεν
είναι
άνθρωπος
με
πλήρη
αξία
-
τέτοιος
Υίνεται
μόνο
συμμετέχοντας
σε
μια
παράδοση.
Μέσα
στη
ζωή
αποφασιστικό
ρόλο
παίζει
ο
ανrαγwνι
ομ6ς
πολλων ~Iών,
και
όχι μια
μοναδική

αξία
-
και
αuτός
ο
ανταγωνισμός
είναι
πό:ντα
το
αποτέλεσμα
(ατομικών
σuνεπώς
ιι:αι
ΣUλλOγι.Kών)
αΠOφό:σειDν.
Με
τούτο
φανερώνεται
ότι
οι
παραδό
σεις
είναι
θεμελιώδη
στοιχεία
της
κοινωνίας
.
.
Ενα

δεύτερο
επιχεΙρημα
uJftp
ΤO\J
δημοκρατικού
σχετικισμού
5.
Η
Ιατριιι-ή
tCJU
Nei Chin8.1lD
την
οιι:οία
η
σ:νaιoμία
κσ:Iζ~1
ιnJλύ
μl"ρό
ρό
λο.
αVCIllltίιx&η"e
enιδή
ο
ιιαραδocrια"ός
σε;j5cισ:μός
ιι:ροι;
to
"oρμlαlllflyόρεuι:
ιην
ΙYlιίρηση.

Σι'jμEρa
YCAdVE
μΕ
t.ttoιtι;

lΙροιι:cιtaλ1ιlfElς

Αλλά
οι

lιροιι:cιταλήlfElς"
οδήΥησαν
στην
ανάιmιξη
ενός ιατρl"ού
συσιήματος
ιιου
IιIlε;ρί:X~1
Q.tiι
1ΙΙ0λύ
ιης
διιη"ής
Ιατρl"ής.
Και
ιί
Εί_
1110
βάρβαρο:
i:.vw;
ιιολιτισμός

ιιου
θε;ωρε;ί
ως
"ρlτι'j
PIO
σξιοιι:ρi:.ιtξ:ιας
ιην
l&ολοΥία
ιφιιιtό"roνων
ξι:ιι:οιλιασιιίιν.
φaρμα"EΙΙtάιν
"αl
σ:"η
νοβ6λιιιν.
ή
Ινaς
lιολlTlσμόι:; 1ΟΙι
ΟΙΙ:ΟΙΟΙΙ
0\
θcρanuτ!:ς
ιι:a:).ofινιαl
να
ιιροσαρμόσουν
Ιlς
μεθόδους
ιους
στις
θtμcλlιiJδclς
η81"!:ς
"αl

θρησ"EιJΤιΤ.Ι;ις
ανηλή.,Εlς:
"
Ρ.Κ.
FEYERABEND
συνδέεται
στενό
με
τα
&'ltIXeΙPiIpaTQ
ωι:έρ
τou
πλουραλισμού
των
θεωριών. τα
οποία
ανέπτυξα
στο
τρίτο
κεφάλαιο
του Εαμ.
Η
βααιΚ1'ι
σκέψη
εΙναι
η
εξής:
μια
ιc:oIVfDvia
που

περιέχει
πολλές
παραδόσεις,
θtτει
στη
διάθεση
τou
πολίτη
ΙCΑΛύτερα
μέσα
Ύ,α
να
ιφΙνει
αυτές
τις
παραδόσεις,
από
μια
κοινωνία
με
μόνο
μια
βασική
ιδεολογία.
Οι

πρωτόγονες-
κοινωνίες
μας
διδάσκουν

ότι
un:άρχοuv
ιcαλύτερoι
τρόποι
γηροκομίας.
μεταχείρισης
"ΙCαΙCOύρ
γων

στοιχείων.
rτερίθαλψης
1ΣV&υμOΤΙΙCών
ασθενειών,
από
τους
τρόπους
που
ξέρουμε
Ι(ΟΙ
εφαρμόζουμε
σήμερα.
Μαθαίνουμε
αιcόμα
(π.χ.
αΧό
τους
Azandc)
ότι
μια


ορθολογική
aUΖ1'ltqaq

συχνά
οξύνει
τα
KOινωνΙΙCά
προβλ'ι'ιμοτο
αντί
να τα
).iισει.
Για
τον
MonIaignc
ιco.ι
ΤOuς
οπαδούς
του
μtσα στον
διαφωτισμό
η
μελέτη
ξένων
πολιτισμών
δεν
ήταν
μόνο
ι:ηΥή
απ'
621:00

ανάβλUΖαν
ενδιαφέρουσες
πληροφορίες
δεν
ιιc:ανΟ2roΙΟ(ισε
μόνο
την
n:εριtρ
γεια'
βοηθούσε
ΤOuς
μελετητές
στο
να
"ριτι"άρουν
τον

πολιτι
σμό-
τους
και
να
ανακαλύψουν
τα
ελαττώματά
ΤO\l.
Σήμερα,
ένα
βλέμμα
στη

ζωή
ανεξάρτητων
-yuvaIΙCiliv
(και
με
αυτές
δεν
εννοώ
γυναίιcες
ό1tWς
η
μαντάμ
Cuήe!)
αποκαλύπτει
πολλά
βάρβαρα
XαραΙCΤηρισΤΙKlι
των
προαανατολισμένων
προς
τους
ίίντρες
θεσμών
μας.
Ο
δημοκρατικός
σχετικισμός
ΙCΊΊνει
φανερές
τέτοιες

αντιθέσεις,
κι
έτσι
διευκολύνει
κάθε
n:Ολίτη
ατο
να
κρίνει
τις
n:αραδόσεις
πο\!
τον
περιβάλλουν
.
.
Eνa
τρίτο
επιχείρημα
πρoιcύπτει
κατευθείαν
από
το
δεύτερο.
Οι
επιστημονικές
απόιιεις,
ιδtες,
διαδιιc:ασΙες
δεν

εΙναι
μόνο
ατελεiς
εφόσον
Μραλείπουν
σημαντικά
φαινόμενα-,
δεν
κά
νουν
σφάλματα
μόνο σε
_epaoxh;,
21:0\1
απέχοιιν
n:Ολύ
αΣό
το
ιc:έντρo
της
αρμοδιότητάς
τους
βρΙσ"ονται
συχνά
σε
αδιέξοδο
αιcριβώς
ως
προς αυτό
το

"έντρο.
Ε2Ι:ιχειρήματα
"αι
διαδικασίες
ροοτίνας,
πο\!
υποβαστάζουν
κάθε
έρευνα
σε
μια
ορισμένη
περιοχή
ιcαι
δήθεν
εξασφαλU;οον
την

ορθολογικότητα_
και
την

εn:ιστημονικότητά
της_,
βασίζονται
σε
ει"ασίες,
τις
02roiEς
η

μεταγενέστερη
έρευνα
σιιχνά
εγιcαταλείπει
ως
εσφαλμένες
και
μάλιστα
ως
στερημένες
νοήματος.
Τέτοιες
εΙKασiες
είτε
δεν
είναι
γνωστές
στον
ειδικευμένο
επιστήμονα
-γιατί
αUΤός
τις
προϋπο
θέτει
εντελώς
απλοί"ίί,
χωρίς
vσ.
ξέρει

ότι
πρoσn:oθtτει
ή
τ;
Jtpofin:oθttEI-
ή
ης
ξέρει,
αΗίί
αγνοεί
τα
στοιχεία
που
ΣUVΗYOΡO(ιν
ή
αντιφό.σ"OUΝ
με
την
τίίδε
εικασία'
ιι:ατό.
τη
συζήτηση
της
εικασίας
ο
ειδικός
είναι
ερασιτέχνης


Ετσι
Π.χ.
οι
περισσότεροι
φυσιιcoί
τοο
190υ
αιώνα
ήταν
ερασιτέχνες
όταν
ΓΝΩΣΗ
π

ΕΛΕΥθΕρονΣ

ΝθΡΩπΟΥ!
23
συζητούσαν
τη
φύση
του
χώρου
και
του
έξω
μας
ιcόσμoυ.
οι
yaatρoi

εiναι
ερασιτέχνες
όταν συζητoUν
τον
υλισμό,
Ο
οποίος
ιcαθoδηγεί
πολλές
από
τις
πράξεις
ΤOuς.
Αλλά
αιcριβώς
επειδι'ι
είναι
ερασιτέχνης
όταν
oιιcειoπoιείται
μη
ΙCατανoημένες
έννοιες
ή
μεθόδους,
ο
ειδιιcός
επιτίθεται
ενάντια
σε

εναλλακτικές
δυνατό
τητες,
δηλαδή
ενάντια
σε
παραδόσεις
που
χρησιμ02l:0ιούν
άλλες
αρχές.
Ας
θυμηθούμε
μόνο
OOσo
σιιχνά
dJtOIOI
εμΙΣειριστές
εΙΣιστήμονες
αρνούνται
τις
αφηρημtνες
ιδέες
παραπέμΙΣοντας
στα

εμπειρικά
γεγονότα»,
χωρίς
να

μπορούν να
πουν
τί
είναι

εμπειρικά
γεγονότα_
και
1ιατί
ΙΣρέπει
να
τους
αΙΣοδοθεί
ένας
τόσο
θεμελιώδης
ρόλος.
Αποτέλεσμα:
θεμελιώδεις
διαμάχ~
ανάμε
σα
σε
παραδόσεις
&ν
είναι
άλλο
aπό
διαφωνας
μεrοζύ

εpaa,rtlVΏv,
κα,
>,ι
'
ιwr6
η
tKPaf7ή
rοιις
δι:ν
cva:ιrMaraI
σε
καμιά
aVΏrcpη
κρίαη.
αAAd
~aVΆ
στην
κρίση
ιpaaIrqVΏv.
Η
κατάσταση
21:00
περιέγραψα
οξύνεται
περισσότερο,
όταν
μια
yVΏμη
ή
ένα

εΜγΥελμα
ή
μια
2Ι:αράδοση
μπορεί
να
χρησιμοποιήσει
τους
θεσμούς
του
κράτους
ενάντια
στον
ανταΥω
νιστή.
Η
εIΣιστημoνιιcή
Ιατρική
αποτελεί
εδώ
ένα
εξαιρετιιcό
παράδεΙΥμα.
Αυτή
η
Ιατριιcή
δεν
είναι
ενιαίο
οικοδόμημα'

U2l:Apxouv
ένα
σωρό
υποδιαιρέσεις,
σχολές,
yvιbμες.
διαδικασίες,
και
η
εσωτερική
ΙCΡΙΤΙKή
έχει
συχνά
τεράστιες
διαστάσεις.
Υπάρχουν
ωστόσο
ιcά2l:0ιες
ειιcασίες
lΣΟυ
είνΙΙι
ευρύτατα
διαδεοο.
μένες.
ιcαι
lΣΟυ
επηρεάζον την
έρευνα
όπως
ιcαι

τις
μεθόδους
θεραπείας
σε
πολλά
σημεία.
Υπάρχει
π.χ.
η
εικασία
ότι
η
αρρώστια
έχει
την
αιτία
της
σε
υλικούς παράγοντες.
που
μπορούν
να
εντοπιστούν
και
να
ιcαθoριστoύν
επακριβώς
Xημιιco-φυσιoyvω
στικό. και
ότι

η
αρρώστια
'ιtαραμερίζεται.
όταν
διαπιστώνονται
και
εξαλεΙφονται
αυτοΙ
οι
'ιtαράΥοντες:

Η
χειρouργικι'ι
εΙναι
μια
ιδεώδης
μέθοδος
-
διαχωρίζει
τον
ασθενή
από
την
αρρώστια
του

λέει
ο
Logan CIcndening.
και

ένα
σίιΥΧΡονο
βιβλiο
για
τον
καρκίνο
εmιναλαμβι.νει
αιιτό
το
χωρίο
αυμφωvιbντας'.
Τιθεται
τώρα
το
ερώτημα.
εάν τα
προβλήματα
της
επιστημονικής
Ιατρικής
-και
U2l:ApXOUV
ένα
σωρό
τέτοια
προβλήματα-
συν
δέονται
με
αυτή

την
ειιαισία.
ή
μήπως
έχουν
άλλη
καταγωΥή.
Σήμερα
είναι
πασίΎνωστο
ότι
οι
αριθμΟί
θνησιμότητας
στα
νο
σοκομεία
μειώνουν
όταν
οι
1IatΡOi
o'lteρyoίιv
-
οφείλεται
άραΥε
6.
C(llItrr.
ίιι
οηχίll.
Ntlιιurd:

Treιιι_ιιι.
8crkeleyand
Los
AnSCles 1971.
151.
I'I'f'yρaφtαc;
Είναι
ο
νicτoΓ
Richards.
Ρ.Κ.
FεvΕR

sΕΝD
τούτο
στην
αναρμοδιότητα
των
γιατρών,
"μήπως
μας
'ιtαραι:έμπει
σε ένα
λι1θος
των
ιδειbν,
οι
οποiες
θεμελιώνουν
το

ιατρικό
ε'ltάπελμα;
'Ολοι
ξέρουμε
ότι
η έρευνα
για
τον
καρκίνο
Kαταβρoxθί~εl
ι:ολύ
1,ρήμα, αλλ6.
qEI
λίγα
anoreltopara'
-
σιινδέεταl
άραγε
τούτο
με
την
πρώτιστα
θεωρητική
στάση
των
ερευνητών,
δηλαδή
με
το
γεγονός

ότι
τους
ενδιαφέρει
περισσότε
ρο
η
θεωρηΤΙKiι
γνώση
αι:ό
τη
θεραη:εία
(δες
21.1,.
το
n:αρι1θεμα
του
Szent-GiOrgi
στην
υι:οσημείωση
51
του δεύτερου
μέρους),
ή
μiιπως
αη:οδεΙχνει
ένα
βασικό
σφάλμα
του
ιατρικού

υλισμού; δεν
ξέρουμε.
Για
να
ανακαλυφθεί
η
αιτία,
πρέπει
να ερευνηθούν
κατευθείαν
οι
θεμελιώδεις
εικασίες.
Μια
τέτοια
έρευνα
θα
έγκειτο
στο
να
συΥιφιθούν
τα
αποτελέσματα
της
επιστημoνιιcής
Ιατρικής
με τα
αΙ:Oτελtσματα
άλλων
θεραπευτικών

μεθόδων.
Ο
δημοκρατι
κός
σχετικισμός
επιτρέπει
και
προστατεύει
τέτοιες
θεραη:ευτικές
μεθόδους, ΕπιτρέΣει
και
'ltpoστattutI
τη
θεραη:εία
με
6ΥΥιγμα
του
χεριού,
τη
θεραπεία
με
βότανα
ή
με
ιαματικά
μπάνια,
το
βελονισμό
(και

μ6.λιστα
όχι
μόνο
για
την
εξαφάνιση
των
η:όνων,
αλλά
και
για
τη
θεραη:εία
ιcάθε
αρρώστιας,
συμι:εριλαμβανόμενου
και
του
καρκίνου),
κλη:.
Ο
δημοκρατικός
σχετικισμός
δημιουργεί
μια
κατάσταση,
μέσα στην
οη:οΙα
είναι
δυνατό

να
γίνονται
οι
αναyιcαIες
σιηκρίσεις,
κι
έτσι
η:ροστατεύει
τους
ανθρώπους
αι:ό
το
μεΥι1λο
κίνδυνο,
ο
οη:οίος
ονομάζεται

επιστημoνΙKiι"
ΙαΤΡΙKiι,
'kaI
ο
οποίος
eival
μεγάλος
εη:ειδή
είναι
ά)'νωστος
Και
α~εpι;ύVl1Τoς.

Ο
δημΟΚΡατικός
ιιχετικιομός
δεν
υποσΤηΡΙζεl
λolπ6~
aπλά
και
μόνο
ένα
δΙKα;WΜα'
είναι
ι:πιπλέo~
έ~α
χρήσιμο
ιpωνf1τΙKό
όΡΥα.νο
YIO
κάθε
κράτος που θα
τον
κάνει
βασική
του
Φιλοσοφία.
Πώς
θα
δημιουΡΥηθεί
μια
ελεύθερη κοινωνία

που
θα
βασΙζεται
σε
έναν
rhoao
σχετικισμό;
Πώς
θα
πρoστατευoVΤαι
οι
1Σ0ικίλες
η:αραδόσεις
και
η:ώς
θα
συγκρατούνται
αι:ό
του
να
επηρεάζουν
βίαια
η
μια
την
άλλη;
Η
α'lrCiντηση
είναι
ότι

ήδη
υπάρχουν
οι
αναΥκαi.oι
lΣρος
τούτο
θεσμοΙ:
σχεδόν
όλες
οι
lΣαραδόσεlς
είναι
τμήματα
κρατικών
ιδρυμάτων
με
εγιcαθιδρυμέ
νους
μηχανισμούς
προστασίας.
Το
ερώτημα
λοιπόν
δεν
τίθεται
hol:
πώς θα
ιcατασιcευάσoυμε
έναν
τέτοιο

μηχανισμό;
Το
ερώτημα
τίθεται
ως
εξής:
JΣώς
θα
χαλαρώσουμε
τους
υπάρχοντες
μηχανισμούς;
Πώς
θα
τους
απoμαιcρύνoυμε
από
τις
παραδόσεις,
7.
ΔΕς
Daniel
Grcιenberg.
'1be

War
οη
CanCeι'N:
Oιrιciιl
Ficτion

IRd HcalIh
FacII',
St-ίnκ-r QΙUΙ
Gtfllrm_nI
Rqιt1'II
VoI,
4
(Dec,
Ι,
1974),
ΓΝΩΣΗ
ΓΙΑ
ΕΛΕΥθΕρογΣ
ΛΝθΡΩΠΟΥΣ
2S
στις
οποίες
παρέχουν
άδιΙCΑ
μια
κρονομιακή
μεταχείριση;
Πώς
Π.χ.
θα διαχωρίσουμε
το
κράτος
από
τις
επιστήμες;

Η
απάντηση
σ'
αυτό το
ερώτημα
είναι
ότι
η
μέθοδος
δεν
μπορεί
να
συζητηθεί
ανεξάρτητα
από
τις
παραδόσεις
οι
οποίες
θέλουν
να
κετϋχουν
ισοτιμία,
και
Oυrε
ανεξάρτητα
ακό
την
ΙCΑτάσταση,
μέσα

σtην
οποία
αυτές
οι
παραδόσεις
αρχίζουν
τις
κροσπάθειές
τους.
Ο
δημοκρατικός
σχετικισμός
τον
οποίο
προτείνω,
δε
θα
εισαχθεί
από
επάνω,
π.χ.
από
μια
ομάδα
ριζοσπαcnών
διανοΟύμενων,
αλλά
από
μέσα.
δηλαδή

ακό
τους
ανθρώπους
που
θtλιJυν
να
ανεξαρτητο
ποιηθούν,
και
κατά
τον
τρόκο
ο οποίος
φαίνεται
σ'
αυτούς
βολικότερος
(εάν
είναι
τεμπέληδες,
θα
προχωρήσουν
πολύ
αργά,
με
μακρόχρονες
παύσεις
ανάμεσα
στις
πολιτικές

τους
επιθέσεις).
Αυτό
κου
μετρά,
δεν
είναι
τα
σχέδια
των
διανοούμενων,
αλλά
οι
εmθυμίες,
τα
παράπονα,
τα
μέσα.
η
ιδιοσυΥκρασία
των
ανθρώπων
που
μοχθούν
για
αλλαγή.
.
Η,
Υια
να

χρησιμοποιήσω
ένα
σλόΥκαν:
Λα)Κ!ς
",νιιτoΙΙO,ήaι,ς
αντΙ
γ,α
Φ,λοσοφ;α!
Στο
παρακάτω
δοκίμιο
θα
προα'll:αθήαω
να
υπερασ'll:ιστώ
αυτή
την
ΠΡακτική
μέθοδο
ενάντια
στις
αντιρρήσεις
που
προβάλλουν
οι
διανοούμε
voί
μας,
και
ειδικά

οι
KαλOπληριDνόμενol
και
εντούτοις
ανικαvo
ποίητοι
ακαδημαϊΚΟί
'ιtολίτες.