NHẠC SẾN: Ai nghe và vì sao lại gọi là "SẾN"?

NHẠC SẾN: Ai nghe và vì sao lại gọi là "SẾN"?
Có lẽ trong đời bạn đã hơn một lần "bị" người khác bình phẩm: Sao mà "sến" quá đi!
Khi bạn chỉ vừa mới hát một câu, thốt dăm ba tiếng hoặc ngay cả bộ đồ bạn đang
mặc, bức tranh bạn vẽ, món quà bạn chọn... cũng có thể bị coi là "sến". "Sến" quả là
mn hình vạn trạng, nhưng nếu cắc cớ hỏi lại: "Sến" là gì ? thì e rằng người vừa
bình phẩm cũng... ngắc ngứ vì khơng thể giải thích một cách thỏa đáng. Ở phạm vi
chuyên đề này, chỉ xin lạm bàn về "nhạc sến" - một thực thể ln hiện hữu trong
dịng chảy âm nhạc mấy chục năm qua...
Tản mạn về nhạc sến
Chưa có một quy định "chuẩn" nào để phân biệt bản nhạc này thuộc loại "sến", bản
kia không "sến" nhưng không biết do đâu mà hầu như tất cả các bản nhạc được sáng
tác trước 1975 - nhất là những bản có điệu boléro, rumba, ballade... đều bị quy là
nhạc sến (tiếng "sến" được hiểu theo nghĩa dè bỉu, mỉa mai, khinh thị...). Vậy thì
"sến" là gì?
Theo ý kiến của nhiều lão làng trong giới ca nhạc thì "sến" do chữ sen (trong từ con
sen: người giúp việc nhà) đọc trại mà ra. Trước 1954, chỉ có ở miền Bắc mới gọi "ơ
sin" là con sen, trong Nam gọi là "ở đợ". "Sến" thường là những cơ gái q con nhà
nghèo, ít học phải ra tỉnh ở đợ, vì vậy trình độ hiểu biết cũng không cao. Do thường
giúp việc cho chủ Tây hoặc trong các gia đình theo Tây học nên các cơ được các nhà
văn, nhà báo có óc hài hước thêm cho cái tên "Marie" phía trước để trở thành MariSến. Sau 1954, "Mari-Sến" vào Nam. Dạo đó, nước máy chưa được đưa tới từng nhà,
chiều chiều các Mari- Sến lại tụ tập quanh cái máy nước (fontaine) để hứng nước
gánh về nhà, từ đó lại đẻ thêm cái tên "Mari-Phơng ten". Trong khi đứng chờ đầy
gánh nước, các cô thường vui miệng hát với nhau những câu đại loại như: "Anh ơi
nếu mộng khơng thành thì sao? Non cao, biển rộng biết đâu mà tìm…" (Duyên kiếp Lam Phương) hoặc: "Chiều nay có phải anh ra miền Trung, về thăm quê mẹ cho em
về cùng..." (Quen nhau trên đường về - Thăng Long). Thế là thành... nhạc sến! Một
sự hình thành quá đỗi "mơ hồ" nên cũng khó mà định nghĩa. Thơi thì, hễ loại nhạc
nào mà các chị gánh nước mướn, các anh đạp xích lơ, thợ thuyền (gọi chung là giới
bình dân) khối hát thì... đó là “nhạc sến”!
Hãy tạm bằng lòng "nhạc sến" là như vậy, nhưng sẽ thật sai lầm khi quan niệm

"nhạc sến" với hàm ý khinh thị, chê bai bởi trong dịng nhạc bình dân này có rất
nhiều tuyệt tác mà chưa chắc các nhạc sĩ dòng nhạc "hàn lâm" đã sáng tác được,
như: Khúc ca ngày mùa (Lam Phương), Hồi thu (Văn Trí), Xóm đêm (Phạm Đình
Chương), Ai lên xứ hoa đào (Hồng Nguyên), Nắng chiều (Lê Trọng Nguyễn), Đường
xưa lối cũ (Hoàng Thi Thơ), Nửa đêm ngoài phố (Trúc Phương), Thương hoài ngàn
năm (Phạm Mạnh Cương), Nắng lên xóm nghèo (Phạm Thế Mỹ)...
"Tạm bằng lịng" như đã nói ở trên nhưng cũng cịn có khá nhiều người "khơng bằng
lịng chút nào" - họ là những người làm ra bài hát (nhạc sĩ) và những người hát
(khơng cứ gì phải là ca sĩ). Nhạc sĩ sừng sộ: "Nhạc của tui được rộng rãi quần chúng
hát. Lên non, xuống biển, len lỏi vào tận hang cùng ngõ hẹp, sức "cơng phá" như...
sóng thần! Thử hỏi "nhạc hàn lâm" đã có sức hấp dẫn như thế chưa? Mục đích của
âm nhạc là tạo được sự đồng cảm ở mọi tâm hồn, nhạc của tui đã đạt được điều đó
và cịn... hơn thế nữa! Thế thì sao lại gọi là “nhạc sến” ?". Người hát thì cải chính:
"Sến thế nào được. Đó là loại nhạc dễ nghe, dễ hát và nhất là hợp với tâm trạng (tùy
thời điểm) của tơi. Thế là tơi thích, tơi hát hồi: "Tơi với nàng (cóc cóc cóc cóc) hai
đứa (cóc cóc cóc cóc) nguyện yêu nhau (cóc cóc cóc cóc). Tha thiết từ đây (cọc cọc
cọc cọc) cho đến (cọc cọc cọc cọc) ngày bạc đầu (cọc cọc cọc cọc)...”.
Nhạc sĩ Vinh Sử: "Sến" là do những người bày đặt... "chảnh"
- Anh có… tự hào khi được "phong" là "Vua nhạc sến" khơng? Và theo anh "nhạc sến"
là gì?
- Thú thật, cho đến bây giờ tôi cũng không biết ai đã "phong... vua" cho tôi, và
"phong" từ bao giờ. Tự hào à? Biết nói thế nào nhỉ, nhưng rõ ràng chữ "vua" là... hơi
bị hiếm! Đã là vua là... trên tất cả (cười). Cịn về từ "sến", tơi khơng thể phân tích.


Với tơi, khơng hề có “nhạc sến” mà chỉ có nhạc hay và nhạc dở mà thôi (đương nhiên
nhạc hay mới có giá trị). Nếu từ "nhạc sến" là dùng để chỉ dịng nhạc dành cho giới
bình dân thì tơi chịu lắm và tôi rất tự hào khi được rộng rãi quần chúng hát nhạc của
mình.
- Nhưng nhạc của anh cũng phải "có cái gì đó" người ta mới "chỉ mặt, đặt tên" rằng…

"sến" chứ ?
- Trước 1975, giới làm nhạc rất dễ kiếm tiền. Tiền tác quyền một bản nhạc có khi
mua được chiếc xe hơi, nhạc sĩ lại được "đặt hàng" tới tấp, do vậy mới nảy sinh ra
loại "nhạc thị trường". Giai đoạn này tơi cũng có sáng tác các ca khúc như: Nhẫn cỏ
cho em, Yêu người chung vách, Trả nhẫn kim cương... Có thể từ loại nhạc này mà
người ta gọi là "nhạc sến" cũng nên. Sau 1975, "e" nhạc của tơi có tính chất dân
gian, mang âm hưởng cổ nhạc (3 Nam, 6 Bắc), chẳng hạn các nhạc phẩm: Tình ngoại,
Bằng lịng đi em, Để tóc nàng ngủ yên, Qua ngõ nhà em, Làm dâu xứ lạ, Nhành cây
trứng cá... Cái đẹp của quê hương mình sao mình lại khơng ngợi ca, tơn vinh mà lại
dè bỉu là... "sến" ! Tôi nghĩ trừ những người bày đặt "chảnh", cịn thì bất cứ ai có
tinh thần dân tộc đều u mến dịng nhạc trữ tình quê hương.
- Và anh vẫn trung thành với khuynh hướng sáng tác nhạc bình dân đại chúng ?
- Tại sao khơng? Đó là "e" nhạc sở trường của tơi và tơi vẫn trung thành với khuynh
hướng sáng tác đó cho đến bây giờ. Cơng chúng bình dân đón nhận nhạc của tơi một
cách nhiệt tình thì tơi cũng phải có nhiệm vụ viết nhạc phục vụ giới bình dân. Tơi đã
từng nói: "Bao giờ nước mình giàu, khơng cịn người đạp xích lơ, thợ hồ, ơ sin... lúc
đó tơi sẽ viết... nhạc sang" (cười). Mà nhạc của tôi cũng "phát triển" ra tận Hà Nội
lận đó. Vừa rồi tơi ra ngồi đó, được anh em tiếp đón nhiệt tình lắm. À, còn chuyện
này nữa, ca khúc Phượng Sài Gòn của tơi được Đài Truyền hình TP.HCM trả tác quyền
đến... 9 triệu! Vậy thì hà cớ gì lại phải "chuyển tơng" trong sáng tác.
Sến là gì? Tại sao? Như thế nào?
Giáo sư Ngôn ngữ học Cao Xuân Hạo: "Theo tôi, gốc của từ "sến" phải bắt đầu từ chữ
"sen" trong nghĩa con sen, là đứa ở, con ở. Xuất phát của từ này ở miền Bắc, thời kỳ
Pháp thuộc vào những năm 1930 - 1945; có thể xem là thời của Lý Toét và Xã Xệ,
của văn chương Tự Lực Văn Đoàn. Từ "sen" đọc trại thành "sến" bởi sự khinh bỉ, là
tầng lớp thấp, văn hóa kém. Cịn nếu ứng dụng vào văn chương, nghệ thuật thì ám
chỉ khẩu vị thấp hèn, ít có giá trị. Bàn riêng về chữ "sến" trong "nhạc sến", tôi nghĩ
nghĩa gốc cũng vậy, không thay đổi nhiều lắm".
Dịch giả Nhật Chiêu: "Tôi nghĩ nhạc sến là một bộ phận cơ bản trong đời sống âm
nhạc dành cho đối tượng thưởng thức bình dân, khơng thể thiếu. Khơng chỉ VN mà

rất nhiều nước đều có loại hình giải trí dành riêng cho đối tượng đơng đảo này.
Trong rất nhiều "tình huống" cuộc sống, tình cờ "lạc vào" tôi lại thấy nhiều ca từ của
nhạc sến rất có lý (!). Sự thật là chưa có ai buồn nghe nhạc sến mà chết cả nhưng đã
có nhiều trường hợp thưởng thức "văn hóa" cao cấp lại tự tử ví dụ như trường hợp
tác phẩm Những nỗi đau của chàng Goet-thơ của Gớt. Nói vui, theo tơi, nghe nhạc
sến cũng như mặc áo chim cị, khơng hại ai".
Họa sĩ Trịnh Cung: "Trong tranh vẫn có "sến” chứ! Ví dụ như tranh của họa sĩ Lê
Trung trước đây. Ông thường vẽ phụ nữ ngực tròn, mặc áo bà ba đội khăn hoặc nón
rất Sài Gịn. Nói chung là bình dân. Nhưng chân dung các nhà văn như Hồ Biểu
Chánh, bà Tùng Long... của ơng thì vẫn đầy cá tính. Nhiều người nhớ ! “Nhạc sến”
thường tập trung vào điệu boléro. Theo tơi, ngồi tính mịn, đơn điệu, boléro có ưu
điểm là rất thích hợp với giọng nam của các ca sĩ Sài Gòn. Các nhạc sĩ như Lam
Phương, Hồ Đình Phương, Thanh Sơn... là những cái tên được biết đến từ “nhạc
sến”. Nói khơng q, “nhạc sến” rất đặc trưng cho đời sống thị dân”.
Ca sĩ nói gì về “nhạc sến”?
Ca sĩ Quang Dũng: Tôi không hề phân biệt sang - sến, quan trọng là ca sĩ hát như
thế nào để lay động được cảm xúc của người nghe. Có những bài bị cho là sến nhưng
tơi vẫn chọn để hát lại (như bài Thành phố mưa bay của ca sĩ Tuấn Vũ), theo cách


của mình, và vẫn được đón nhận. Mà nhạc bị quy vào sến vẫn có chỗ đứng trong
lịng khán giả suốt mấy chục năm nay. Chị Hương Lan là một thần tượng của tôi, và
tôi thường nghe những bài nhạc quê hương trữ tình của chị.
Ca sĩ Hương Lan: Âm nhạc có nhiều dịng khác nhau: nhạc dân ca, nhạc trữ tình...,
nhưng khơng có dịng nhạc sến. Tơi khơng biết những người hay dùng từ sến để chê
một bài nào đó, họ có hiểu "sến" là gì hay khơng; hay cái gì khơng thích thì đều cho
là "sến". Cũng như từ "cải lương" vậy, đó là một loại hình nghệ thuật, sao mọi người
có thể tùy tiện sử dụng mỗi khi muốn chê cái gì đó (sao sến q, sao cải lương q).
Tơi xem đó là sự chọc ghẹo, coi thường và nhục mạ rất tệ hại, nếu khơng nói là vơ
văn hóa. Nhưng đó là khán giả chê. Đáng buồn hơn, ngay cả người trong giới cũng

nói như vậy. Các em dù có nổi tiếng đến đâu, hát nhạc sang thế nào thì cũng đừng
nên coi thường các loại nhạc khác.
Ca sĩ Ngọc Sơn: Đáng ngạc nhiên là nhạc trẻ, nhạc pop hiện đại đôi khi cũng bị người
nghe "liệt" vào hàng “sến” (vì họ khơng thích). “Sến” là hình thức áp đặt, và những
người nói từ này thường hiểu “sến” là nhà quê, là nghèo; chẳng lẽ nhà quê hay
nghèo là có tội, là bị chê? Có "quê" thì mới phân biệt được với "tỉnh" chứ! Mà tơi
cũng coi mình và âm nhạc của mình là sến đấy, hay nếu ai có nói tơi sến, tơi càng
thích; vì tơi ln đứng về phía người dân lao động nghèo - họ cũng thường bị gọi là
sến khi hay nghe loại nhạc tình cảm ướt át, và tơi ln bảo vệ loại nhạc đó.
Ca sĩ Thùy Trang: Người ta hay dùng từ "sến" khi nói đến những ca khúc trữ tình ủy
mị. Nhưng lời của nhiều bài nhạc trẻ bây giờ nghe cịn... (nếu được nói) sến hơn
dịng nhạc tơi đang hát. Nhiều người vẫn cho rằng nhạc trẻ mang tính thị trường,
nhưng thực tế chỉ tồn tại một thời gian nào đó; cịn nhạc q hương, trữ tình, mà bị
gọi là sến, thì vẫn sống mãi đó thơi. Âm nhạc như một món ăn tinh thần, mà 9 người
10 ý, làm sao chiều hết được! Cho đến giờ này, tôi vẫn rất tự tin khi hát loại nhạc mà
tôi đã chọn.