.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------------------

VÕ QUỐC CHUYỂN

ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT TIÊU HÓA PIN VÀ NAM CHÂM
TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

.


.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

--------------------

VÕ QUỐC CHUYỂN

ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT TIÊU HÓA PIN VÀ NAM CHÂM
TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1

NGÀNH : NHI KHOA
MÃ SỐ : 8720106

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
1. PGS. TS. NGUYỄN ANH TUẤN
2. TS. HỒNG LÊ PHÚC

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

.


.

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu do chính tơi thực hiện. Các
số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được cơng bố
trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Tác giả

Võ Quốc Chuyển


.


.

i

MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC .................................................................................................................. i
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ vi
DANH MỤC HÌNH ............................................................................................... viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ......................................................................................... viii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................................. ix
ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .....................................................................................4
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU..................................................................5
1.1. GIỚI THIỆU ....................................................................................................5
1.2. DỊCH TỄ ..........................................................................................................5
1.3. ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT PIN ................................................................................7
1.3.1. CẤU TẠO VÀ THÀNH PHẦN PIN ........................................................7
1.3.2. CƠ CHẾ BỆNH SINH ..............................................................................9
1.4. ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT NAM CHÂM ..............................................................10
1.5. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG .......................................................................11
1.6. CẬN LÂM SÀNG..........................................................................................13
1.6.1. Xquang ....................................................................................................13
1.6.2. Siêu âm ....................................................................................................15
1.6.3. Chụp điện toán cắt lớp (CT – SCAN) .....................................................15

1.7. ĐIỀU TRỊ .......................................................................................................16

.


.

i

1.7.1. Dị vật pin .................................................................................................17
1.7.2. Dị vật nam châm .....................................................................................19
1.8. BIẾN CHỨNG ...............................................................................................21
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................23
2.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................23
2.2. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................23
2.3. Thời gian nghiên cứu: ....................................................................................23
2.4. Đối tượng nghiên cứu.....................................................................................23
2.5. Cỡ mẫu ...........................................................................................................23
2.6. Tiêu chí chọn mẫu: .........................................................................................23
2.7. Kỹ thuật chọn mẫu .........................................................................................24
2.8. Kiểm soát sai lệch ..........................................................................................24
2.8.1. Kiểm soát sai lệch chọn lựa ....................................................................24
2.8.2. Kiểm soát sai lệch thông tin ....................................................................24
2.9. Phương pháp xử lý số liệu ..............................................................................24
2.10. Liệt kê và định nghĩa biến số .......................................................................24
2.10.1. Biến số dịch tễ .......................................................................................24
2.10.2. Biến số tiền căn và lâm sàng .................................................................25
2.10.3. Biến số chẩn đoán và cận lâm sàng.......................................................27
2.10.4. Biến số về điều trị và kết quả điều trị ...................................................30
2.11. Các bước tiến hành .......................................................................................33

2.12. Lưu đồ nghiên cứu .......................................................................................34
2.13. Y đức ............................................................................................................34

.


.

ii

2.14. Kinh phí ........................................................................................................35
2.15. Giá trị và hạn chế .........................................................................................35
2.15.1. Giá trị ....................................................................................................35
2.15.2. Hạn chế..................................................................................................35
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ .........................................................................................36
3.1. Đặc điểm chung của dân số nghiên cứu .........................................................36
3.1.1. Đặc điểm theo giới tính ...........................................................................36
3.1.2. Đặc điểm theo địa điểm cư trú ................................................................36
3.1.3. Đặc điểm theo số con trong gia đình.......................................................37
3.1.4. Đặc điểm theo nghề nghiệp của mẹ ........................................................38
3.1.5. Đặc điểm theo nhóm tuổi ........................................................................39
3.2. Đặc điểm về tiền căn và lâm sàng ..................................................................40
3.2.1. Đặc điểm về các bệnh lý tâm thần – vận động .......................................40
3.2.2. Thời gian từ lúc nuốt đến lúc nhập viện .................................................41
3.2.3. Đặc điểm về lâm sàng .............................................................................42
3.2.4. Xử trí trước nhập viện .............................................................................44
3.3. Đặc điểm về dị vật tiêu hóa ............................................................................44
3.3.1. Số lượng dị vật ........................................................................................44
3.3.2. Đặc điểm dị vật là pin .............................................................................46
3.4. Đặc điểm về cận lâm sàng ..............................................................................46

3.4.1. Loại Xquang được thực hiện ...................................................................46
3.4.2. Số lượng phim Xquang chụp ..................................................................47
3.4.3. Đặc điểm về siêu âm ...............................................................................48

.


.

v

3.5. Đặc điểm về điều trị .......................................................................................49
3.5.1. Tổng thời gian điều trị.............................................................................49
3.5.2. Phương pháp điều trị ...............................................................................50
3.5.3. Nội soi theo từng loại dị vật ....................................................................51
3.5.4. Kết quả nội soi ........................................................................................51
3.5.5. Vị trí dị vật khi nội soi lấy dị vật thành cơng..........................................52
3.5.6. Biến chứng của dị vật tiêu hóa trên nội soi .............................................53
3.5.7. Thời điểm can thiệp nội soi và đặc điểm dị vật ......................................53
3.5.8. Phương pháp phẫu thuật và loại dị vật ....................................................55
3.5.9. Kết quả phẫu thuật ..................................................................................55
3.5.10. Vị trí dị vật lúc lấy ra khi phẫu thuật ....................................................56
3.5.11. Theo dõi ................................................................................................56
3.5.12. Kết quả theo dõi ....................................................................................57
3.5.13. Thuốc sử dụng khi theo dõi ...................................................................58
3.5.14. Thời gian tiêu ra dị vật ..........................................................................58
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ......................................................................................59
4.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu ..........................................................................59
4.1.1. Về giới tính..............................................................................................59
4.1.1. Về tuổi .....................................................................................................59

4.2. Tiền căn và lâm sàng ......................................................................................60
4.2.1. Về bệnh lý tâm thần – vận động .............................................................60
4.2.2. Vê thời gian từ lúc nuốt đến lúc nhập viện .............................................61
4.2.3. Về triệu chứng lâm sàng .........................................................................62

.


.

v

4.3. Đặc điểm dị vật tiêu hóa.................................................................................63
4.3.1. Về loại dị vật tiêu hóa .............................................................................63
4.3.2. Về số lượng dị vật tiêu hóa .....................................................................64
4.3.3. Về loại dị vật pin .....................................................................................65
4.4. Cận lâm sàng ..................................................................................................65
4.4.1. Về Xquang ..............................................................................................65
4.4.2. Về siêu âm ...............................................................................................67
4.5. Tổng thời gian điều trị ....................................................................................67
4.6. Điều trị nội soi đường tiêu hóa.......................................................................68
4.6.1. Về loại dị vật được nội soi ......................................................................68
4.6.2. Về thời điểm can thiệp nội soi ................................................................69
4.6.3. Về kết quả nội soi và biến chứng do nội soi ...........................................70
4.6.4. Về vị trí dị vật lúc lấy ra khi nội soi........................................................70
4.6.5. Về biến chứng do dị vật thấy được ở nội soi ..........................................71
4.7. Phẫu thuật .......................................................................................................73
4.7.1. Về phẫu thuật đối với dị vật pin ..............................................................73
4.7.2. Về phẫu thuật đối với dị vật nam châm ..................................................74
4.8. Theo dõi dị vật ...............................................................................................75

KẾT LUẬN ..............................................................................................................77
KIẾN NGHỊ .............................................................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................80
PHỤ LỤC 1
PHỤ LỤC 2

.


.

i

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1: Thời điểm can thiệp nội soi ở dị vật đường tiêu hóa ở trẻ em..................16
Bảng 1.2: Các biến chứng thường gặp của dị vật đường tiêu hóa ............................22
Bảng 3.1: Đặc điểm dân số theo giới tính .................................................................36
Bảng 3.2: Đặc điểm dân số theo nơi cư ngụ .............................................................37
Bảng 3.3: Số con trong một gia đình ........................................................................37
Bảng 3.4: Nghề nghiệp của mẹ .................................................................................38
Bảng 3.5: Đặc tính dân số theo nhóm tuổi ................................................................39
Bảng 3.6: Đặc tính dân số theo tuổi nhập viện .........................................................40
Bảng 3.7: Đặc điểm về bệnh lý tâm thần - vận động ................................................40
Bảng 3.8: Thời gian nuốt đến lúc nhập viện .............................................................41
Bảng 3.9: Thời gian nuốt dị vật đối theo các loại dị vật ...........................................42
Bảng 3.10: Triệu chứng lâm sàng thường gặp ..........................................................43
Bảng 3.11: Xử trí trước khi nhập viện ......................................................................44
Bảng 3.11: Số lượng dị vật tiêu hóa ..........................................................................45
Bảng 3.12: Dị vật là pin ............................................................................................46
Bảng 3.13: Các loại phim Xquang được thực hiện ở dị vật pin ................................47

Bảng 3.14: Số lượng phim Xquang trong đợt điều trị ..............................................47
Bảng 3.15: Đặc điểm về siêu âm...............................................................................48
Bảng 3.16: Tổng thời gian điều trị ............................................................................49
Bảng 3.17: Nội soi theo từng loại dị vật ...................................................................51
Bảng 3.18: Kết quả nội soi ........................................................................................51
Bảng 3.19: Vị trí dị vật khi nội soi lấy dị vật thành công .........................................52

.


.

ii

Bảng 3.20: Biến chứng của dị vật tiêu hóa trên nội soi ............................................53
Bảng 3.21: Thời điểm can thiệp theo dị vật ..............................................................53
Bảng 3.22: Thời điểm can thiệp nội soi và đặc điểm dị vật ......................................54
Bảng 3.24: Phương pháp phẫu thuật và loại dị vật ...................................................55
Bảng 3.25: Kết quả phẫu thuật ..................................................................................55
Bảng 3.27: Theo dõi ..................................................................................................56
Bảng 3.28: Kết quả theo dõi ......................................................................................57
Bảng 3.29: Thuốc sử dụng khi theo dõi ....................................................................58
Bảng 3.30: Thời gian tiêu ra dị vật............................................................................58

.


.

ii


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1: Hình ảnh thủng (a) và dị (b-d) của bệnh nhân nuốt Buckyball ................11
Hình 1.2: Dấu hiệu “Bước ra ngồi” (“Step off”) .....................................................13
Hình 1.3: Hình ảnh viên pin (A) và đồng xu (B) trên Xquang ngực thẳng ..............14
Hình 1.4: Lưu đồ xử trí dị vật là pin nút ...................................................................18
Hình 1.5: Lưu đồ xử trí dị vật là nam châm ..............................................................20
Hình 3.1: Phương pháp và kết quả điều trị ...............................................................50

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1.1: Tần suất nuốt dị vật pin nút áo và kết cục nặng và tử vong từ năm 1985
đến năm 2016 ..............................................................................................................6
Biểu đồ 1.2: Phân bố độ tuổi theo loại dị vật pin ........................................................8

.


.

x

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Nghĩa Tiếng Anh

Nghĩa Tiếng Việt

ASGE


American Society for

Hiệp hội Nội soi Tiêu hóa

Gastrointestinal Endoscopy

Hoa Kỳ

ARRS

American Roentgen Ray Society

Hiệp hội Tia X Hoa Kỳ

CT-SCAN

Computed tomography scan

Chụp điện tốn cắt lớp

NASPGHAN

North American Society for

Hiệp hội Tiêu hóa, Gan và

Pediatric Gastroenterology,

Dinh dưỡng Nhi khoa Bắc


Hepatology and Nutrition

Mỹ

The National Battery Ingestion

Đường dây nóng Quốc gia về

Hotline

nuốt dị vật pin

The National Poison Data System

Hệ thống dữ liệu Độc chất

NBIH

NPDS

Quốc gia
MRI

Magnetic resonance imaging

Chụp cộng hưởng từ

PEG

Polyethylene glycole


Polyethylene glycole

.


.

1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Dị vật đường tiêu hóa là những vật do vơ tình hay cố ý nuốt phải trong q trình
ăn uống, sinh hoạt, vui chơi hàng ngày. Đây là một vấn đề khá phổ biến ở Việt Nam
cũng như các nước trên thế giới và là một trong những nguyên nhân thường gặp trong
cấp cứu về tiêu hóa. Loại dị vật đường tiêu hóa rất đa dạng, trong đó tại Hoa Kỳ và
các nước phát triển, đồng xu là loại thường gặp nhất kế đó là vật nhọn, pin, nam châm,
vật cùn dài, bezoar hay những loại khác [27], [100]. Đa số các trường hợp nuốt dị vật
không triệu chứng, chiếm khoảng 50%. Những trường hợp cịn lại có triệu chứng rất
đa dạng, tùy thuộc vào vị trí mà dị vật kẹt lại trên đường tiêu hóa [10].
Dị vật pin và dị vật nam châm không phải hiếm gặp ở trẻ em. Dị vật pin từ lâu,
trong nhiều nghiên cứu là một trong ba loại dị vật thường gặp ở trẻ em, và tỉ lệ biến
chứng nặng và tử vong lại tăng 6,6 lần từ năm 1985 đến năm 2009. Còn với dị vật
nam châm, các nghiên cứu cũng cho thấy rằng, tỉ lệ trẻ em nhập cấp cứu tăng gấp 8,5
lần trong một thập kỷ và trung bình mỗi năm tăng khoảng 75%, với 3,75 trường hợp
nhập cấp cứu trong 10,000 trẻ [4]. Các tác giả giải thích cho hiện tượng này, là do sự
phát triển của công nghệ vật liệu và điện tử, trong việc dùng pin lithium với điện tích
cao hay nam châm đất hiếm với từ tính mạnh trong đồ chơi trẻ em và các vật gia
dụng, làm tăng tỉ lệ nuốt và biến chứng nặng [16], [58]. Chính vì vậy, từ năm 1982,
tại Hoa Kỳ đã có Đường dây nóng Quốc gia về nuốt dị vật pin (NBIH), cung cấp
những thông tin cũng như hướng dẫn cơ bản khi nuốt. Và từ năm 2014, Chính phủ

Hoa Kỳ và Canada cũng ra quyết định thu hồi các dị vật nam châm nhỏ, vì tỷ lệ nuốt
và biến chứng cao.
Chính vì ngun nhân đó, vào năm 2015, Hiệp hội Tiêu hóa, Gan và Dinh dưỡng
Nhi khoa Bắc Mỹ đã ra hướng dẫn về điều trị dị vật tiêu hóa nói chung và dị vật pin
và nam châm nói riêng [58]. Khi có gợi ý bệnh nhân đã nuốt dị vật, Xquang là cận
lâm sàng quan trọng được chỉ định đầu tiên [40]. Xquang có giá trị trong việc xác
định có dị vật, số lượng, tính chất và kích thước của dị vật. Trong trường hợp khơng
tìm được dị vật đường tiêu hóa trên Xquang, hay trường hợp nghi ngờ có tổn thương

.


.

2

cung động mạch chủ, chụp cắt lớp điện tốn có thể được chỉ định [53], [96]. Vai trò
của siêu âm trong chẩn đoán và hỗ trợ điều trị dị vật đường tiêu hóa ngày càng được
ủng hộ, nhất là trong theo dõi vị trí dị vật và đánh giá biến chứng [11], [70].
Tủy vào triệu chứng lâm sàng, kích thước, số lượng, tính chất và vị trí của dị vật
nam châm và pin mà quyết định có cần can thiệp khẩn cấp hay không [40], [58],
[100]. Trong trường hợp cần can thiệp điều trị, nội soi đường tiêu hóa và phẫu thuật
lấy dị vật là các phương pháp được lựa chọn. Nếu dị vật kẹt thực quản, nội soi tiêu
hóa cấp cứu gắp dị vật được chỉ định. Đối với những trường hợp khơng có chỉ định
can thiệp cấp cứu, Xquang sẽ được sử dụng để theo dõi [40]. Sau đó, tùy vào diễn
tiến của dị vật và triệu chứng lâm sàng của trẻ mà có thể phẫu thuật để lấy dị vật hay
tiếp tục theo dõi.
Các trường hợp dị vật khơng tự thốt ra được có thể gây ra các tổn thương ống
tiêu hóa như loét, xuất huyết tiêu hóa, thủng, rị tiêu hóa, chít hẹp hay tắc ruột, và
quan trọng nhất là biến chứng dò động mạch chủ [6], .

Tại Việt Nam, hiện nay vẫn chưa có số liệu thống kê rõ ràng về tần suất dị vật
đường tiêu hóa trên dân số chung. Tại miền Nam Việt Nam, đã có các nghiên cứu về
dị vật tiêu hóa là pin được thực hiện ở người lớn [1], [2], [3]. Tuy vậy, trên đối tượng
trẻ em, các nghiên cứu về dị vật tiêu hóa pin và dị vật nam châm không nhiều. Tuy
nhiên, đây lại là đối tượng nuốt dị vật tiêu hóa thường gặp nhất, loại dị vật này lại có
tỉ lệ biến chứng cao trong các báo cáo. Do đó, để góp phần vào việc khái quát những
đặc điểm về dị vật đường tiêu hóa là pin và nam châm trên đối tượng trẻ em ở nước
ta, nơi mà điều kiện kinh tế - xã hội và chăm sóc y tế cịn chưa cao, với mong muốn
sẽ là bước hỗ trợ ban đầu cho việc chẩn đoán, theo dõi và điều trị dị vật đường tiêu
hóa pin và nam châm ở trẻ em, chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Đặc điểm dị vật tiêu
hóa pin và nam châm tại Bệnh viện Nhi Đồng 1”.

.


.

3

* Câu hỏi nghiên cứu:
Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị dị vật tiêu hóa pin và
nam châm ở Bệnh viện Nhi Đồng 1 là như thế nào?

.


.

4


MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Trên các trường hợp dị vật tiêu hóa pin và nam châm tại Bệnh viện Nhi đồng 1 từ
01/01/2016 đến 30/06/2021:
1. Xác định tỷ lệ các đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng các bệnh nhân dị
vật tiêu hóa pin và nam châm tại Bệnh viện Nhi Đồng 1.
2. Xác định tỷ lệ kết quả điều trị của các bệnh nhân dị vật tiêu hóa pin và nam
châm tại Bệnh viện Nhi Đồng 1.

.


.

5

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. GIỚI THIỆU
Dị vật đường tiêu hóa được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1692, khi mà Hoàng
tử vùng Brandenburg, Frederick Vĩ Đại, khi đó mới 4 tuổi, đã nuốt phải một chiếc
khóa giày. Kể từ đó, ngày càng có nhiều các trường hợp dị vật đường tiêu hóa ở trẻ
em được ghi nhận. Số liệu từ Hệ thống dữ liệu Độc chất Quốc gia - NPDS của Hiệp
hội các trung tâm kiểm soát độc chất Hoa Kỳ cho thấy có gần 100.000 trường hợp
nuốt dị vật được báo cáo vào năm 2016 tại Hoa Kỳ, và trong đó hơn 85% là ở trẻ em
[41]. Các loại dị vật thường gặp là đồng xu, đồ chơi các loại, nam châm và pin.
Nguyên nhân được cho là do sự phát triển của các loại thiết bị nhỏ với công nghệ hiện
đại, dẫn đến sự tăng dùng pin có điện thế cao và nam châm có từ tính mạnh, chính
những điều này làm gia tăng tỉ lệ mắc và tỉ lệ tử vong trong một thập kỷ qua [58].
Chính vì những ngun nhân đó, Hiệp hội Tiêu hóa, Gan và Dinh dưỡng Nhi khoa
Bắc Mỹ đưa ra khuyến cáo về điều trị dị vật tiêu hóa nói chung và dị vật pin và nam

châm nói riêng [58].
1.2. DỊCH TỄ
Dị vật tiêu hóa là pin khơng phải hiếm gặp, với đến 1,5 trường hợp trên 10,000
trẻ em mỗi năm tại Hoa Kỳ [76]. Từ năm 1982, ở Hoa Kỳ đã có Đường dây nóng
Quốc gia về nuốt dị vật pin - The National Battery Ingestion Hotline (NBIH), sau đó
10 năm, báo cáo được cơng bố bởi Litovitz và Schmitz năm 1992 cho thấy tỷ lệ mắc
thấp và khơng có trường hợp tử vong [65]. Tuy nhiên, sau đó gần 20 năm, báo cáo
tiếp theo của chính Litovitz năm 2010, trong nghiên cứu mô tả hồi cứu lớn nhất về
pin cho tới nay, với 8648 trường hợp, lại cho thấy sự gia tăng trong tỉ lệ biến chứng
nặng (0,8%) và tỉ lệ tử vong (0,15%) [66]. Tần suất này gia tăng được giải thích do
sự gia tăng sử dụng pin dạng nút trong các đồ vật gia dụng và đồ chơi, [16], [41],
[65], [66], [76].
Tần suất dị vật pin thay đổi tùy theo nghiên cứu. Nghiên cứu của S. HachimiIdrissi năm 1998 và nghiên cứu của A. Arana năm 2001 cho thấy tỉ lệ nuốt pin khá

.


.

6

cao, lần lượt là 28/174 (chiếm 16,09%) và 43/325 (chiếm 13%) [10], [42]. Cả hai
nghiên cứu đều thực hiện ở Bỉ, trong khoảng thời gian gần nhau (1998 và 2001), và
cùng cho thấy pin là một trong 3 loại dị vật tiêu hóa hàng đầu ở trẻ em. Nghiên cứu
D. Gregori cũng cho kết quả tương tự rằng dị vật dạng pin chiếm tỷ lệ 14%, xếp hàng
thứ ba trong các loại dị vật thường gặp [38]. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu khác lại
cho thấy tỉ lệ dị vật pin thấp hơn nhiều, chỉ khoảng 1 – 8%, hoặc như trong nghiên
cứu của S. Dereci không ghi nhận trường hợp nuốt dị vật là pin nào [22], [27], [28],
[29]. Sự tiếp xúc trực tiếp giữa niêm mạc với pin tạo ra dịng điện, gây hoại tử và
thủng ruột. Ngồi ra, pin có thể phóng thích những kim loại nặng khi ở bên trong cơ

thể, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Biểu đồ 1.1: Tần suất nuốt dị vật pin nút áo và kết cục nặng và tử vong
từ năm 1985 đến năm 2016
(Nguồn: “Button battery ingestion in children”, Curr Opin Otolaryngol Head
Neck Surg, 2017 [33])
Dị vật đường tiêu hóa nam châm, từ lâu đã được biết đến và một vấn đề đáng
báo động, với 3,75 trường hợp cấp cứu do nuốt dị vật nam châm trong 10,000 trẻ từ

.


.

7

năm 2002 đến năm 2011, theo Abbas và cộng sự [4]. Nghiên cứu cũng cho thấy rằng,
tỉ lệ cấp cứu tăng gấp 8,5 lần trong 1 thập kỳ và trung bình mỗi năm tăng khoảng 75%
[4]. Cũng như dị vật pin, do công nghệ chế tạo nam châm hiện đại cộng thêm vấn đề
sử dụng nam châm trong các đồ chơi làm gia tăng số trường hợp nuốt dị vật này [16].
Đa số trường hợp dị vật đường tiêu hóa ở trẻ em là không chủ ý. Khoảng 98%
trường hợp là tình cờ. Theo số liệu của Hệ thống dữ liệu Độc chất Quốc gia - NPDS,
đa số trường hợp gặp ở trẻ trước tuổi đến trường và hơn 73% trường hợp nuốt dị vật
trong năm 2016 xảy ra ở những trẻ nhỏ hơn 5 tuổi [41]. Các nghiên cứu khác ngoài
Hoa Kỳ cho thấy lứa tuổi thường gặp nhất là từ 6 tháng đến 6 tuổi, với tỷ lệ tương
đương nhau ở nam và nữ [32], [43]. Dị vật pin và nam châm trong các nghiên cứu,
cũng cho kết quả tương tự khi đa số cũng xảy ra ở trẻ nhỏ hơn 5 tuổi [25], [66]. Tuy
nhiên, các trường hợp nuốt nhiều nam châm, lại thường xảy ra ở trẻ trên 5 tuổi [25].
1.3. ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT PIN
1.3.1. CẤU TẠO VÀ THÀNH PHẦN PIN

Pin bao gồm 2 cực là cực âm và cực dương . Cực âm của pin thường được làm
bởi kẽm hoặc lithium, và cực dương bao gồm một trong số các hợp chất bao gồm
[66], [93]: lithium manganese (3 volts, thường gặp nhất), manganese dioxide (1,5
volts), oxygen (zinc-air cells, 1,5 volts), Bạc oxide (1,5 volts), oxide thủy ngân (1,5
volts).
Cực âm và cực dương được chia cách bởi 1 đĩa chứa potassium hydroxide,
sodium hydroxide hay một chất hữu cơ nào đó. Cực âm của pin là phần hẹp của pin,
nơi mà khi tiếp xúc với mô, phóng ra điện và thương gây ra thương tổn mơ nhiều
nhất. Vỏ ngoài pin được bao bởi vỏ sắt và/hoặc nickel.

.


.

8

Biểu đồ 1.2: Phân bố độ tuổi theo loại dị vật pin
(Nguồn : "Preventing battery ingestions: an analysis of 8648 cases",
Pediatrics [66])
Đường kính của pin thường từ 6 mm đến 25 mm. Nghiên cứu gần đây trong 276
trường hợp trên 15 năm cho thấy so sánh giữa dị vật pin kẹt ở thực quản có đường
kính lớn dị vật pin đi xuống dạ dày (22,1 ± 3,3 mm so với 13,7 ± 1,6mm) [80]. Nghiên
cứu trên cũng cho thấy dị vật trên 20mm liên quan cả đến tần suất kẹt thực quản và
tổn thương thực quản [80] . Trong số các loại pin, pin lithium thường được sản xuất
nhiều nhất vì thời gian sử dụng dài, điện thế cao và nhẹ hơn các loại pin khác. Do
vậy, pin lithium chỉ chiếm từ 1% trong các trường hợp dị vật pin nút áo vào năm
1990, lên đến gần 25% trong các trường hợp nuốt pin vào năm 2008 [66]. Trong số
các trường hợp nuốt dị vật là pin, thường gặp là pin nút, chiếm khoảng 94%, các loại
còn lại khoảng 6% [66].


.


.

9

1.3.2. CƠ CHẾ BỆNH SINH
Dị vật pin có thể kẹt ở niêm mạc đường tiêu hóa, gây ra tổn thương ăn mòn, loét
niêm mạc hay thủng nếu kẹt lâu. Mặc dù có nhiều vị trí tổn thương, thực quản là nơi
dễ kẹt pin nhất. Độ nặng của tổn thương thực quản sau nuốt pin tùy thuộc vào thời
gian dị vật kẹt tại thực quản, điện tích và kích thước dị vật [88]. Tổn thương thực
quản có thể thấy 2 giờ sau nuốt dị vật, và tổn thương nặng sau 8 đến 12 giờ [88], [93].
Tổn thương do dị vật pin có ba cơ chế, bao gồm cơ chế điện tích, hoại tử do đè
ép và do rò rỉ các thành phần của pin [66], [93]. Mỗi một cơ chế góp phần gây ra sự
ăn mòn khi pin tiếp xúc với niêm mạc trong một thời gian đủ lâu.
Cơ chế điện tích: Dịng điện phóng ra từ pin qua các mơ xung quanh, xảy ra gần
cực âm và có thể gây ra sự thủy phân cục bộ, tích tụ hydroxide và ăn mịn mơ xung
quanh [88]. Trong một nghiên cứu in vitro, sau gần 1 phút, dịng điện phóng ra từ pin
tạo ra đủ sodium hydroxide tại và gần cực âm và nâng pH lên 11. Các tác giả cũng
nhận thấy các biến chứng lớn như bỏng thực quản, dò hay thủng hay tử vong thường
xảy ra ở những viên pin lithium, có điện tích cao hơn các loại cịn lại (3 volts) hay có
đường kính trên 20mm [66].
Cơ chế rị rỉ thành phần của pin. Trong môi trường acid như của dạ dày, niêm
hay phần cuộn của viên pin có thể bị ăn mịn, từ đó phóng tích các thành phần hóa
học cùa pin, bao gồm sodium hay potassium hydroxide. Trong một nghiên cứu của
NBIH, 1809 viên pin được kiểm tra sau khi đi qua đường tiêu hóa [66]. Hai phần trăm
số viên pin bị vỡ trong đường tiêu hóa và 13 phần trăm bị phá hủy nghiêm trọng. Các
biến chứng nghiêm trọng xảy ra nhiều hơn ở các viên pin bị vỡ hay tổn thương ( 4 so

với 1 phần trăm).
Khi pin bị rị, sẽ phóng tính ra dung dịch kiềm và các kim loại nặng. Dung dịch
kiềm như potassium và hoặc sodium hydroxide phản ứng với các protein bề mặc niêm
mạc đường tiêu hóa, gây ra hoại tử hóa lỏng hay xà phịng hóa màng lipid của niêm
mạc [57]. Các kim loại nặng trong pin bị rò rỉ cũng là một cơ chế của tổn thương.
Tuy vậy, các trường hợp ngộ độc kim loại nặng do nuốt dị vật pin thì rất hiếm. Trong

.


.

0

một trường hợp, nồng độ lithium đạt đỉnh 0,7 mEq/L sau khi nuốt pin ở một bé trai
năm tuổi.
Cơ chế hoại tử do đè ép: Khi một dị vật tiêu hóa, như dị vật pin, kẹt tại một vị
trí, thì nó có thể đè ép mơ xung quanh và gây sung huyết, viêm và thiếu máu nuôi
mô. Các hiện tượng này có thể dẫn đến hoại tử mơ. Tuy vậy, cho tới hiện tại, khi nuốt
dị vật là pin, khả năng hoại tử mô do đè ép là không chắc chắn [93].
1.4. ĐẶC ĐIỂM DỊ VẬT NAM CHÂM
Nam châm từ tính cao, làm từ đất hiếm, hay nam châm neodymium – sắt – boron
được sáng chế vào năm 1982 [16]. Không giống như các nam châm ferrite truyền
thống, các nam châm đất hiếm này có từ tính cao gấp 5 đến 10 lần, do vậy khi nuốt
một viên nam châm nhỏ cũng gây ra một lực hút rất lớn [5], [82]. Đầu tiên, nam châm
đất hiếm được sử dụng trong cơng nghệ chế tạo các máy móc thiết bị gia dụng, kỹ
thuật và y tế, với lợi điểm là thể tích nhỏ và từ tính cao. Tuy nhiên, những năm sau
đó, nam châm từ tính cao được sử dụng nhiều trong cơng nghệ sản xuất đồ chơi, với
ví dụ là Buckyball, được đưa ra thị trường năm 2009 bởi Maxfield và Oberton [82],
[99].

Buckyball là một chuỗi 216 nam châm đất hiếm, với kích thước 5mm mỗi nam
châm, màu sắc rực rỡ và đầy hấp dẫn. Không giống như nam châm ferrite truyền
thống, nam châm này có thể hút nhau thơng qua 6 lớp ruột, với khoảng cách trung
bình là 3,5 cm [69], [95]. Và khi nuốt nhiều nam châm Buckyball, lực hút ngày càng
mạnh thêm [95]. Từ khi được ra mắt, tỷ lệ trẻ em nuốt dị vật nam châm ngày càng
tăng [91]. Các nam châm hút lẫn nhau xuyên qua thành ruột dẫn tới hoại tử, dò và
thủng [15], [83], [89]. Chính vì vậy, năm 2012, Ủy ban An toàn Sản phẩm tiêu dùng
Hoa Kỳ - Consumer Product Safety Commission (CPSC) yêu cầu thu hồi sản phẩm
Buckyball, từ đó ghi nhận sự giảm đáng kể các trường hợp nuốt nam châm ở Hoa Kỳ
[83]. Tuy vậy, ở các quốc gia chưa có quyết định thu hồi, như ở Trung Quốc, các
trường hợp lại gia tăng một cách nhanh chóng [99].

.


.

1

Hình 1.1: Hình ảnh thủng (a) và dị (b-d) của bệnh nhân nuốt Buckyball
(Nguồn: “Multicenter investigation of pediatric gastrointestinal tract magnets
ingestion in China”, BMC Pediatrics, 2020) [99])
1.5. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Đa số trẻ nuốt dị vật tiêu hóa được đưa đến cơ quan chăm sóc y tế sau khi cha
mẹ chứng kiến trực tiếp hoặc được chính trẻ kể lại [96], [101]. Trong đa số trường
hợp, trẻ khơng có triệu chứng. Trong nghiên cứu đoàn hệ của Arana A. và cộng sự,
50% trẻ được xác nhận là khơng có triệu chứng [10]. Nếu có, đa số các triệu chứng
thường khơng chuyên biệt, tùy thuộc vào loại dị vật, vị trí, kích thước và thời gian dị
vật tồn lưu.


.


.

2

Trẻ em có dị vật tiêu hóa ở thực quản có thể khơng có triệu chứng, hoặc biểu
hiện các triệu chứng đường tiêu hóa như ăn kém, nuốt đau, chảy nước bọt. Một số
khác có thể biểu triệu chứng đường hơ hấp như khị khè, thở rít hay ngạt. Trẻ lớn có
thể định vị vị trí ở cổ hay ở ngực, gợi ý dị vật ở trên hay dưới cơ vịng thực quản. Dị
vật thực quản nếu kéo dài có thể gây sụt cân hay viêm phổi hít tái phát nhiều lần do
có tình trạng ăn kém và khơng kiểm sốt tiết nước bọt. Ngồi ra, dị vật kẹt tại thực
quản có thể gây tổn thương, dẫn đến chít hẹp hay rò từ thực quản vào các cơ quan kế
cận. Đã có một trường hợp thủng vào động mạch chủ được báo cáo, gây ra tình trạng
xuất huyết tiêu hóa nghiêm trọng [14], [102]. Đa số trường hợp dị vật ở dạ dày
khơng có triệu chứng, chỉ khi dị vật lớn đến mức gây tắc đường thoát dạ dày mới biểu
hiện bằng ói và biếng ăn [73]. Đơi khi dị vật có thể ở đoạn xa của đường tiêu hóa,
gây biến chứng khi muộn.
Dị vật là pin, tương tự các dị vật khác, cũng với triêu chứng rất đa dạng.
Ettyreddy và cộng sự, trong nghiên cứu năm 2015, cho thấy triệu chứng thường gặp
nhất của dị vật pin nút là nơn ói và nuốt khó [35]. Tuy nhiên, các biến chứng khơng
điển hình và nghiêm trọng bao gồm viêm phổi, viêm tủy xương, tổn thương dây thần
kinh thanh quản tái diễn, liệt dây thanh, dị khí quản – thực quản và dò động mạch
chủ - thực quản. Triệu chứng của các biến chứng này bao gồm ói máu đỏ tươi, đau
ngực, ho, đau bụng, sốt, thở rít, khàn giọng và hạn chế vận động cổ [63].
Dị vật nam châm thường khơng có triệu chứng trong giai đoạn đầu sau nuốt.
Diễn tiến của các triệu chứng lâm sàng phụ thuộc chủ yếu vào thời gian và vị trí, tùy
theo mức độ ăn mòn niêm mạc và tắc nghẽn cơ học. Triệu chứng có thể rõ ràng như
buồn nơn, nơn ói, tiêu chảy, ho, khó nuốt, chảy nước dãi và đau bụng, hay khơng rõ

ràng hay khơng có triệu chứng [77]. Nguy cơ cao nuốt dị vật và tổn thương niêm mạc
bao gồm trẻ em dưới 5 tuổi, chưa biết nói, chậm phát triển tâm vận động, trầm cảm,
rối loạn hành vi (ví dụ tăng động kém chú ý, tâm thần phân liệt, pica) [67].

.


.

3

1.6. CẬN LÂM SÀNG
1.6.1. Xquang
Với tất cả trường hợp nghi ngờ dị vật đường tiêu hóa, theo khuyến cáo của Hiệp
hội Tia X Hoa Kỳ - ARRS và các tác giả khác, chụp Xquang cổ, ngực, bụng ở tư thế
thẳng và nghiêng là cận lâm sàng đầu tiên được chỉ định [10], [40], [96]. Xquang giúp
đánh giá được tính chất, số lượng và có thể biến chứng của dị vật.

Hình 1.2: Dấu hiệu “Bước ra ngoài” (“Step off”)
(Nguồn: “Button battery ingestion in children”, Curr Opin Otolaryngol Head
Neck Surg, 2017 [33])
Dị vật tiêu hóa trên Xquang được chia thành 3 vị trí: trên cơ vịng thực quản,
giữa thực quản và dưới cơ vịng thực quản [37], [43], [84], [96]. Vị trí trên cơ vịng
thực quản là vị trí chuyển tiếp từ cơ vân thành cơ trơn của thực quản, trên Xquang là
vị trí giữa 2 đầu xương địn. Đây là vị trí thường gặp nhất của dị vật kẹt thực quản,
chiếm 75% số trường hợp. Vị trí giữa thực quản là nơi mà cung động mạch chủ băng
qua thực quản, chiếm khoảng 10 – 20% số trường hợp. Còn lại 20% trường hợp dị

.