.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
-----------------

TRỊNH NGUYỄN HẠ VI

GIÁ TRỊ THANG ĐIỂM TWIST TRONG
CHẨN ĐỐN XOẮN TINH HỒN Ở TRẺ EM

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

0

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021
.


.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
-----------------

TRỊNH NGUYỄN HẠ VI

GIÁ TRỊ THANG ĐIỂM TWIST TRONG
CHẨN ĐỐN XOẮN TINH HỒN Ở TRẺ EM

CHUYÊN NGÀNH: NGOẠI-NHI
MÃ SỐ: NT 62 72 07 35

LUẬN VĂN BÁC SĨ NỘI TRÚ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. TRƢƠNG NGUYỄN UY LINH

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021
.


.

LỜI CAM ĐOAN
Tơi cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết
quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được cơng bố trong bất kì cơng
trình nào khác.

TRỊNH NGUYỄN HẠ VI

.


.


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC

TRANG

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ......................................................................................i
DANH MỤC ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH-VIỆT ..............................................ii
DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... iii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................................. v
DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................vi
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................................. 1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .......................................................................................... 3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU....................................................................... 4
1.1. Các định nghĩa............................................................................................................................ 4
1.1.1. Hội chứng bìu cấp .............................................................................................. 4
1.1.2. Xoắn tinh hồn ................................................................................................... 4
1.2. Sơ lược lịch sử bệnh ................................................................................................................... 4
1.3. Giải phẫu học ............................................................................................................................. 5
1.3.1. Bìu ...................................................................................................................... 5
1.3.2. Tinh hồn ........................................................................................................... 6
1.3.3. Thừng tinh .......................................................................................................... 7
1.3.4. Phần phụ tinh hoàn ............................................................................................ 7
1.4. Cơ chế của xoắn tinh hoàn ......................................................................................................... 8
1.4.1. Xoắn trong tinh mạc .......................................................................................... 8

1.4.2. Xoắn ngoài tinh mạc .......................................................................................... 9
1.4.3. Xoắn giữa mào tinh và tinh hoàn ....................................................................... 9
1.5. Xoắn tinh hoàn sơ sinh ............................................................................................................... 9

1.6. Lâm sàng .................................................................................................................................. 10
1.6.1. Triệu chứng cơ năng ........................................................................................ 10

.


.

1.6.2. Triệu chứng thực thể ........................................................................................ 11
1.6.3. Diễn tiến ........................................................................................................... 12
1.7. Cận lâm sàng ............................................................................................................................ 12
1.7.1. Tổng phân tích nước tiểu ................................................................................. 12
1.7.2. Xét nghiệm máu ............................................................................................... 12
1.7.3. Siêu âm doppler bìu ......................................................................................... 13
1.7.4. Quang phổ cận hồng ngoại .............................................................................. 15
1.8. Chẩn đoán................................................................................................................................. 16
1.8.1. Chẩn đoán ........................................................................................................ 16
1.8.2. Chẩn đoán phân biệt ........................................................................................ 16
1.9. Điều trị ..................................................................................................................................... 19
1.9.1. Hướng xử trí..................................................................................................... 19
1.9.2. Tháo xoắn bằng tay .......................................................................................... 19
1.9.3. Phẫu thuật ........................................................................................................ 20
1.9.4. Điều trị cắt tinh hoàn do xoắn.......................................................................... 21
1.10. Thang điểm TWIST ............................................................................................................... 22
1.11. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam .............................................................. 23
1.11.1. Trên thế giới ................................................................................................... 23
1.11.2. Tại Việt Nam ................................................................................................. 24
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................ 26
2.1. Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................................. 26
2.2. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................................... 26

2.2.1. Dân số mục tiêu ............................................................................................... 26
2.2.2. Dân số nghiên cứu ........................................................................................... 26
2.2.3. Dân số chọn mẫu.............................................................................................. 26
2.3. Cỡ mẫu ..................................................................................................................................... 26
2.4. Tiêu chí chọn mẫu .................................................................................................................... 27
2.4.1. Tiêu chí chọn vào............................................................................................. 27
2.4.2. Tiêu chí loại ra ................................................................................................. 27

.


.

2.5. Các bước tiến hành nghiên cứu ................................................................................................ 28
2.6. Công cụ và kỹ thuật thu thập dữ liệu ....................................................................................... 30
2.6.1. Công cụ thu thập số liệu .................................................................................. 30
2.6.2. Liệt kê và định nghĩa các biến số..................................................................... 30
2.7. Xử lý và phân tích số liệu ........................................................................................................ 36
2.8. Vấn đề y đức ............................................................................................................................ 38
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................... 39
3.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu .................................................................................................... 39
3.1.1. Nơi cư trú ......................................................................................................... 39
3.1.2. Tháng nhập viện............................................................................................... 39
3.1.3. Tuổi nhập viện ................................................................................................. 40
3.1.4. Khám tại cơ sở y tế trước đó ............................................................................ 41
3.1.5. Nguyên nhân gây bìu cấp ................................................................................ 42
3.2. Đặc điểm lâm sàng và siêu âm doppler .................................................................................... 44
3.2.1. Triệu chứng lâm sàng ...................................................................................... 44
3.3. Giá trị siêu âm doppler ............................................................................................................. 48
3.4. Đặc điểm điều trị ...................................................................................................................... 51

3.4.1. Bên tinh hoàn bị xoắn ..................................................................................... 51
3.4.2. Trạng thái tinh hoàn trong phẫu thuật.............................................................. 51
3.4.3. Số vịng xoắn ................................................................................................... 54
3.4.4. Hình thức xoắn................................................................................................. 55
3.4.5. Điều trị ............................................................................................................. 56
3.5. Thang điểm TWIST ................................................................................................................. 59
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN ........................................................................................... 63
4.1. Đặc điểm dân số nghiên cứu .................................................................................................... 63
4.1.1. Phân bố bệnh theo địa chỉ và tháng trong năm ................................................ 63
4.1.2. Tuổi nhập viện ................................................................................................. 63
4.1.3. Khám tại cơ sở y tế trước đó ............................................................................ 65
4.1.4. Nguyên nhân gây hội chứng bìu cấp ............................................................... 66

.


.

4.2. Đặc điểm lâm sàng ................................................................................................................... 67
4.2.1. Triệu chứng lâm sàng ...................................................................................... 67
4.2.2. Siêu âm doppler bìu ......................................................................................... 70
4.3. Kết quả điều trị ......................................................................................................................... 71
4.3.1. Bên tinh hoàn xoắn .......................................................................................... 71
4.3.2. Số vịng xoắn ................................................................................................... 72
4.3.3. Hình thức xoắn................................................................................................. 72

4.3.4. Kết quả điều trị ................................................................................................ 73
4.3.5. Thời gian khởi phát .......................................................................................... 74
4.4. Thang điểm TWIST ................................................................................................................. 75
KẾT LUẬN ................................................................................................................... 84

KIẾN NGHỊ .................................................................................................................. 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

.


.

i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CHỮ VIẾT TẮT

CHỮ ĐẦY ĐỦ

Tiếng Việt
XTH

Xoắn tinh hồn

SHS

Số hồ sơ

GTTĐD

Giá trị tiên đốn dương

GTTĐA


Giá trị tiên đoán âm

TWIST

Testicular Workup for Ischemia and Suspected
Torsion

ROC

Receptive operator curve

Tiếng Anh

.


.

ii

DANH MỤC ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ
ANH-VIỆT

TIẾNG ANH

TIẾNG VIỆT

Acute scrotum


Hội chứng bìu cấp

Epididymitis

Viêm mào tinh-tinh hồn

Near-infrared spectroscopy

Quang phổ cận hồng ngoại

Negative predictive value

Giá trị tiên đoán âm

Positive predictive value

Giá trị tiên đoán dương

Receptive operator curve

Đường cong chẩn đoán

Testicular appendage torsion

Xoắn phần phụ tinh hoàn

Testicular torsion

Xoắn tinh hoàn


Testicular Workup for Ischemia and

Thang điểm nguy cơ xoắn tinh

Suspected Torsion

hoàn

The area under the ROC curve

Diện tích dưới đường cong

Whirlpool sign

Dấu xoắn vặn thừng tinh

.


.

iii

DANH MỤC BẢNG
ảng 3.1. Thống kê các triệu chứng cơ năng ở nhóm xoắn tinh hồn và nhóm
khơng xoắn tinh hoàn ........................................................................................... 44
ảng 3.2. Thống kê các triệu chứng thực thể ở nhóm xoắn tinh hồn và nhóm
khơng xoắn tinh hoàn ........................................................................................... 47
ảng 3.3. Giá trị của dấu xoắn thừng tinh trên siêu âm doppler ......................... 48
ảng 3.4. Giá trị của hình ảnh mất tưới máu tinh hồn trên siêu âm doppler ..... 49

ảng 3.5. Giá trị của siêu âm doppler trong chẩn đốn xoắn tinh hồn .............. 50
ảng 3.6. Liên quan giữa số vòng xoắn và kết quả điều trị................................ 54
ảng 3.7. Hình thức xoắn .................................................................................... 55
ảng 3.8. Liên quan giữa thời gian và cắt tinh hoàn xoắn .................................. 58
ảng 3.9. Tỷ lệ cắt tinh hoàn xoắn theo khoảng thời gian bệnh.......................... 58
ảng 3.10. Kết quả thang điểm TWIST ở nhóm xoắn tinh hồn và nhóm
khơng xoắn tinh hồn ........................................................................................... 60
ảng 3.11. Độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị tiên đoán dương và âm của điểm cắt .. 61
ảng 3.12. Độ nhạy và giá trị tiên đoán âm của điểm cắt TWIST = 2 ................ 61
ảng 3.13. Độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị tiên đoán dương và âm của các điểm
cắt khác nhau trong chẩn đoán xoắn tinh hồn .................................................... 61
ảng 4.1. Tuổi nhập viện trung bình của 2 nhóm xoắn tinh hồn và khơng
xoắn tinh hồn theo các tác giả ............................................................................ 64
ảng 4.2. Tuổi nhập viện trung bình và kết quả điều trị theo các tác giả ........... 65
ảng 4.3. Tần suất nguyên nhân hội chứng bìu cấp qua các nghiên cứu ............ 67
ảng 4.4. Tần suất, độ nhạy và độ đặc hiệu của triệu chứng buồn nơn/ nơn
trong chẩn đốn xoắn tinh hồn ........................................................................... 67
ảng 4.5. Tần suất của triệu chứng sưng/ đỏ bìu trong chẩn đốn xoắn tinh
hồn ...................................................................................................................... 68
ảng 4.6. Tần suất, độ nhạy và độ đặc hiệu của triệu chứng tinh hoàn nằm cao
trong chẩn đốn xoắn tinh hồn ........................................................................... 69

.


.

iv

ảng 4.7. Tần suất, độ nhạy và độ đặc hiệu của triệu chứng tinh hồn cứng

trong chẩn đốn xoắn tinh hoàn ........................................................................... 69
ảng 4.8. Tần suất, độ nhạy và độ đặc hiệu của triệu chứng mất phản xạ da
bìu trong chẩn đốn xoắn tinh hồn ..................................................................... 70
ảng 4.9. Tỷ lệ bên xoắn tinh hoàn theo các tác giả ........................................... 71
ảng 4.10. Liên quan giữa số vòng xoắn và kết quả điều trị theo các tác giả ..... 72
ảng 4.11. Thời gian từ lúc khởi phát đến lúc được nhập viện và kết quả điều
trị .......................................................................................................................... 74
ảng 4.12. Giá trị thang điểm TWIST trong chẩn đốn xoắn tinh hồn qua các
nghiên cứu ............................................................................................................ 79

.


.

v

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tần suất bệnh theo tháng nhập viện ................................................ 40
Biểu đồ 3.2. Phân bố bệnh theo tuổi. ................................................................... 40
Biểu đồ 3.3 Phân bố bệnh theo nhóm tuổi. .......................................................... 41
Biểu đồ 3.4 Phân bố nguyên nhân của hội chứng bìu cấp. .................................. 42
Biểu đồ 3.5 Tỷ lệ các trạng thái tinh hoàn xoắn trong phẫu thuật. ...................... 52
Biểu đồ 3.6 Tỷ lệ cắt bỏ tinh hoàn. ...................................................................... 57
Biểu đồ 3.7. Phân bố bệnh nhân bìu cấp theo khoảng thời gian nhập viện. ........ 57

.


.


vi

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Phần phụ tinh hồn ................................................................................. 8
Hình 1.2. Các kiểu xoắn tinh hồn ......................................................................... 9
Hình 1.3. Tinh hồn xoắn nằm cao hơn và có trục ngang ................................... 12
Hình 1.4. Dấu xoắn vặn thừng tinh trên siêu âm trắng đen ................................. 13
Hình 1.5. Siêu âm doppler màu cho thấy có những mạch máu gần dấu xoắn
vặn thừng tinh....................................................................................................... 14
Hình 1.6. Siêu âm doppler màu khơng thấy có những mạch máu gần dấu xoắn
vặn thừng tinh....................................................................................................... 15
Hình 1.7. Xoắn phần phụ tinh hồn ..................................................................... 17
Hình 1.8. Lưu đồ xử trí các trường hợp đau bìu cấp............................................ 19
Hình 1.9. Đường rạch da dọc giữa bìu và đường ngang giữa bìu........................ 20
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu.................................................................................. 30
Hình 2.2. Trạng thái tinh hồn ............................................................................. 36
Hình 3.1. Bệnh nhi bị nang cạnh tinh hoàn trái bội nhiễm, tinh hoàn trái hồng,
thừng tinh khơng xoắn.......................................................................................... 43
Hình 3.2. ìu sưng đỏ 2 bên trên bệnh nhi xoắn tinh hồn phải ......................... 46
Hình 3.3. Tinh hoàn bên trái nằm cao, trục ngang trên bệnh nhi xoắn tinh hồn
trái ......................................................................................................................... 48
Hình 3.4. Hình ảnh dấu xoắn vặn thừng tinh 1 vịnG, tinh hồn trục xoay
ngồi của bệnh nhi xoắn tinh hồn....................................................................... 49
Hình 3.5. Hình ảnh tinh hồn trái echo kém ở trung tâm, khơng thấy tưới máu
của bệnh nhi bị xoắn tinh hồn ............................................................................ 50
Hình 3.6 Tinh hồn sau tháo xoắn tím đen hoại tử .............................................. 54
Hình 3.7. Tinh hồn phải xoắn 1 vịng cùng chiều kim đồng hồ ......................... 56
Hình 3.8. Tinh hồn trái xoắn gần 1 vịng cùng chiều kim đồng hồ ................... 56
Hình 3.9. ệnh nhi bị viêm mào tinh-tinh hoàn trái được mổ thám sát. ............. 60


.


.

vii

Hình 3.10. Đường cong ROC của thang điểm TWIST cho thấy điểm cắt tối
ưu. ......................................................................................................................... 62
Hình 4.1. Tinh hồn xoắn hoại tử ở bệnh nhi bị xoắn tinh hoàn kéo dài 160 giờ66
Hình 4.2. Lâm sàng và siêu âm ở bệnh nhi xoắn phần phụ tinh hồn có điểm
TWIST = 3 ........................................................................................................... 81
Hình 4.3. Lâm sàng và hình ảnh trong mổ của bệnh nhi xoắn tinh hồn có
điểm TWIST = 6 điểm ......................................................................................... 83

.


.

1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Xoắn tinh hồn (XTH) là tình trạng xoắn thừng tinh và các cấu trúc bên trong
thừng tinh, đưa đến tắc nghẽn mạch máu ni tinh hồn [21], [33], [62]. XTH là
một trong những nguyên nhân gây ra hội chứng bìu cấp và đây là cấp cứu ngoại
khoa, chậm trễ hay sai lầm trong chẩn đốn có thể dẫn đến hoại tử tinh hoàn [7].
Thời gian từ lúc bệnh nhân có triệu chứng đầu tiên đến khi được mổ tháo xoắn tỷ lệ
nghịch với khả năng bảo tồn tinh hoàn, tỷ lệ này đạt 90 – 100% nếu được phẫu thuật

trong vòng 6 giờ và chỉ còn 0 – 10% nếu quá 12 – 24 giờ [7].
Xoắn tinh hoàn được chẩn đoán chủ yếu dựa vào lâm sàng nhưng thường gặp khó
khăn vì các triệu chứng của XTH đa dạng nhưng không triệu chứng nào đặc hiệu ở
trẻ em. Hơn nữa, cịn có nhiều ngun nhân khác gây ra hội chứng bìu cấp như xoắn
phần phụ tinh hồn, viêm mào tinh-tinh hồn, chấn thương bìu v.v. trong đó XTH
chỉ chiếm 5 – 25% các trường hợp bìu cấp ở trẻ em [16], [37]. Siêu âm là phương
tiện hình ảnh học thơng dụng để chẩn đốn XTH với độ nhạy và độ đặc hiệu cao với
88,9% và 98,8% [9]. Tuy nhiên, siêu âm có nhược điểm là phụ thuộc vào bác sĩ siêu
âm và có thể làm trì hỗn thời gian mổ thám sát ở những trường hợp XTH có lâm
sàng rõ.
Theo nhiều nghiên cứu trên thế giới về XTH, tỷ lệ cắt tinh hồn hoại tử do xoắn
cịn khá cao. Nghiên cứu hồi cứu của tác giả Yang Chao (2011) tại Trung Quốc ghi
nhận tỷ lệ cắt bỏ tinh hồn là 61,01% [62]. Theo tác giả Casteda-Sánchez tại Mỹ
năm 2017, tỷ lệ cắt tinh hoàn là 38% [18]. Tại Việt Nam, nghiên cứu của tác giả Bùi
Đức Hậu (2015) ghi nhận tỷ lệ cắt bỏ tinh hoàn bị xoắn là 26,2% [3], Nguyễn Trần
Minh Quỳnh (2020) báo cáo tỷ lệ này là 62% [5]. Như vậy tỷ lệ phải cắt bỏ tinh
hoàn do xoắn hoại tử ở Việt Nam và trên thế giới vẫn còn ở mức khá cao và liên

.


.

2

quan đến việc chẩn đốn trễ. Vì vậy, chúng ta cần có một cơng cụ lâm sàng có giá trị
giúp chẩn đốn sớm XTH.
Các thang điểm lâm sàng có giá trị trong việc nhận diện bệnh nhân bìu cấp có
nguy cơ XTH cao, giúp chỉ định can thiệp sớm [13], [53]. Ngồi ra, những cơng cụ
này có thể giúp xác định những trường hợp có nguy cơ XTH thấp nhằm tránh chỉ

định siêu âm doppler không cần thiết. Năm 2010, Beni cho rằng mặc dù khơng có
dấu hiệu nào đạt độ nhạy 100% chẩn đoán XTH, các bệnh nhân XTH đều có ít nhất
1 trong 4 đặc điểm là buồn nơn/ nơn, thời gian bệnh dưới 24 giờ, tinh hồn nằm cao
và mất phản xạ da bìu [13]. Sự vắng mặt của 4 đặc điểm lâm sàng này có giá trị tiên
đoán âm (GTTĐA) rất cao. Shah đã báo cáo một cơng cụ lâm sàng giúp xác định
bệnh nhi có nguy cơ thấp XTH, trong đó tinh hồn nằm bình thường, không buồn
nôn/ nôn và độ tuổi từ 0 – 10 năm khơng có nguy cơ XTH [53]. Năm 2003, Barbosa
đã đưa ra thang điểm TWIST để chẩn đoán XTH ở trẻ em bao gồm 5 dấu hiệu lâm
sàng là buồn nơn/ nơn, sưng bìu, tinh hồn cứng, tinh hồn lên cao và mất phản xạ
da bìu. Tác giả báo cao độ nhạy và độ đặc hiệu của thang điểm TWIST lần lượt là
76% và 81% [10]. Nhiều nghiên cứu trên thế giới sau này cũng chứng minh vai trò
của thang điểm TWIST trong chẩn đoán XTH ở trẻ em với độ nhạy từ 95 – 100%
đối với nhóm nguy cơ thấp, trong khi độ đặc hiệu đạt 97 – 100% ở nhóm nguy cơ
cao [7], [11], [38]. Ở Việt Nam cho đến nay vẫn chưa có nghiên cứu nào để đánh
giá vai trị của thang điểm TWIST, vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu “Giá trị
thang điểm TWIST trong chẩn đoán XTH ở trẻ em” nhằm trả lời câu hỏi “ Độ nhạy,
độ đặc hiệu, giá trị tiên đoán âm và giá trị tiên đoán dương (GTTĐD) của thang
điểm TWIST trong chẩn đoán XTH ở trẻ em dưới 16 tuổi có hội chứng bìu cấp là
bao nhiêu?”.

.


.

3

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Mục tiêu tổng quát
Xác định giá trị thang điểm TWIST trong chẩn đốn xoắn tinh hồn ở trẻ em

dưới 16 tuổi có hội chứng bìu cấp.
Mục tiêu chuyên biệt
1. Phân tích đặc điểm lâm sàng, siêu âm doppler bìu và điều trị của xoắn tinh
hồn ở trẻ em.
2. Xác định độ nhạy, độ đặc hiệu, giá trị tiên đoán dương và giá trị tiên đoán
âm của thang điểm TWIST trong chẩn đốn xoắn tinh hồn ở trẻ em.

.


.

4

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Các định nghĩa
1.1.1. Hội chứng bìu cấp
Được khởi phát bằng đau đột ngột ở bìu có hoặc khơng kèm theo sưng đỏ và dấu
hiệu tồn thân [7].
1.1.2. Xoắn tinh hồn
Là tình trạng xoắn thừng tinh và các cấu trúc bên trong thừng tinh, đưa đến tắc
nghẽn mạch máu ni tinh hồn [21], [33], [54], [62]. Nếu khơng được xử trí kịp
thời sẽ dẫn đến hoại tử tinh hoàn [20].
1.2. Sơ lƣợc lịch sử bệnh
Theo Coran A.G. ghi nhận, năm 1776, Hunter, một phẫu thuật viên người Anh,
đã đề cập đến một trường hợp XTH điển hình xảy ra ở một bệnh nhân 18 tuổi [44].
Đến năm 1840, XTH được mô tả đầu tiên bởi Delasiauve [20]. Năm 1897, Taylor
đã báo cáo một trường hợp XTH ở trẻ mới sinh [44], [49].
Tuy nhiên mất một khoảng thời gian khá lâu người ta mới nhận ra rằng XTH là
một tình trạng cấp cứu mạch máu, cần được chẩn đốn chính xác, nhanh chóng và

xử trí kịp thời. Năm 1907, Rigby và Howard đã viết một bài báo cáo về vấn đề này
và được các nhà lâm sàng trên thế giới quan tâm đặc biệt [44].
Noske ghi nhận vào năm 1970, Skoglund đã khảo sát 718 trường hợp XTH và
cho thấy đỉnh tuổi của XTH thường xảy ra trong 1 năm đầu đời và khoảng thời gian
bắt đầu dậy thì [47].

.


.

5

1.3. Giải phẫu học
1.3.1. Bìu
Bìu là một túi do thành bụng trĩu xuống để chứa tinh hoàn và một phần thừng
tinh. Thường bìu trái lớn và sa xuống thấp hơn bìu phải. Giữa hai bên bìu là một
vách sợi [4].
1.3.1.1. Cấu tạo của bìu
Từ ngồi vào trong bìu gồm bảy lớp tương ứng với các lớp của thành bụng [4].
Da mỏng, có nhiều nếp nhăn ngang nên có thể căng rộng hay co lại được. Có
một đường dọc rõ, ngăn cách hai bên bìu gọi là đường giữa bìu [4].
Lớp cơ bám da là lớp tạo bởi các sợi cơ trơn, sợi đàn hồi và sợi liên kết tương
tự như một lớp cơ bám da. Da bìu co lại được nhờ sự co của lớp cơ bám da
này [4].
Lớp dưới da là lớp mỡ và tế bào nhão dưới da [4].
Lớp mạc nông liên tục bên trên với tinh mạc ngồi của thừng tinh [4].
Lớp cơ bìu do cơ chéo bụng trong trĩu xuống bìu trong quá trình đi xuống bìu
của tinh hồn. Tác dụng cơ này là nâng tinh hoàn lên trên [4].
Lớp mạc sâu là một phần của mạc ngang qua lỗ sâu của ống bẹn xuống bọc

quanh thừng tinh, mào tinh và tinh hoàn [5].
Lớp bao tinh hồn được tạo nên do phúc mạc bị lơi xuống bìu trong q trình
đi xuống của tinh hồn nên gồm có hai lá là lá thành và lá tạng. Lúc đầu phúc
mạc thịng xuống bìu thành một ống gọi là ống phúc tinh mạc. Sau đó, ống sẽ
bít lại chỉ cịn một di tích khi trẻ đã sinh ra đời. Nếu ống này cịn tồn tại sẽ gây
nên thốt vị bẹn gián tiếp [5].

.


.

6

1.3.1.2. Mạch máu và thần kinh
Động mạch nông là các nhánh tách từ động mạch thẹn ngoài và động mạch đáy
chậu nông. Động mạch sâu do các động mạch của thừng tinh cung cấp [4].
Tĩnh mạch bao gồm các tĩnh mạch bìu trước đổ về tĩnh mạch đùi và các tĩnh
mạch bìu sau đổ về tĩnh mạch chậu trong [4].
Thần kinh bao gồm các thần kinh bìu trước tách ra từ thần kinh chậu bẹn, các
thần kinh bìu sau tách từ các dây đáy chậu của thần kinh thẹn [4].
Bạch mạch của bìu đổ về chuỗi hạch bẹn nơng [4].
1.3.2. Tinh hoàn
Là một tuyến vừa ngoại tiết tạo ra tinh trùng và vừa nội tiết, làm cho người có
những đặc điểm nam tính phụ [4].
1.3.2.1. Hình thể ngồi
Tinh hồn nằm trong bìu, bên trái thường xuống thấp hơn bên phải. Tinh hồn
phát triển nhanh trong lúc trưởng thành, hình cầu hơi dẹt, màu trắng xanh, mặt nhẵn,
trục hơi chếch xuống dưới và ra sau. Nặng khoảng 20 gam, dài 4,5cm, rộng 2,5cm.
Sờ thấy răn rắn và nắn có cảm giác đau đặc biệt [4].

1.3.2.2. Hình thể trong
Trên thiết đồ dọc, tinh hoàn được phân chia thành nhiều tiểu thùy bởi các vách đi
từ mặt trong của lớp trắng và hội tụ về trung tâm ở góc trên sau của tinh hồn. Mỗi
tiểu thùy có từ hai tới bốn ống sinh tinh xoắn. Mỗi ống dài độ 0,7m và chính các ống
này sản xuất ra tinh trùng đổ vào ống sinh tinh thẳng chạy từ đầu mỗi tiểu thùy đến
lưới tinh hoàn. Từ lưới tinh tách ra khoảng 12 đến 15 ống nhỏ gọi là ống xuất [4].

.


.

7

1.3.3. Thừng tinh
Thừng tinh là một ống chứa các thành phần từ bìu qua ống bẹn vào trong ổ bụng.
1.3.3.1. Cấu tạo của thừng tinh
Từ ngồi vào trong gồm có tinh mạc ngồi có nguồn gốc từ cơ chéo bụng ngồi,
là lớp ngồi nhất của thừng tinh. Cơ bìu và mạc cơ bìu có nguồn gốc từ cơ chéo
bụng trong. Tinh mạc trong có nguồn gốc từ mạc ngang, là bao xơ trong cùng của
thừng tinh [4].
1.3.3.2. Các thành phần chứa trong thừng tinh
Bao gồm ống dẫn tinh, động mạch, tĩnh mạch và đám rối thần kinh của ống dẫn
tinh, động mạch cơ bìu [4].
Động mạch tinh hồn ở giữa thừng tinh, xung quanh có tĩnh mạch làm thành đám
rối tĩnh mạch hình dây leo [4].
Di tích mỏm bọc tinh hồn cịn gọi là dây chằng phúc tinh mạc.
1.3.4. Phần phụ tinh hồn
Tinh hồn phụ là di tích phơi của cực đầu ống Müller, nằm ở cực đầu tinh hoàn.
Khoảng 90% tinh hồn nam giới có cấu trúc này và 2/3 trong số này có cả hai bên

[6].
Mào tinh phụ là di tích phơi cực đầu của ống Wolff, thường có dạng nang, nằm ở
đầu mào tinh, xuất hiện ở 34% nam giới [6].
Ống tinh bất thường (Vas aberran) là di tích phơi cực đi ống Wolff, là ống tịt
nối với mào tinh. Paradidymis cũng là di tích phơi cực đuôi của ống Wolff [6].

.


.

8

Xoắn phần phụ tinh hồn chỉ có ý nghĩa lâm sàng đối với tinh hoàn phụ và mào
tinh phụ [6]

H nh 1.1. Phần phụ tinh hoàn
“Nguồn: Holcomb, 2014”[32].
1.4. Cơ chế của xoắn tinh hoàn
1.4.1. Xoắn trong tinh mạc
Kiểu xoắn này hay gặp ở trẻ lớn hoặc người trưởng thành [6], [20], [32]. Tinh
hoàn bị xoắn trong tinh mạc, nguyên nhân được cho là tinh mạc bám cao vào thừng
tinh làm cho tinh hoàn và mào tinh trở nên cố định lỏng lẻo bên trong tinh mạc và có
khuynh hướng nằm ngang, khi tinh hoàn xoay sẽ làm cho thừng tinh bên trong tinh
mạc xoắn (hình 1.2-A). Tình trạng này cũng thường xảy ra ở bìu đối bên do đó cần
cố định tinh hoàn đối bên ở trẻ lớn nhằm giúp giảm khả năng xoắn trong tương lai.

.



.

9

1.4.2. Xoắn ngoài tinh mạc
Kiểu xoắn thừng tinh ngoài tinh mạc xảy ra khi tinh hồn, thừng tinh, tinh mạc
khơng được cố định tốt trong bìu (hình 1.2-B). Kiểu xoắn này gặp trong tinh hoàn ẩn
hoặc ở trẻ sơ sinh [6], [32].
1.4.3. Xoắn giữa mào tinh và tinh hoàn

Kiểu xoắn này thường là do mạc treo tinh hồn dài (hình 1.2-C) [26].

H nh 1.2. Các kiểu xoắn tinh hoàn
“Nguồn: Favorito, 2004” [26] .
1.5. Xoắn tinh hoàn sơ sinh
Xoắn tinh hoàn ở trẻ sơ sinh chiếm khoảng 12% tổng số trường hợp xoắn ở trẻ
em. XTH sơ sinh phẩn lớn là kiểu xoắn ngồi tinh mạc, theo đó tinh hồn và tinh
mạc xoắn vào nhau quanh trục của thừng tinh. Một số trường hợp trong tinh mạc
cũng đã được báo cáo trong y văn [49].

.


.

10

Căn nguyên chính xác của XTH sơ sinh chưa được mô tả; tuy nhiên, các yếu tố
liên quan bao gồm chuyển dạ khó, sinh ngơi mơng, cân nặng khi sinh và đa thai
[30].

Các trường hợp XTH sơ sinh được chia thành một nhóm trước khi sinh, trong đó
XTH được phát hiện khi sinh và một nhóm sau khi sinh, trong đó XTH được phát
hiện muộn hơn. Khoảng 70% các trường hợp đã được báo cáo là xảy ra trước sinh,
số còn lại xảy ra trong tháng đầu tiên của cuộc đời [49].
Ở trẻ sơ sinh bị hội chứng bìu cấp, chẩn đoán phân biệt rất đa dạng bao gồm
XTH, xoắn phần phụ tinh hồn, thốt vị bẹn nghẹt, chấn thương bìu sau sinh ngơi
mơng, tụ máu ở bìu, viêm phúc mạc phân su, viêm mào tinh hồn-tinh hồn, áp xe
bìu, bệnh ác tính và tuyến thượng thận lạc chỗ [44].
1.6. Lâm sàng
1.6.1. Triệu chứng cơ năng
Xoắn tinh hồn có hai đỉnh tuổi, trong giai đoạn sơ sinh và quanh tuổi dậy thì

[54].
Đối với XTH trong thời kì sơ sinh, tiền sử sản khoa rất quan trọng, bao gồm tiền
sản giật, đái tháo đường thai kì, song thai, kích thước thai nhi lớn so với tuổi thai và
thai nhi bị tràn dịch tinh mạc trong bụng mẹ. Đa số trẻ bị XTH trong thai kì thường
là những trẻ đủ tháng và có cân nặng trung bình khoảng 3,6kg [30].
Đối với XTH ở tuổi dậy thì, bệnh cảnh điển hình là khởi phát đau đột ngột ở một
bên bìu, phần thấp của đùi hoặc vùng bụng thấp có thể kèm theo buồn nôn và nôn

[56], [23], [39], [32]. Cơn đau thường dữ dội và xảy ra đột ngột, tăng dần, đặc biệt
cơn đau khởi phát từ ban đêm đến sáng sớm là gợi ý q giá cho chẩn đốn. Tuy
nhiên, khơng ít trường hợp đau khởi phát mơ hồ và thậm chí không đau. Trường hợp

.


.

11


đau từng cơn có thể là do xoắn khơng hồn tồn và có những đợt tự tháo xoắn [22],

[23], [32].
1.6.2. Triệu chứng thực thể
Da bìu bên xoắn sưng to, cứng hơn, đỏ và ấm. Mức độ sưng đỏ da bìu tùy thuộc
vào thời gian xoắn cũng như mức độ viêm nhiễm [19], [54], [56].
Tinh hồn bị xoắn có kích thước lớn hơn rõ rệt, nằm cao hơn và lệch trục. Tinh
hồn bị kéo lên cao và thay đổi trục có độ đặc hiệu cao trong chẩn đoán XTH [32],

[62].
Dấu hiệu mất phản xạ da bìu có thể giúp ích cho chẩn đốn. Thử phản xạ da bìu
bằng cách kích thích da mặt trong và trên của đùi. Phản xạ này bình thường khi thấy
tinh hồn chạy lên lúc kích thích da đùi [6]. Tuy nhiên khi có phản xạ da bìu thì
cũng khơng thể loại trừ được XTH [12], [13], [15], [43]. Hơn thế nữa, mất phản xạ
da bìu sinh lý có thể gặp ở trẻ nhỏ dưới 2 tuổi [29]. So sánh hai bên để tìm ra các bất
thường trên lâm sàng nhưng tình trạng sưng bìu cùng với cảm giác không thoải mái

.