Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 1
 LC V
NGÔN NG LP TRÌNH PASCAL
1.1. Nhng nét chung ca ngôn ng lp trình
Nh ta ã nói n trong chng 1, mun trao cho máy tính thc hin mt công vic
nào ó hay nói cách khác gii mt bài toán nào ó, thut toán gii bài toán phi c
din t thành mt chng trình vit bng mt ngôn ng lp trình.
Có rt nhiu loi ngôn ng lp trình bc cao (vn nng). Tuy nhiên chúng u có mt
 nét chung nh sau:
Quy nh mt s các ký t dùng  vit chng trình, Tp các ký t này c gi
là ng ch cái
ca ngôn ng.
Quy nh mt s tc bit vi các hàm ý c th gi là các  khoá.
Quy nh cách vit tên
các i lng mà chng trình  cp n.
Quy nh u trúc chung ca mt chng trình và các quy nh khi vit tng phn
a chng trình.
 chc mt th vin các chng trình con chun
h tr ngi vit chng trình.
Khi dùng mt ngôn ng nào ó vit chng trình, chng trình ó c gi là
chng trình ngun (SourceProgram).  có th thc hin c, chng trình ó cn
c dch sang ngôn ng máy. Công vic ó do các IDE m nhim. IDE là vit tt
a ba ch ting Anh Integrated Development Envirement (Môi trng phát trin
tích hp). V c bn máy tính không th "hiu" và thc hin các chng trình ngun
không vit bng ngôn ng máy (Xem phn i cng v Tin hc). IDE cho phép ta
ch chng trình vit bng ngôn ng lp trình sang ngôn ng máy và to thêm các
tin nghi cho vic vit và thc hin chng trình trên c s ngôn ng lp trình. Cn
chú ý rng cùng mt ngôn ng lp trình, có nhiu IDE khác nhau. Ví d ngôn ng lp
trình Pascal có hai IDE ang c dùng ph bin: Turbo Pascal và Free Pascal. Tuy
nhiên Free Pascal s là IDE c dùng lâu dài vì có th chy trong c môi trng

Windows và Linux.
Trong phn ln các trng trên th gii, khi dy ngôn ng lp trình u tiên, ngi ta
thng chn ngôn ng Pascal. Mt trong nhng lý do chính vì Pascal là mt ngôn
ng khá chun mc  th hin các thut toán và các kiu d liu liên quan; thông
qua quá trình hc ngôn ng này, hc sinh có th hiu c nhng ý tng c bn ca
t ngôn ng lp trình bc cao. Trong chng này, chúng ta s gii thiu nhng kin
thc c bn v ngôn ng này vi mc tiêu  vit các chng trình gii các bài
toán thông thng trên c s IDE Turbo. Trong cui chng này, s có mt ph lc
 IDE Free-Pascal.
Ta cn luôn ý thc rng Pascal là mt phng tin  giao tip gia ngi và máy
tính. Bn thân máy tính là mt thit b vt lý,  "giao vic" cho máy thông qua mt
chng trình, chúng ta cn phi tuân thúng nhng quy nh rt nghiêm ngt ca
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 2
ngôn ng vì ch nh vy, chng trình mi có th dch c sang ngôn ng máy và
khi ó máy mi có th "hiu" và thc hin c.
1.2. B ch cái
 vit các lnh, Pascal chn mt s ký t trong bng mã ASCII dùng làm b ch cái
a mình. B ch cái này gm:
- Các ch cái thng và hoa ca ting Anh:
A Z, a z
- Các ch s thp phân
0 9
- Du gch chân (thng dùng  ni ch) _ (có mã ASCII thp phân bng 95)
- Ký t trng (mã ASCII thp phân bng 32) gõ bng phím dài Space
- Các ký t vi mã ASCII thp phân t 0 n 31 (các mã u khin)
- Các ký tc bit
+ - * / = < > [ ] . ,
( ) : ; ^ @ { } $ # '
- Các cp ký t vit lin nhau dùng nh mt ký t

  
Gán
<= >= <> := (* *) (. .)
i vi các ký t khác ca bng mã ASCII, Pascal không chính thc dùng làm các
ch cái ca mình. Tuy nhiên, nó có th x lý và trong các chú thích hoc các dòng
thông báo, ta có th dùng c các ký t này.
n chú ý rng, khác vi cách vit trong Toán hc, các cp du ngoc (, ), {,
}, [, ] dùng trong Pascal có ý ngha khác nhau:
(, ) dùng  phân bit các s hng trong các biu thc.
{, } dùng  ghi các chú thích trong chng trình.  gii thích mt phn
chng trình nào ó, ta có th vit chú thích cho phn ó và phn chú thích
phi t gia { và }.
[, ] dùng cho các kiu d liu xâu, mng và tp hp (Xem các phn sau).
1.3. Khái nim tên
Pascal có mt s tc bit gi là  khoá (Keyword) gm 52 t sau:
ABSOLUTE EXTERNAL MOD SHR
AND FILE NIL STRING
ARRAY FOR NOT THEN
BEGIN FORWARD OBJECT TO
CASE FUNCTION OF TYPE
CONST GOTO OR UNIT
CONSTRUCTOR IF PACKED UNTIL
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 3
DESTRUCTOR IMPLEMENTATION PROCEDURE USES
DIV IN PROGRAM VAR
DO INLINE RECORD VIRTUAL
DOWNTO INTERFACE REPEAT WHILE
ELSE INTERRUPT SET WITH
END LABEL SHL XOR

Khi s dng Pascal  gii các bài toán (theo ngha nêu trong chng trc), trong
phát biu ca bài toán và trong quá trình gii bài toán, có các i lng hoc ã cho
hoc cn tính toán. Khi vit chng trình, ta cn khai báo tên các i lng này kèm
theo kiu d liu tng ng.
Tên t phi tuân theo các quy nh sau:
1. Ch gm các ch cái, ch s hoc du gch chân và không bt u bng ch
, khi ó ch cái hoa hay thng u c hiu nh nhau
2. Không c trùng vi các t khoá nêu trên. i vi ngi Vit Nam, u này
không gây nên khó khn vì mt s t khoá n gin thng c dùng nhiu
trong chng trìntr, các t khoá rc ri chc không ai dùng t tên.
3.  dài có th tu ý nhng Pascal ch quan tâm n không quá 63 ký tu.
Nói chung, khi t tên các i lng cn tính toán trong chng trình, ta nên dùng
các tên tt  gi nh ý ngha ca nó.
Trong các mc tip theo, ta s ln lt gii thiu v các kiu d liu mà Pascal cho
phép dùng  th hin các i lng khác nhau thng gp trong các bài toán và cách
khai báo v chúng.
1.4. Cu trúc chung ca mt chng trình Pascal
t chng trình Pascal tng quát gm các phn sau:
1. Phn các khai báo,
2. Phn các chng trình con,
3. Phn chng trình chính.
Phn chng trình chính nht thit phi có, hai phn khác tu theo yêu cu c th ca
ngi vit chng trình, không nht thit phi có.
1.4.1. Phn khai báo
Phn khai báo gm các mc sau:
a) Tên chng trình (mc này có th không cn có nhng nu vit, phi vit
úng).
Cách vit
Program tên chng trình;
trong ó tên chng trình cn t theo úng các quy nh v tên.

b) Các hng dn biên dch (sc gii thiu dn khi cn)
c) Khai báo các n v (unit) chng trình cn dùng. File TURBO.TPL và các file
*.TPU bao gm mt s unit nh CRT, DOS, SYSTEM, GRAPH . . ó là th vin
các th tc và các hàm chun ca Pascal cho phép ngi vit trình c s dng
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 4
ngoài các th tc và các hàm chun ã có sn. Ngoài ra, ngi vit chng trình cng
có th to lp các unit ca riêng mình theo các quy nh ca Pascal.
Cách vit
USES danh sách các unit;
Trong danh sách này, hai unit liên tip cách nhau mt du phy.
d) Mc Label. Lit kê tên các mc ca chng trình. Cách t tên mc ging nh
cách t tên ngoi tru kin bt u bng ch cái. Nói chung chúng tôi không ng
 vic vit chng trình có khai báo này vì nó che du tính cu trúc ca chng
trình.
Cách vit
Label danh sách các mc;
Trong danh sách này, hai mc liên tip cách nhau mt du phy.
e) Mc Const. Khai báo các hng (các i lng không i).
Cách vit
Const danh sách các tên hng
Trong danh sách này, hai tên hng liên tip cách nhau mt du chm phy.
Cách vit mi hng
Tên hng=giá tr;
g) Mc Type. Khai báo các kiu d liu.
Cách vit
Type danh sách các kiu
Cách vit mi kiu
Tên kiu = Mô t kiu;
h) Mc Var. Khai báo các i lng (các bin) dùng trong chng trình.

Cách vit
Var danh sách các bin
Cách vit mi bin
Tên bin:tên kiu ca bin;
u mt s bin có cùng kiu, ta có th khai báo chung kiu, khi ó hai bin liên tip
khi khai báo chung kiu cách nhau mt du phy.
1.4.2. Các chng trình con
u trúc mi chng trình con hoàn toàn tng t nh mt chng trình Pascal
ngoi tr vic chng trình con phi kt thúc bng
END;
Ta s có mt mc riêng gii thiu chi tit hn v các chng trình con.
1.4.3. Phn chng trình chính
Phn này bt u bng t khoá Begin tip theo là các lnh và kt thúc bng
END.
ây là t khoá end duy nht trong chng trình có du chm kèm theo sau ánh u
 kt thúc ca chng trình.
1.4.4. Mt loi chng trình n gin: vit thông báo ra màn hình
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 5
 minh ho cho khái nim v mt chng trình Pascal ng thi gii thiu lnh vit
ra màn hình nhng thông báo cn thit gii thích cho các lnh phc tp sau này, ta
a ra mt vài ví d v nhng chng trình n gin nht.
Ví d 1. Gi s ta mun vit ra màn hình thông báo Day la lop 10 Tin hoc, chng
trình sau thc hin công vic này.
Begin
Writeln('Day la lop 10 Tin hoc');
End.
Ví d 2. Gi s ta mun vit ra màn hình thông báo Day la lop 10 Tin hoc và trong
dòng tip theo thông báo 'Mi bn làm quen vi Turbo-Pascal', chng trình sau thc
hin công vic này.

Begin
Writeln('Day la lop 10 Tin hoc, ');
Writeln('Moi ban lam quen voi Turbo-Pascal');
End.
u chng trình này c sa thành
Begin
Write('Day la lop 10 Tin hoc, ');
Writeln('Moi ban lam quen voi Turbo-Pascal');
End.
Hãy thc hin c hai  thy s khác nhau gia hai lnh Write và Writeln.
Qua hai ví d trên, khi mun vit mt dòng thông báo nào ó ra màn hình, ta có th
dùng lnh Write hoc Writeln, dòng thông báo c vit gia mt cp du nháy ' và
t gia mt cp ngoc tròn.
t nhn xét rt b ích cho chúng ta sau này là các dòng lnh ca Pascal phn ln
u kt thúc bng du ;.
1.5. Môi trng Pascal
Nói mt cách tng quát, trong Tin hc, khi s dng mt phn mm nào ó, các tin
nghi mà phn mm ó cung cp cho ngi s dng c gi là môi trng ca phn
m ó. Ví d ngi ta thng nói n môi trng DOS, môi trng WINDOWS,
môi trng Linux . . .
Khi làm vic vi Pascal vi t cách nh mt phn mm, ta có môi trng Pascal.
 làm vic vi Pascal, trên máy tính cn có các file chng trình cn thit. Nu
mun cài t y , hin có hai b chng trình TP7.0 dùng cho môi trng DOS
và BP dùng cho môi trng WINDOWS. Tuy nhiên,  có th hc nhng phn 
p n trong giáo trình này, ta ch cn hai file TURBO.EXE, TURBO.TPL.
 bt u làm vic vi Pascal, nu trong môi trng DOS, ta vào th mc cha các
file trên và gõ TURBO ri gõ phím ENTER, còn trong môi trng WINDOWS, ta
m kép chut vào biu tng ca Pascal hay BP. Sau ó s xut hin màn hình son
tho chng trình Pascal nh hình v di ây. Ta cng gi màn hình nàylà mt ca
.

File Edit Search Run Compile Debug Tools Options Windows Help
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 6
NONAME00.PAS
_
1:1

F1 Help F2 Save F3 Open Alt+F9 Compile F9 Make Alt+F10 LocalMenu
Hai dòng trên và di c gi là Menu, mi mc trong Menu tng ng vi mt
loi vic ta có th la chn, hai s trên dòng cui cùng ngn cách nhau bng du hai
chm (:) cho ta bit v trí ca con tr son tho ang  dòng nào (s trc) và ct nào
(s sau) ca chng trình ang son. Vic gii thiu chi tit v Menu sc  cp
n dn qua tng mc. Sau ây ta ch gii thiu mt s mc cn thit nht trong giai
n ban u khi son tho và chy mt chng trình vit bng Pascal.
ây ta có th làm các vic sau:
1. Son mi mt chng trình: Các bc ln lt tin hành là
Gõ chng trình. Các thao tác son tho v c bn ging nh trong mt h
son tho vn bn.
Ghi file chng trình vào a: gõ phím chc nng F2, gõ phn tên c bn ca
file ri gõ phím Enter.
Biên dch chng trình: gõ ng thi hai phím Alt+F9. Nu chng trình có
i, s có mt vt thông báo màu , gõ phím Enter hoc Esc, vt  s bin
t và v trí con tr nm sát ngay ch sai u tiên ca chng trình. Sau khi
a sai nu có, cn ghi li và tin hành biên dch li cho ti khi chng trình
không còn li.
Chy chng trình: gõ ng thi hai phím Ctrl+F9.
Sau khi dùng xong chng trình, ta có thóng ca s ca chng trình ó
ng cách gõ ng thi hai phím Alt+F3.
2. Nu mun son mt chng trình mi khác, ta có th ln lt gõ các phím F10, F,
N, ta sc mt ca s mi và có th bt u mt vòng làm vic nh trên.

Khi làm vic vi Pascal, ta có th m nhiu ca s, mi ca sng vi mt chng
trình hoc mt file d liu. Thng các ca s này xp chng lên nhau, bng cách gõ
phím F6, ta có th chuyn ca s cui cùng lên trên cùng.
3. Nu mun m mt file ra mt ca s, ta gõ phím F3 ri gõ tên file cn m sau ó
gõ phím Enter.
5.  ra khi Pascal, ta gõ ng thi hai phím Alt+X.
2. D LIU KIU N GIN
Khi vit chng trình Pascal, i i lng xut hin trong chng trình cn phi
c khai báo tên và kiu ca nó trong mc Var. Tu theo bài toán c th, i lng
ó có th là i lng cho trc, i lng cn tính và nhng i lng phát sinh
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 7
trong quá trình tính toán. Tu theo ý ngha thc t ca chúng, ta cn chn kiu d
liu  khai báo.
i dung ca mc này nhm gii thiu các kiu d liu n gin. Lý do ca vic
chn thut ngn gin không ch vì nói chung chúng n gin mà  tin dùng sau
này trong phn các chng trình con.
2.1. D liu kiu s nguyên
2.1.1. Cách khai báo bin kiu s nguyên
Khi có mt bin kiu s nguyên, trong mc Var, ta có th chn mt trong nm cách
khai báo sau ây.
Tên bin:Shortint;
i khai báo này, bin s nhn giá tr trong min -128 127 và mi bin cn 1 byte b
nh.
Tên bin:Byte;
i khai báo này, bin s nhn giá tr trong min 0 255 và mi bin cn 1 byte b
nh.
Tên bin:Integer;
i khai báo này, bin s nhn giá tr trong min -2
15

2
15
-1 và mi bin cn 2 byte
 nh.
Tên bin:Word;
i khai báo này, bin s nhn giá tr trong min 0 2
16
-1 và mi bin cn 2 byte b
nh.
Tên bin:Longint;
i khai báo này, bin s nhn giá tr trong min -2
31
2
31
-1 và mi bin cn 4 byte
 nh.
Pascal cho phép ta dùng hai hng chun: mt hng ký hiu là MaxInt có giá tr bng
giá tr ln nht ca bin kiu Integer (= 2
15
-1), mt hng ký hiu là MaxLongInt
có giá tr bng giá tr ln nht ca bin kiu LongInt (= 2
31
-1).
Khi mun vit các u kin so sánh gia các bin kiu s <, >, ≤, ≥, ≠, =, trong
chng trình ta vit tng ng nh sau:
<, >, <=, >=, <>, =
2.1.2. Các hàm và th tc chun
Khi vit các biu thc s hc, các phép tính c ký hiu nh sau:
Cng + Tr - Nhân *
X Mod Y: Phn d ca phép chia X cho Y

X Div Y: Thng ca phép chia X cho Y
Chú ý rng các hàm X Mod Y và X Div Y ch xác nh vi Y ≠ 0.
ng nh trong toán hc,  phân bit các s hng trong mt biu thc, ta có th
dùng các du ngoc. Tuy nhiên, cn chú ý rng mc dù trong Toán hc, ta c phép
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 8
dùng các loi du ngoc khác nhau, nhng trong Pascal, khi vit các biu thc, ta ch
c dùng mt loi du ngoc duy nht là các du móng ngoc tròn (, ).
u không dùng du ngoc, th tu tiên thc hin các phép toán s là:
Div và Mod, nhân, cng và tr
Ví d, a*(b+c) là biu thc c vit úng nhng nu vit a*[b+c]
là sai, không c
hiu là a nhân vi tng ca b và c. Nu vit a*b+c thì biu thc s có giá tr bng
(a*b)+c.
i vi các bin kiu s nguyên, Pascal có sn mt s hàm chun và mt s th tc
chun phc v các tính toán ph bin nht.
Hàm (Function) chun là hàm có sn ca Pascal. Hàm có th có hoc không có bin.
Giá tr ca hàm ch có th dùng  tính toán, so sánh hoc gán cho mt bin khác
cùng kiu. Khi dùng hàm, cn bit rõ các bin (nu có) ca nó phi có kiu gì và kiu
 liu ca hàm là kiu gì. Sau ây là mt s hàm chun.
Hàm Sqr(X): Hàm có bin X kiu s nguyên và giá tr bng bình phng ca X.
Hàm Pred(X): Hàm có bin X kiu s nguyên và có giá tr bng X-1.
Hàm Succ(X): Hàm có bin X kiu s nguyên và có giá tr bng X+1.
Hàm Random(X): Hàm có bin X kiu Word và có giá tr là mt s nguyên ngu
nhiên trong phm vi 0 X-1. Khi dùng hàm này ta phi khai báo n v chng trình
CRT trong mc Uses và trc ó phi gi th tc Randomize;
Biu thc nguyên là biu thc nhn c t các bin và các s nguyên liên kt bi
các hàm chun nêu trên.
Th tc (Procedure) chun là các lnh có sn ca Pascal. Lnh này cho phép ta thc
hin mt vic nào ó. Th tc có th có hoc không có bin và nu có bin, ta cn

bit rõ bin ó có kiu gì. Mun dùng th tc, ta vit nó nh vit mt lnh.
Th tc Inc(X); tng giá tr ca bin X kiu s nguyên mt n v.
Th tc Dec(X); gim giá tr ca bin X kiu s nguyên mt n v.
Th tc Inc(X,Y); thay giá tr A ang có ca bin X kiu s nguyên bng A cng
i giá tr ca bin kiu s nguyên Y hoc giá tr nguyên Y.
Th tc Dec(X,Y); thay giá tr A ang có ca bin X kiu s nguyên bng A tr
i giá tr ca bin kiu s nguyên Y hoc giá tr nguyên Y.
2.1.3. Các cách nhn giá tr cho các bin kiu s nguyên
 nhn giá tr ca mt bin kiu s nguyên, ta có th dùng mt trong hai cách sau:
- Dùng lnh gán
Tên bin:=biu thc có giá tr kiu s nguyên;
- Nhn t bàn phím bng lnh
Read(tên bin); hoc Readln(tên bin);
Khi nhn giá tr t bàn phím, ta có th nhn giá tr cho mt s bin bng lnh
Read/Readln(tênbin1, tênbin2, . . ., tênbink);
Khi thc hin lnh này, trên màn hình s xut hin con tr, mun cho bin giá tr bao
nhiêu, ta gõ t bàn phím sau ó gõ phím Enter.
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 9
Tuy nhiên  có th dùng chng trình mt cách tin li, khi nhn giá tr bin t bàn
phím, ta nên vit kèm thêm dòng thông báo gii thích cn nhp giá tr nh th nào.
Do ó, ta nên dùng lnh nhn giá tr tng bin t bàn phím di dng mt cp lnh:
Write('Dòng thông báo');Readln(tên bin);
Dòng thông báo này sc vit ra màn hình gii thích cho ngi chy chng trình
n nhp gì t bàn phím.
Ví d, nu ta cn nhp mt s nguyên dng N≤100 t bàn phím, ta có th dùng cp
nh
Write('Nhap so nguyen duong N <= 100: ');Readln(N);
2.1.4. Cách vit giá tr bin nguyên ra màn hình
 vit giá tr ca bin kiu nguyên ra màn hình, ta dùng lnh

Write(Tên bin); hoc writeln(Tên bin);
Hai lnh này u vit ra màn hình giá tr ca bin. S khác nhau ch ch sau khi
vit ra màn hình bng lnh Write, nu vit tip s vit trên cùng dòng ang vit d
còn sau khi vit ra màn hình bng lnh WriteLn, nu vit tip s chuyn xung u
dòng di  vit.
Khi vit nhiu s liên tip trên mt dòng, ta nên dùng cách vit có quy cách
bng
cách dùng lnh.
Write/writeln(Tên bin:K);
trong ó K là hng s nguyên dng. Lnh này có ngha là dành K v trí liên tip 
vit giá tr ca bin, giá tr này vit phi nht i vi K v trí này. Nu s lng s
ng i nhiu, vic chn K cn c vào hai u kin:
1. K phi ln hn s ch s nhiu nht có th ca các s này
2. K nên là c ca 80 (s v trí trên mt dòng màn hình)
u kin th nht bo m hai s liên tip cách nhau ít nht mt du trng; u kin
th hai cho ta vit c các s thành các ct thng hàng.
Ví d, nu ta cn vit mt lot s liên tip, mi s có không quá 6 ch s thì vi mi
 X, ta nên vit ra màn hình bng lnh
Write(X:8);
Sau ây là mt s chng trình ví dn gin.
Ví d 1. Chng trình  ngh ngi s dng nhp t bàn phím tui và vit li ra
màn hình.
USES CRT;
VAR TUOI:BYTE;
BEGIN
CLRSCR;
WRITE('MOI BAN CHO BIET TUOI CUA BAN: ');READLN(TUOI);
WRITELN('CAM ON, TOI DA BIET BAN ',TUOI,' TUOI');
READLN;
END.

Ví d 2. Chng trình  ngh nhp t bàn phím hai s nguyên A, B và vit ra màn
hình tng, hiu, div và mod ca hai só.
USES CRT;
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 10
VAR A,B:INTEGER;
BEGIN
CLRSCR;
WRITE('BAN HAY NHAP SO NGUYEN A = ');READLN(A);
WRITE('BAN HAY NHAP SO NGUYEN B = ');READLN(B);
WRITELN('TONG CUA ',A,' VA ',B,' BANG ',A+B);
WRITELN('HIEU CUA ',A,' VA ',B,' BANG ',A-B);
WRITELN('TICH CUA ',A,' VA ',B,' BANG ',A*B);
IF B<>0 THEN
BEGIN
WRITELN('THUONG CUA PHEP CHIA ',A,' CHO ',B,' BANG ',A DIV B);
WRITELN('PHAN DU CUA PHEP CHIA ',A,' CHO ',B,' BANG ',A MOD B);
END;
READLN;
END.
2.2. D liu kiu s thc
2.2.1. Cách khai báo
Trong Pascal, s thc có hai cách vit:
1. Cách vit thông thng theo kiu Anh-M: cách vit này tng t nh ta vn dùng
trong Toán hc, ch khác bit là du ngn cách gia phn nguyên và phn phân là
u . thay vì du , nh ta quen dùng.
2. Cách vit du phy ng: Nu M là s thc, ta luôn có mt cách duy nht biu
din M di dng M = α.10
K
trong ó -1<α<1 và K là s nguyên. αc gi là

phn nh tr còn K c gi là phn bc. Khi ó, cách vit du phy ng ca M
 là αEK (*)
Ví d vi cách vit thông thng, ta có s 12.25, trong cách vit du phy ng, s
này c vit di dng 0.1225e2.
Cách vit này dùng  lu gi s thc trong b nh nhng khi vit không quy cách
 thc ra màn hình, Pascal vit dng (*) vi α có phn nguyên trong phm vi 1 9 (ta
 gii thích khái nim vit có quy cách và không có quy cách trong mc 2.2.4).
Ví d
 12.25 khi vit không quy cách ra màn hình s là 1.225e001.
 0.0825 s là 8.25e-002.
Khi dùng máy tính tính toán các s thc, ta nên nh rng máy tính ch có th biu
din s thc vi mt s nht nh ch s có ngha (CSCN).
Pascal có 5 kiu dùng  khai báo các i lng là s thc c cho trong bng di
ây trong ó i vi bn kiu u, ct min giá tr ch min bin thiên ca tr tuyt
i ca s.
Tên Min giá tr T S CSCN S Byte
Real 2.9e-39 1.7e38 11-12 6
Single 1.5e-45 3.4e38 7-8 4
Double 5.0e-324 1.7e308 15-16 8
Extended 3.4e-4932 1.1e4932 19-20 10
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 11
Comp -9.2e18 9.2e18 19-20 8
Chú ý rng kiu Comp luôn là s nguyên vi giá tr t -2
63
+1 n 2
63
-1 vi 19-20 ch
 có ngha.
Khi ó mun khai báo mt bin kiu s thc, tu tình hung c th, ta có th chn

t trong nm cách khai báo sau:
Tên bin:Real;
Tên bin:Single;
Tên bin:Double;
Tên bin:Extended;
Tên bin:Comp;
Trong nhng tính toán thông thng, khi mt i lng là s thc, ta nên chn cách
khai báo u tiên.
2.2.2. Các hàm và th tc liên quan
Các phép tính s hc i vi các s thc c ký hiu nh sau:
Cng + Tr - Nhân * Chia /
Các quy nh khi vit các biu thc s thc cng ging nhi vi biu thc s
nguyên trong mc 2.1.2.
Sau ây là các hàm chun tr giúp các tính toán vi s thc.
Hàm Abs(X): Hàm này có giá tr bng tr tuyt i kiu s thc ca giá tr bin kiu
 thc X hoc s thc X.
Hàm ArcTan(X): Hàm này có giá tr là cung trong khong (-π/2, π/2) có tang kiu
 thc bng giá tr ca bin kiu s thc X hay s thc X.
Hàm Exp(X): Hàm này có giá tr bng lu tha c s e ca giá tr bin kiu s thc
X hoc s thc X (e
X
).
Hàm Ln(X): Hàm này có giá tr bng lô ga c s e c t bi
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 12
Hàm Round(X): Hàm này nhn giá tr bng s nguyên gn s thc X nht nhng có
kiu là kiu s nguyên. Trong trng hp phn phân ca X là 0.5, hàm này nhân giá
tr làm tròn lên.
Hàm Trunc(X): Hàm này có giá tr bng phn nguyên ca giá tr bin kiu s thc X
hoc s thc X nhng có kiu là kiu s nguyên.

t biu thc có giá tr thc là biu thc cha các bin s thc, các s thc liên kt
i các hàm chun.
t biu thc s là biu thc cha các bin s, các s liên kt bi các hàm chun ca
các kiu s. Kiu ca mt biu thc s là kiu ca bin s hoc s có min giá tr
ng nht.
2.2.3. Các cách nhn giá tr
 nhn giá tr ca mt bin kiu s thc, ta có th dùng mt trong hai cách sau:
Dùng lnh gán
Tên bin:=biu thc có giá tr kiu s;
Nhn t bàn phím bng lnh
Read/ReadLn(tên bin);
Các u cn chú ý khi dùng các lnh này cng tng t nhã vit trong cui mc
2.1.3.
Chú ý quan trng
Khi dùng các lnh gán, bin kiu s thc có th c gán giá tr ca biu thc s
nguyên hoc s thc nhng nu bin kiu s nguyên, ta không th gán cho nó giá tr
a biu thc kiu s thc dù giá tró là s nguyên.
Ví d, vi các khai báo bin
X:Integer;
Y:Real;,
nh gán th hai sau ây không hp l ngay c khi giá tr ca Y là s nguyên theo
ngha Toán hc:
Y:=5;
X:=Y;
ây cng là mt u khác vi thói quen trong Toán hc. Mt cách tng quát, nh
gán các bin s X:=Y ch có thi vi các bin Y có kiu vi min giá tr không ln
n min giá tr ca kiu bin X.
2.2.4. Cách vit giá tr bin ra màn hình
Có hai cách vit s thc ra màn hình:
Cách vit không quy cách: dùng lnh

Write/writeln(Tên bin);
Hai lnh này u vit ra màn hình giá tr ca bin. S khác nhau cng tng t nh
ã nói  mc 2.1.4.
Các lnh vit trên s vit s thc di dng du phy ng. Mun vit s thc dng
thông thng, ta phi dùng cách vit có quy cách:
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 13
Write/writeln(Tên bin:K:L);
có ngha là ta dùng K v trí  vit giá tr ca bin trong ó dùng L v trí cho các ch
 ca phn phân ca s. Vic la chn các giá tr ca K và L do ngi lp trình c
ng s ch s ca s cn vit ra, tuy nhiên rõ ràng L không th ln hn K-2.
Trng hp K=0, lnh có ngha là dùng  ch vit giá tr.
Ví d. Chng trình nhp t bàn phím hai s thc b, c sau ó gii phng trình bc
nht bX + c = 0.
USES CRT;
VAR
B,C:REAL;
BEGIN
CLRSCR;
WRITE('NHP S THC B: ');READLN(B);
WRITE('NHP S THC C: ');READLN(C);
WRITELN('CN GII PHNG TRÌNH BX + C = 0');
IF B=0 THEN
BEGIN
IF C=0 THEN WRITELN('PHNG TRÌNH VÔ NH')
ELSE WRITELN('PHNG TRÌNH VÔ NGHIM')
END
ELSE WRITELN('PHNG TRÌNH CÓ MT NGHIM DUY NHT = ',-C/B:0:2);
END.
2.3. Biu thc s hc

Trong lp trình, biu thc s hc c hiu là biu thc nhn c t các bin kiu
, các hng s nh mt s hu hn phép toán cng, tr, nhân, chia, Div, Mod và các
hàm chun kiu s ca Pascal. Khi vit biu thc s hc,  phân bit các s hng, ta
chc phép dùng các du óng/m ngoc tròn ( và ).
t vn t ra là khi trong mt biu thc s hc có nhiu bin kiu s khác nhau
thì kiu ca giá tr biu thc s là kiu nào? Câu tr li là kiu ca mt biu thc s
c xác nh là kiu ca bin tham gia biu thc có min giá tr ln nht, chng hn
tích mt bin kiu s thc và mt bin kiu s nguyên có kiu s thc, tng mt bin
kiu Longint vi mt bin kiu Integer có kiu Longint, tích mt bin kiu Integer
i mt bin kiu Integer có kiu Integer. Do ó khi tính toán các s, ta cn d liu
trc kt qu tính toán  tránh nhn c giá tr không chính xác hoc b báo li
tràn s hc (Arithmetic Overflow) nu trc ó ta t dn biên dch
{$Q+}
Ví d khi tính din tích S ca mt hình ch nht có hai cnh D và R, nu ta khai báo
D và R kiu Integer, mc dù ta khai báo S kiu Longint nhng giá tr ca S có th
không nhn c úng nu ta tính S bng công thc S = DR. Nguyên nhân vì hai s
kiu Integer khi nhân vi nhau có th vt ra khi phm vi Integer.  kt qu tính
luôn úng, ta có th dùng hai lnh thay vì mt: S:=1; S:=S*D*R.
Trong chng trình sau nu nhp giá tr D = R =1000, ta s thy din tích âm nu
không t dn biên dch {$Q+}và b báo li tràn s hc (Arithmetic Overflow) nu
trc ó ta t dn biên dch kim soát các tính toán ra ngoài phm vi ca kiu s
c khai báo: {$Q+}.
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 14
Uses CRT;
Var
d,r:integer;
Begin
ClrScr;
Write('Nhap chieu dai hinh chu nhat = ');ReadLn(d);

Write('Nhap chieu rong hinh chu nhat = ');ReadLn(r);
Writeln('Dien tich hinh chu nhat = '),d*r);
ReadLn;
End.
2.4. D liu kiu lô gic (boolean)
2.4.1. Khái nim u kin lôgic
t nh  lô gic cng còn gi là u kin lô gic là mt u khng nh mà ch có
úng mt trong hai kh nng xy ra là úng hay sai. úng/sai c gi là các giá tr
chân lý hay gi tt là giá tr và trong Pascal ta dùng các tên True, False.
Ví d 5 là s nguyên t là mt mnh  lô gic có giá trúng nhng à i ting m ru
nhè nh không là mt mnh  lô gic.
i hai u kin lô gic P và Q, ta có th lp các u kin lô gic sau:
P và Q
P hoc Q
Không P
Các phép và, hoc, Khôngc gi là các phép toán lô gic.
Giá tr ca các u kin này c cho trong bng sau.
P Q P Và Q P Hoc Q Không P
úng úng úng úng Sai
úng Sai Sai úng Sai
Sai úng Sai úng úng
Sai Sai Sai Sai úng
Trong lp trình, i lng kiu lôgic là các i lng ch nhn mt trong hai giá tr
TRUE (úng) và FALSE (sai). Các giá tr True, False c xem là các giá tr ca
bin kiu Boolean.
Các i lng kiu lô gic thng th hin di dng các u kin lô gic nhu
kin so sánh giá tr ca các bin, có hay không có mt s kin nào ó, tìm thy/cha
tìm thy li gii . . .
Các u kin lô gic thng do các u kin lô gic n gin ghép li nh các liên t
và, hoc, không . . . Khi vit các u kin lô gic phc hp, Pascal dùng các t khoá

sau th hin các liên tó:
AND - và
OR - hay là/hoc
NOT - không


Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 17
writeln(a:0:2, nam giua ,b:0:2, va ,c:0:2);
if (b<=c)and(c<=a) then
writeln(c:0:2, nam giua ,b:0:2, va ,a:0:2);
if (c<=a)and(a<=b) then
writeln(a:0:2, nam giua ,c:0:2, va ,b:0:2);
if (c<=b)and(b<=a) then
writeln(b:0:2, nam giua ,c:0:2, va ,a:0:2);
readln;
End.
2.4.4. Câu lnh REPEAT <Nhómlnh> UNTIL <KLG>;
2.4.4.1. Gii thiu lnh
Câu lnh này có tên là lnh lp vi s bc lp không xác nh. Mc ích ca nó là
thc hin mt cách lp i lp li mt s ln mt nhóm lnh, s ln lp ph thuc vào
t u kin lô gic.
Khi thc hin lnh này, các lnh trong nhóm lnh c thc hin, sau ó, nu KLG
úng thì s thc hin lnh tip theo ca chng trình còn nu KLG sai, s quay li
thc hin nhóm lnh c nh th cho ti khi KLG úng.
2.4.4.2. Lnh Break
Trong câu lnh Repeat Until ; khi thc hin các lnh trong nhóm lnh, nu lnh
Break c thc hin thì vòng lp kt thúc và sau ó thc hin lnh tip theo ca
chng trình. Ta có th hiu cách dùng lnh này qua các chng trình ví d di ây.
2.4.4.3. Các ví d

Ví d 1. Nhp d liu úng quy nh
nh Repeat . . . có th dùng  bt buc ngi s dng chng trình nhp d
liu theo úng mt s quy nh nào ó. Nhng quy nh ó sc th hin bi mt
u kin lô gic (KLG). Mun ngi s dng chng trình nhp d liu úng theo
quy nh, ta có th dùng n chng trình sau:
Repeat
. . . . . . .
{Các lnh nhp d liu}
. . . . . . .
Until DKLG;
Chng hn mun nhp mt s nguyên dng N không ln hn 100, ta có th dùng
các lnh:
Repeat
clrscr;
write(Nhap so nguyen duong N khong lon hon 100: );
readln(n);
until (n>0)and(n<=100)and(Frac(n)=0);
Khi thc hin n lnh này, nu nhp không úng mt s nguyên dng không ln
n 100, ngi nhp s phi nhp li cho ti khi úng các lnh tip theo mi c
thc hin.


Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 20
writeln('Can bac 2 cua ',c:0:3,' bang ',td:0:3);
end;
readln;
END.
 tính cn bc K, khó khn là vic tính giá tr hàm f(X) = X
K

- C ti các m a và b.
Ta có th thay lnh fa:=a*a-c bng n chng trình trong ó bin I dùng 
m s ln nhân vi a.
fa:=1;i:=0;
Repeat
Inc(i);fa:=fa*a;
Until i=k;
fa:=fa-c;
ng ti vi lnh fb:=b*b-c và ftd:=td*td-c.
2.4.5. Câu lnh While <KLG> Do <Nhóm lnh>;
2.4.5.1. Gii thiu lnh
Câu lnh này cng có tên là lnh lp vi s bc lp không xác nh. Mc ích ca
nó là thc hin mt cách lp i lp li mt s ln mt nhóm lnh, s ln lp ph thuc
vào mt u kin lô gic.
Khi thc hin lnh này, nu KLG úng, các lnh trong nhóm lnh c thc hin,
sau ó, nu KLG vn úng thì s quay li thc hin nhóm lnh, nu không, lnh lp
t thúc và thc hin lnh tip theo ca chng trình.
Khi vit lnh này, Pascal quy nh nu nhóm lnh có hn mt lnh, nhóm lnh phi
t gia mt cp Begin-End.
i lnh Repeat có th chuyn i thành mt lnh While và ngc li theo s
cho trong bng sau ây trong ó DK là u kin lô gic.
Repeat
Nhóm lnh
Until DK;
While
Not(DK) Do
Nhóm lnh
While DK Do Nhóm
nh
⇔

n
u nhóm
l
nh thc
hi
n ít
nh
t mt
n
Repeat
Nhóm lnh
Until
Not(DK);
Ta có th chuyn vic dùng lnh Repeat-Until thành lnh While-Do trong các ví d 2
và 3  trên.
2.4.5.2. Lnh Break
ng t nhi vi câu lnh Repeat Until ; khi thc hin các lnh
trong nhóm lnh ca lnh While . . ., nu lnh Break c thc hin thì vòng lp kt
thúc và sau ó thc hin lnh tip theo ca chng trình.
2.5. Kiu ký t
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 21
Ta hiu ký t là các ký t thuc bng mã ASCII. Có tt c 256 ký t vi các s hiu
 0 n 255. S hiu ca ký tc gi là mã ASCII (thp phân) ca ký t. Ví d
ký t A có mã ASCII bng 65, ký t a có mã ASCII bng 97. Chú ý rng có mt ký
c bit gi là ký t trng th hin trong các vn bn là phn trng ngn cách gia
hai t vit liên tip. Ký t này c gõ bng phím Space - phím dài nht trên bàn
phím và có mã ASCII bng 32.
Gia các ký t có quan h so sánh <. Nu C1 và C2 là hai ký t, C1<C2 hay tng
ng C2>C1 nu C1 ng trc C2 trong bng mã ASCII.

Khi mun vit các u kin so sánh gia các bin kiu ký t <, >, ≤, ≥, ≠, =, trong
chng trình ta vit tng ng nh sau:
<, >, <=, >=, <>, =
2.5.1. Cách khai báo
 khai báo bin kiu ký t, ta vit:
Tên bin:Char;
Bin kiu ký t dùng mt byte b nh ghi nhn giá tr.
2.5.2. Các hàm và th tc liên quan
Hàm Chr(X): Có giá tr là ký t có mã ASCII thp phân bng giá tr ca bin X
kiu Byte hoc s nguyên X trong phm vi 0 255.
Hàm Ord(C): Có giá tr là mã ASCII thp phân ca ký t là giá tr ca C.
Hàm Pred(C): Có giá tr bng ký tng ngay trc ký t là giá tr ca C trong
ng mã ASCII.
Hàm Succ(C): Có giá tr bng ký t ng ngay sau ký t là giá tr ca C trong
ng mã ASCII.
Hàm UpCase(C): Có giá tr bng ch cái hoa ng vi ký t là giá tr ca C nu ký
 là giá tr ca C là ch cái và bng C nu C không là ch cái.
Hàm ReadKey: có giá tr bng ký t gõ t bàn phím.
Biu thc ký t gm các bin và các ký t liên kt bi các hàm chun.
2.4.3. Các cách nhn giá tr
ng t nhi vi các bin kiu s,  nhn giá tr cho mt bin kiu ký t, ta có
th dùng mt trong hai cách:
Dùng lnh gán
Tên bin:=biu thc có giá tr là ký t;
Nhn t bàn phím bng lnh
Readln/Read(tên bin);
2.4.4. Cách vit giá tr bin ra màn hình
 vit giá tr ca bin kiu ký t ra màn hình, ta dùng lnh
Write/writeln(Tên bin kiu ký t);
Hai lnh này u vit ra màn hình giá tr ca bin. S khác nhau Write/writeln

ng tng t nhã nói  cui mc 2.1.4.
Ta cng có th dùng cách vit có quy cách nh khi vit các s
Nguyn Xuân My Tri hun luyn IOICamp.net
 lc v ngôn ng lp trình Pascal 22
Write/writeln(biu thc kiu ký t:K);
khi ó ta s có K v trí  vit giá tr và giá tr luôn c vit phi nht trong phm vi
ó.
Chú ý quan trng
Trong chng trình, khi vit mt ký t c th, ta phi vit ký tó gia hai du '
nhng khi nhp t bàn phím mt ký t c th, ta ch gõ úng ký tó.
2.4.5. Các ví d
Ví d 1. Vit chng trình nhp t bàn phím mt ký t C và cho bit kh nng nào
trong các kh nng sau xy ra:
C là ch cái thng
C là ch cái hoa
C là ch s
C không là ch cái hay ch s
Sau ây là chng trình.
uses crt;
var
c:char;
Begin
clrscr;
write('Nhap ky tu C = ');readln(c);
if (c>='a')and(c<='z') then
writeln(c,' la chu cai thuong')
else
if (c>='A')and(c<='Z') then writeln(c,' la chu cai hoa')
else
if (c>='0')and(c<='9') then writeln(c,' la chu so')

else
writeln(c,' khong la chu so, chu cai');
readln;
End.
Ví d 2. Khi thc hin mt chng trình làm mt vic nào ó ví d gii phng trình
c hai tng quát, ta muôn thc hin chng trình ó liên tip vi các d liu vào
khác nhau. Ta có th sa các chng trình ã có nh sau.
{Phn các khai báo thêm bin YK kiu Char}
. . . . .
Begin
Repeat
<Các lnh thc hin mt vic nào ó>
. . . . .
Write(Ban co muon tiep tuc khong (C/K)? );
Yk:=readkey;
Until Upcase(yk)=;
End.