ThểThể chếchế trongtrong
QuảnQuản lýlý tàitài nguyênnguyên chungchung
TS. Ngô Trí DũngTS. Ngô Trí Dũng
Khoa Khoa LâmLâm nghiệpnghiệp –– ĐH ĐH NôngNông LâmLâm HuếHuế
1
ThếThế chếchế làlà gìgì??
 Những luật lệ do con người đặt ra nhằm quy
định những hành vi ‘được phép, không được
phép’ trong một bối cảnh cụ thể (National
Research Council, 2002).

Tổ hợp các Quy tắc và Hành vi phục vụ cho các

Tổ hợp các Quy tắc và Hành vi phục vụ cho các
mục đích tập thể tồn tại trong một thời gian
dài (Uphoff, 1984).
 Luật lệ, Tổ chức, Quy tắc xã hội nhằm thúc đẩy
hợp tác các hoạt động con người (World Bank,
2003).
2
QuyQuy tắctắc xãxã hộihội, , luậtluật lệlệ, , tổtổ chứcchức điềuđiều
phốiphối hoạthoạt độngđộng con con ngườingười
3
Source: World Development Report 2003, The World Bank.
LuậtLuật lệlệ
 Luật là những mệnh lệnh được thống nhất
nhằm quy định những hành động được
yêu cầu, cấm đoán, cho phép, và những
chế tài áp dụng để những mệnh lệnh này
được thực thi.


Luật lệ tạo ra quyền năng và quy định

Luật lệ tạo ra quyền năng và quy định
nghĩa vụ và quyền lợi
 Luật lệ là một trong những hợp phần
chính của hệ thống quản trị tài nguyên
4
CácCác nguồnnguồn gốcgốc hìnhhình thànhthành luậtluật lệlệ
• Các quy định, sắc luật ban hành bởi cơ
quan trung ương
•
Quy định do cơ quan vùng, địa phương.
•
Quy định do cơ quan vùng, địa phương.
• Các quy tắc, tập tục, và các quy định
khác.
5
LuậtLuật lệlệ vậnvận hànhhành ở ở nhiềunhiều cấpcấp độđộ kháckhác nhaunhau
1. Cấp độ thực thi & giám sát
2. Cấp độ ban hành & sửa đổi
3. Cấp độ tổ chức & thiết lập
3. Cấp độ tổ chức & thiết lập
6
LuậtLuật vềvề thựcthực thi & thi & giámgiám sátsát
Luật lệ liên quan đến các hoạt động hàng
ngày của người sử dụng tài nguyên:
- Khi nào, ở đâu, như thế nào về thu hoạch tài
nguyên hoặc các hoạt động sử dụng khác;
-
Làm thế nào để cải thiện tình trạng tài nguyên;

-
Làm thế nào để cải thiện tình trạng tài nguyên;
- Giám sát hoạt động con người và áp đặt các biện
pháp khen thưởng, trừng phạt
- Trao đổi thông tin về tài nguyên.
7
Ví dụ về luật thực thi:
• Thu nhặt củi hoặc thức ăn gia súc từ
rừng cộng đồng
•
trồng cây
•
trồng cây
• tuần tra bảo vệ rừng
• phạt một hành vi
• viết các báo cáo
8
LuậtLuật ban ban hànhhành & & sửasửa đổiđổi
Luật liên quan đến các hoạt động ban hành
các luật thực thi.
Ví dụ: Các hoạt động của BQL rừng cộng
đồng (tổ chức do cộng đồng bầu ra) quyết
đồng (tổ chức do cộng đồng bầu ra) quyết
định khi nào thì mở cửa rừng cho việc thu
hái một loại lâm sản nào đó; hoặc kỹ thuật
thu hái nào được phép áp dụng
9
LuậtLuật tổtổ chứcchức & & thiếtthiết lậplập
Liên quan đến các hoạt động quyết định ai
được phép ban hành luật .

Ví dụ: Quyết định của nhóm/thôn nhận rừng
trong cuộc họp hàng năm để thành lập
trong cuộc họp hàng năm để thành lập
BQL Rừng CĐ hoặc quy định BQLR có
quyền hạn thế nào.
10
LiênLiên kếtkết giữagiữa cáccác loạiloại luậtluật
Cả 3 loại luật trên đều tương tác mật
thiết, gắn kết nhau ở nhiều cấp độ
khác nhau.
khác nhau.
11
MốiMối liênliên kếtkết giữagiữa cáccác loạiloại luậtluật vàvà cấpcấp độđộ
phânphân tíchtích
12
LuậtLuật chínhchính thốngthống vàvà khôngkhông chínhchính
thốngthống
• Trong hệ thống được quản trị bởi luật
pháp, luật chính thống (Luật, quyết định,
chỉ thị) sẽ được hiểu là ‘luật-đang-thực thi’
•
Trong thệ thống ko được quản trị bởi luật
•
Trong thệ thống ko được quản trị bởi luật
pháp, luật trung ương có thể tồn tại với
những nỗ lực thực thi áp dụng, nhưng cá
nhân sẽ cố gắng lách/lẫn tránh hơn là
tuân thủ những điều luật này
13
TạiTại saosao hiểuhiểu biếtbiết vềvề luậtluật lạilại quanquan trọngtrọng??

Luật lệ, và cùng với Đặc điểm tài nguyên,
Đặc điểm cộng đồng sử dụng tài nguyên
sẽ quyết định đến
kết quả đầu ra
của
sẽ quyết định đến
kết quả đầu ra
của
một hành động quản lý tài nguyên.
14
Hiện trạng tài
nguyên
Đặc điểm
Đặc điểm địa phương
Bối cảnh
Tình
Động
Mô thức
Khung phân tích Thể chế và Phát triển Khung phân tích Thể chế và Phát triển
(IAD)(IAD)
Đặc điểm
cộng đồng
Luật tục,
quy định
Tình
huống
Các bên
tham gia
Động
lực

Mô thức
tương tác
Tiêu chí đánh
giá
Đầu ra
Nguồn: Ostrom, Gardner, and Walker (1994)
CácCác thànhthành phầnphần củacủa IAD IAD
• Bối cảnh: bao gồm người tham gia ở các vị
trí khác nhau, ra các quyết định dựa trên các
lựa chọn khác nhau từ thông tin về sở hữu
tài nguyên, mối liên hệ giữa hành động và
tài nguyên, mối liên hệ giữa hành động và
kết quả, giữa các chi phí bỏ ra và lợi ích họ
thu nhận được trong tiến trình quản trị tài
nguyên.
16
CácCác thànhthành phầnphần củacủa IAD ….IAD ….
 Chủ thể tham gia: là các thành viên
(cá nhân hoặc nhóm) tham gia vào
Tình huống đặt ra.
Chủ thể tham gia có các đặc trưng:
Chủ thể tham gia có các đặc trưng:
- sở thích,
- năng lực xử lý thông tin,
- tiêu chí lựa chọn
- tài nguyên sở hữu
17
ThànhThành phầnphần IAD ….IAD ….
Những lựa chọn mà các bên tham gia tạo ra tùy thuộc
vào:

• Nguồn tài nguyên mà bên tham gia đó đang
quản lý/sử dụng
•
Giá trị tài nguyên do bên tham gia xác định
•
Giá trị tài nguyên do bên tham gia xác định
• Cách thức mà bên tham gia tiếp cận, sở hữu,
duy trì nguồn tài nguyên
• Thủ tục, phương pháp mà bên tham gia sử
dụng khi thực hiện một chuỗi hành động liên
quan đến quản lý tài nguyên
18
ThànhThành phầnphần IAD ….IAD ….
• Đặc điểm cộng đồng: bao gồm các
quy tắc ứng xử, cấp độ và bản chất của
những hiểu biết chung giữa các bên
những hiểu biết chung giữa các bên
tham gia, mức độ mà những thành viên
trong cộng đồng chia sẻ về quan tâm
chung, phân phối tài nguyên.
19
ThànhThành phầnphần IAD ….IAD ….
• Luật lệ: quy định về các hành vi mà cá nhân
có thể gây ra, mức độ kiểm soát về hậu quả,
và thông tin có sẵn về tình huống hành động,
cấu trúc động lực chi phối/cản trở tiến trình
cấu trúc động lực chi phối/cản trở tiến trình
Luật mang tính tình huống cao, nghĩa là quy
định cho các chuỗi hành động như nhau
nhưng không phải áp dụng được cho tất cả

mọi nơi
20
ThànhThành phầnphần IAD ….IAD ….
• Đặc điểm nguồn vật chất: chính là đặc
điểm của nguồn tài nguyên, trong bối cảnh
quản lý tài nguyên chung (CPR)
•
Hệ quả đầu ra (Outcomes):
được quyết định
•
Hệ quả đầu ra (Outcomes):
được quyết định
bởi đặc điểm luật lệ, đặc điểm tài nguyên, và
đặc điểm của cộng đồng sử dụng nguồn tài
nguyên đó.
21
• Các hành vi, đặc điểm sinh học/vật
chất tuân theo các quy luật khoa học.
Nhưng Luật quy định/thiết lập cho các
ĐiểmĐiểm cầncần lưulưu ýý
Nhưng Luật quy định/thiết lập cho các
hành vi thường khó dự đoán
• Luật được sử dụng/thống nhất bởi các
bên tham gia quy định về các hành
viên và kết quả tạo ra.
22
Đặc điểm tài
nguyên
Đặc điểm
cộng đồng

Đặc điểm
chính sách
ĐỘNG LỰC– làm người dân hành
động theo những cách khác nhau
TươngTương táctác giữagiữa đặcđặc điểmđiểm tàitài nguyênnguyên, , cộngcộng đồngđồng, , vàvà luậtluật lệlệ
Source: Thomson & Freudenberger (1997)
LỰA CHỌN – bởi các cá nhân dẫn
đến HÀNH VI tác động lên tài
nguyên
KẾT QUẢ
lên tài nguyên: bền vững, công
bằng, hiệu quả, thuận lợi cho bảo
tồn
VaiVai tròtrò củacủa ThểThể chếchế trongtrong QLTN QLTN chungchung??
• Học giả về CPR đã nghiên cứu các câu hỏi
này trong 4 thập kỷ qua.
–
Thống nhất chung:
Thể chế đóng vai trò
–
Thống nhất chung:
Thể chế đóng vai trò
quan trọng trong việc quyết định tình trạng tài
nguyên chung.
– Tranh cãi tồn tại: về loại hình thể chế, quyền
sở hữu góp phần quản lý bền vững nguồn tài
nguyên chung (CPRs)
24
HiệnHiện trạngtrạng nghiênnghiên cứucứu
• Không có bất kỳ một sắp xếp thể chế nào

hoàn hảo cho các tình huống quản lý tài
nguyên ở những vùng có bối cảnh môi
trường, xã hội khác nhau.
trường, xã hội khác nhau.
Một loạt các giải pháp lồng ghép cần được
sử dụng trong bối cảnh đặc điểm tài
nguyên và người sử dụng có sự khác biệt
lớn.
25