CHUYỂN GEN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ XOAY QUANH THỰC PHẨM
CHUYỂN GEN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ XOAY QUANH THỰC PHẨM
CHUYỂN GEN
CHUYỂN GEN





Chuyển gen là một trong những lĩnh
Chuyển gen là một trong những lĩnh
vực phát triển nhanh nhất của Công Nghệ Sinh Học phân
vực phát triển nhanh nhất của Công Nghệ Sinh Học phân
tử .
tử .




Bằng nhiều phương pháp ứng dụng công
Bằng nhiều phương pháp ứng dụng công
nghệ hiện đại Ngành đã tạo ra nhiều giống thực vật mới
nghệ hiện đại Ngành đã tạo ra nhiều giống thực vật mới
có tác dụng cao với đời sống góp phần cải thiện cuộc sống
có tác dụng cao với đời sống góp phần cải thiện cuộc sống
cùng với sự phát triển của xã hội .
cùng với sự phát triển của xã hội .

Khái niệm và các điều kiện cần thiết để chuyển gen
Khái niệm và các điều kiện cần thiết để chuyển gen




Ta có thể hiểu rằng chuyển gen là kỹ thuật đưa 1 hay
Ta có thể hiểu rằng chuyển gen là kỹ thuật đưa 1 hay
nhiều gen lạ dạng plasmid tái tổ hợp vào tế bào chủ
nhiều gen lạ dạng plasmid tái tổ hợp vào tế bào chủ
.
.


Điều kiện cần thiết khi thực hiện chuyển gen
Điều kiện cần thiết khi thực hiện chuyển gen


Kích thước vectơ nhỏ
Kích thước vectơ nhỏ


Có khả năng tái bản
Có khả năng tái bản



Mang những đạc điểm dễ phát hiện
Mang những đạc điểm dễ phát hiện


Có ít nhất 1 vị trí nhận biết enzyme cắt giới han
Có ít nhất 1 vị trí nhận biết enzyme cắt giới han

Các phương pháp chuyển gen sử dụng trong
Các phương pháp chuyển gen sử dụng trong
thực phẩm hiện nay
thực phẩm hiện nay


Chuyển gen trực tiếp
Chuyển gen trực tiếp




Có nhiều phương pháp như sử dụng liposome,điện
Có nhiều phương pháp như sử dụng liposome,điện
biến nạp(electroporation),vi tiêm,bắn gen,dùng silicon
biến nạp(electroporation),vi tiêm,bắn gen,dùng silicon
carbide.
carbide.
1. Súng bắn gen ( Sanford 1987 )
1. Súng bắn gen ( Sanford 1987 )



Sử dụng tốc độ cao của vi đạn đạo RNA hay DNA
Sử dụng tốc độ cao của vi đạn đạo RNA hay DNA
(microprojectile) xuyên vào trong tế bào . Các vi đạn
(microprojectile) xuyên vào trong tế bào . Các vi đạn
đạo là những hạt tungsten hay vang(đường kính 1-4 µ )
đạo là những hạt tungsten hay vang(đường kính 1-4 µ )
tẩm DNA .
tẩm DNA .







2. Chuyển gen bằng phương pháp vi tiêm
2. Chuyển gen bằng phương pháp vi tiêm




Có thể được thực hiện dễ dàng đối với tế bào trần cố
Có thể được thực hiện dễ dàng đối với tế bào trần cố
định trên alginate . Hiệu quả có thể đạt 20% đối với tế bào
định trên alginate . Hiệu quả có thể đạt 20% đối với tế bào
cây thuốc lá .
cây thuốc lá .
3.
3.
Biến nạp qua trung gian các sợi silicon carbide

Biến nạp qua trung gian các sợi silicon carbide




Trộn chung các plasmid DNA với tế bào trong sự hiện
Trộn chung các plasmid DNA với tế bào trong sự hiện
diện của các sợi silicon carbide và lắc . Khi lắc dung dịch ,
diện của các sợi silicon carbide và lắc . Khi lắc dung dịch ,
các sợi mảnh của silicon carbide tương tự như những cây
các sợi mảnh của silicon carbide tương tự như những cây
kim làm thông vách tế bào để plasmid DNA xâm nhập vào
kim làm thông vách tế bào để plasmid DNA xâm nhập vào
tế bào .
tế bào .



Chuyển gen gián tiếp qua trung gian agrobacterium
Chuyển gen gián tiếp qua trung gian agrobacterium
tumefaciens
tumefaciens



Các ưu , khuyết điểm của thực vật chuyển gen
Các ưu , khuyết điểm của thực vật chuyển gen





Ưu điểm
Ưu điểm


Ở
Ở
một số nước người dân chỉ
một số nước người dân chỉ
dựa
dựa


vào
vào
gạo
gạo
như là thực
như là thực
phẩm chính
phẩm chính
, nên suy dinh dưỡng
, nên suy dinh dưỡng
,
,
mù lòa là hiện tượng hết
mù lòa là hiện tượng hết
sức phổ biến
sức phổ biến
vì

vì
gạo không có đủ các dưỡng chất
gạo không có đủ các dưỡng chất
,
,
vitamin A
vitamin A
cần thiết. Nếu được thay đổi gen, chúng sẽ chứa nhiều
cần thiết. Nếu được thay đổi gen, chúng sẽ chứa nhiều
vitamin và khoáng chất bổ sung .
vitamin và khoáng chất bổ sung .






T
T
ạo ra
ạo ra
được
được
những giống cây
những giống cây
BĐG
BĐG
có khả năng sinh
có khả năng sinh
trưởng tốt ở trong điều kiện đất nghèo dinh dưỡng

trưởng tốt ở trong điều kiện đất nghèo dinh dưỡng
, đ
, đ
ất
ất
khô hạn, độ mặn cao hay khí hậu lạnh sẽ giúp tăng năng
khô hạn, độ mặn cao hay khí hậu lạnh sẽ giúp tăng năng
suất.
suất.



Các nhà khoa học Thụy
Các nhà khoa học Thụy
Sĩ đã nghiên cứu ra giống
Sĩ đã nghiên cứu ra giống
lúa "vàng" chứa tỷ lệ chất
lúa "vàng" chứa tỷ lệ chất
beta-caroten (tiền vitamin
beta-caroten (tiền vitamin
A) ở tỉ lệ cao, có thể hạn
A) ở tỉ lệ cao, có thể hạn
chế các bệnh về mắt
chế các bệnh về mắt
và
và
d
d
ầu ăn có lợi cho sức khoẻ
ầu ăn có lợi cho sức khoẻ

từ đậu nành
từ đậu nành
,
,
cải dầu cũng
cải dầu cũng
đang được nghiên cứu
đang được nghiên cứu
.
.



Khuyết điểm
Khuyết điểm




C
C
ác nhà bảo vệ môi trường, nhà khoa học và chính phủ cho
ác nhà bảo vệ môi trường, nhà khoa học và chính phủ cho
rằng
rằng
,
,
GMF
GMF
trong thực vật biến đổi gen

trong thực vật biến đổi gen
huỷ hoại môi
huỷ hoại môi
trường do tác hại không lường đến các loài khác. Nguy cơ
trường do tác hại không lường đến các loài khác. Nguy cơ
gây bệnh dị ứng và một số tác động khác ở người có cơ địa
gây bệnh dị ứng và một số tác động khác ở người có cơ địa
nhạy cảm.
nhạy cảm.


Nguy cơ gây lờn kháng sinh do việc sử dụng GMF có thể
Nguy cơ gây lờn kháng sinh do việc sử dụng GMF có thể
dẫn tới việc tăng tính kháng kháng sinh của vi khuẩn.
dẫn tới việc tăng tính kháng kháng sinh của vi khuẩn.


Chưa hết, nguy cơ về thành phần dinh dưỡng do tất cả các
Chưa hết, nguy cơ về thành phần dinh dưỡng do tất cả các
phương pháp nhân giống thực vật, dù truyền thống hay
phương pháp nhân giống thực vật, dù truyền thống hay
chuyển gen, đều có khả năng thay đổi giá trị dinh dưỡng
chuyển gen, đều có khả năng thay đổi giá trị dinh dưỡng
của sản phẩm, hoặc thay đổi ngoài dự kiến về nồng độ,
của sản phẩm, hoặc thay đổi ngoài dự kiến về nồng độ,
hàm lượng các chất ức chế dinh dưỡng.
hàm lượng các chất ức chế dinh dưỡng.






C
C
ây chuyển gen có thể thay đổi các thành phần cơ bản
ây chuyển gen có thể thay đổi các thành phần cơ bản
protein,
protein,


béo, carbohydrat thô, các chất kháng dinh dưỡng
béo, carbohydrat thô, các chất kháng dinh dưỡng
(phytase, chất ức chế trypsin). Đồng thời, khả năng phát
(phytase, chất ức chế trypsin). Đồng thời, khả năng phát
tán những gene biến nạp trong cây trồng sang họ hàng
tán những gene biến nạp trong cây trồng sang họ hàng
hoang dại. Sâu bệnh có nguy cơ tăng cường tính kháng với
hoang dại. Sâu bệnh có nguy cơ tăng cường tính kháng với
các chất độc tiết ra từ cây chuyển gene.
các chất độc tiết ra từ cây chuyển gene.




V
V
iệc đưa gen lạ vào cơ thể có thể gây rối loạn quá
iệc đưa gen lạ vào cơ thể có thể gây rối loạn quá
trình chuyển hoá, tạo nên sự xuất hiện các độc tố.
trình chuyển hoá, tạo nên sự xuất hiện các độc tố.




Một số câu hỏi về thực vật chuyển gen
Một số câu hỏi về thực vật chuyển gen
Tại sao phải tạo cây chuyển gen?
Tại sao phải tạo cây chuyển gen?








Kỹ thuật chuyển gen cho phép nhà tạo giống cùng lúc đưa
Kỹ thuật chuyển gen cho phép nhà tạo giống cùng lúc đưa
vào một thực vật những gen mong muốn từ những sinh vật
vào một thực vật những gen mong muốn từ những sinh vật
sống khác nhau, không chỉ giữa các loài cây lương thực
sống khác nhau, không chỉ giữa các loài cây lương thực
hay những loài có họ gần. Phương pháp hữu hiệu này cho
hay những loài có họ gần. Phương pháp hữu hiệu này cho
phép các nhà tạo giống thực vật đưa ra giống mới nhanh
phép các nhà tạo giống thực vật đưa ra giống mới nhanh
hơn và vượt qua những giới hạn của tạo giống truyền
hơn và vượt qua những giới hạn của tạo giống truyền
thống.
thống.


Ai tạo ra cây chuyển gen ?
Ai tạo ra cây chuyển gen ?


Hầu hết những nghiên cứu về cây chuyển gen đều được
Hầu hết những nghiên cứu về cây chuyển gen đều được
tiến hành ở các nước phát triển, chủ yếu là Bắc Mỹ và Tây
tiến hành ở các nước phát triển, chủ yếu là Bắc Mỹ và Tây
âu.
âu.




Tuy nhiên gần đây nhiều nước đang phát triển cũng
Tuy nhiên gần đây nhiều nước đang phát triển cũng
đang bắt đầu những nghiên cứu về kỹ thuật di truyền , ở
đang bắt đầu những nghiên cứu về kỹ thuật di truyền , ở
các nước phát triển, các công ty Công nghệ sinh học đã đi
các nước phát triển, các công ty Công nghệ sinh học đã đi
đầu trong việc ứng dụng kỹ thuật chuyển gen vào nông
đầu trong việc ứng dụng kỹ thuật chuyển gen vào nông
nghiệp. Các Công ty này gồm Aventis, Dow AgroSciences,
nghiệp. Các Công ty này gồm Aventis, Dow AgroSciences,
DuPont/Pioneer, Monsanto và Syngenta.
DuPont/Pioneer, Monsanto và Syngenta.








Thế nào là một cây chuyển gen ?
Thế nào là một cây chuyển gen ?




Cây chuyển gen là một thực vật mang một hoặc nhiều gen
Cây chuyển gen là một thực vật mang một hoặc nhiều gen
được đưa vào nhân toạ thay vì thông qua lai tạo. Những
được đưa vào nhân toạ thay vì thông qua lai tạo. Những
gen được tạo đưa vào (gen chuyển) có thể được phân lập từ
gen được tạo đưa vào (gen chuyển) có thể được phân lập từ
những loài thực vật có quan hệ họ hàng hoặc từ những
những loài thực vật có quan hệ họ hàng hoặc từ những
loài khác biệt hoàn toàn.
loài khác biệt hoàn toàn.




Thực vật tạo ra được gọi là “chuyển gen” mặc dù trên
Thực vật tạo ra được gọi là “chuyển gen” mặc dù trên
thực tế tất cả thực vật đều được “chuyển gen” từ tổ tiên
thực tế tất cả thực vật đều được “chuyển gen” từ tổ tiên
hoang dại của chúng bởi quá trình thuần hoá, chọn lọc và
hoang dại của chúng bởi quá trình thuần hoá, chọn lọc và
lai giống có kiểm soát trong một thời gian dài.

lai giống có kiểm soát trong một thời gian dài.

Cây chuyển gen được trồng ở đâu ?
Cây chuyển gen được trồng ở đâu ?






Có 14 nước được coi là có diện tích trồng cây chuyển
Có 14 nước được coi là có diện tích trồng cây chuyển
gen thuộc loại lớn (mega-countries) với diện tích trồng từ
gen thuộc loại lớn (mega-countries) với diện tích trồng từ
50.000 ha trở lên, trong đó có 10 nước đang phát triển và 4
50.000 ha trở lên, trong đó có 10 nước đang phát triển và 4
nước công nghiệp. các nước có diện tích trồng lớn xếp theo
nước công nghiệp. các nước có diện tích trồng lớn xếp theo
thứ tự từ lớn tới bé là Hoa Kỳ,Achentina, Brazil,Canada,
thứ tự từ lớn tới bé là Hoa Kỳ,Achentina, Brazil,Canada,
Trung Quốc, Paraguay, Ấn độ, Nam Phi,
Trung Quốc, Paraguay, Ấn độ, Nam Phi,
Urugoay, Ôxtralia, Mexico, Rumani, Philippine và Tây
Urugoay, Ôxtralia, Mexico, Rumani, Philippine và Tây
Ban Nha (Theo James, 2005)
Ban Nha (Theo James, 2005)

Những lợi ích tiềm tàng của cây chuyển gen là gì ?
Những lợi ích tiềm tàng của cây chuyển gen là gì ?





Tăng sản lượng
Tăng sản lượng


Giảm chi phí sản xuất
Giảm chi phí sản xuất


Tăng lợi nhuận nông nghiệp
Tăng lợi nhuận nông nghiệp


Cải thiện môi trường
Cải thiện môi trường




Lợi ích của những cây trồng chuyển gen hướng trực tiếp
Lợi ích của những cây trồng chuyển gen hướng trực tiếp
hơn vào người tiêu dùng.
hơn vào người tiêu dùng.
VÍ DỤ:
VÍ DỤ:


Lúa gạo giàu vitamin A và sắt

Lúa gạo giàu vitamin A và sắt


Khoai tây tăng hàm lượng tinh bột
Khoai tây tăng hàm lượng tinh bột


Vacxin ăn được ở ngô và khoai tây
Vacxin ăn được ở ngô và khoai tây


Những giống ngô có thể trồng được trong điều kiện
Những giống ngô có thể trồng được trong điều kiện
nghèo dinh dưỡng
nghèo dinh dưỡng


Dầu ăn có lợi cho sức khoẻ hơn từ đậu nành và cải dầu
Dầu ăn có lợi cho sức khoẻ hơn từ đậu nành và cải dầu





Những nguy cơ tiềm ẩn của cây chuyển gen là
Những nguy cơ tiềm ẩn của cây chuyển gen là
gì ?
gì ?







Mối nguy hiểm trong việc vô tình đưa
Mối nguy hiểm trong việc vô tình đưa
những chất gây dị ứng hoặc làm giảm dinh dưỡng
những chất gây dị ứng hoặc làm giảm dinh dưỡng
vào thực phẩm
vào thực phẩm




Khả năng phát tán những gen biến nạp
Khả năng phát tán những gen biến nạp
trong cây trồng sang họ hàng hoang dại
trong cây trồng sang họ hàng hoang dại




Sâu bệnh có nguy cơ tăng cường tính kháng
Sâu bệnh có nguy cơ tăng cường tính kháng
với các chất độc tiết ra từ cây chuyển gen
với các chất độc tiết ra từ cây chuyển gen





Nguy cơ những chất độc này tác động tới
Nguy cơ những chất độc này tác động tới
sinh vật không phải sinh vật cần diệt.
sinh vật không phải sinh vật cần diệt.

Cây chuyển gen được tạo ra như thế nào ?
Cây chuyển gen được tạo ra như thế nào ?






Cây chuyển gen được tạo ra thông qua
Cây chuyển gen được tạo ra thông qua
một quá trình được gọi là kỹ thuật di truyền. Các
một quá trình được gọi là kỹ thuật di truyền. Các
gen quan tâm được chuyển từ cá thể này sang cá thể
gen quan tâm được chuyển từ cá thể này sang cá thể
khác.
khác.




Hiện có 2 phương pháp chính để chuyển một
Hiện có 2 phương pháp chính để chuyển một
gen vào bộ gen thực vật.
gen vào bộ gen thực vật.



Phương pháp thứ nhất cần dùng một dụng
Phương pháp thứ nhất cần dùng một dụng
cụ có tên là “súng bắn gen”.
cụ có tên là “súng bắn gen”.


Phương pháp thứ hai là sử dụng một loại vi
Phương pháp thứ hai là sử dụng một loại vi
khuẩn để đưa gen mong muốn vào bộ gen của thực
khuẩn để đưa gen mong muốn vào bộ gen của thực
vật.
vật.





Liệu cây chuyển gen có phù hợp với những quốc
Liệu cây chuyển gen có phù hợp với những quốc
gia đang phát triển không ?
gia đang phát triển không ?




Ở các quốc gia thường xuyên không đủ lương thực
Ở các quốc gia thường xuyên không đủ lương thực
để phân phối và giá lương thực ảnh hưởng trực tiếp tới thu
để phân phối và giá lương thực ảnh hưởng trực tiếp tới thu

nhập của đại bộ phận dân chúng thì lợi ích tiềm tàng của
nhập của đại bộ phận dân chúng thì lợi ích tiềm tàng của
cây chuyển gen là không thể phủ nhận được.
cây chuyển gen là không thể phủ nhận được.




Thực tế là những loại lương thực được tăng cường hàm
Thực tế là những loại lương thực được tăng cường hàm
lượng dinh dưỡng có thể không cần thiết ở các nước phát
lượng dinh dưỡng có thể không cần thiết ở các nước phát
triển nhưng lại giữ vai trò thiết yếu trong việc giảm nạn
triển nhưng lại giữ vai trò thiết yếu trong việc giảm nạn
đói ở những nước đang phát triển.
đói ở những nước đang phát triển.

Một số hình ảnh về thực vật chuyển gen
Một số hình ảnh về thực vật chuyển gen

Thành tựu của thực vật chuyển gen trong cuộc sống
Thành tựu của thực vật chuyển gen trong cuộc sống


Viện Công nghệ khoa học
Viện Công nghệ khoa học
thực vật Thụy Sĩ đã thành
thực vật Thụy Sĩ đã thành
công trong việc tạo ra giống
công trong việc tạo ra giống

lúa “vàng” chứa phong phú
lúa “vàng” chứa phong phú
beta-caroten (vitamin A) và
beta-caroten (vitamin A) và
giống lúa này đã được Quỹ
giống lúa này đã được Quỹ
Rockefeller tài trợ để triển
Rockefeller tài trợ để triển
khai ở một số nước đang
khai ở một số nước đang
phát triển. Với giống lúa này
phát triển. Với giống lúa này
người ta hy vọng se cứu
người ta hy vọng se cứu
được nhiều người trong số
được nhiều người trong số
500 000 người bị mù lòa
500 000 người bị mù lòa
trên thế giới hàng năm.
trên thế giới hàng năm.





Công nghệ gen đã làm tăng năng suất, dẫn tới sự giảm
Công nghệ gen đã làm tăng năng suất, dẫn tới sự giảm
giá ngũ cốc trên toàn cầu, khiến tỷ lệ suy dinh dưỡng trong
giá ngũ cốc trên toàn cầu, khiến tỷ lệ suy dinh dưỡng trong
cộng đồng thế giới ngày một giảm .

cộng đồng thế giới ngày một giảm .









GS. Parrot với một số thành
GS. Parrot với một số thành
tựu mới nhất của công nghệ sinh
tựu mới nhất của công nghệ sinh
học, ứng dụng trên đậu nành và ngô
học, ứng dụng trên đậu nành và ngô
chuyển gen ở Mỹ. Hai loài thực vật
chuyển gen ở Mỹ. Hai loài thực vật
này, sau khi được chuyển gen, đã có
này, sau khi được chuyển gen, đã có
khả năng đề kháng sâu bệnh và cho
khả năng đề kháng sâu bệnh và cho
năng suất cao hơn hẳn.
năng suất cao hơn hẳn.



Gần đây một số thực vật
Gần đây một số thực vật
chuyển gen còn được dùng

chuyển gen còn được dùng
để thu hút kim loại nặng
để thu hút kim loại nặng
trong đất và làm giải tỏa
trong đất và làm giải tỏa
tình trạng ô nhiễm môi
tình trạng ô nhiễm môi
trường bởi kim loại nặng.
trường bởi kim loại nặng.




Alyssum bertolonii,
Alyssum bertolonii,
một
một
cây hoa dại thuộc
cây hoa dại thuộc
dòng(
dòng(
hyperaccumulators
hyperaccumulators
)
)
có tán và hoa màu vàng có
có tán và hoa màu vàng có
thể hút lên và lưu giữ lại
thể hút lên và lưu giữ lại
được trong thân tới 1%

được trong thân tới 1%
nickel, tức là gấp 200 lần
nickel, tức là gấp 200 lần
lượng kim loại nặng có thể
lượng kim loại nặng có thể
giết chết hầu hết các loài
giết chết hầu hết các loài
thực vật khác
thực vật khác





Việt Nam đã đạt được một số thành tựu đáng ghi nhận
Việt Nam đã đạt được một số thành tựu đáng ghi nhận
về nghiên cứu gen, như việc phát hiện các gen kháng sâu
về nghiên cứu gen, như việc phát hiện các gen kháng sâu
và thuốc diệt cỏ, cùng các gen chỉ thị liên quan đến khả
và thuốc diệt cỏ, cùng các gen chỉ thị liên quan đến khả
năng chống bệnh đạo ôn, bạc lá của lúa, nhân gen, chỉ thị
năng chống bệnh đạo ôn, bạc lá của lúa, nhân gen, chỉ thị
phân tử ADN, nghiên cứu di truyền miễn dịch thực vật,
phân tử ADN, nghiên cứu di truyền miễn dịch thực vật,
sản xuất vacxin cho gia súc, gia cầm
sản xuất vacxin cho gia súc, gia cầm





Tuy nhiên, công nghệ sinh học ứng dụng trong nông
Tuy nhiên, công nghệ sinh học ứng dụng trong nông
nghiệp ở nước ta vẫn còn gặp nhiều khó khăn, như thiếu
nghiệp ở nước ta vẫn còn gặp nhiều khó khăn, như thiếu
các chuyên gia giỏi, bị hạn chế về đầu tư, hạn chế về công
các chuyên gia giỏi, bị hạn chế về đầu tư, hạn chế về công
nghệ, về tổ chức, triển khai
nghệ, về tổ chức, triển khai

Một số sản phẩm công nghệ sinh học thực phẩm
Một số sản phẩm công nghệ sinh học thực phẩm




Hiện nay, những sản phẩm lương thực, thực phẩm do
Hiện nay, những sản phẩm lương thực, thực phẩm do
Công nghệ Sinh học (CNSH) tạo ra đã có mặt trên thị
Công nghệ Sinh học (CNSH) tạo ra đã có mặt trên thị
trường. Những cây trồng chuyển gen vẫn giống những cây
trường. Những cây trồng chuyển gen vẫn giống những cây
trồng truyền thống nhưng chúng có thêm một số đặc điểm
trồng truyền thống nhưng chúng có thêm một số đặc điểm
được cải thiện .
được cải thiện .




Chúng không những có lợi cho nông dân mà còn cho cả

Chúng không những có lợi cho nông dân mà còn cho cả
người tiêu dùng. Người nông dân thì gặt hái được những
người tiêu dùng. Người nông dân thì gặt hái được những
vụ mùa bội thu, trong khi người tiêu dùng quanh năm lại
vụ mùa bội thu, trong khi người tiêu dùng quanh năm lại
có nhiều loại sản phẩm để lựa chọn. Ngoài ra những giống
có nhiều loại sản phẩm để lựa chọn. Ngoài ra những giống
mới được tạo ra bằng CNSH cũng còn có tiềm năng bảo vệ
mới được tạo ra bằng CNSH cũng còn có tiềm năng bảo vệ
môi trường.
môi trường.