Đêm nay Bác không ngủ
A. Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ ngắn gọn:
1. Chuẩn bị
Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự
miêu tả cần chú ý
+ Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
+ Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của
những yếu tố ấy.
+ Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ.
+ Ý nghĩa của bài thơ và những tình cảm nhận thức của em sau khi đọc
Trả lời:
- Câu chuyện được kể trong bài thơ: kể lại câu chuyện về một đêm không ngủ của
Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
- Yếu tố tự sự trong văn bản:
+ Kể lại một đêm không ngủ của Bác, những hành động yêu thương của bác cho
các chiến sĩ.
+ Kể lại cuộc trò chuyện của Bác và anh đội viên.
- Yếu tố miêu tả trong văn bản: “trời khuya”, “Bác trầm ngâm”, “mưa lâm thâm”,
“người Cha mái tóc bạc”,…
- Tác dụng của những yếu tố tự sự miêu tả trong bài thơ Đêm nay Bác không
ngủ để tái hiện lại hình tượng Bác Hồ hiện ra một cách tự nhiên, có tính khẳng
định lại được đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. Qua đó,
người chiến sĩ hiểu thêm tấm lịng nhân ái bao la của Bác.
- Một số đặc sắc về nghệ thuật:
+ Thể thơ 5 chữ, gần gũi với dân ca, tạo nên sắc thái
+ Hình ảnh gần gũi, quen thuộc
+ Giọng điệu thành kính, thiết tha
- Ý nghĩa và nhận thức: Văn bản tái hiện lại tình yêu thương, sự quan tâm của Bác
Hồ dành cho các chiến sĩ bộ đội. Qua đó, em càng thêm u, thêm kính trọng và
ngưỡng mộ vị cha gia kính yêu của dân tộc.
Câu 2 (trang 28 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác khơng

ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.
Trả lời:
- Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927,
quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.


- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính
quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Khi quân Pháp nổ súng tái
chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở
Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi. Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24
tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV,Trưởng ban thơ,
lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính
kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
- Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hịa kiểm sốt hồn tồn miền Bắc,
ơng tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà
văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung
ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).
- Đêm nay Bác không ngủ (1951). Bài thơ đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi
tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện: trong chiến dịch Biên giới cuối năm
1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội
và nhân dân ta.
2. Đọc hiểu
Câu 1 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ
thơ thứ hai
Trả lời:
Tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai: “trầm ngâm", "lâm thâm", "xơ xác"
trong khổ thơ thứ hai để làm tăng giá trị biểu cảm và miêu tả cho khổ thơ, làm cho
đoạn thơ hiện lên đặc sắc hơn.
Câu 2 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Xác định và nêu tác dụng của biện pháp
tu từ trong dòng thơ số 11.

Trả lời:
- Dòng thơ số 11 nổi bật với biện pháp tu từ ẩn dụ: Người cha mái tóc bạc. Tác giả
lấy hình ảnh người cha để nói về Bác Hồ, đó là phép ẩn dụ phẩm chất.
- Tác dụng: gợi nhiều liên tưởng cho người đọc về tình thương yêu của Bác Hồ với
chiến sĩ trên một đêm rừng ở chiến khu Việt Bắc. Đó là sự quan tâm, chu đáo, gần
gũi, thân thương như người cha với người con trong gia đình.
Câu 3 (trang 29 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở
các dòng thơ số 23, 25 và việc tạo yếu tố tự sự.
Trả lời:
Các dấu gạch dầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25:
- Bác ơi! Bác chưa ngủ?


Bác có lạnh lắm khơng?
- Chú cứ việc ngủ ngon
Ngày mai đi đánh giặc.
=> Tác dụng:
- Tạo nên đoạn hội thoại giữa Bác Hồ và anh đội viên, qua đó nhấn mạnh tình cảm
của Bác Hồ đối với các bộ đội ta và sự hi sinh bao la mà Bác dành cho mọi người.
- Bên cạnh đó cũng tạo nên yếu tố tự sự khiến cho bài thơ trở nên hấp dẫn, một bài
thơ nhưng các sự việc lại diễn ra như một câu chuyện đang được kể lại.
Câu 4 (trang 30 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Các từ "đinh ninh", " phăng phắc" giúp
em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?
Trả lời:
Trong câu Bác vẫn ngồi đinh ninh/ chịm râu im phăng phắc có hai từ láy đinh
ninh, phăng phắc. Hai từ láy này có vai trị lớn trong việc miêu tả chân dung Bác:
khắc hoạ được cụ thể, rõ ràng tư thế, dáng vẻ và tâm tư của Bác trong đêm không
ngủ. Qua hai từ láy có thể thây được lí do Bác khơng ngủ vì đang tập trung suy
nghĩ về một vấn đề lớn lao.
Câu 5 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Trả lời:
Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của Bác Hồ: đó là tâm trạng yêu thương, lo lắng
của Bác đối với các anh chiến sĩ đang chiến đấu vì quê hương.
Câu 6 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2): Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ
cuối
Trả lời:
Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dịng 2 vần với chữ cuối dịng 3
(hồng-mơng), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dịng 4
(tình- Minh)
Câu hỏi cuối bài
Câu 1 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Bài thơ có nhân vật: anh đội viên và bác Hồ
- Hồn cảnh xuất hiện ở chi tiết:
Thấy trời khuya lắm rồi
Lặng yên bên bếp lửa
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác


- Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian:
Đêm nay ở chiến khu, ngoài trời mưa lâm thâm, có anh đội viên nửa đêm giật
mình tỉnh giấc. Hình ảnh hiện ra trước mắt anh là Bác Hồ đang ngồi lặng yên bên
bếp lửa. Mái tóc Bác đã bạc đi rất nhiều. Đêm khuya thanh vắng, Bác lặng lẽ rón
chân đi tới kéo chăn cho từng người. Thấy Bác tới gần, anh đội viên khẽ hỏi: "Bác
ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm khơng ạ?. Nghe thế, Bác đáp lại anh đội viên
bằng giọng trầm ấm: "Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc". Nghe lời
Bác, anh đội viên chìm vào giấc ngủ tiếp nhưng dường như lúc này giấc ngủ cũng
khơng cịn được sâu như lúc đầu nữa. Những câu hỏi được đặt ra quanh quẩn trong
đầu khơng hiểu vì sao Bác thao thức đến vậy. Lần thứ ba thức dậy, thắc mắc của a

đã được giải đáp, Bác thức trong đêm là vì lo việc nước, thương đồn dân cơng,
thương mọi người cịn đang vất vả. Xúc động trước tình thương của Bác, anh thức
ln cùng Bác đêm đó.
Câu 2 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân cơng:
+ Bác nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người.
"Rồi bác đi dém chăn
Từng người từng người một
Sợ cháu mình giật thột
Bác nhón chân nhẹ nhàng."
+ Bác nóng ruột thương đồn dân cơng đang vất vả trên các nẻo đường.
"Bác thương đoàn dân cơng"
"Càng thương càng nóng ruột
Mong trời sáng mau mau"
Em thích nhất hình ảnh
- Em thích nhất hình ảnh bác nhón chân, nhẹ nhàng đi đắp chăn cho từng người
giống như hình ảnh người cha quan tâm đến những người con của mình.
Câu 3 (trang 31 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ:
+ Lo lắng cho Bác:
"Khơng biết nói gì hơn
Anh nằm lo Bác ốm”
+ Quan tâm, muốn Bác nghỉ ngơi:


"Anh hoảng hốt giật mình"
"Anh vội vàng nằng nặc"
+ Yêu q, ngưỡng mộ Bác:

"Lịng vui sướng mênh mơng
Anh thức ln cùng Bác"
- Em thích nhất chi tiết: "Khơng biết nói gì hơn/ Anh nằm lo Bác ốm/ Lịng anh cứ
bề bộn", chi tiết này thể hiện tình cảm mà anh đội viên dành cho Bác giống như
tình cảm của một người con dành cho cha của mình.
Câu 4 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Câu thơ được nhắc lại 3 lần trong bài thơ.
- Việc nhắc lại câu thơ "Đêm nay Bác khơng ngủ" muốn nói lên được tình cảm của
bác trong câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ" của mỗi khổ thơ. Câu thơ ấy thể hiện
Bác là một con người yêu thương dân, lo lắng cho dân. Một lòng muốn bảo vệ
nước. Bác thương các chiến sĩ, vì muốn trận đấu ngày mai giành thắng lợi, Bác ân
cần chăm sóc họ. Tình thương bao la rộng lớn như biển cả. "Đêm nay Bác không
ngủ". Nhà thơ muốn mọi người hiểu về tấm long bao la cũng như tính cách của
Bác.
Câu 5 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:
- Ví dụ cho yếu tố miêu tả:
+ "Vẻ mặt Bác trầm ngâm
Ngoài trời mưa lâm thâm
Mái lều tranh xơ xác"
+ "Bác nhón chân nhẹ nhàng"
+ "Bóng bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngon lửa hồng"
- Tác dụng: Những yếu tố miêu tả trên có tác dụng nhấn mạnh những gian khó nơi
chiến khu, qua đó làm nổi bật hình ảnh vĩ đại của vị cha già kính u và tốt lên
tình u thương bao la của Người dành cho chiến sĩ. Nhờ các yếu tố miêu tả này
mà văn bản giàu hình tượng, đặc sắc và hình ảnh Bác Hồ hiện lên vĩ đại hơn.
Câu 6 (trang 32 SGK Ngữ văn 6 tập 2)
Trả lời:

- Giống nhau: đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ
đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ


- Khác nhau:
+ Hình thức: 1 bài là văn xi, 1 bài diễn đạt bằng thơ
+ Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy (góc nhìn
của anh đội viên) cịn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể
lại.
B. Tóm tắt những nội dung chính khi soạn bài Đêm nay Bác không ngủ
I. Tác giả
1. Tiểu sử
- Minh Huệ (1927-2003) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái.
- Quê hương ông ở Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh,
tỉnh Nghệ An.
- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính
quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. Khi quân Pháp nổ súng tái
chiếm Đông Dương, ông hoạt động tuyên truyền, văn nghệ tuyên huấn, báo chí ở
Nghệ An, khu ủy khu Bốn và một số nơi.
- Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi.
- Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban thơ, lý
luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học, Ủy viên Ủy ban hành chính
kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
- Sau khi chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hịa kiểm sốt hồn tồn miền Bắc,
ơng tiếp tục đi học và tốt nghiệp đại học Văn, được kết nạp làm Hội viên Hội Nhà
văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung
ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).


2. Sự nghiệp văn học

- Tác phẩm tiêu biểu: Dòng máu Việt Hoa (1954); Tiếng hát quê hương (1959);
Rừng xưa rừng nay (bút ký, 1962); Đất chiến hào (1970); Mùa xanh đến (1972);
Ngọn cờ Bến Thủy (truyện ký, 1974-1979); Người mẹ và mùa xuân (truyện ký,
1981); Đêm nay Bác không ngủ (1976); Phút bi kịch cuối cùng (1990); Thưởng
thức thơ viết về Bác Hồ (1992)….
- Ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm
nay Bác không ngủ (1985); Tiếng hát quê hương (1959); và Đất chiến hào (1970).
- Trong số tất cả những sáng tác của mình, “Đêm nay Bác khơng ngủ” là bài thơ
nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối
năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ
đội và nhân dân ta. Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” miêu tả hoàn cảnh khi mọi
người ngủ ở túp lều tranh. Bài thơ đã thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác
Hồ với nhân dân và bộ đội Việt Nam và tình cảm khâm phục, kính u của người
chiến sĩ đối với vị lãnh tụ của dân tộc.


II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh ra đời, xuất xứ
- Bà thơ viết năm 1951.
- Bài thơ dựa trên sự kiện trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực
tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta. Bài
thơ “Đêm nay Bác khơng ngủ” miêu tả hồn cảnh khi mọi người ngủ ở túp lều
tranh.
2. Thể loại: Thơ 5 chữ
3. Bố cục: 3 đoạn
- Đoạn 1 (Từ đầu … đến "Lấy sức đâu mà đi"): Anh đội viên thức dậy lần thứ nhất.
- Đoạn 2 (Tiếp theo … đến "Anh thức luôn cùng Bác"): Anh đội viên thức dậy lần
thứ ba.
- Đoạn 3 (Còn lại): Suy nghĩ của anh đội viên về Bác.
4. Tóm tắt

Trong một đêm khuya, để chuẩn bị cho chiến dịch ngày mai, Bác Hồ ở cùng lán
với bộ đội trong rừng. Bên bếp lửa, Bác khơng ngủ vì thương đồn dân cơng giờ
này cịn phải chịu rét mướt khổ sở ngoài rừng sâu mưa đêm rả rích. Bác khơng ngủ
nên Bác đi lại săn sóc giấc ngủ cho những người bộ độ để sáng hôm sau hành quân
đi vào các trận đánh với quân thù.

5. Giá trị nội dung
Tác phẩm kể về một đêm không ngủ của Hồ Chí Minh trên đường đi chiến dịch
trong thời kì kháng chiến chống Pháp và thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc của
Bác Hồ với nhân dân và bộ đội Việt Nam và tình cảm khâm phục, kính yêu của
người chiến sĩ đối với vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc.


6. Giá trị nghệ thuật
- Thể thơ 5 chữ, có nhiều vần liền thích hợp với lối kể chuyện.
- Phương thức biểu đạt tự sự, kết hợp nhuần nhuyễn các yếu tố biểu cảm và miêu
tả.
- Hình ảnh, chi tiết giản dị, chân thực, cảm động.