11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐH KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN 
KHOA VIỆT NAM HỌC & TIẾ NG VIỆT
-------------------------------

BÁO CÁO THỰ C TẾ 
Chủ đề: Nghiên cứu không gian văn hóa di sản trong phát triể n

du l ịch vùng ven đơ Hà Nội (Địa bàn thự c t ế huyện Đông Anh) 

Sinh viên:  Đỗ Thị Ngọc Huyền
Mã sinh viên:  20032290
Khoa:  Việt Nam học & Tiếng Việt
Lớ p:  K65 Việt Nam học

 Hà N ội, 2022

/>
1/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

MỤC LỤC
MỞ  ĐẦU ................................................................................................................... 3
Chương 1: Giớ i thiệu chung về khu di tích làng cổ Cổ Loa –  khơng gian văn hóa
di sản tại huyện Đơng Anh, Hà Nội ........................................................................ 4
1.1  Địa lý hành chính và điều ki ện t ự nhiên c ủa khu di tích làng c ổ C ổ Loa:  4
1.2  S ự  hình thành và phát tri ể n c ủa khu di tích làng c ổ C ổ Loa:  ................... 5
1.3 Ti ể u k ết chương 1: ........................................................................................ 7

Chương 2: Các giá trị lịch sử  văn hóa của khu di tích làng cổ Cổ Loa –  khơng
gian văn hóa di sản tại huyện Đơng Anh, Hà Nội ................................................. 8
 2.1 Giá tr ị văn hóa vật thể  c ủa làng c ổ C ổ Loa:  ..................................................8

2.1.1 Khu di tích đề n, am, giế ng, chùa t ại làng cổ  C ổ Loa: .............................. 8
2.1.2 Thành C ổ Loa: ........................................................................................ 11
 2.2 Giá tr ị văn hóa phi vật thể : ........................................................................... 12

2.2.1. Tín ngưỡ ng thờ  thành hồng làng: ........................................................ 12
2.2.2 H ội C ổ Loa (Bát xã h ội nhi): ..................................................................13
 2.3 Giá tr ị lị ch sử  - văn hóa làng Cổ  Loa:  ......................................................... 14

2.3.1 Giá tr ị l ịch sử : ......................................................................................... 14
2.3.2 Giá tr ị văn hóa: ....................................................................................... 15
 2.4 Ti ểu
  k ết chương 2: ........................................................................................ 15

TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................17

2


/>
2/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

MỞ  ĐẦU
Đơ thị hóa là q trình t ất yếu đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới, đặc biệt là
các nước châu Á, trong đó có Việ t Nam. Nền kinh tế càng phát triển mạnh thì q
trình đơ thị hóa diễn ra vớ i tốc độ  càng nhanh. Đơ thị hóa góp phần đẩy mạnh phát
triển kinh tế - xã hội của khu vực, nâng cao đờ i sống nhân dân. Tuy nhiên, bên cạnh
những mặt tích cực, q trình đơ thị  hóa cũng phát sinh nhiều vấn đề cần giải quyết

như: vấn đề việc làm cho nông dân bị mất đất, phương pháp đền bù khi giải phóng
mặt bằng, cách thức di dân…
Là một huyện ngoại thành của Hà Nội, lại n ằm ở   vị trí cửa ngõ phía Bắc c ủa
Thủ đô, nằm trong vùng quy hoạch phát triển công nghiệp, đô thị, dịch vụ và du lịch
và là đầu mối giao thông quan tr ọng nối Hà Nội vớ i các tỉnh phía Bắc, huyện Đơng
Anh tr ở  thành một trong những địa phương chịu tác độ ng mạnh mẽ nhất của quá

trình đơ thị hóa. Trong hàng vạn ngơi làng lớ n nhỏ trên vùng đồng bằng Bắc Bộ, làng
Cổ Loa từ  xưa đã nổi danh trong sử  sách. Đây là ngơi làng cổ  đượ c hình thành từ 
thuở  các Vua Hùng, hai lần chọn làm Kinh đô của đất nướ c, có hệ thống các di tích
 phong phú, có h ội “bát xã hộ nhi” phản ánh r ất rõ nét truyền thống lịch sử văn hóa


lâu đời. Đây cịn là mộ t làng quê có bề dày truyền thống cách mạng. Ngày nay, Cổ 
Loa có nhiều thay đổi cùng vớ i q trình CNH - HĐH, từ một ngôi làng làm nông đã

đang dần chuyển sang công - thương nghiệ p.

3

/>
3/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

Chương 1: Giớ i thiệu chung về khu di tích làng cổ Cổ Loa  –   khơng
gian văn hóa di sả n tại huyện Đơng Anh, Hà Nội
1.1 Địa lý hành chính và điều ki ện t ự nhiên c ủa khu di tích làng c ổ C ổ Loa:

Cổ Loa là tên của một thôn thuộc xã Cổ Loa - một trong 24 xã, thị tr ấn của
huyện Đông Anh, thành phố  Hà Nội ngày nay. Xã Cổ Loa gồm 5 thôn (tức làng cũ):
C ổ Loa (Chạ Chủ ), C ầu C ả (hay C ầu K 
 ỳ ), M ạch Tràng (hay M ạch Dương), Thư Cưu
và Sàn Giã (làng S ằn  ). Từ trung tâm Hà Nội, qua cầu Chương Dương, theo Quốc lộ 

1A cũ, đếncây số 10 là Cầu Đuống. r ẽ trái vào Quốc lộ  3, đi khoảng 5 km đến ngã
 ba, r ẽ phải vào đường Đào Duy Tùng, đi tiế p 2 km nữa là đến làng Cổ Loa.
Làng Cổ Loa nằm ven Quốc lộ 3, cách thị tr ấn huyện lỵ Đông Anh 3 km về phía

 Nam, cách trung tâm Thủ đơ 18 km về phía Bắc. Xã Cổ Loa nằm gọn trong một vùng

đượ c giớ i hạn và có vị trí địa lý như sau:
- Phía Bắc: Vĩ độ 210 15 (xã Thụy Lâm), tiế p giáp vớ i xã Uy Nỗ.
- Phía Nam: Vĩ độ 210 05 (xã Mai Lâm), tiếp giáp xã Mai Lâm và Đơng Hội.
- Phía Đơng: Kinh tuyế n 1050 50 (thôn Ngọc Lôi, xã Dục Tú), giáp hai xã Vi ệt
Hùng và Dục Tú.
- Phía Tây: Kinh tuyến 1050 55 (thôn Cổ Dương, xã Tiên Dương), giáp hai xã

Vĩnh Ngọc và Xuân Canh.
Vào thờ i Âu Lạc, làng Cổ Loa nằm vào vị trí “thượng đỉnh”1 của tam giác châu
thổ Sơng Hồng (cách đỉ nh Việt Trì khoảng 35km theo đườ ng chim bay, cách bi ể n
65km) là nơi giao lưu quan trọng của đườ ng thủy và đườ ng bộ. Từ đây có thể kiểm

sốt đượ c cả vùng đồng bằng lẫn vùng sơn địa. Theo các nhà địa lý, tam giác Châu
thổ Sông Hồng chia làm ba vùng: vùng cao, vùng giữa, vùng thấ p. Cổ Loa nằm ở  

vùng đất cao phía Tây Bắc của tam giác này.

1 Nguyễn

Quang Ngọc, “ Địa chí C ổ Loa” , NXB Hà Nội, 2010.

4

/>
4/17


11:53, 16/01/2023


Documents Downloader

 

Về  đườ ng thuỷ, Làng Cổ Loa có vị  trí tương đối thuận lợ i. C ổ Loa nằm gi ữa
sông Cà Lồ (v ề phía Bắc) và sơng Đuống, phía Đơng và phía Bắc được ngăn chặ n
 bở i một vùng đầm lầy vực sâu tự nhiên, xa xưa là những dải r ừng cây hoang dại. Phía
nam có con sơng Thiế p (hay sơng Hồng Giang) bao bọc, thuở  xưa là một nhánh lớ n
của sông Hồng, chảy qua 5 huyện của vùng trung du và châu th ổ  (Yên Lãng, Yên

 Phong, Đông Ngàn, Tiên Du và Vũ Giang) hay cịn gọi là Ngũ Huyện Khê đổ nướ c
vào sơng Cầu ở  vùng Quả Cảm - Thổ Hà (giáp giữ a huyện Yên Phong c ủa t ỉ nh Bắ c
 Ninh và huyện Việt Yên t ỉn  h Bắ c Giang).

Về đườ ng bộ, làng Cổ Loa cũng rất thuận lợ i bở i làng có Quốc lộ 3 (Hà Nội Thái Nguyên) chạy qua, xưa kia là đườ ng Thiên lý từ vùng núi chạy về kinh đô Thăng
Long. Như vậy, vớ i vị trí thuận lợ i c ả về đườ ng thủy và đườ ng bộ, làng Cổ Loa có

điều ki ện để  giao lưu với các địa phương khác trong và ngoài huyện, đồ ng thờ i có
khả năng để phát triển kinh tế - xã hội.
1.2 Sự  hình thành và phát tri ể n c ủa khu di tích làng c ổ C ổ Loa:

Cổ Loa là vùng có bề dày lịch sử và truyền thống văn hố lâu đờ i. Vào thế k ỷ 
thứ III - TCN, lần đầu Cổ Loa là Kinh đô của nướ c Âu Lạc dướ i thờ i Thục Phán An

Dương Vương, vớ i Loa thành kiêng cố và chiếc n ỏ th ần h ữu hi ệu, uy linh, thờ i k ỳ 
này đã thúc đẩy nền văn hóa Đơng Sơn và nền văn minh lúa nướ c phát triển đến đỉnh
cao. Cổ Loa còn đượ c biết đến nhiều hơn vớ i những phát hiện khảo cổ suốt mấy chục

năm qua như kho mũi tên đồ ng, tr ống đồng, lưỡi cày đồng, chứng minh làng đượ c

hình thành từ thờ i các Vua Hùng dựng nướ c.
Hiện nay, r ất khó để xác định đượ c nguồn gốc xuất xứ của làng Cổ Loa, không
rõ từ sau khi dân Chạ Chủ2 gốc phải r ời đi để xây Loa thành và sau thất bại của Vua

An Dương Vương trước âm mưu thâm hiể m của Triệu Đà cho đến đầ u thế k ỷ XV,
các lớp dân cư chuyển đến sinh sống tại Cổ Loa ra sao.
2 Hình

thức cư trú đầu tiên c ủa ngườ i Việt Cổ, giống như Làng. Về  sau đượ c gọi là Lũ Khoa Thủ Thành  –   Đào Duy
Anh, “Đất nướ c Việt Nam qua các đờ i”, NXB Khoa học, Hà Nội, 1964.

5

/>
5/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

Cổ Loa –  thị thành đầu tiên của dân tộc Việt, là trung tâm trao đổ i kinh tế, văn
hóa, trung tâm hội tụ văn minh, một đô thị nông nghiệ p, luyện kim và giao dịch của

nướ c Việt Cổ. Thơng qua đây cũng có thể  th ấy được ưu thế và tầm quan tr ọng của
thành Cổ Loa trong những buổi văn minh đầu tiên của ngườ i Việt. Nói về tên gọi
thành Cổ Loa, hai tác giả Tr ần Trí Dõi và Tr ần Thị Hồng Hạnh có từng viết như thế 
này: “C ổ Loa là tên làng và cũng là tên gọ i toà thành c ủa Thục An Dương Vương,


vua nướ c Âu Lạc trong l ịch s ử   Việt Nam. Đây là một tên g ọi Hán Việt, tương ứ ng
vớ i một tên g ọi Hán Việt khác là Loa Thành hay thành Kh ả Lũ. Di chỉ  thành này của

 An Dương Vương hiện nay thuộc làng C ổ  Loa huyện Đơng Anh, ngoại thành phía
bắ c Hà N ội.”3 Trong bài viết còn chỉ rõ, theo ý của GS. Đào Duy Anh, ý nghĩa củ a

địa danh Cổ Loa sẽ là “ngườ i dân làng có Thành Loa, t ức là ngườ i dân ở  làng có
thành xốy hình trơn ốc”. Và như thế, theo cách giải thích của GS, hình như có mộ t

loại địa danh theo kiểu K ẻ Loa, trong đó yếu tố K ẻ là thuần Việt, cịn yếu tố Loa là
do dân gian Việt vay mượ n c ủa Hán. Về sau K ẻ  Loa đượ c Hán Việt hố thành địa
danh Cổ Loa.
Q trình hình thành và phát triển c ủa thành cổ C ổ  Loa còn đượ c th ấy rõ qua
những dấu tích khảo cổ học. Vào năm 1971- 1972, dân làng Cổ  Loa đã phát hiện

đượ c một s ố  viên đá cuội có dấu v ết bàn tay ghè đẽ o, gia cơng ở   rìa cạnh, trên hai
mặt của hòn đá cuội thườ ng giữ lại vẻ r ất tự nhiên, phần lớn các hịn đá cuộ i này có
chức năng của cơng cụ chặt, nạo, hay cắt, nhìn chung cịn khá thô sơ . Cố GS. Tr ần
Quốc Vượ ng từng viết r ằng: “Cả một cụm di chỉ  phần nhiề u là Phùng Nguyên muộn,

đầu thời đại đồng thau - đã phát hiện d ọc đôi bờ  Ngũ Huyện Khê, cũng như ở  nhánh
Tiêu Tương ở   phía hạ  lưu của nó, ở   khu vự c C ổ  Loa. Đó là Đồng Vơng, là Xuân
 Kiều, xa hơn chút nữa là chân núi Tiên Sơn và vùng đồi Lim, cho đế n t ận Võ Cườ ng,

3 Tr ần

Trí Dõi, Tr ần Thị Hồng Hạnh, “Suy nghĩ về  hướ ng tiế  p t ục tìm hiểu địa danh C ổ Loa (Qua cách gi ải thích địa
danh này của Giáo sư Đào Duy Anh), Ngôn ngữ học và Tiếng Việt, 30/03/2007.


6

/>
6/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

mé ngoài thị xã Bắc Ninh, trên sườn đồi giáp mé sông c ủa nhữ ng làng quan h ọ sau

này”4.
Không chỉ  đượ c hình thành và phát triển từ thu ở   sơ khai của dân tộc, Cổ Loa
còn là một địa danh chứng kiến r ất nhiều chứng tích lịch sử, nổi tr ội nhất là chiếc nỏ 

liên châu (hay còn đượ c gọi là nỏ thần) trong truyền thuyết Mỵ Châu –  Tr ọng Thủy.
Có lẽ cũng là một cơ may khá lớ n khi trong chuyến đi thực tế tr ải nghiệm không gian

văn hóa di sản của thành cổ Cổ Loa –  huyện Đơng Anh, Hà Nộ i vừa r ồi mà em đượ c
tham gia và tr ực tiế p chứng kiến màn phục dựng nỏ th ần liên châu tại thành cổ C ổ 
Loa vừa r ồi. Đây chính là một tr ải nghiệm r ất ý nghĩa và bổ  ích, cũng giúp bản thân

em đượ c tiế p cận vớ i những nghiên cứu hiện đại và mang chiều sâu phục dựng văn
hóa của cả một thờ i k ỳ như vậy.
1.3 Ti ể u k ết chương 1: 

Thơng qua những tìm hiểu và nghiên cứu về làng cổ Cổ Loa –  khơng gian văn

hóa di sản huyện Đơng Anh, Hà Nộ i, có thể khẳng định r ằng làng cổ Cổ Loa chính
là một trong những địa danh khơng cịn xa lạ với ngườ i Việt Nam. Đây không chỉ là
không gian phát triển du lịch vùng ven đơ Hà Nội nói chung và huyện Đơng Anh nói
riêng mà cịn là khơng gian lịch sử văn hóa mang giá trị vơ cùng to lớn đối vớ i cơng
trình nghiên cứu về địa lý, địa chất, khảo cổ học, dân tộc học, lịch sử, ngơn ngữ, văn
hóa, … về ngườ i Việt Nam thời xưa. 

4 GS.

Tr ần Quốc Vượ ng, “Trên mảnh đấ t C ổ Loa l ịch sử”, NXB Hà Nội, 1970, tr90.

7

/>
7/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

Chương 2: Các giá trị lịch sử  văn hóa của khu di tích làng cổ Cổ Loa
 –  khơng gian văn hóa di sản tại huyện Đơng Anh, Hà Nội
 2.1 Giá tr ị văn hóa v ật thể  c ủa làng c ổ C ổ Loa:

2.1.1 Khu di tích đề n, am, giế ng, chùa t ại làng cổ  C ổ Loa:
Thành C ổ  Loa: Diện tích thành r ơi vào khoảng g ần 46 ha, gồm 3 vòng thành
(thành N ội, thành Trung, thành Ngo ại) khép kín, đắ p bằng đất, vớ i tổng chiều dài là


15,820km. Thành được đắ p dựa theo địa hình tự nhiên - nối những gò, đống và những
dải đất cao dọc theo sông; bao quanh thành là các hào nướ c thông vớ i sơng Hồng,
trên mặt thành có các ụ đất nhơ ra ngồi, gọi là “hỏa hồi”; vịng thành có chỗ xẻ làm
cửa, phía trên xây miếu thờ  thần. Các nhà khảo cổ học đã tiến hành 03 đợ t khai quật
khảo cổ tại khu vực này, vào những năm 1970, 2005, 2007 - 2008. K ết quả khai quật
cho thấy, trong lịch sử thành Cổ  Loa đã trải qua ít nhất 3 lần đắ p, mà dấu tích liên

quan cịn đượ c biểu hiện qua các di tích: lũy phịng thủ , di tích bế p, cụm gốm Đơng
Sơn, lị nung gạch, ngói có niên đạ i thế k ỷ XVIII - XIX...
 Đền Thượng (đề n thờ  An Dương Vương): Đền Thượng đượ c dựng trên k hu đất
r ộng 19.138,6m2. Tại vị trí lối lên cửa giữa của đền đặt đơi rồng đá, mang phong
cách nghệ thuật thờ i Lê mạt. Trong đền còn lưu giữ đượ c 5 tấm bia đá và 53 hiệ n vật
có giá tr ị lịch sử, văn hóa và khoa học đặc sắc. Kiến trúc đền gồm: tiề n t ế - 3 gian, 2
chái, hệ khung k ết  cấ u g ỗ ,  mái l ợp ngói mũi hài. Trên hệ mái đắp các đầu đao cong,

tượ ng nghê chầu. Các bộ vì chính đượ c làm theo kiểu giá chiêng, sơn son thế p vàng,
chạm h ọa tiết “rồng vờn mây”; trung đường đấu mái liền vớ i hậu cung, tạo thành
dạng thức ki ến trúc kiểu “chuôi vồ”, bên trong đặt tượng An Dương Vương, bằ ng

đồng, nặng khoảng 200kg, đúc năm 1897. Từ cuối năm 2004 đến năm 2007, các nhà
khảo cổ học đã tiến hành 3 đợ t khai quật tại đền Thượ ng, vớ i 9 hố, trên tổng diện
tích 311,5m2. Qua những đợ t khai quật này, đã phát hiện đượ c hệ thống lò đúc mũi

tên đồng và nhiều hiện vật có giá tr ị liên quan khác. Theo văn bia cịn dựng ở  trong
nhà bia và trướ c cửa đền thì đền hiện nay đượ c dựng vào giữa thế k ỷ XVII. Ngay ở  
8

/>
8/17



11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

đầu cổng tam quan có bốn chữ “Tiên từ  đệ nhất” và qua tấm bia “Tạo l ậ p thạch bia” 
dựng năm Vĩnh Thịnh thứ sáu (1710) đã khẳng định đền thờ  An Dương Vương ở  Cổ 

Loa (Chính pháp điện) là đền thứ nhất trong bốn đền thờ  Tiên ở  nước ta, đã đượ c xây
dựng từ r ất lâu.

 Đình Cổ  Loa (Ng ự Triề u Di Quy): Ngơi đình này có bố cục mặt bằng nền hình
chữ “Đinh”, gồm đại đình và hậu cung. Đại đình gồ m 5 gian, 2 chái, k ết cấu khung
gỗ, mái lợp ngói mũi hài, với 4 góc đao cong vút. Các bộ  vì nóc đượ c k ết c ấu theo
kiểu “giá chiêng, chồng rường”, vớ i 6 hàng chân cột. Hậu cung nối liền với đại đình
qua bộ c ửa b ức bàn phía dưới và đấu mái ở   phía trên. Các đề tài trang trí trên ki ến
trúc này mang phong cách nghệ thuật của thế k ỷ XVIII. Đặc biệt, trong đình cịn lưu
giữ đượ c 17 hiện vật có giá tr ị lịch sử, văn hóa và khoa họ c khá tiêu biểu. Vào năm
1962, ngơi đình đượ c xế p hạng là Di tích lịch sử văn hóa đặc biệt cấ p quốc gia. Hiện
nay, ở  trên sàn của ngơi đình có trưng bày các hiệ n vật bổ sung cho khu di tích, g ồm
 ba phần: Cổ Loa thờ i k ỳ trước An Dương Vương khoảng đầu thiên niên k ỷ II trướ c
Công Nguyên (hơn 50 hiện vật được trưng bày), Cổ  Loa thờ i k ỳ An Dương Vương
thế k ỷ  III TCN 208 đến 179 TCN (trên 150 hiện vật khảo c ổ  được trưng bày), Cổ 
Loa thờ i k ỳ sau An Dương Vương năm 179 TCN đến thế k ỷ X (trưng bày khoảng 40
hiện vật).
 Am M  ỵ  Châu (am Bà Chúa hay đề n thờ   M  ỵ Châu): Am toạ lạc trên khu vực


r ộng 925,4m2. Mặt bằng kiến trúc đượ c bố cục theo dạng “tiề n Nhấ t, hậu Đinh”,
gồm các tòa tiền tế, trung đườ ng và hậu cung. Trong Am Bà Chúa cịn có những câu

đối nói lên lịng trung tín của cơng chúa Mỵ Châu với vua cha và đất nướ c:
“Trung tín thệ tâm thân hóa th ạch
 Hưng vong sái lệ t ỉ nh tr ầm châu” 
Tạm dịch:

“Lịng trung tín đã thề  nên thân hóa đá 
9

/>
9/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

 Lệ tn vì cuộc hưng vong mà kế t thành châu ng ọc dướ i giếng” 

(Giếng ngọc trướ c cổng đền An Dương Vương) 
Chùa C ổ Loa (Bảo Sơn tự  ): Ngôi chùa này đượ c khở i dựng vào khoảng đầu thế 

k ỷ XVII, bố cục mặt bằng nền theo dạng “nội Công, ngoại Quốc”, g ồm các hạng
mục: tiền đường, thiêu hương, thượng điệ n, hậu cung, gác chuông, tháp mộ, cổng
hậu, nhà Tổ, nhà ni, nhà khách. Đặc biệt, trong chùa cịn lưu giữ  đượ c 132 hiện vật
có giá tr ị lịch sử, văn hóa, khoa học đặ c sắc. Ngày 21- 06 - 1993, chùa Bảo Sơn đượ c

Bộ  trưở ng Bộ  Văn hóa- Thơng tin ra Quyết định s ố 774 cấ p b ằng Di tích lịch s ử -

văn hóa. Chùa đã đượ c nhiều lần trùng tu nhưng lần trùng tu lớ n nhất là vào năm
1996 - 1997 vớ i kinh phí trên hai tỷ đồng. Đợ t trùng tu này thay thế dương như toàn
 bộ k ết cấu gỗ, phục chế lại đúng vớ i vốn có của ngơi chùa trước đây.5 
Chùa M ạch Tràng (Quang Linh t ự ):
   Chùa đượ c dựng vào thờ i Hậu Lê, trên diện

tích r ộng 4.922,4m2. Chùa quay hướ ng Nam, bao gồm các hạng mục: Tam bảo, tiền

đường, thượng điện, nhà Mẫu, giải vũ, hành lang...
 Đình Mạch Tràng: Tọa lạc trên một khu đất cao, có diện tích 6.198,4m2, gồm
các hạng mục tiền tế, đại đình và hậu cung.
Giế ng Ng ọc: Có nhiều tài liệu và truyền thuyết nói về chuyện tình đẹp nhưng

cũng đầy bi thương giữa Mỵ Châu - Tr ọng Thủy. Cùng vớ i truyền thuyết về Mỵ Châu
hóa thành đá khơng đầ u trơi về q cha thể hiện tấm lịng trung nghĩa của nàng, có
truyền thuyết về cái chết của Tr ọng Thủy ở  Giếng Ngọc. Tương truyền r ằng, Giếng
 Ngọc là nơi sau khi nghe theo lờ i vua cha và phản bội vợ  (Mỵ Châu), Tr ọng Thủy đã
tự nhận lấy cái chết để cho nỗi hận thù, nỗi oan của Mỵ Châu đượ c hóa giải dù nướ c
mất, nhà tan. Nướ c gi ếng ở   đây khi đem rửa ng ọc trai thì ngọc sáng đẹ p b ội ph ần.
Cho nên, mớ i có tên là Giếng Ngọc hay Giếng Tr ọng Thủy.

5 Lịch

sử  Đảng bộ xã C ổ Loa (1945 –  2005), NXB Chính tr ị Quốc gia, Hà Nội, 2005.

10

/>

10/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

2.1.2 Thành C ổ Loa:

Sau khi lập nướ c Âu Lạc, An Dương Vương cho dời đô từ  Bạch Hạc (Việt Trì
- Phú Thọ) xuống Cổ  Loa, đánh dấu một bướ c ngoặt quan tr ọng của sự phát triển
Việt Nam về các mặt kinh tế, chính tr ị, văn hóa và xã hội. Đây cịn là bướ c phát triển
k ế tục của nước Văn Lang vớ i hai thành tựu nổi bật là xây đắ p thành Cổ Loa và cải
tiến vũ khí mà chủ lực là nỏ và tên nỏ. Thành Cổ Loa cịn có tên là thành Tư Long,

có nghĩa là rồng uốn mình nằm tr ầm tư suy nghĩ. Thành đượ c dựng ở  vị trí trung tâm
của nướ c Âu Lạc, trên một khu đất ở  Tả ngạn sơng Hồng Giang. Theo sử cũ và lưu
truyền dân gian, thành đượ c xây dựng quanh co chín lớ  p, xây dựng theo hình xốy
trơn ốc, trơn ốc là xóm Chùa, mình ốc là đườ ng thành từ xóm Chùa qua xóm Chợ ,

xóm Hương, về Gồ Cháy. Chất liệu xây dựng thành chủ yếu là bằng đất, đá và gốm
vỡ. Dùng đá để kè cho chân thành đượ c vững chắc, các đoạn ven sông ven đầm đượ c

kè đá nhiều hơn. Loại đá kè là loại đá tảng lớn và đá cuội đượ c chở  từ miền khác về.
K ết h ợ  p xen giữa các đám đất đá là những lớ  p gốm đượ c r ải dày mỏng khác nhau,
r ải nhiều nhất là ở  chân thành và rìa thành để chống sụt lở. Phương pháp xây dựng

thành là đào đất đến đâu, khoét hào đến đó, thành đắp đến đâu lũy xây đến đó. 

 Nghiên cứu về thành Cổ Loa, các nhà khảo cổ học đã đánh giá là: “Tòa thành
cổ  nhấ t, quy mô l ớn  vào bậc nhấ t, cấu trúc cũng thuộc loại độc đáo nhấ t trong l ịch
 sử  xây d ựng thành lũy của ngườ i Việt cổ”.

Hiện nay, di tích cịn l ại của thành gồm 3 vòng thành lũy đắ p bằng đất (theo

tương truyề n thành C ổ  Loa có 9 vịng xốy trơn ố c), dài tổng c ộng 16 km, cụ thể:
thành ngoại, thành Trung và thành Nội.

Tườ ng thành Ngoại (Ngồi): Có chiều dài hơn 8 km, có chiều cao 3 - 4 mét, có
chỗ lên đến hơn 8 mét. Đây là một tườ ng thành khép kín, theo những gị đống thiên
nhiên, nên khơng có hình dáng rõ r ệt. Có những đoạn tườ ng thành khơng phải do đắ p

mà là gị đất cao tự nhiên có từ  trướ c, hoặc có các thế  đất tự nhiên sẵn có thì khi
tường thành đượ c xây dựng được đắ p nối vào đó. Tườ ng thành Trung (gi ữa): tườ ng
11

/>
11/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

thành cũng làm khép kín, là một vịng thành khơng có khn hình cân xứng. Thành
cũng được đắ p nối từ các gò đất tự nhiên và đắp men theo đầ m hồ. Mặt thành r ộng
khoảng 10 m, chân thành r ộng từ 20 - 30m.


Ở mỗi vịng thành k ể trên đều có hào nướ c bao quanh bên ngoài. Hệ thống hào
đều đượ c nối liền vớ i nhau và nối vớ i sơng Hồng Giang thành mạng lướ i giao thơng
thủy liên hồn và thống nhất. Thành Ngoại ở   phía Tây Nam và Nam, l ợ i d ụng con

sơng Hoàng để làm hào thiên nhiên, chảy gần sát tườ ng thành. Phía Tây Nam t ừ gị
Cột Cờ, phía Đơng từ Đầm Cả. Người xưa, đã đào ven khắp ngồi tườ ng thành, có
thể thấy nướ c sơng Hồng Giang chảy đượ c khắ p quanh thành.
Thành Cổ Loa có 8 cổng (cửa), tr ấn giữ các hướ ng, các cửa đều đượ c xây bằng
gạch, ở  mỗi c ửa đều có một miếu thờ . Dấu tích nay vẫn cịn ở  các xóm: cửa Bắc ở  

xóm Thượ ng, cửa Đơng - Bắc (địa phận làng Thư Cưu), cửa Tây Nam (cổ ng Bà
 Đám, xóm Gà), cửa Đơng ( ở cử a sông và cửa đầm), cửa Tây Bắc (hồ Thường Đỏ ),
cửa Nam (một mặt t ại xóm Chợ  và m ột mặt t ại xóm Vang) và cửa Tây Nam ở  vịng
thành thứ ba (xóm Mít - M ạch Tràng). Ở vòng thành Nội, cổng đượ c xây dựng theo
 bốn hướ ng chính: Nam, Bắc, Đơng, Tây, song chỉ mở  cửa ở  chính giữa tườ ng thành
 phía Nam. Vịng thành Trung mở  bốn cửa gồm các cửa: Tr ấn Nam, Tây Bắc, Bắc và
Tây Nam.
 2.2 Giá tr ị văn hóa phi vật thể :

2.2.1. Tín ngưỡ ng thờ  thành hồng làng:
Làng Cổ Loa thờ   An Dương Vương ở   Đền Thượng và đình Cổ Loa. Ở  đền

Thượ ng nhân dân thờ   vua bằng bức tượng đúc bằng đồng. Làng cịn thờ   Lý Ơng
Tr ọng và Cao Lỗ - hai nhân vật gắn liền vớ i mảnh đất Cổ Loa, có công lao lớ n trong
việc giữ thành dướ i thời An Dương Vương. 
Vớ i việc thờ  những ngườ i có cơng vớ i làng, với nướ c, trong một năm làng Cổ 
Loa có các tiết lệ sau:

12


/>
12/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

Tháng Giêng: Trong ba ngày Tết Nguyên đán mỗi ngày sửa một cỗ gà, oản,

rượ u, hoa quả ở  đình. 
Tháng Hai và tháng Tám:  lễ Xuân tế và Thu tế lễ sắm cũng như lễ Nhậ p tịch.
Tháng Ba: ngày mùng 7, k ỷ ni ệm ngày mất của An Dương Vương, l ễ vật như

lễ Nhậ p tịch.
Tháng Sáu và tháng B ả y: chọn ngày tốt để làm lễ Hạ điền (mở  đầu vụ cấ  y) và

Thượng điền (k ết  thúc vụ cấ  y), sửa soạn lễ xôi gà, hoa quả tế Tiên nông, mỗi lễ giá
3 đồng, giống như lễ trong ngày Tết Nguyên Đán.
Tháng Tám: ngày 11, k ỷ ni ệm ngày sinh của An Dương Vương, lễ v ật như lễ 

k ỷ niệm Vua đăng quang (mồng 9 tháng Giêng) .

Tháng Mườ i: chọn ngày tốt đầu tháng, làm lễ Thườ ng tân (l ễ cơm mớ i), lễ vật
giống như lễ Nhậ p tịch.
Tháng Chạ p: làm lễ  Rướ c mã (thay quần áo cho Thần), sửa so ạn lễ o ản qu ả,


tr ầu rượu giá 3 đồ ng.
2.2.2 H ội C ổ Loa (Bát xã h ội nhi):

Hội Cổ Loa là một lễ hội lớ n ở   vùng Kinh Bắc xưa, tổ chức ngày đầu năm.

Trong dân gian xưa thườ ng có câu:
“Thứ  nhấ t là H ội C ổ Loa,
Thứ  nhì H ội Gióng, thứ  ba hội Chèm” 

Vào những năm đầu thế k ỷ XX tr ở về trướ c lễ hội Cổ Loa đượ c tổ chức từ ngày
mồng 5 tháng Giêng đến hết ngày 18 tháng Giêng. Ngày nay, lễ hội vẫn duy trì đượ c
nhiều tục lệ truyền thống. Hàng năm, ban tổ chức lễ hội đượ c thành lậ p gồm đại diện

Đảng, chính quyền, các ban ngành, đoàn thể trong làng k ết hợ  p v ớ i Trung tâm bảo
tồn khu Di tích Cổ Loa - Thành cổ Hà Nội để tổ chức hội tháng Giêng để tưở ng nhớ  

vua An Dương Vương, Người đã cho xây dự ng thành Cổ Loa và lên ngôi Vua vào
13

/>
13/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

ngày mùng 6 tháng Giêng năm Giáp Thìn thế  k ỷ th ứ III TCN. Bên cạnh hội chung

của tám làng xã (Bát xã hộ nhi) vào những ngày tiế p sau, có hội riêng của từng làng

đến ngày 16 tháng Giêng. Xưa cũng như nay, trong tâm thức ngườ i dân Cổ Loa: “Bỏ 
con bỏ cháu, không ai b ỏ ngày mùng 6 tháng Giêng” 6 . (Vũ, 1992) 

Trung tâm hội là Đền Thượ ng hay gọi Đền thờ  An Dương Vương. 
 2.3 Giá tr ị lị ch sử  - văn hóa làng Cổ  Loa:

2.3.1 Giá tr ị l ịch sử :

Khu Di tích Cổ Loa là một trong những minh chứng sống cho lịch sử dựng nướ c
và giữ nướ c của cha ông trên mảnh đất lâu đờ i này. Ngôi làng này từ khi ra đời đến

nay đã chứng kiến nhiều biến cố  thăng trầm c ủa lịch sử. Khi An Dương vương từ 
Bạch Hạc (Phú Thọ) xuống đồng b ằng đã chọn mảnh đất Cổ  Loa làm kinh đô,  cho
xây dựng thành Cổ  Loa hay Loa thành. Đây là một cơng trình có giá tr ị lịch s ử to
lớ n, không chỉ của riêng của làng Cổ Loa mà nó cịn có ý nghĩa lớn đố i với đất nướ c.

Loa thành đượ c xây dựng đã đánh dấu sự thay đổi lớ n của một đất nướ c.
Bên cạnh các diễn bi ến l ịch s ử  cũng phải k ể  đến nh ững nhân vật g ắn li ền v ớ i
giá tr ị lịch sử  đó. Đó là An Dương Vương - ngườ i có công trong việc xây dựng và
 phát triển nhà nướ c Âu Lạc trong vịng 50 năm; thần Cao Lỗ có cơng trong việc chế 
tạo nỏ thần giúp vua chống giặc. Những nhân vật này đượ c nhân dân trong vùng thờ  

trong các đền, đình để ghi nhớ  công lao đối với làng và đất nước. Đây là nơi đã chứ ng
kiến mối tình đẹ p của cơng chúa Mỵ Châu vớ i Tr ọng Thủy, tuy mối tình đó dẫn đến
họa mất nước, bi thương nhưng rấ t cảm động lịng ngườ i.
 Ngày nay, trong khu Di tích vẫn cịn giữ  lại đượ c nhiều đoạn tườ ng thành.

Chúng là điểm nhấn, dấu ấn thu hút mỗi du khách đến vớ i làng Cổ Loa, bở i vẻ r ộng

lớ n của vịng thành và các ngơi đình, đền đượ m v ẻ  đẹ p truyền th ống c ủa ki ến trúc
Việt Nam.

6 Lê

Trung Vũ, Lễ  hội cổ  truyề n, NXB Viện văn hóa dân gian, 1992. 

14

/>
14/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

2.3.2 Giá tr ị văn hóa: 

 Nét độc đáo trong đờ i sống tâm linh của ngườ i dân làng Cổ Loa thể hiện rõ nét
ở   tính phức h ợ  p của tín ngưỡ ng và tục lệ, tậ p quán, thể hiện rõ nét ở   hệ th ống thờ  
cúng trong quần thể Di tích đình, đền, am và chùa làng.

Đền thờ   An Dương Vương đượ c xây dựng dựa trên những quan niệm về tín
ngưỡ ng cổ truyền và theo phong thủy “Tụ phúc, Tụ thủy, Tụ Linh”. Người đượ c tơn
vinh ở  ngơi đình này là An Dương Vương cùng với các tướng lĩnh có cơng với đấ t

nước. Đặc biệt, trong đền thờ  chiếc nỏ thần - một vũ khí quan trọ ng, thần k ỳ và hiệu

nghiệm trong chiến đấu. Cũng trên đền Thượ ng cịn có nhà bia vớ i những tấm bia
ghi lại đượ c những diễn biến hay sự kiện xảy ra ở   làng Cổ Loa. Tại ngôi đền này

cũng là nơi tổ chức Hội bát xã vào ngày mùng 6 tháng Giêng. Những điều trên cũng
hiểu đượ c sự quan tâm và lòng bi ết ơn của người dân đố i vớ i những thế hệ cha ơng

đi trướ c.
 Ngày nay, các di tích đình, đền, chùa của làng Cổ Loa cịn lưu giữ khá ngun
vẹn. Đó chính là một minh chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt của các vị thần
linh trong đờ i sống tâm linh của ngườ i Cổ Loa. Điều này chứng tỏ người dân nơi đây

luôn hướng đến các vị th ần linh - những v ị th ần thiêng liêng luôn che chở , b ảo v ệ 
cho cuộc sống của họ đượ c an lành và may mắn. Qua đó, cũng thể hiện đạo lý truyền
thống của dân tộc Việt Nam “Uống nướ c, nhớ  nguồn”, biết ơn đến tổ tiên; đồng thờ i

có ý nghĩa giáo dục ý thức cho cộng đồng và cho các thế hệ tr ẻ biết đến cơng lao của
cha ơng để từ  đó kế thừa và phát huy những truyền thống tốt đẹ p của quê hương
mình.
 2.4 Ti ểu
  k ết chương 2: 

Cổ Loa là làng quê tiêu biểu cho làng xã xứ Kinh Bắc, hội tụ nhiều nét đẹp đặc

trưng là hệ thống di tích đượ c gắn liền vớ i những diễn biến lịch sử - văn hóa, đến các
nhân vật lịch sử của làng nói riêng và của cả đất nướ c nói chung. Cuộc sống có nhiều

thay đổi, nhưng các hình ảnh r ất đỗi thân quen của một vùng nơng nghiệ p, hình ảnh
15

/>

15/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

thân thiện và gần gũi của người dân nơi đây như níu chân du khách đến tham quan
và tìm hiểu về ngơi làng lịch sử này.

 Như vậy, làng Cổ Loa có một tiềm năng phát triển du lịch nếu biết tổ chức và
đầu tư quy hoạch hợp lý, để nơi đây trở  thành một điểm du lịch văn hóa hấ p dẫn du
khách đến tham quan và tìm hiểu.
-----------------------------------------------H ẾT------------------------------------------------

16

/>
16/17


11:53, 16/01/2023

Documents Downloader

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. GS. Đào Duy Anh.  (1964).  Đất nướ c Việt Nam qua các đờ i. Hà Nội: NXB
Khoa học.
2.  Nhiều tác giả. (2005).  Lịch sử   Đảng bộ xã C ổ  Loa (1945 - 2005). Hà Nội:
 NXB Chính tr ị Quốc gia.
3.  Nguyễn Quang Ngọc. (2010). Địa chí C ổ Loa. NXB Hà Nội.
4. Tr ần Trí Dõi. Tr ần Thị Hồng Hạnh. (30/03/1007). Suy nghĩ về  hướ ng tiế  p t ục
tìm hiểu địa danh C ổ Loa (Qua cách gi ải thích địa danh này c ủa Giáo sư Đào
 Duy Anh). Tạ p chí Ngơn ngữ học và Tiếng Việt.

5. Lê Trung Vũ. (1992). Lễ  hội cổ  truyề n. Hà Nội: NXB Viện Văn hóa dân gian. 
6. GS. Tr ần Quốc Vượ ng. (1970). Trên mảnh đấ t C ổ Loa l ịch sử . Hà Nội: NXB
Hà Nội.

17

/>
17/17