ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

BÀI TIỂU LUẬN KẾT THÚC HỌC PHẦN
CÁC TƠN GIÁO, TÍN NGƯỠNG VÀ LỄ HỘI Ở VIỆT NAM
ĐỀ TÀI
Sự thay đổi trong việc thực hành các lễ rước của lễ hội Gióng tại đền Sóc, xã
Phù Linh, huyện Sóc Sơn, thành phố Hà Nội từ trước năm 2000 và sau

Họ tên sinh viên
Mã sinh viên
Lớp
Giảng viên hướng dẫn

: Nguyễn Thị Hồng Hà
: 19030893
: K64 Lịch Sử
: Đinh Đức Tiến

Hà Nội – năm 2022
A. DẪN LUẬN
1. Đặt vấn đề


Thánh Gióng là một trong bốn vị “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt. Gắn
liền với truyền thuyết cậu bé làng Phù Đổng đánh thắng giặc Ân, đem lại thái bình cho
đất nước, sau khi đánh tan quân giặc, Ngài phi ngựa tới chân núi Sóc, cởi bỏ giáp trụ
rồi cưỡi ngựa sắt bay về trời. Trong tâm thức của người dân đất Việt, Thánh Gióng là
hào khí của bản hùng ca hoành tráng từ ngàn xưa vọng lại. Vì vậy, Thánh Gióng đã trở
thành một đối tượng nghiên cứu của nhiều nhà nghiên cứu, hầu như đều có các cơng
trình nghiên cứu đã được cơng bố về một khía cạnh nào đó liên quan đến Thánh

Gióng.
Lễ hội Gióng đền Sóc – Sóc Sơn – Hà Nội với những nghi lễ đã thành hệ thống có
khả năng giúp con người tu dưỡng, trau dồi đức độ, thoả mãn chiều sâu tình cảm, tâm
lý nhằm điều hồ cuộc sống. Những nghi thức được thực hiện hàng năm không nghỉ,
luôn được quan tâm, chứa đựng trong nó sự huyền bí và sức sống của một huyền thoại
gắn liền với lòng tự chủ dân tộc của người Việt Nam. Hội Gióng - đền Sóc mang đến
cho người dân địa phương cũng như khách thập phương niềm vui và niềm tin vào
những điều tốt đẹp đang đến với mình trong dịp đầu xn.
Việc tìm hiểu lễ hội Gióng và các lễ rước trong khuôn khổ lễ hội đã giúp tôi thấy
được sự thay đổi của chúng trước và sau năm 2000 tác động tới đời sống văn hoá tâm
linh của người dân tại huyện Sóc Sơn hiện nay. Do vậy, tơi chọn đề tài “Sự thay đổi
trong việc thực hành các lễ rước của lễ hội Gióng tại đền Sóc, xã Phù Linh, huyện Sóc
Sơn, thành phố Hà Nội từ trước và sau năm 2000” làm đề tài tiểu luận kết thúc học
phần để nghiên cứu.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Tiêu biểu ở đây, ta có thể kể đến những tác phẩm đi sâu tìm hiểu về Thánh Gióng
như: Cao Huy Đỉnh với “Người anh hùng làng Dóng” trong Lễ hội Thánh Gióng, Nxb.
Văn hố Thơng tin, 2009; Giáo sư Trần Quốc Vượng cùng tác phẩm “Căn bản triết lý
người anh hùng Phù Đổng và hội Gióng”, in lại trong "Lễ hội Thánh Gióng” và
“Truyền thuyết về ơng Gióng – trong sách vở và ở ngồi đời”, trong Lễ hội Thánh
Gióng, Nxb. Văn hố Thơng tin 2009.
Cơng trình nghiên cứu về các lễ hội tưởng nhớ đến Thánh Gióng thì có thể kể đến
cơng trình của Lê Thị Hồi Phương (2010), “Hội Gióng ở đền Sóc”, Nxb. Văn hố
Thơng tin đưa ra cách nhìn về lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam và
tái hiện lại cái nhìn khá tồn diện về lễ hội ở đền Sóc. Ngồi ra, ta có thể nhắc đến
hàng trăm bài viết đăng trên các báo, tạp chí ca ngợi về Thánh Gióng như: Phương
Linh có bài “Hội Gióng và di sản văn hoá phi vật thể”; Đỗ Thị Oanh với bài dự thi
“Hội Gióng đền Sóc – Dấu ấn một huyền thoại”; Thần tích Đổng Thiên Vương do
Trung tâm du lịch di tích đền Sóc Sơn viết.



Đặc biệt, đáng chú ý hơn cả là cuốn sách “Khơng gian văn hố lễ hội Gióng ở Sóc
Sơn” do Ban tun giáo huyện uỷ - phịng văn hố và thông tin trung tâm quản lý khu
du lịch – di tích đền Sóc, huyện Sóc Sơn phối hợp viết, Nxb Lao động, Hà Nội, 2015.
Là tác phẩm đứng trên góc độ là đơn vị chủ quản, có cái nhìn và cách tiếp cận đa
chiều, đa nghĩa nhưng thân quen nên phản ánh đầy đủ diện mạo của lễ hội Gióng tại
đền Sóc ở Sóc Sơn.
Nhìn chung, các tác phẩm đều là những bài ca ngợi đức Thánh Gióng đã có công
xung phong đứng lên đấu tranh giữ nước, tinh thần anh dũng, hiên ngang của anh
hùng Gióng nói riêng và tinh thần yêu nước quật cường, kiên trung, bất khuất của
nhân dân Việt Nam ta nói chung. Tuy nhiên, mỗi tác giả mới chỉ viết riêng về một khía
cạnh cụ thể về đối tượng nghiên cứu là Thánh Gióng hoặc lễ hội Gióng và chưa có bài
viết nào đi sâu vào việc tìm hiểu các lễ rước trong lễ hội Gióng và sự biến đổi của
chúng qua niên đại cụ thể.
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1. Từ góc độ phương pháp luận, người viết sử dụng cách tiếp cận liên ngành văn
hố học, trong đó là cách tiếp cận tơn giáo học. Với cách tiếp cận tôn giáo học, người
viết thấy được lễ hội đền Gióng có vai trị rất quan trọng đối với văn hoá – xã hội
người dân ở địa phương. Nhờ có lễ hội mà người dân có dịp để hành hương về với cội
nguồn, tìm về với cội rễ của bản thân và qua các lễ rước chính là tỏ ý lịng thành kính
của họ. Cách tiếp cận này đem đến cái nhìn sâu hơn những giá trị của việc thực hành
các lễ rước trong đời sống tinh thần của người dân địa phương và làm rõ sự biến đổi,
nhận diện những mặt tích cực, tiêu cực của sự biến đổi lễ rước lễ hội Gióng hiện nay ở
huyện Sóc Sơn.
3.2. Ở cấp độ phương pháp tiến hành cụ thể, tiểu luận sử dụng hai hệ phương pháp
chính:
Thứ nhất: nghiên cứu tài liệu thứ cấp. Tập hợp và nghiên cứu những tài liệu thứ cấp
bao gồm những tư liệu, tài liệu, sách báo, tạp chí, các cơng trình nghiên cứu đã được
in ấn, xuất bản và đang được lưu trữ tại các thư viện. Những tư liệu này giúp tiểu luận
có một cái nhìn tổng thể về lễ hội đền Gióng; về câu chuyện và cách thức tiến hành

các lễ rước trên nhiều khía cạnh khác nhau; từ đó người viết tiến hành điền dã, lập ra
hệ thống câu hỏi phỏng vấn, lựa chọn đối tượng để phỏng vấn. Có thể nói, nguồn tư
liệu thứ cấp này có vai trị khơng kém phần quan trọng, đã giúp tiểu luận kế thừa và
vận dụng những kết quả các cơng trình của các thế hệ đi trước, từ đó tìm ra những
luận điểm mới, cách tiếp cận mới và phát triển nó trong tiểu luận của mình.
Thứ hai: phỏng vấn sâu. Việc sử dụng phương pháp này giúp người viết thâm nhập
sâu vào lễ hội. Trong khoảng thời gian ít ỏi khảo sát ở địa phương, người viết khơng
có cơ hội tham gia vào việc quan sát tham dự mà chỉ có thể tiến hành phỏng vấn sâu


với các cán bộ viên chức công tác quản lý tại khu di tích đền Gióng ở địa bàn huyện
Sóc Sơn. Đây là đối tượng giúp người viết thấy được quan điểm của họ trong việc
quản lý, tổ chức lễ hội, quan sát và nhận thấy rõ sự biến đổi của các lễ rước lễ hội
Gióng. Đồng thời, người viết cũng quan tâm đến các thông tin về sự phối hợp giữa họ
và cộng đồng trong việc thực hiện nhiệm vụ trong lễ hội. Tại địa bàn nghiên cứu, công
việc chính của người viết là tiếp xúc, phỏng vấn, trị chuyện với cán bộ. Đa phần các
đối tượng được phỏng vấn đều rất nhiệt tình và hiếu khách, họ sẵn sàng chia sẻ thông
tin và bày tỏ quan điểm với những vấn đề mà người viết đang tìm hiểu. Thấy được,
phỏng vấn sâu là phương pháp quan trọng nhất của tiểu luận.


B. NỘI DUNG

CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT VỀ LỄ HỘI ĐỀN GIĨNG
Nằm ở phía Bắc của thủ đơ Hà Nội, cách trung tâm Thành phố 30km, Sóc Sơn là
huyện có điều kiện giao thơng thuận lợi: có sân bay quốc tế Nội Bài, nhiều trục đường
giao thông quan trọng đi qua. Nơi đây sơn thuỷ hữu tình, những khung cảnh bình n
hiện lên nhưng đâu đó vẫn hiển hiện lên một vùng q Sóc Sơn lắng đọng nhiều trầm tích
văn hố với những di tích lịch sử cổ kính, linh thiêng và những lễ hội dân gian đặc sắc

được coi là bảo tàng sống của những phong tục, tập quán được gìn giữ từ ngàn đời, trong
đó nổi bật là lễ hội Gióng đền Sóc.
Dân gian thường có câu ca:
Tháng Giêng giỗ Thánh Sóc Sơn
Tháng Ba giỗ tổ Hùng Vương nhớ về
Lễ hội Gióng đền Sóc là một hồi ức đẹp, một hồi ức văn hóa được trao truyền và
tái hiện từ thế hệ này qua thế hệ khác để tưởng nhớ người anh hùng huyền thoại thuở mới
dựng nước và giữ nước. Với địa bàn Sóc Sơn là nơi gắn chặt với các sinh hoạt văn hố tín ngưỡng liên quan đến chặng đường hoá thánh của người anh hùng làng Phù Đổng năm
ấy thì việc tổ chức lễ hội Gióng đền Sóc lại là một niềm vinh hạnh hơn bao giờ hết.
Hội Gióng đền Sóc cũng giống như biết bao lễ hội truyền thống của dân tộc từ xa
xưa đến nay đã hòa nhập cùng nhịp sống và hơi thở của nhân dân cả nước nói riêng và
nhân dân Sóc Sơn nói chung. Người dân Sóc Sơn tưởng nhớ cơng ơn Đức Thánh Gióng
đã mở hội trong 3 ngày từ mồng 6 đến mồng 8 tháng Giêng hàng năm. Hội Gióng đền
Sóc mang đến cho người dân Sóc Sơn cũng như khách thập phương tứ xứ niềm vui và
niềm tin vào những điều tốt đẹp đang đến với mình trong những dịp đầu xuân.
Hiện tại, Trung tâm quản lý khu du lịch – di tích đền Sóc Sơn (TTQL khu DL – DT
đền Sóc Sơn) là đơn vị chịu trách nhiệm trực tiếp việc bảo vệ và khai thác, phát huy giá
trị của khu di tích và lễ hội đền Sóc. Hàng năm, Trung tâm đã phối hợp với các ban,
ngành, đoàn thể liên quan hỗ trợ cho nhân dân các thôn làng tổ chức lễ hội theo đúng kịch
bản được khôi phục (từ năm 1992) để đảm bảo tính truyền thống, trang trọng và lành
mạnh.


CHƯƠNG 2
SỰ THAY ĐỔI TRONG VIỆC THỰC HÀNH CÁC LỄ RƯỚC LỄ HỘI
GIÓNG TRƯỚC VÀ SAU NĂM 2000
2.1. Lễ hội Gióng và việc thực hành các lễ rước lễ hội Gióng trước những năm
2000
Trong đời sống tâm linh của người dân huyện Sóc Sơn, đã từ lâu lễ hội Gióng đền
Sóc là nơi người dân có dịp để hành hương về với cội nguồn, tìm về với cội rễ của bản

thân. Sau năm 1945, do điều kiện chiến tranh và các điều kiện khách quan khác mà lễ hội
đền Sóc bị thu hẹp lại, thậm chí có năm lễ hội chỉ là của thơn Vệ Linh với tục tiến giị hoa
tre là chính. Từ những năm chín mươi của thế kỷ XX và gần đây lễ hội mới dần được
khôi phục lại gắn với truyền thống hơn, trang trọng hơn, phần hội được tổ chức đa dạng,
phong phú và lành mạnh hơn.
Trên lăng bia đá 8 mặt, cụ thể là bia số 6 “có ghi khởi đầu có tới 21 tổng gồm 127
xã, thơn cùng thờ Thánh Gióng ở đền Sóc. Có những xã, thơn trực tiếp tiến lễ và cũng có
xã, thơn khơng trực tiếp mà thờ vọng”. Bia đá ghi tên các tổng, các thôn làng trực tiếp
tham gia rước lễ lên đền:“Hàng năm vào ngày 7 tháng Giêng có hội lớn, các tổng xã Tiên
Dược, Phù Lỗ, Hương Đình, Phổ Lộng, Xuân Lai, Xuân Bảng, Thượng Giã dâng lễ ở đền
Sóc Sơn, sau đó tổng Yên Tàng dâng thưởng, thôn Vệ Sơn dâng quân thuyền, thôn Dược
Thượng dâng voi, thôn Đức Hậu dâng ngà voi, thôn Yên Sào dâng cỏ cho voi ăn, thôn
Đan Tảo dâng trầu, thôn Xuân Bảng dâng cây, Tiên Dược cùng với Hương Đình, Xn
Bách, Đơng Lai, Xn Dục, Đơng Xồi, Xn Tàng, Yên Tàng, Phú Tàng dâng hoa trúc
(tục gọi là dâng đò). Tổng Cổ Bái, tổng Kim Anh, tổng Giã Thượng, tổng Linh Bắc dâng
lễ ở đền vọng Thanh Nhàn, Kim Anh dâng chướng, Cổ Bái dâng quân, Đa Thượng diễn
trữ, hai xã Thanh Nhàn, Chi Đơng dâng hoa trúc”.
Khơng khí chuẩn bị hội ở các thôn làng rước lễ không kém phần sôi nổi, vui vẻ.
Người ta chuẩn bị lễ vật một cách cẩn thận, thành kính nhất, ai cũng mong vật phẩm của
mình sẽ đẹp nhất, nổi bật nhất và làm hài lòng Thánh nhất. Hiện nay, lễ hội đền Sóc có 8
thơn làng tham gia rước lễ, mỗi thôn một lễ phẩm riêng:
- Thôn Vệ Linh (xã Phù Linh) rước giị hoa tre.
- Thơn Phù Mã (xã Phù Linh) rước ngựa.
- Thôn Dược Thượng (xã Tiên Dược) rước voi.
- Thôn Đan Tảo (xã Tân Minh) rước trầu cau.
- Thơn Đức Hậu (xã Đức Hịa) rước ngà voi.
- Thơn Yên Sào (xã Xuân Giang) rước cỏ voi.
- Thôn Yên Tàng (xã Bắc Phú) rước tướng.
- Thôn Xuân Dục (xã Tân Minh) rước cầu húc.



Như vậy, ta có thể thấy được thơng tin trong bia đá thì có rất nhiều thơn xã trong
huyện tham gia vào hội đền và lễ hội chưa thể phục hồi được hết các nghi thức lễ rước
của hội như: lễ rước quân thuyền của thôn Vệ Sơn Đông, lễ dâng cây của thôn Xuân
Bảng, lễ dâng hoa trúc của một số thôn...
Công việc chuẩn bị lễ phẩm hầu hết được các thôn tiến hành từ giữa tháng Chạp.
Mỗi thôn là một đoàn rước nên ngoài việc chuẩn bị lễ vật, thơn đó cịn phải chuẩn bị thêm
cả tàn quạt, cờ lọng, khí cụ rước như trống, tù và, chiêng, mỗi đồn có ít nhất 40 – 50
nhân lực trực tiếp tham gia vào đội hình rước. Hiện nay, quần áo người rước lễ của các
thôn làng đều được BTC lễ hội hỗ trợ.
Trong 8 thôn làng tham gia rước thì có những thơn phải chuẩn bị lễ rước rất cơng
phu như: làm giị hoa tre (thơn Vệ Linh), đan voi (thôn Dược Thượng), đan ngựa (thôn
Phù Mã) bên cạnh đó cũng có thơn làng lễ vật chuẩn bị đơn giản hơn như: lễ cỏ voi (thôn
Yên Sào), lễ trầu cau (thôn Đan Tảo). Tùy theo lễ vật mà các làng phải tính thời gian
chuẩn bị sao cho kịp đến ngày tiến lễ mồng 6 tháng Giêng.
Và cũng theo thông tin được ghi chép trong lăng bia 8 mặt thì thôn Vệ Linh được
sắc chỉ cho làm tạo lệ, người dân và các cụ ở làng Vệ Linh có vai trò rất lớn trong các
hoạt động lễ hội. Để chuẩn bị cho hội, ngày 20 tháng Chạp các cụ đã vào đền cùng với
nhân viên trong khu di tích làm lễ bao sái tượng thờ. Vào đêm ngày mồng 5, các quan
viên và bô lão trong làng Vệ Linh tiến hành ghi lễ mộc dục ở đền Thượng.
Rạng sáng ngày mồng 6 tháng Giêng, tất cả các đồn có tích tham gia rước lễ vật,
lễ phẩm tiến cung Thánh về tập kết tại khu vực dốc Yên Ngựa. Sau đó xếp theo thứ tự đội
hình trình diễn của các thơn, làng theo hiệu lệnh trống - chuông bắt đầu lên kiệu rước tiến
về sân đền Thượng làm lễ. Đầu tiên là đồn rước kiệu hoa tre của thơn Vệ Linh, xã Phù
Linh [Ảnh 2]. Dẫn đầu là đội mang binh khí (thiết lĩnh, cơn, gậy tre, giáo mác) mặc quần
áo hội đồng phục, đầu chít khăn đỏ, vừa đi vừa hị reo “Phù Đổng Thiên Thiên Vương
Sóc Sơn Đại Thánh” tạo âm vang và sôi động của lễ hội.
Tiếp sau lễ rước giò hoa tre là lễ rước biểu tượng ngựa Gióng của thơn Phù Mã –
xã Phù Linh [Ảnh 5]. Đây là lễ rước mới được đưa vào hội từ năm 1997 theo nguyện
vọng của nhân dân địa phương chứ lễ hội truyền thống khơng hề có. Những năm đầu,

ngựa được làm bằng sắt sơn đỏ trong tư thế chầu bay bởi theo truyền thuyết, Thánh Gióng
khi lên ba tuổi đã tâu với sứ giả về bẩm báo với vua chuẩn bị ngựa sắt, roi sắt, áo giáp sắt
để đánh giặc Ân. Sau khi giành được thắng lợi vẻ vang, Ngài xuống ngựa, dừng chân nghỉ
tại thôn Phù Mã về sau lập nên đền Hạ Mã tại đó. Vậy nên việc chuẩn bị ngựa sắt là để
đúng với tục truyền. Nhưng một vài năm gần đây, thôn Mã đan ngựa bằng tre để kết thúc
hội sẽ hóa cùng voi của thôn Dược Thượng vào ngày mồng 8 tháng Giêng sau khi kết
thúc lễ hội [Ảnh 12].


Sau đoàn rước ngựa là đến phiên đoàn rước voi của thôn Dược Thượng, xã Tiên
Dược [Ảnh 4] vừa đi vừa tung biểu tượng voi vừa hô vang trời. Theo đó là đồn rước trầu
cau của thơn Đan Tảo, xã Tân Minh [Ảnh 6]; đoàn rước ngà voi của xã Đức Hồ [Ảnh 8];
rước cỏ voi của thơn n Sào, xã Xuân Giang [Ảnh 7]. Các thôn lần lượt dâng lễ vào đền,
sau khi chủ tế các thôn đọc tấu, lễ trầu cau và lễ cỏ voi được rước xuống đền Mẫu. Đặc
biệt, đồn rước kiệu tướng của thơn n Tàng, xã Bắc Phú [Ảnh 9] là được mong đợi hơn
cả. Người ta hồi hộp, mong ngóng được xem tướng năm nay ra sao bởi tướng được chọn
là một nữ tướng, tuổi từ chín đến mười ba, có vóc dáng, xinh đẹp, mạnh dạn thuộc các gia
đình “Tam, tứ đại đồng đường”, gương mẫu, nề nếp, gia giáo và phải được các phân chi
hội người cao tuổi trong thôn giới thiệu. Những gia đình có con em được tuyển chọn làm
nữ tướng rất phấn khởi, tự hào do được dân làng tín nhiệm và quý trọng.
Từ năm 1994, lễ hội Gióng đền Sóc được bổ sung thêm lễ rước cầu húc của thôn
Xuân Dục – xã Tân Minh [Ảnh 10]. Đây vốn là một lễ hội truyền thống của địa phương,
được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng Giêng hàng năm. Việc bổ sung lễ rước cầu húc vào
trình diễn lễ hội Gióng, ơng Nguyễn Văn Linh – chun viên cơng tác tại TTQL khu DL –
DT đền Sóc Sơn [Ảnh 13] cho biết “Để phù hợp với tiêu chí của UNESCO cơng nhận lễ
hội Gióng đền Sóc là Di sản văn hố phi vật thể thì bên Trung tâm phải tìm hiểu, thu thập
tư liệu và trình thơng tin về lễ rước cầu húc, đưa rước cầu húc vào diễn trình lễ hội
Gióng đền Sóc và coi đây là trị chơi dân gian trong phần hội”.
2.2. Lễ hội Gióng và việc thực hành các lễ rước lễ hội Gióng trước những năm
2000

Từ những 2000 cho đến nay, về cơ bản lễ hội Gióng hầu như khơng thay đổi nhiều
ở các khâu, duy chỉ có việc thực hành các lễ rước đã được thay đổi ở một số phần để phù
hợp với các điều kiện khách quan. Nếu như trước những năm 2000, việc thêm vào diễn
trình lễ hội là rước cầu húc (1994) của thôn Xuân Dục, xã Tân Minh và rước ngựa (1997)
của thôn Phù Mã, xã Phù Linh thể theo nhân dân địa phương để lễ hội thêm phần đa dạng
nhưng khơng kém phần trang nghiêm thì sau đó, một số lễ rước trong lịch trình làm khác
đi không tiến hành đúng kịch bản như trước nữa. Đó là các lễ rước giị hoa tre của thơn
Vệ Linh - xã Phù Linh, lễ rước trầu cau của thôn Đan Tảo – xã Tân Minh và lễ rước tướng
của thôn Yên Tàng – xã Bắc Phú.
Thôn Vệ Linh với lễ “hoa tre đầu nước”- đây là lễ vật đặc trưng nhất của lễ hội đền
Sóc. Theo truyền thuyết, khi ơng Gióng đánh giặc về đây, ngồi nghỉ trên núi, ơng nhìn
nắm tre ngà trong tay dùng để đánh giặc đã nát như bông, lấy quả giành giành nhuộm vào
ơng thấy lên màu vàng óng rất đẹp và gọi nó là “hoa tre”. Từ đó tới nay, cứ đến hội là dân
làng Vệ Linh lại làm hoa tre dâng Thánh và coi đó là một biểu tượng văn hóa đẹp của lễ
hội Gióng. Khi cây giị rước đến đền Thượng, chủ tế thôn Vệ Linh làm lễ và đọc tấu. Sau
khi làm lễ tại đền Thượng xong, giò hoa tre được rước xuống đền Trình; khi tất lễ, chủ tế


hô “lễ tất tranh lộc”, ngay lập tức mọi người có mặt đồng loạt xơng vào tranh cướp, giành
giật dù chỉ là một phần của cành hoa tre [Ảnh 11]. Họ cho rằng đó là lộc Thánh, nếu ai
cướp được thì sẽ gặp may mắn cả năm. Nhiều người mang hoa tre về nhà cắm trên bàn
thờ đến 30 Tết năm sau mới đem xuống hóa. Gần đây, tục cướp giị hoa tre đã bị bãi bỏ,
thay vào đó sau khi được rước vào đền làm lễ thì sẽ được bảo quản nghiêm ngặt, chặt chẽ,
giữ lại trong đền và phân phát sau. Tương tự, lễ rước trầu cau sau khi đồn rước thơn Đan
Tảo dâng lễ vào đền, sau khi chủ tế các thôn đọc tấu, lễ trầu cau được rước xuống đền
Mẫu và cũng được giữ trong đền để tránh việc xô đẩy, tránh việc giẫm đạp để tranh giành
cướp lộc như trước.
Còn đối với lễ rước tướng thì theo truyền thống vào lễ hội chính hàng năm, thôn
Yên Tàng xã Bắc Phú này phải nộp tướng lên đền. Tướng là một cô gái độ tuổi từ 9 đến
13. Công tác chuẩn bị được thôn tiến hành từ đầu tháng Chạp. Thơn sẽ chọn ra một tướng

nữ có gia đình trong sạch, nội ngoại đầy đủ, tài sắc vẹn tồn. Khi chọn được tướng rồi,
thơn thơng báo đến gia đình để họ chuẩn bị. Nhân lực rước và bảo vệ tướng có khoảng 20
người do gia đình và địa phương hỗ trợ tuyển chọn. Để đảm bảo an toàn cho tướng,
những người bảo vệ hầu hết là người thân cận nhất với tướng, đoàn lễ đi theo khoảng 150
người. Trước khi rước lên đền, tướng được đưa ra đình để cùng các cụ làm lễ.
Khi rước đến bãi tập kết ở dốc Yên Ngựa thôn Vệ Linh xã Phù Linh thì 2 cờ lệnh
dẫn đầu, tiếp đền là đội cờ, trống, chiêng, tù và, đội hình mặc áo vàng nẹp đỏ, đầu
chít khăn đỏ cầm gậy tre, lưỡi mác.. hộ giá kiệu, sau đến đội hình rước kiệu tướng tiếp
đến đội hình quan viên, quan khách và dân làng. Đội rước kiệu tướng lên sân đền
Thượng, đi đầu là người cầm biển hiệu, đi sau là 3 người đội lễ, tiếp sau là 2 người quần
áo vàng nẹp đai đỏ cầm cờ lệnh, tiếp sau là chủ tế và hai bồi tế, tiếp theo là kiệu tướng,
đội hình cầm gậy tre hộ giá, trống, chiêng, tù và đứng hai bên, ở sân dưới là đội hình đội
hình cầm cờ đứng giàn hai bên. Chủ tế đọc văn tế của thôn, khi đọc xong tướng được đưa
vào làm lễ tạ tại gian Tiền tế của đền Thượng sau đó được người nhà cõng vào Hậu cung
thay trang phục và đưa về kết thúc lễ rước.
Tuy nhiên, đã có lần các cơ bé đóng vai tướng bị đồn khác bắt cóc đi mất, sau đó
gia đình phải “chuộc” với số tiền lớn. Hoặc cũng có năm, tướng ngồi trên kiệu nhưng do
lòng hiếu kỳ, tò mò, người dân vây xung quanh tướng xem dung mạo tướng, chen lấn xô
đẩy đến nỗi xé rách cả quần áo tướng mặc… Do vậy, cơng tác bảo vệ được chuẩn bị kỹ.
Ngồi ra, do yếu tố khách quan, chủ quan lễ rước tướng của thôn Yên Tàng xã Bắc Phú
trong khoảng gần 10 năm trở lại đây đã bị cắt bớt phần nghi lễ chém tướng so với lễ hội
truyền thống, làm giảm đi những giá trị, ý nghĩa của lễ rước, làm sai lệch những yếu tố
gốc không mang lại sự độc đáo và ý nghĩa truyền thống cho lễ hội dân gian. Phương án đề
xuất phục dựng nghi lễ chém tướng để tìm lại những nét độc đáo của lễ hội cổ truyền, đưa
nghi lễ chém tướng của thôn Yên Tàng xã Bắc Phú về đúng với những nghi lễ nguyên


gốc, nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị cốt lõi của di sản nhưng đến nay vẫn còn bỏ
ngỏ.



Tiểu kết chương 2
Mảnh đất Sóc Sơn – trong đó có Khu di tích đền Sóc là một vùng văn hoá tâm linh
nổi tiếng của nước nhà. Nơi đã chứng kiến khoảnh khắc Thánh hố và để tưởng nhớ cơng
ơn đó, nhân dân Sóc Sơn khơng chỉ dừng lại ở những câu chuyện truyền miệng mà đã suy
tôn người anh hùng làng Phù Đổng là “Thánh” và mở hội để tưởng nhớ công ơn tổ tiên
cũng như là sự nhắc nhở, giáo dục các thế hệ con cháu nối tiếp nhau, đồng thời sự cộng
cảm tinh thần của ngày hội đã góp phần củng cố mối quan hệ cộng đồng, tạo sức mạnh để
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Hội Gióng đền Sóc là nơi để các con cháu về hành hương, là nơi chứa đựng những
tâm tưởng, suy tư về cội rễ bản thể của mỗi người dân Sóc Sơn nói riêng. Việc chuẩn bị lễ
vật, thực hành các lễ rước trong tiến trình lễ hội Gióng là để bày tỏ lịng thành kính, muốn
dâng những lễ vật đẹp nhất, tốt nhất cho Thánh. Thế nhưng, mọi nghi thức hiện nay đều
đã có sự thay đổi và khơng nhất quán theo những tục lệ xưa. Sự biến đổi trong việc thực
hành các lễ rước lễ hội Gióng trước và sau năm 2000 phụ thuộc chủ yếu vào yếu tố cộng
đồng. Từ việc bổ sung thêm các lễ rước, ta có thể hiểu do “phú quý sinh lễ nghĩa” khi vật
chất đầy đủ, sung túc thì con người lại càng chú trọng đến văn hóa, tinh thần và nhiều
nghi thức, lễ nghĩa được đưa ra làm cho cuộc sống phong phú hơn. Còn việc giảm bớt
một số nghi lễ, ta cần hiểu cộng đồng quyết định hình thức lễ hội. Bởi vậy, cộng đồng giữ
vai trò to lớn, yếu tố nào sai lệch thì cần sàng lọc loại bỏ để sao cho lễ hội vẫn mang đậm
bản sắc dân tộc. Đây là điều cần thiết để người dân Sóc Sơn có thể lưu giữ một lễ hội
truyền thống mang tầm vóc nhân loại như hiện tại. Nét độc đáo của lễ hội Gióng là cư dân
Việt đã lịch sử hố một nhân vật huyền thoại, biến thành một nhân vật tín ngưỡng để
phụng thờ, phát triển thành lễ hội và nâng lên hàng Thánh. Cái nét độc đáo, sáng tạo cịn
giữ lại được ở hội Gióng đền Sóc hơn nữa còn được thực hành liên tục đã trở thành yếu tố
quý giá, phù hợp với tính chất của lễ hội và điều kiện mà công ước của UNESCO đặt ra.


CHƯƠNG 3
MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ PHÁT TRIỂN LỄ HỘI GIÓNG

3.1. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, kỹ thuật cho hoạt động lễ hội.
Điều kiện về cơ sở vật chất, kinh phí là yếu tố quan trọng và cần thiết phục vụ cho
hoạt động lễ hội, là nhân tố tạo nên chất lượng của hoạt động lễ hội. Để khắc phục tình
trạng thiếu hụt ngân sách, huyện Sóc Sơn cần phải chỉ đạo các ban ngành, các đơn vị cơ
sở bàn bạc thống nhất về chế độ và mức chi kinh phí cho hoạt động lễ hội. Cần có các
phương thức khai thác, lưu giữ những giá trị nghệ thuật truyền thống, các trị chơi dân
gian, đa dạng hố hình thức hoạt động văn hố nghệ thuật làm cho lễ hội ngày càng hấp
dẫn du khách. Chú trọng đầu tư các phương tiện thông tin đại chúng để quảng bá rộng rãi
cho việc mở hội, giữ cảnh quan thiên nhiên và vệ sinh môi trường xanh, sạch, đẹp. Phải
biết kết hợp du lịch sinh thái với du lịch tham quan lễ hội, tham quan di tích lịch sử văn
hố gắn liền với lễ hội. Nâng cấp, xây dựng thêm một số nhà nghỉ, khách sạn đạt yêu cầu,
đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật: điện, đường giao thông, nước, bảo hiểm y tế, các điểm thu
đổi tiền, các dịch vụ thương mại, bưu chính viễn thơng để khách du lịch lễ hội có đủ điều
kiện sinh hoạt. Đầu tư xây dựng quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy các giá trị di sản
thông qua việc bảo quản, tu bổ và phục hồi các di sản. Các di tích cần được quan tâm, sửa
chữa và tơn tạo làm cho ngày càng khang trang, sạch đẹp.
3.2. Tuyên truyền, quảng bá cho du lịch lễ hội đền Gióng – Sóc Sơn
Trước hết, cần xây dựng một chương trình quảng cáo phù hợp, hoàn thiện. Cần xây
dựng, thiết kế một bộ bưu ảnh hồn chỉnh về di tích lịch sử văn hố cũng như về lễ hội ở
đền Gióng – Sóc Sơn. Đây sẽ là những hình ảnh đặc sắc nhất về lễ hội đền Gióng, nó sẽ
nhanh chóng được giới thiệu đến cơng chúng, bởi vì khi đi du lịch thơng thường du khách
rất muốn có được những hình ảnh độc đáo, những kỷ niệm, những món đồ lưu niệm về
nơi mà mình đã đi. Việc biên soạn và phát hành những ấn phẩm có chất lượng và các
thơng tin chính xác về lễ hội để giới thiệu cho du khách về con người, cảnh quan, tài
nguyên du lịch lễ hội.Thành phố Hà Nội cũng như huyện Sóc Sơn cũng đã có những sách
báo viết về cảnh quan đẹp của lễ hội đền Sóc (đền Gióng) – Sóc Sơn nhưng chưa nhiều và
chưa được giới thiệu rộng rãi. Vì vậy việc viết sách hướng dẫn về du lịch lễ hội Gióng –
Sóc Sơn, cũng như giới thiệu hình ảnh của du lịch đền Sóc (đền Gióng) qua các bài báo,
tạp chí đại chúng và tạp chí du lịch là vô cùng cần thiết và đây cũng là cách quảng bá rất
hiệu quả cho ngành du lịch.

3.3. Nâng cao ý thức của người dân về vai trò của lễ hội đối với sự phát triển kinh tế
- xã hội.


Huyện Sóc Sơn có nhiều lễ hội lớn, nhỏ khác nhau được mở ra hằng năm. Để cho
lễ hội Sóc (đền Gióng) – Sóc Sơn phát huy triệt để các ưu thế của mình góp phần tạo
dựng một lối sống lành mạnh nhằm tạo tiền đề cho phát triển kinh tế - xã hội, đáp ứng
được nhu cầu hưởng thụ văn hoá của quần chúng nhân dân, các cơ quan đồn thể và các
cán bộ Đảng viên khơng những vừa phải củng cố tăng cường vừa phải cải tiến việc chỉ
đạo lễ hội thông qua việc định hướng tổ chức tun truyền, giáo dục tích cực, tăng cường
cơng tác kiểm tra, đánh giá, tổng kết việc triển khai những chỉ thị, nghị quyết, các chính
sách, quy chế về lễ hội, có biện pháp chỉ đạo cụ thể để các chủ truơng đó thực sự đi vào
lịng dân.
3.4. Đào tạo nguồn nhân lực.
Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho hoạt động du lịch được coi là một công việc
quan trọng cần được ưu tiên hàng đầu với bất kỳ một điểm du lịch nào. Lễ hội là một loại
hình du lịch khá đặc biệt chứa đựng trong mình những giá trị “chìm” vơ cùng q báu mà
nếu như khơng biết khai thác sẽ làm mất đi những nét đẹp văn hoá truyền thống, mất đi
sức hấp dẫn của lễ hội. Khơng nằm ngồi yếu tố đó, lễ hội đền Gióng Sóc Sơn cũng hàm
chứa trong nó nhiều giá trị văn hoá truyền thống đẹp đẽ cần thiết được khai thác phù hợp
nhằm nêu bật được những nét đẹp văn hoá truyền thống ấy giúp cho du khách có thể hiểu
và cảm nhận được. Điều này chỉ có được khi đào tạo được nguồn nhân lực với năng lực,
phẩm chất tốt, làm việc chuyên nghiệp và khoa học. Để làm tốt nhiệm vụ này cần thường
xuyên tiến hành kiểm tra, đánh giá, phân loại trình độ nghiệp vụ của tồn bộ cán bộ, nhân
viên làm việc tại khu di tích.
Từng bước xây dựng đội ngũ các nhà quản lý, các doanh nghiệp ngày càng năng
động, sáng tạo, đủ năng lực điều hành các hoạt động kinh doanh du lịch đạt hiệu quả cao.
Cần có những chính sách kính thích nhân tài, “chiêu hiền đãi sĩ” để thu hút nhân tài về
phục vụ cho ngành du lịch để phát triển du lịch tại đây khi họ tốt nghiệp tại các trường
Đại học, các trường nghiệp vụ, đặc biệt là con em của địa phương.



KẾT LUẬN
“ Nơi những đỉnh núi có từ bao giờ,
Trang cổ tích sáng ngời câu huyền thoại.
Nơi làng cháy vó ngựa cịn in mãi,
Tre đằng ngà óng như lụa tằm tơ.”
(Trích: Sóc Sơn tình đất tình người)
Là một vùng đất có bề dày lịch sử lâu đời, Sóc Sơn nổi danh là một vùng đất anh
hùng, hiếu học. Đây còn là nơi lưu giữ vết tích huyền thoại đẹp đẽ - huyền thoại Thánh
Gióng. Nhờ cơng ơn của Đức Thánh, bờ cõi đẽ dẹp yên giặc phương Bắc, sau khi dừng
chân tại núi Sóc, ơng bay về trời và từ đó, lễ hội Gióng đền Sóc ra đời để nhắc nhở con
cháu luôn ghi nhớ những công lao hiển hách đó. Lễ hội Gióng chính là một hoạt động văn
hóa phong phú, toát lên tinh thần tự hào dân tộc. Cũng từ hàng loạt các biểu tượng được
dựng lại thông qua thực hành các lễ rước trong diễn trình lễ hội đã góp phần giữ được bản
sắc văn hóa của cư dân nơng nghiệp qua hàng nghìn năm và cao hơn đã đáp ứng được các
nhu cầu tâm linh, nhu cầu sáng tạo văn hóa và nhận thức lịch sử của cộng đồng. Lễ hội
Gióng cịn là mơi trường sinh hoạt văn hóa đặc sắc đã có từ hàng nghìn năm nay đã góp
phần quan trọng tạo ra sức mạnh cộng đồng tạo thêm môi trường giáo dục về lịch sử, văn
hóa cho các thế hệ đặc biệt giáo dục về một thời kỳ Hùng Vương lừng lẫy. Với những giá
trị văn hóa, xã hội – nhân văn của lễ hội, tháng 11/2010 được UNESCO công nhận là di
sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, là tự hào khơng chỉ của người dân thủ đơ mà cịn là
của nhân dân cả nước. Vì thế, cộng đồng người dân Sóc Sơn nói riêng cần tăng cường
cơng tác nghiên cứu, quản lý lễ hội theo hướng đúng đắn và tôn trọng các giá trị truyền
thống, hướng thiện, an toàn.
Khắc phục được những điểm hạn chế và phát huy được những điểm mạnh thì nhất
định hội Gióng ở đền Sóc sẽ trở thành một viên ngọc quý trong kho tàng các di sản văn
hóa của dân tộc và là niềm tự hào mỗi khi người dân Sóc Sơn nhắc đến với bạn bè quốc
tế.



1.
2.
3.

4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Lê Thị Hồi Phương (2010), “Hội Gióng ở đền Sóc”, Nxb. Văn hố Thơng tin.
Nguyễn Chí Bền (2010), “Hội Gióng ở đền Phù Đổng và đền Sóc”, Nxb. Thế
Giới.
Ban tun giáo huyện uỷ - phịng văn hố và thông tin trung tâm quản lý khu
du lịch – di tích đền Sóc, huyện Sóc Sơn (2015), “Khơng gian văn hố lễ hội
Gióng ở Sóc Sơn” Nxb Lao động, Hà Nội.
Th.S Nguyễn Thị Hồng (2017), Luận văn“Vai trò của lễ hội thờ Thánh Gióng
trong đời sống tinh thần của người dân huyện Sóc Sơn – Hà Nội hiện nay”.
Đỗ Thị Oanh (2014), bài dự thi “Hội Gióng đền Sóc – Dấu ấn một huyền
thoại”.
Lễ hội Thánh Gióng, Nxb. Văn hố Thơng tin, H.2009, tr.36.
Trần Quốc Vượng (2009), “Căn bản triết lý người anh hùng Phù Đổng và hội
Dóng”, 1987 – 1991, trong Lễ hội Thánh Gióng, Nxb Văn hố Thơng tin.
Trần Quốc Vượng (2000), Văn hố tìm tịi và suy ngẫm, Nxb Văn hoá Dân tộc.
Trung tâm du lịch di tích đền Sóc Sơn (2008), Thần tích Đổng Thiên Vương.
Lễ hội cổ truyền trong đời sống xã hội hiện đại, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội

1994.


PHỤ LỤC ẢNH (Trích từ nguồn Internet)

Ảnh 1: Đền Thượng (khu di tích đền Gióng), nơi tổ chức lễ hội đền Gióng

Ảnh 2: Lễ rước giị hoa tre (thơn Vệ Linh)


Ảnh 3: Các cụ thôn Dược Thượng làm voi

Ảnh 4: Lễ rước voi lên đền của thôn Dược Thượng


Ảnh 5: Lễ rước biểu tượng ngựa Gióng của thơn Phù Mã

Ảnh 6: Lễ rước trầu cau của thôn Đan Tảo


Ảnh 7: Lễ rước cỏ voi của Thôn Yên Sào

Ảnh 8: Lễ rước ngà voi của thôn Đức Hậu


Ảnh 9: Lễ rước tướng của thôn Yên Tàng

Ảnh 10: Lễ rước cầu húc của thôn Xuân Dục



Ảnh 11: Cướp giò hoa tre trong lễ hội đền Gióng

Ảnh 12: Lễ hóa voi, hóa mã bên bờ hồ đền Sóc


Ảnh 13: Sinh viên Nguyễn Thị Hồng Hà phỏng vấn ông Nguyễn Văn Linh (chuyên
viên công tác tại TTQL khu DL – DT đền Sóc Sơn)