THIỀN TRÀ VÀ THIẾT KẾ THIỀN TRÀ
TRONG VĂN HÓA Á ĐÔNG
Dương Tuấn Phát
Khoa Kiến Trúc – Mỹ Thuật, Trường Đại học Cơng nghệ TP. Hồ Chí Minh (HUTECH)
GVHD: ThS. Đặng Nguyễn Thị Hồng Tuyết

TĨM TẮT
Vùng văn hóa Châu Á nói chung và Á Đơng nói riêng là một trong những vùng văn hóa có sức ảnh hưởng
cực kỳ lớn đến toàn thế giới. Cùng với đa dạng các quốc gia có những tập tục, lối sống, tư tưởng, quan
niệm,… khác nhau, nhưng quan trọng có một lối sinh hoạt đặc trưng mà người dân Á Đơng hầu hết đều có,
đó chính là “thưởng trà”.
Người dân Á Đơng có thói quen “thưởng trà” và nó đã xuất hiện từ rất xa xưa và nếp sống đó được lưu
truyền đến tận nay. Và khi các loại hình cơng trình giải trí được phát triển mạnh mẽ, thiết kế ngày một phát
triển hơn, nhu cầu một quán “Thiền trà” đẳng cấp ra đời.
Để có một khơng gian thiền trà thật “thiền” và đậm chất Á Đơng, cần phải có sự tìm hiểu chun sâu về
văn hóa và sở hữu sự tinh tế trong thiết kế.
Từ khóa: Á Đơng, nội thất, thiền trà, thiết kế, văn hóa
I. MỞ ĐẦU
Thiền trà hay trà đạo là một điều đáng tự hào nhất của văn hóa Á Đông, một cánh cửa để thế giới hiểu
được Phương Đông. Một chén trà để thưởng thức được cái lễ của Khổng Tử, cái ung dung của Lão Tử và
sự an nhiên từ Đức Thích Ca.
Một khơng gian thưởng trà ngày nay là sự kết hợp giữa sự cổ kính truyền thống vốn có của nó và sự hiện
đại, cách tân để phù hợp với tân thời. Và điều quan trọng cốt yếu đó chính là tính “Thiền” trong khơng gian.
II. NỘI DUNG

1099


TỔNG QUAN VỀ Á ĐƠNG.
Vùng văn hóa Á Đơng.
Vùng văn hóa Á Đơng: hay cịn gọi là Vùng văn hóa chữ Hán, Đơng Á văn hóa quyển, hán tự văn hóa

quyển, hay đơn giản hơn là Đơng Á. Là tên gọi chỉ cộng đồng các nước ở khu vực Đông Á và Đơng Nam
Á chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, bao gồm sự ảnh hưởng sâu
sắc của tư tưởng Nho giáo và Phật giáo, đã từng sử dụng chữ Hán làm
công cụ truyền bá ngôn ngữ và truyền tải văn hóa, theo thống nhất học
thuật,

như Đại

Trung

Hoa (bao

gồm Trung

Quốc, Hongkong, Macau và Đài Loan), Việt Nam, Hàn Quốc, Bắc
Triều Tiên, hoặc đang sử dụng chữ Hán làm công cụ truyền bá ngơn ngữ
và truyền tải văn hóa như Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản.
Ngồi ra cịn có một số dân tộc du mục như dân tộc Mông Cổ, Tây Tạng,
tuy nằm trong Văn hóa quyển chữ Hán, nhưng khơng sử dụng chữ Hán.

Hình 8. Vùng văn hóa Á Đơng

Đơi khi khái niệm còn bao gồm cả Singapore, quốc gia vốn độc lập khỏi Malaysia nhưng hiện nay có đa số
là người Hoa. Khơng nên nhầm lẫn vùng văn hóa Á Đông với Đại Trung Hoa hay Trung Quốc, bao gồm
các quốc gia nơi dân số nói tiếng Hoa chiếm ưu thế.
Tương đồng văn hóa.
Nghệ thuật.
Về kiến trúc: Các nước thuộc vùng văn hóa Á Đơng có kiến trúc có nhiều điểm tương đồng do cùng chịu
ảnh hưởng của kiến trúc Trung Hoa cổ, sử dụng kết cấu gỗ và hình thái mái có nhiều điểm tương đồng và
dị biệt. Về hội họa và Âm nhạc của các nước Á đơng cũng có các nét tương đồng với nhau, họa tiết hoa

văn khá giống nhau (họa tiết mây, tranh thủy mạc,…), nhạc cụ của Trung Hoa có ảnh hưởng đến các loại
nhạc cụ của các quốc gia lân cận (Nhị cầm, Bắc cầm, Cổ cầm,…). Đa số chúng tạo cho người xem những
sự ấn tượng mà khi nhìn vào người ta sẽ nghĩ ngay nó thuộc vùng văn hóa Á Đơng.
Ẩm thực.
Các món ăn của Á Đơng có rất nhiều nguyên liệu và cách chế biến tương đồng. Tất cả các nước Đông Á
đều dùng đũa làm dụng cụ ăn chính. Việc sử dụng nước tương, nước sốt được làm từ quá trình lên men đậu
nành, cũng phổ biến ở Á Đơng. Gạo là lương thực chính trong tất cả các nước Đơng Á và là một trọng tâm
chính của vấn đề an ninh lương thực. Ở các nước Á Đơng từ "cơm" cũng có nghĩa là thực phẩm nói chung.
Trà là loại thức uống quen thuộc của nhân dân vùng Á Đông, trong mỗi bữa sáng người ta hay dùng trà, và
bất kể thời gian nào trong ngày người ta cũng có thể uống trà, vì trà là thức uống có thể làm con người tỉnh
táo và thư giãn.

1100


Triết lý Tôn giáo.
Trung Quốc, Nhật Bản, bán đảo Triều Tiên, Việt Nam đều có lịch sử theo Đại Thừa Phật giáo. Phật giáo
được lan truyền từ Ấn Độ thông qua con đường tơ lụa tới Pakistan, Tân Cương, qua phía đơng tới Việt
Nam, sau đó tới Quảng Châu và Phúc Kiến ở phía bắc. Từ Trung Quốc, Phật giáo đã nhanh chóng lan
truyền tới bán đảo Triều Tiên và Nhật Bản, đặc biệt là trong thời Đường, đồng thời cịn truyền bá ngược
trở lại Việt Nam. Đơng Á giờ là khu vực có số người theo đạo Phật lớn nhất thế giới với khoảng 200-400
triệu tín đồ (5 nước nhiều tín đồ Phật giáo nhất gồm Trung Quốc, Thái Lan, Myanmar, Việt Nam). Ngồi
ra cịn có Đạo giáo, Nho giáo (2 tôn giáo bắt nguồn từ Trung Quốc và được du nhập vào các nước lân cận),
Thần Đạo của Nhật Bản.
THIỀN TRÀ.
Khái niệm
Thiền trà hay còn gọi là trà đạo là phong cách uống trà
hướng đến giá trị tinh thần. Thông qua các lễ thức trà
được quy định với nhau từ trước, mọi người cùng uống
trà trong sự khoan thai nhẹ nhàng. Dừng lại với giây

phút hiện tại, thưởng thức một chén trà ngon và cảm
nhận sự an nhiên tâm hồn.
Mỗi buổi trà đạo là một bóng mát tuyệt vời để tinh
thần nghỉ ngơi, được thêm sức mạnh từ cảm xúc hài
Hình 2: Thiền trà Á Đơng

lịng về cuộc sống. Để biết mình là ai và khơng cần phải
là ai.

Trong đó các nghi thức cơ bản của trà đạo phải kể đến “Hịa – Kính – Thanh – Tịch”
“Hịa” ở đây ý chỉ sự hài hòa giữa con người với thiên nhiên, giữa trà nhân với dụng cụ pha trà.
“Kính” trong kính trọng – thể hiện sự kính trọng với người xung quanh, tri ân đến mẹ thiên nhiên với sự
vật diễn ra xung quanh.
“Thanh” mang nét nghĩa của sự thanh tịnh, tâm hồn con người phải thanh thản, thoải mái.
“Tịch” chỉ không gian thanh tịch, khi thưởng trà cần một không gian yên tĩnh, tạo cảm giác yên tĩnh, vắng
vẻ.

1101


Hình 3. Bộ dụng cụ uống trà Việt Nam.
Lịch sử của thiền trà.
Trà đạo có nguồn gốc từ Thiền tơng Phật giáo vào năm 815. Lúc bấy giờ, nhà sư Eichu trở về từ Trung
Quốc đã đặc biệt chuẩn bị sencha cho Thiên hoàng Saga. Tại Trung Quốc, trà là một loại thức uống có lịch
sử hơn một nghìn năm. Thiên hồng cảm thấy thích thú và ra lệnh trồng các đồn điền trà tại vùng Kinki ở
phía tây Nhật Bản. Vì thế, giới q tộc dần hình thành thói quen uống trà. Tuy nhiên, phải đến thế kỷ thứ
12 thì trà mới bắt đầu trở nên phổ biến hơn. Trà xanh được đưa vào các nghi thức tôn giáo ở các tu viện.
Từ đó, thói quen thưởng trà nhanh chóng trở thành hoạt động gắn liền với tầng lớp quý tộc của xã hội Nhật
Bản. Không chỉ xuất hiện từ sớm trong lịch sử của các nước như Nhật Bản, Trung Quốc, … Trà Đạo, trong
văn hoá – lịch sử của người Việt cũng được phát hiện khá sớm. Từ rất lâu đời, ông bà ta đã bắt đầu thói

quen hàn thuyên với nhau những câu chuyện mộc mạc, chân thành và gần gũi bên cạnh việc thưởng thức
những tách trà nóng thơm ngon.
THIẾT KẾ KHƠNG GIAN THIỀN TRÀ.
Khơng gian thưởng trà cũng ảnh hưởng đến mùi vị tách trà ấm nóng trên đơi bàn tay. Ta đang thưởng trà
giữa cánh rừng xanh mát hay đang nhâm nhi trong căn phịng n tĩnh giữa ngơi nhà thân thuộc? Mỗi khơng
gian, mùi hương trong khơng khí hay âm thanh văng vẳng bên tai, tất cả cùng hoà trộn, quyện với vị trà
lắng đọng chạm đến tất cả các giác quan.
Không gian thiền trà.
Khơng gian này có thể là một phịng trà riêng biệt hoặc nó
sẽ là một khơng gian nhỏ được tách ra từ không gian
lớn... Nếu là người am hiểu về văn hóa Việt nói chung và
văn hóa ẩm thực Việt nói riêng thì nó q đa dạng về cả nội
dung lẫn hình thức, văn hóa uống trà cũng thế, người Việt
có thể uống trà mọi lúc mọi nơi từ không gian sang trọng,
tĩnh lặng như trà thất, trà quán đến vỉa hè lề đường, từ trong
nhà ra ngoài vườn, uống một mình, uống với bạn...Khơng
cầu kỳ lễ nghi chẳng chú trọng ăn mặc, uống mọi nơi
mọi lúc.

1102

Hình 4. Không gian thiền trà.


Một phòng trà riêng biệt đúng nghĩa mà khi bước vào đó ta như bước vào một khơng gia riêng một khơng
gian ở đó “Trà Nhân” là chính mình với những suy tư, chiêm nghiệm bên chén trà, ở đó có thể là nơi “Trà
Hữu” hàn huyên hay là nơi mà “Trà Nhân” thả mình vào thú vui của họ : thư pháp, vẽ tranh, ngồi thiền ...
Chất liệu thiết kế Á Đơng.
Để có được một khơng gian trà thẫm mỹ, thanh tịnh, và đậm chất Á Đơng thì chúng ta phải nói đến những
chất liệu thiết kế phải thật Á Đơng.

• Chuộng vật liệu từ thiên nhiên:
Gần gũi với thiên nhiên chính là phong cách sống của người phương Đông. Gỗ và tre là những vật liệu
không thể thiếu trong không gian của họ. Những loại vật liệu này đem lại cảm giác mộc mạc, thân thiện.
Ngoài ra, họ còn chuộng các loại vật liệu từ gốm sứ, đá sỏi,…

Hình 6. Vật liệu Á Đơng.
• Sử dụng đồ nội thất đơn giản tinh tế:
Một điểm đặc biệt của phong cách này là người phương Đông chuộng sử dụng các loại đồ nội thất chân
thấp như bàn trà, giường hoặc sử dụng chiếu cói,... Một phần do ảnh hưởng của phong tục tập quán, một
phần cũng thể hiện lối sống khiêm nhường của người Châu Á.
• Họa tiết trang trí thể hiện tư tưởng truyền thống:
Những giá trị về Chân - Thiện - Nhẫn, Phật Giáo, tâm linh,... ảnh hưởng khá nhiều đến lối thiết kế và được
hình tượng hóa vào những họa tiết trang trí. Câu đối, tranh thủy mặc, tranh sơn mài, tượng phật, long lân
quy phụng, hoa sen,... Những họa tiết này cũng là biểu trưng cho mong muốn của con người về sự bình an,
tài lộc, may mắn và an nhàn.

1103


Hình 7. Họa tiết trang trí trên cửa.
• Nghệ thuật sắp xếp đối xứng:
Người Châu Á rất chuộng cách sắp xếp không gian theo kiểu đối xứng. Kiểu sắp đặt này thể hiện sự trọn
vẹn, đủ đầy và viên mãn. Đồ vật sử dụng thường đi theo đơi theo cặp.

Hình 8. Nghệ thuật sắp xếp đối xứng.
• Đan xen yếu tố phong thủy trong thiết kế:
Phong thủy và ngũ hành đã là những yếu tố ăn sâu vào tiềm thức của con người phương Đông. Do vậy,
người Á Đông thường sử dụng nhiều sắc đỏ trong thiết kế vì theo quan niệm phong thủy, đỏ là màu may
mắn có thể đem đến nhiều vận may, sắc vàng là tiền bạc sự thịnh vượng,…
III. KẾT LUẬN

Thiền trà là một loại hình giải trí được đa số người Á Đơng ưa chuộng và hiện nay nó đang dần trở nên
thịnh hành và chiếm được thị hiếu của mọi lứa tuổi. Đây là một nét đẹp văn hóa cần được gìn giữ và phát
huy sau khoảng thời gian lịch sử hình thành.

1104


Thiền trà có thể mở được khu trung tâm hội tụ những người đam mê trà, một tiệm trà nhỏ nhắn như những
quán cà phê ngày nay, hay đơn giản là thiết kế một không gian thiền trà ngay trong chính ngơi nhà của
chúng ta. Để có được một khơng gian thiền trà như mong muốn thì chúng ta cần phải có tư duy sâu sắc,
hiểu rõ những ý nghĩa, lợi ích của việc uống trà mang lại và đồng thời chúng ta cũng cần có thêm kiến thức
về văn hóa Á Đơng để có những khơng gian thiền trà thật ý nghĩa.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hoài Anh Floordi – Phong cách kiến trúc nội thất Á Đông. (2020)
2. Bửu Liên – Không gian trà thiền. (2020)
3. Trà Việt – Hiểu về trà đạo.
4. Wikipedia Vietnam – Vùng văn hóa Đông Á.

1105