MỘT SỐ Ý KIẾN VỀ CẤU TRÚC ĐỀ THI MÔN NGỮ VĂN KỲ THI TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG QUỐC GIA TỪ NĂM 2025 NHẰM ĐÁNH GIÁ THỰC CHẤT
NĂNG LỰC NGỮ VĂN CỦA HỌC SINH
ThS. Nguyễn Thị Hương Lan*, ThS. Trần Thị Kim Chi**
1

Tóm tắt: Theo lộ trình từ năm học 2022 - 2023, học sinh lớp 10 THPT sẽ học theo Chương trình
Giáo dục phổ thơng 2018 và sẽ tham gia kỳ thi trung học phổ thông quốc gia (THPTQG) năm
2025. Nội dung bài viết của chúng tôi đưa ra ý kiến cá nhân về cấu trúc đề thi Ngữ văn kỳ thi
THPTQG từ năm 2025, nhằm đánh giá thực chất năng lực Ngữ văn của học sinh.
Từ khóa: Ngữ văn, trung học phổ thông, đề thi, năng lực.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Học thật, thi thật, chất lượng thật, nhân tài thật – những vấn đề luôn được sự
quan tâm của cả xã hội tuy không phải mới được đặt ra gần đây. Bộ Giáo dục và Ðào
tạo chính thức phát động cuộc vận động “Nói khơng với tiêu cực trong thi cử và bệnh
thành tích trong giáo dục” vào ngày 31-7-2006 tại Hội nghị toàn quốc của ngành giáo
dục và hiện tại vẫn được các nhà trường hưởng ứng. Các cấp quản lí, những nhà khoa
học, các nhà trường, giáo viên và học sinh luôn cố gắng đưa ra và thực hiện các giải
pháp nâng cao chất lượng giáo dục. Tất cả nhằm hướng tới xây dựng một nền giáo dục
tiên tiến với chất lượng cao.
Trong bài viết này, chúng tôi bàn đến cấu trúc đề thi môn Ngữ văn kỳ thi trung
học phổ thông quốc gia từ năm 2025, hướng tới việc đánh giá thực chất năng lực Ngữ
văn của học sinh.
2. NỘI DUNG
2.1. Cấu trúc đề thi môn Ngữ văn từ năm 2008

Từ năm 2014 trở về trước, học sinh muốn vào đại học phải trải qua 2 kì thi: thi tốt
nghiệp THPT và thi Đại học. Ở bài viết này, chúng tôi lấy mốc năm 2008, bởi đề thi
Trường Đại học Thủ đô Hà Nội.

*, **


518

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC GIA: XÂY DỰNG NỀN GIÁO DỤC THỰC CHẤT - ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP

môn Ngữ văn trước và sau năm này có sự thay đổi rất rõ. Trước và trong năm 2008,
với thi tốt nghiệp THPT, đề thi Ngữ văn thường có 2 phần: 2 điểm kiểm tra kiến thức
tác giả Tác phẩm văn học nước ngoài, 8 điểm kiểm tra về văn học Việt Nam chia làm
2 câu 3 điểm và 5 điểm. Với đề thi đại học (khối C và D có đề riêng), tất cả các câu
hỏi đều dành kiểm tra hiểu biết về văn học Việt Nam, cũng chia thành 3 câu: 2 điểm,
3 điểm và 5 điểm. Có thể thấy rất rõ, điểm chung của đề thi Văn cả hai kì thi này là
đều chỉ kiểm tra về văn học: yêu cầu học sinh tái hiện thông tin về tác giả, tác phẩm
(câu 2 điểm), kiểm tra hiểu biết về một khía cạnh nội dung hoặc nghệ thuật của tác
phẩm (câu 3 điểm) và khả năng cảm thụ văn học (câu 5 điểm). Phạm vi của cả 3 câu
về những tác phẩm được dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11, 12.
Ở đề thi Ngữ văn năm 2009, câu 3 điểm được thay bằng yêu cầu viết bài văn nghị
luận xã hội ngắn. Những nhà quản lí giáo dục đã ý thức được sự quan trọng của việc bồi
dưỡng kiến thức xã hội mà khơng hồn tồn nghiêng về kiến thức văn học như trước. Từ
đó đến nay, trong đề Ngữ văn luôn luôn hiện diện yêu cầu tạo lập văn bản nghị luận xã hội.
Năm 2014, đề thi Ngữ văn có sự thay đổi cơ bản. Đề thi tốt nghiệp THPT chia
làm 2 phần: Đọc hiểu (3 điểm, trong đó có yêu cầu nghị luận xã hội) và Làm văn (7
điểm, nghị luận văn học). Đề thi đại học không chia ra 2 phần như đề tốt nghiệp, song
câu 2 điểm thực chất là yêu cầu đọc hiểu, câu nghị luận xã hội 3 điểm và câu nghị luận
văn học 5 điểm. Rõ ràng, năm 2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo mới ban hành Chương
trình Giáo dục phổ thông mới, chuyển từ trọng tâm cung cấp, rèn luyện kiến thức, kĩ
năng sang trọng tâm bồi dưỡng và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh; song
từ những năm này, đã có sự chuyển biến trong đánh giá, nhằm kiểm tra năng lực Ngữ

văn của học sinh: năng lực đọc hiểu và năng lực viết.
Năm 2015 đánh dấu sự chuyển biến lớn khi học sinh chỉ trải qua 1 kỳ thi - Thi
THPTQG, vừa để tốt nghiệp THPT vừa có thể xét tuyển Đại học. Mỗi học sinh sẽ làm
4 bài thi: Toán, Văn, Ngoại ngữ và tổ hợp KHTN/ KHXH.
Về môn Ngữ văn, năm 2015 và 2016 học sinh làm bài trong 180 phút, 8 câu hỏi
đọc hiểu về 2 đoạn ngữ liệu và 2 câu làm văn. Từ năm 2017 đến nay, cấu trúc đề thi
vẫn ổn định như sau:
Phần đọc hiểu (3 điểm): Bao gồm 1 đoạn trích ngắn làm ngữ liệu (thường khơng
có trong sách giáo khoa), 4 câu hỏi được sắp xếp theo thứ tự từ cấp độ nhận biết đến
vận dụng.
Phần làm văn (7 điểm):
Viết một đoạn văn nghị luận xã hội (NLXH): 2 điểm
Đoạn văn viết về một vấn đề xã hội rút ra từ ngữ liệu phần đọc hiểu, độ dài
khoảng 200 từ.


Phần 2: DẠY THẬT, HỌC THẬT - BÀI HỌC TỪ THỰC TIỄN

519

Viết bài văn nghị luận văn học (NLVH): 5 điểm
Học sinh viết bài văn nghị luận văn học về một nhân vật/đoạn trích/chủ đề của tác
phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 12.
Có thể lấy đề thi chính thức môn Ngữ văn năm 2019 mà chúng tôi dẫn ra sau đây
làm ví dụ điển hình:

(Dẫn theo trang Vietnamnet.vn thứ tư ngày 26/5/2019)


520


KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC GIA: XÂY DỰNG NỀN GIÁO DỤC THỰC CHẤT - ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP

Chúng tôi xin đưa ra một số nhận xét cá nhân về cấu trúc đề thi này như sau:
- Về ưu điểm:
+ Đề thi đánh giá học sinh ở năng lực Ngữ văn: đọc hiểu và viết.
+ Đề thi mang tính mở: mở về phạm vi ngữ liệu (ngữ liệu phần đọc hiểu thường
nằm ngồi sách giáo khoa; có thể là một đoạn/ phần văn bản báo chí, nghị luận, thuyết
minh, khoa học, văn học,…); mở về nội dung: ở phần đọc hiểu và nghị luận xã hội,
học sinh phải vận dụng những hiểu biết của bản thân để giải quyết những yêu cầu của
đề bài, không phải tái hiện lại kiến thức đã được học (mặc dù vẫn trên nền là những
kiến thức kĩ năng cơ sở trong nhà trường), đề thi hướng tới những vấn đề thời sự,
những mối quan tâm của con người với cuộc sống, xã hội và bản thân; mở về hình
thức: khơng đặt ra những u cầu về thao tác nghị luận (ví dụ trong đề 2019 chúng tôi
đã dẫn, câu 5 điểm, yêu cầu cảm nhận mà khơng phải phân tích, bình giảng,…)
- Về nhược điểm: Phần chiếm tỉ trọng điểm lớn nhất (5 điểm) thuộc phần nghị
luận văn học, về một tác phẩm trong chương trình Ngữ văn THPT. Đương nhiên, đây
là một văn bản đã được dạy trong nhà trường và khơng ít học sinh chọn cách học thuộc
bài giảng của thầy cô, tài liệu học tập rồi viết lại, thay vì tự mình cảm nhận cái hay,
cái đẹp của tác phẩm văn chương. Như vậy, bài thi chưa hoàn toàn thể hiện thực chất
năng lực của học sinh.
2.2. Về cấu trúc đề thi mơn Ngữ văn từ năm 2025

Theo lộ trình từ năm học 2022 - 2023, học sinh lớp 10 THPT sẽ học theo chương
trình Chương trình Giáo dục phổ thơng (từ đây chúng tơi gọi tắt là Chương trình) 2018
và đến năm 2025 các em sẽ hoàn thành cấp học THPT. Nếu như ở Chương trình 2006,
mơn Ngữ văn được chia thành 3 phân môn Văn học, Tiếng Việt và Làm văn với trọng
tâm là cung cấp các kiến thức văn học (văn học nước ngoài và văn học Việt Nam; với
Văn học Việt Nam, cung cấp hiểu biết về các thể loại văn học dân gian và các thời kì
văn học viết), về ngơn ngữ Việt (các phong cách chức năng), luyện các kĩ năng tạo lập

văn bản (văn bản tự sự, thuyết minh, báo chí, nghị luận,…) thì ở Chương trình 2018,
trục triển khai là các kĩ năng Đọc hiểu, Viết, Nghe và nói. Mục tiêu mơn Ngữ văn
khơng xác định theo 3 bình diện (kiến thức, kỹ năng, thái độ) mà được xác định trên
2 bình diện (năng lực và phẩm chất). Học sinh sẽ thông qua việc đọc hiểu các văn bản
(văn bản văn học, văn bản nghị luận, văn bản thơng tin) để nói, viết về những vấn đề
văn học và đời sống, từ đó bồi dưỡng tình yêu đối với tiếng Việt và văn học, ý thức về
cội nguồn và bản sắc của dân tộc để góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị văn hóa
Việt Nam; thấy rõ vai trị và tác dụng của môn học đối với đời sống mỗi con người; có
tinh thần tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, có khả năng hội nhập quốc tế, có ý
thức, thái độ, thói quen và phong cách của một cơng dân tồn cầu.


Phần 2: DẠY THẬT, HỌC THẬT - BÀI HỌC TỪ THỰC TIỄN

521

Một sự khác biệt cơ bản khác giữa hai chương trình là ở Chương trình 2006,
học sinh cả nước thống nhất sử dụng một bộ sách giáo khoa, các tác phẩm văn học
học sinh được học trong nhà trường là giống nhau, với Chương trình 2018, hiện nay
có 3 bộ sách, giữa các bộ sách có sự thống nhất và khác biệt. Chương trình Ngữ văn
2018 khơng quy định cụ thể các văn bản văn học được dạy trong từng lớp trừ một
số tác phẩm bắt buộc dạy học trong nhà trường: Nam quốc sơn hà (tương truyền của
Lý Thường Kiệt), Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn), Bình Ngơ đại cáo (Nguyễn Trãi),
Truyện Kiều (Nguyễn Du), Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc (Nguyễn Đình Chiểu), Tun
ngơn độc lập (Hồ Chí Minh). Như vậy, chỉ cần đảm bảo nội dung giáo dục, giáo viên
và nhà trường có sự chủ động rất lớn trong việc lựa chọn ngữ liệu làm bài học. Hoạt
động trải nghiệm trong và ngoài giờ học được đề cao. Việc kiểm tra đánh giá học sinh
ngoài việc yêu cầu học sinh viết bài trên giấy có thể có sử dụng nhiều hình thức khác:
làm bài trên máy tính, thực hiện các dự án văn học, hồ sơ học tập,…
Môn Ngữ văn được dạy trong nhà trường vừa là mơn nghệ thuật, vừa là mơn cơng

cụ để hình thành và phát triển ở học sinh các năng lực sử dụng tiếng Việt, tiếp nhận
văn học, cảm thụ thẩm mĩ, phương pháp học tập, tư duy đặc biệt là phương pháp tự
học, năng lực ứng dụng những điều đã học vào cuộc sống. Cuộc sống hiện đại với
những thay đổi mạnh mẽ và mang tính tồn cầu về khoa học, công nghệ, các yếu tố
tự nhiên, môi trường, các yếu tố văn hóa, xã hội,… có tác động tới việc học trong nhà
trường nói chung và mơn Ngữ văn nói riêng, dẫn tới những thay đổi trong cách dạy và
học trong nhà trường, để kết nối văn học với cuộc sống.
Xin quay trở lại với vấn đề chúng tôi muốn đề cập: cấu trúc đề thi môn Ngữ văn
từ năm 2025. Ở đây chúng tơi khơng bàn đến việc có nên bỏ kỳ thi THPTQG, học sinh
được công nhận tốt nghiệp THPT và tuyển sinh đại học theo hồ sơ học bạ. Chúng tôi
giả định thi THPTQG vẫn là kỳ thi dành cho HS toàn quốc. Như vậy, đề thi Ngữ văn
có nên thay đổi so với hiện nay? Nếu có, sự thay đổi đó nên như thế nào để có thể đánh
giá thực chất năng lực Ngữ văn của học sinh?
Như phần 2.1 chúng tơi đã trình bày, hiện nay, đề thi Ngữ văn kỳ thi THPTQG
kiểm tra học sinh ở 2 kĩ năng: đọc hiểu (3/10 điểm) và tạo lập văn bản (làm văn, 7/10
điểm). Đây là những kĩ năng chun biệt mơn Ngữ văn hình thành và phát triển ở học
sinh mà Chương trình 2018 hướng tới và chúng tôi cho rằng đây vẫn sẽ là 2 kĩ năng
cần kiểm tra. Bởi vậy, nên giữ nguyên cấu trúc 2 phần Đọc hiểu và Làm văn.
Tuy nhiên, theo Chương trình Giáo dục phổ thơng 2018, sẽ có nhiều sách giáo
khoa được sử dụng. Việc lấy ngữ liệu trong một bộ sách giáo khoa là khơng hợp lí, nếu
lấy ở phần thống nhất giữa các bộ sách sẽ làm nảy sinh hiện tượng học tủ. Mặt khác,
chúng tôi cho rằng, năng lực cảm thụ văn chương của học sinh sẽ thể hiện một cách


522

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC GIA: XÂY DỰNG NỀN GIÁO DỤC THỰC CHẤT - ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP

thực chất nếu để các em tiếp xúc với một văn bản văn học mới mẻ. Nên đưa ra ngữ
liệu tác phẩm văn học khơng có trong sách giáo khoa để học sinh cảm nhận những nét

đẹp về nội dung và nghệ thuật.
Bên cạnh đó, theo chúng tơi, tỉ trọng điểm số giữa 2 phần nghị luận xã hội và nghị
luận văn học nên có sự thay đổi so với hiện tại. Cảm nhận, đánh giá văn học là những
năng lực rất quan trọng để bồi dưỡng tâm hồn học sinh, song, phần nghị luận xã hội nên
được quan tâm nhiều hơn. Khi học sinh ra đời, các em cần giải quyết rất nhiều những
vấn đề của cuộc sống. Các em cần tìm hiểu các quan điểm, trào lưu, cần phân tích, trình
bày ý kiến, trải nghiệm cá nhân... để thể hiện quan điểm của mình. Rời nhà trường để
bước vào cuộc sống, sự độc lập, linh hoạt, nhạy bén với các vấn đề đời sống sẽ giúp các
em tự tin và hòa nhập với công việc cũng như cuộc sống xã hội tốt hơn. Để chuẩn bị cho
học sinh, cần rèn luyện, bồi dưỡng kĩ năng phát hiện vấn đề, giải thích, chứng minh, lật
ngược vấn đề, đưa ra giải pháp,… những thao tác cơ bản của nghị luận xã hội. Chính vì
thế, ở đề thi, chúng tôi cho rằng nên dành 5 điểm cho phần nghị luận xã hội và 2 điểm
thuộc về phần nghị luận văn học (ngược với tỉ trọng hiện tại).
Chúng tôi đưa ra ý kiến cá nhân về cấu trúc đề thi môn Ngữ văn từ năm 2025 như sau:
Phần đọc hiểu (3 điểm): bao gồm 1 văn bản hoặc đoạn trích văn bản văn học làm
ngữ liệu (khơng có trong các sách giáo khoa), 4 câu hỏi được sắp xếp theo thứ tự từ
cấp độ nhận biết đến vận dụng về phong cách văn bản, phương thức biểu đạt, ý nghĩa
của từ/ cụm từ/ câu/ đoạn, biện pháp tu từ,...
Phần làm văn (7 điểm):
Viết một đoạn văn nghị luận văn học (2 điểm)
Đoạn văn viết về nhân vật/ đoạn trích/ chủ đề liên quan ngữ liệu phần đọc hiểu,
hạn định dung lượng (độ dài khoảng 200 – 400 từ).
Viết bài văn nghị luận xã hội (5 điểm)
Học sinh viết bài văn nghị luận về một vấn đề của thiên nhiên, cuộc sống, tuổi
trẻ,… có hoặc khơng hạn định dung lượng.
Xin đưa ra đề thi minh họa như sau:


Phần 2: DẠY THẬT, HỌC THẬT - BÀI HỌC TỪ THỰC TIỄN


523

ĐỀ THI MINH HỌA - KỲ THI THPT QUỐC GIA NĂM 2025
Môn: Ngữ văn
Thời gian làm bài: 120 phút
I. ĐỌC HIỂU (3 điểm)
Đọc bài thơ:
Hỏi
 Tôi hỏi đất:
- Đất sống với đất như thế nào?
- Chúng tôi tôn cao nhau.
Tôi hỏi nước:
- Nước sống với nước như thế nào?
- Chúng tôi làm đầy nhau.
Tôi hỏi cỏ:
- Cỏ sống với cỏ như thế nào?
- Chúng tôi đan vào nhau
Làm nên những chân trời.
Tôi hỏi người:
- Người sống với người như thế nào?
Tôi hỏi người:
- Người sống với người như thế nào?
Tôi hỏi người:
- Người sống với người như thế nào?
(Hữu Thỉnh, Trích Thư mùa đơng, NXB Hội Nhà văn, 1994)
Câu 1: (0,5 điểm) Xác định thể thơ cho bài thơ trên.
Câu 2: (0,5 điểm) Ở ba khổ thơ đầu, các từ ngữ “tơn cao”, “làm đầy”, “đan vào”,
“làm nên” cùng có chung nét nghĩa nào?
Câu 3: (1 điểm) Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được tác giả sử dụng ở
sáu dòng thơ cuối bài.

Câu 4: (1 điểm) Khi nhân vật trữ tình hỏi đất, nước, cỏ đều nhận được câu trả lời,
cịn khi hỏi người lại khơng nhận được câu trả lời. Tại sao?
PHẦN II. LÀM VĂN (7,0 điểm)
Câu 1 (2,0 điểm)
Viết đoạn văn khoảng 200 từ nêu cảm nhận của anh /chị về bài thơ Hỏi của Hữu
Thỉnh dẫn ở phần Đọc hiểu.
Câu 2 (5,0 điểm)
Hãy viết một bài văn khơng ít hơn 1000 từ với chủ đề Giá trị của mỗi người.


524

KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC GIA: XÂY DỰNG NỀN GIÁO DỤC THỰC CHẤT - ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP

Như vậy, có thể biểu thị bằng sơ đồ mà chúng ta đang dùng hiện nay, dù khác biệt
về nội dung từng phần:
Câu

Phần

Đọc hiểu

Làm văn

1
2
3
4
1
(NLVH)

2
(NLXH)

Nhận biết
x

Cấp độ nhận thức
Thông hiểu Vận dụng Vận dụng cao
x
x
x
x
x

3. KẾT LUẬN

Chương trình Giáo dục phổ thơng 2018 hướng tới hình thành và phát triển những
phẩm chất và năng lực của học sinh. Việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa, kế
hoạch dạy học và kiểm tra đánh giá đều cần có những thay đổi từ các nhà quản lí, giáo
viên và học sinh. Với sự thực dụng thi gì, học nấy của xã hội hiện nay, chúng tôi hi
vọng rằng cấu trúc đề thi Ngữ văn THPTQG như trên sẽ khiến học sinh không phụ
thuộc vào văn mẫu hay học thuộc bài giảng của thầy cô giáo mà học và thi bằng suy
nghĩ và trải nghiệm của cá nhân các em.
Từ nay đến thời điểm 2025 cịn một khoảng thời gian, song chúng tơi cho rằng,
cần có những định hướng và thực hiện những thay đổi về kiểm tra - đánh giá Ngữ văn
trong nhà trường THPT ngay từ năm học 2022 - 2023, khi học sinh bắt đầu thực hiện
Chương trình giáo dục phổ thơng 2018 cấp THPT.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Báo Tuổi trẻ (2021), “Thủ tướng Phạm Minh Chính: Ngành giáo dục phải “học thật, thi thật,
nhân tài thật”, ngày 6/5/2021.

[2]. Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2018), Chương trình giáo dục phổ thông - Môn Ngữ văn, Ban hành
kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 12 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ
Giáo dục và Đào tạo, đăng trên trang web của Bộ Giáo dục và Đào tạo, />ngày 26/12/2018.
[3]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Đề thi chính thức mơn Ngữ văn kỳ thi THPTQG 2019, dẫn
theo trang Vietnamnet.vn thứ tư ngày 26/5/2019.
[4]. Nguyễn Hữu Châu (chủ biên), (2008), Chất lượng giáo dục - những vấn đề lí luận và thực
tiễn, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[5]. Trần Bá Giao (2007), “Nói “khơng” với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo
dục”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 10/3/2007.