CHÂU Á THẦN KỲ: Thiên sử thi về hành trình tìm kiếm sự thịnh vượng
của châu Á
Dịch từ nguyên bản tiếng Anh:
THE MIRACLE: The Epic Story of Asia’s Quest for Wealth
Tác giả: Michael Schuman
Copyright © 2009 by Michael Schuman. All rights reserved.
Published by arrangement with HarperBusiness, an imprint of
HarperCollins Publishers
Bản tiếng Việt được xuất bản theo sự thỏa thuận với HarperBusiness, đơn
vị xuất bản của HarperCollins Publishers
Bản quyền bản tiếng Việt © DT BOOKS - C ơng ty TNHH Sách Dân Trí,
2010
Epub (02/2019): @lamtam, tve-4u.org


Tặng mẹ tôi, Emily,
người đầu tiên khơi cảm hứng cho tôi viết cuốn sách này


LỜI NHÀ XUẤT BẢN
Giai đoạn Đại chiến Thế giới Thứ Hai, một loạt quốc gia và vùng lãnh thổ
mới được hình thành, trăn trở tìm con đường phát triển kinh tế riêng của
mình. Nhật Bản từ trong điêu tàn của một quốc giá bại trận trở thành một nền
kinh tế hùng mạnh vượt cả châu Âu và chỉ đứng sau Mỹ. Hàng loạt các “Con
Rồng” châu Á xuất hiện như Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan,... rồi đến
“Rồng Hoa” (Trung Quốc), “Hổ Ấn” (Ấn Độ) đột khởi làm cho cán cân kinh
tế toàn cầu nghiêng về châu Á.
Sự phát triển vượt bậc này khiến Thế giới kinh ngạc và đặt cho nhiều cái
tên đầy khâm phục như “Châu Á thần kỳ”, “Phép màu”... đồng thời cũng tốn
rất nhiều giấy mực của nhiều nhà nghiên cứu. Họ đưa ra rất nhiều quan điểm

khác nhau để mơ tả và phân tích... lý do thịnh vượng của những con “Rồng”,
con “Hổ” Á Đông.
Michael Schuman, một phóng viên kinh tế người Mỹ, với cuốn Châu Á
thần kỳ là một tham góp vào những quan điểm nói trên. Tuy nhiên đây cũng
khơng là ý kiến cuối cùng hoặc ý kiến đúng đắn nhất.
Nhà xuất bản Thời Đại xuất bản cuốn sách này với mục đích để người đọc
có nhiều điểm tham cứu và rút ra những điều cần thiết phù hợp với những đặc
thù của mình.
Xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc!
Nhà xuất bản Thời Đại.


LỜI NGƯỜI DỊCH
Thế giới đang có nhiều thay đổi lớn. Nhiều ý kiến cho rằng vai trị độc tơn
của Mỹ trong sân chơi kinh tế thế giới thế kỷ 21 đã khơng cịn như thế kỷ
trước dù nước này vẫn giữ ngôi vị đứng đầu và chưa mất đi ảnh hưởng lớn.
Sau cơn bạo bệnh suy thoái kinh tế - tài chính vốn bắt đầu bùng phát năm
2008 và lây lan sang cả kinh tế toàn cầu, sức khỏe của nền kinh tế lớn nhất
thế giới này vẫn còn yếu ớt và có nguy cơ bị quật ngã trở lại dù đã có những
tín hiệu phục hồi nhẹ. Lục địa già châu Âu cũng đang lao đao trong cơn
khủng hoảng nợ lan rộng đe dọa số mệnh của đồng tiền chung Euro. Trong
bối cảnh ảm đạm đó, châu Á, đặc biệt là hai cường quốc đơng dân nhất nhì
thế giới là Trung Quốc và Ấn Độ, đã và đang nổi lên với vai trò là đầu tàu
tăng trưởng của kinh tế thế giới với tốc độ phát triển nhanh nhất nhờ những
chính sách đối phó khá hiệu quả với khủng hoảng kinh tế. Chưa dừng ở đó,
có chun gia cịn dự báo trong vòng khoảng chỉ 10 năm nữa, châu Á sẽ trở
thành trung tâm thương mại, trung tâm cung cấp hàng hóa, dịch vụ lớn nhất
thế giới, lớn hơn cả Bắc Mỹ và thậm chí tồn châu Âu cộng lại. (GDP của
Mỹ hiện nay là 14 nghìn tỉ USD, châu Âu 16 nghìn tỉ, Trung Quốc 4 nghìn
tỉ).

Cán cân quyền lực kinh tế đang nghiêng từ Tây sang Đông. Đi cùng với
sự phát triển ngày càng thịnh vượng về kinh tế là vị thế ngày càng đi lên về
chính trị của châu Á trên trường quốc tế. ASEAN + 3 gồm 10 nước thành
viên ASEAN và Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc có nhiều tiềm năng trở
thành trung tâm giáo dục, tài chính, cơng nghệ, sản xuất tồn cầu, khôi phục
trật tự đã tồn tại nhiều thiên niên kỉ cho tới sau năm 1800. Ngày 1/1/2010, tờ
China Daily đã đưa tin Trung Quốc và ASEAN tuyên bố mình trở thành khu
vực tự do thương mại lớn nhất thế giới. Tổ chức Hợp tác Thượng Hải với


Trung Quốc, là một trong số các thành viên chính thức và Ấn Độ là một trong
những quan sát viên đang chiếm ưu thế trong các quan hệ kinh tế, có khả
năng trở thành một trung tâm quyền lực Á-Âu mới. Tương tự, nhóm các nước
BRIC gồm Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc có thể sẽ điều khiển cán cân
quyền lực thế giới mới với sự tham gia của Mỹ Latinh. Ngân hàng Thế giới
(WB) trong tháng 4/2010 đã cho phép các nền kinh tế đang nổi, bao gồm cả
Trung Quốc, được có tiếng nói lớn hơn trong các quyết định của thể chế tài
chính hàng đầu thế giới này.
Những nhận định, dự báo và sự kiện đã xảy ra ở trên một lần nữa khẳng
định sự năng động về kinh tế của châu Á cũng như thêm một lần xác nhận
“sự thần kỳ châu Á”.
Sự thần kỳ đó đã diễn ra như thế nào? Michael Schuman, phóng viên
người Mỹ chuyên viết về kinh tế châu Á của tạp chí Time và trước đây là của
tờ Wall Street Journal , đã kể lại cho chúng ta nghe câu chuyện này qua một
cuốn sách mới mang tên Châu Á thần kỳ: Sử thi về hành trình tìm kiếm sự
thịnh vượng của châu Á . Từ “Miracle” (tùy từng ngữ cảnh được chúng tôi
chuyển ngữ thành “Phép màu”, “Sự thần kỳ” và “Điều kỳ diệu”) được
Michael Schuman lặp đi lặp lại trong cuốn sách như một ẩn số về sự phát
triển kỳ lạ của châu Á mà tác giả cần phải đi tìm cho ra lời giải đáp.
Câu chuyện với nhiều phong vị mới, hấp dẫn của Schuman bắt đầu từ

Nhật Bản, nơi bắt nguồn của “mơ hình phát triển châu Á” - một kiểu cơ chế
quản lý kinh tế tập trung trong đó nhà nước giữ vai trị trung tâm kiểm sốt
mà sau này trở thành hình mẫu cho nhiều con hổ, con rồng châu Á khác. Ai
cũng biết, bất chấp hậu quả tàn phá nặng nề sau Chiến tranh Thế giới thứ II,
đất nước Mặt trời mọc đã khiến cả thế giới phải ngỡ ngàng trước sự phát triển
nhanh chóng được coi là “sự thần kỳ Nhật Bản”. Chỉ trong vòng 2 thập niên


60 và 70 của thế kỷ 20, từ vị thế một nền kinh tế nghèo, chậm phát triển,
Nhật Bản đã thăng hoa, trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, sau Mỹ nước đã phát triển liên tục trước Nhật Bản hơn một thế kỷ. Đó là nhờ Nhật
Bản ưu tiên lấy xuất khẩu làm động lực tăng trưởng kinh tế mới.
Sang đến những năm 80 của thế kỷ 20, kinh tế Nhật Bản bắt đầu phát triển
chậm lại, thậm chí lâm vào thời kỳ suy thối kéo dài trong suốt thập niên 90 –
“Thập niên mất mát”. Tiếp tục mạch truyện “Châu Á thần kỳ”, Schuman dẫn
dắt người đọc đến với những con rồng mới của kinh tế châu Á: 4 nền kinh tế
công nghiệp mới (NICs) gồm Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Hồng
Kông (Trung Quốc) và Singapore. Malaysia cũng gây chú ý và Indonesia
cũng trở thành một hiện tượng về sự phát triển thần kỳ.
Đặc biệt, với sự phát triển ngoạn mục từ mức thu nhập bình quân chỉ 60
USD/người/năm vào giữa thập niên 60 lên thành 10.000 USD vào năm 1996,
Hàn Quốc đã vươn lên thành nền kinh tế lớn thứ 10 thế giới, lớn thứ 2 châu Á
(sau Nhật Bản). Trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ châu Á
năm 1997 làm đồng Won mất giá thảm hại, quốc gia này cịn ghi tên mình
vào câu lạc bộ các nước phát triển giàu có: tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh
tế (OECD).
Sau đó, đến lượt người khổng lồ Trung Quốc thức dậy sau một giấc ngủ
dài cả 2 thế kỷ. Chỉ trong vòng 3 thập niên sau khi tiến hành cải cách, mở cửa
vào năm 1978, Trung Quốc đã thực sự làm thế giới ngạc nhiên khi nước này
vươn lên từ vị trí thứ 40 thành cường quốc kinh tế, đạt mức 1.000 tỉ USD vào
năm đầu tiên của thế kỷ 21. Sự đi lên của Trung Quốc có nét giống như sự

bật dậy trước đó của Nhật sau Chiến tranh Thế giới thứ II nhưng ở qui mô lớn
hơn, tốc độ nhanh hơn. Và, thế giới lại tiếp tục giật mình khi gã khổng lồ này
lần lượt qua mặt các đàn anh như Pháp, Anh, Đức và hiện nay đã chính thức


sốn ngơi á qn của Nhật.
Câu chuyện của Schuman về một châu Á thần kỳ dĩ nhiên không thể bỏ
qua một người khổng lồ khác tuy xuất hiện sau nhưng cũng khiến thế giới
phải ngưỡng mộ: Ấn Độ. Nếu Trung Quốc được mệnh danh như là một công
xưởng của thế giới thì Ấn Độ lại nổi lên là cường quốc dịch vụ thế giới.
Đầu thế kỷ 21, nhiều tên tuổi mới đã xuất hiện, chẳng hạn Thái Lan,
Philippines. Dù những cái tên này chưa được Schuman đề cập trong cuốn
sách của mình nhưng như tác giả khẳng định, điều thần kỳ châu Á, “mơ hình
phát triển châu Á” có thể sẽ tiếp tục và sẽ xuất hiện những con hổ mới.
***
Vậy thì điều gì đã giúp châu lục mới đây vài chục năm cịn chìm trong đói
nghèo lạc hậu đạt được những thành tựu kinh tế tuyệt vời? Trong vô số cách
lý giải khác nhau của nhiều nhà kinh tế học, Schuman đã trích dẫn ra 3 câu
trả lời để phản biện, gồm: những nhân tố cấu thành nên nền văn hóa Á Đơng,
chính sách và thể chế kinh tế siêu việt và độc đáo của các nền kinh tế châu Á,
mơ hình kinh tế mở đã giúp tạo nên điều kỳ diệu về kinh tế của châu Á.
Qua phản biện của Schuman, bạn đọc sẽ thấy việc chỉ ra cơng thức chính
xác cho loại “tiên đan” thành cơng kinh tế này là một điều vơ cùng khó. Dù
vậy, tác giả vẫn nỗ lực đi tìm lời giải thích cho sự chuyển mình kỳ diệu của
châu Á thơng qua một lăng kính khác mang tính phát hiện: con người. Theo
Schuman, “kể từ những năm 50 của thế kỷ trước cho đến nay, khu vực này đã
“may mắn” có hàng loạt những chính trị gia lỗi lạc cùng những nhà lãnh đạo
doanh nghiệp năng động, tài ba quyết tâm đạt mục tiêu thành công về kinh
tế”.



Từ đây, Schuman khắc họa sống động hàng loạt chân dung các nhà hoạch
định chính sách, lãnh đạo quốc gia và doanh nhân quan trọng nhất đứng đằng
sau sự cất cánh diệu kỳ về kinh tế của châu Á. Những nhân vật khác nhau với
những tính cách đặc biệt riêng có đã hiện ra qua những giai thoại được thuật
lại một cách lôi cuốn, hấp dẫn đủ để những độc giả đã có một nền tảng hiểu
biết vững chắc nhất định về lịch sử của châu Á vẫn thấy thích thú. Đối với
Nhật bản, Schuman tơ đậm vai trị lãnh đạo của “con quỉ” Shigeru Sahashi,
một cơng chức hành chính sự nghiệp của Bộ Thương mại và Công nghiệp
được xem là hiện thân cho sự can thiệp của nhà nước vào nền kinh tế. Về
phía doanh nhân, nhà sáng lập công ty Sony, ông Akio Morita, người đã
thách thức các quan chức hoạch định công nghiệp Nhật Bản để xây dựng đế
chế của riêng mình, được nhắc đến nổi bật. Hàn Quốc thì có nhà độc tài qn
sự Park Chung Hee, người đã đã học theo Nhật Bản và đổ tiền vào một số
lĩnh vực nhất định. Đi cùng với Park là doanh nhân u thích của ơng, Chung
Ju Yung, người sáng lập tập đồn Hyundai, một ơng trùm vươn tay ra rất
nhiều lĩnh vực từ xây dựng đường xá đến sản xuất ơtơ, đóng tàu.
Đối với Trung Quốc, Schuman miêu tả những cải cách của Đặng Tiểu
Bình và nhấn mạnh vào quyết định của ông cho phép thành lập các đặc khu
kinh tế. Vai trò của những người dưới quyền Đặng Tiểu Bình như Triệu Tử
Dương, Hồ Diệu Bang cũng được ghi nhận. Tiếp đó, Schuman nhắc đến Liễu
Truyền Chí, ơng chủ của cơng ty Lenovo từng thực hiện thương vụ chấn
động: mua lại thị phần sản xuất máy tính cá nhân của IBM.
Một số nhà lãnh đạo chính trị, quân sự và doanh nghiệp của Indonesia,
Hồng Kông, Singapore, Malaysia, Đài Loan và Ấn Độ cũng lần lượt xuất
hiện một cách sống động trong các chương của cuốn sách này.
Mặc dù sách tập trung vào vấn đề kinh tế phát triển tại châu Á nhưng bất


kỳ ai quan tâm tìm hiểu về tài chính tồn cầu cũng có thể tìm thấy những bài

học quan trọng về kinh tế - tiền tệ vì sự tăng trưởng kinh tế của châu Á trong
quá khứ lẫn tương lai sắp tới là một đề tài không thể bỏ qua. Châu Á thần kỳ
vừa hấp dẫn giới chuyên gia tài chính, kinh tế phát triển với những chi tiết giá
trị, những số liệu thống kê thuyết phục lại vừa lôi cuốn đơng đảo người đọc
bình thường nói chung nhờ cách viết súc tích, dễ hiểu.
Có thể nói, bằng vốn kinh nghiệm dày dạn, sự am hiểu sâu rộng về đề tài
mình viết cùng với tài kể chuyện lơi cuốn, Schuman đã biến sự giới thiệu về
những con người và chính sách làm nên sự đi lên nổi bật của châu Á, một
điều tưởng như khô khan, tẻ nhạt, thành một câu chuyện hấp dẫn từ trang đầu
tiên cho đến tận trang cuối cùng.
Cái tài của Schuman còn thể hiện ở chỗ mặc dù đề cập đến “mơ hình phát
triển châu Á” xuyên suốt trong toàn bộ cuốn sách, qua nhiều nước khác nhau
nhưng khơng hề có sự lặp lại nhàm chán. Ngược lại, mạch văn được dẫn dắt
liên tục với mỗi quốc gia là từng nét riêng với những câu chuyện về các nhân
vật được đan xen một cách khéo léo.
Qua cách trình bày, đánh giá “mơ hình châu Á” từ góc độ khá là khách
quan của tác giả (cả mặt được lẫn mặt mất), ta cũng có thể rút ra những bài
học quý giá từ những thất bại tạm thời của những con hổ, con rồng châu Á
trong quá trình phát triển, chẳng hạn như Indonesia, Thái Lan, Hàn Quốc…
Cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ châu Á năm 1997-98 đã phơi bày những
khiếm khuyết của mơ hình trên lẫn mặt trái của sự phát triển nhanh theo kiểu
bong bóng. Nhưng, như Schuman đã viết, chính từ vũng lầy của cuộc khủng
hoảng này, các nền kinh tế châu Á nhanh chóng cải cách thể chế, điều tiết vĩ
mơ… để tiếp tục sự phát triển thần kỳ của mình. Các tổ chức tài chính của
châu lục này khơng tích trữ tài sản độc hại vốn đánh sụp các tổ chức tài chính


Mỹ và châu Âu trong cuộc suy thoái hiện nay. Chính phủ các nước liên kết
chặt chẽ hơn. Các doanh nghiệp duy trì một sức khỏe tài chính tốt. Người dân
có xu hướng tiết kiệm thay vì hoang phí. Khi thương mại phát triển, phần lớn

các nước châu Á tự bảo vệ mình bằng cách xuất siêu và tích trữ ngoại tệ. Họ
tích cực mở rộng đón thương mại nước ngoài, thu hút nguồn đầu tư, giảm
được nợ đồng thời điều chỉnh mơ hình tăng trưởng kinh tế theo hướng giảm
phụ thuộc vào xuất khẩu và các gói kích thích kinh tế của chính phủ, chú
trọng nhiều hơn đến thị trường nội địa. Các nước cũng nỗ lực đa dạng hóa thị
trường xuất khẩu của mình, hướng tới các nền kinh tế đã tăng trưởng mạnh
mẽ thay vì chỉ nhắm chủ yếu tới thị trường Mỹ. Có thể ví những thất bại là
những liều vaccine có tác dụng giúp châu Á bật lại nhanh các sau đợt suy
giảm mạnh. Đây cũng chính là điều mà hơn một lần Schuman đã khẳng định
một cách lạc quan tin tưởng.
Nhưng, bức tranh phát triển thần kỳ của châu Á qua câu chuyện kể của
nhà báo kinh tế lão luyện này khơng chỉ có gam màu hồng. Schuman đã
thẳng thắn chỉ ra những mặt tối như sự kiềm chế chính trị, chủ nghĩa thân hữu
và sự mở rộng doanh nghiệp thiếu kiểm soát và liều lĩnh. Nhiều công ty
hưởng lợi từ quan hệ gần gũi với các lãnh đạo chuyên chế đã điên cuồng vay
nợ vượt quá khả năng chi trả của họ. Phát triển cũng đi kèm với những thách
thức to lớn chưa từng có như khoảng cách giàu nghèo gia tăng, ơ nhiễm môi
trường… Đáng tiếc là tác giả chưa thật sự đề cập nhiều đến vấn đề này trong
Châu Á thần kỳ .
***
Ngồi việc lý giải ngun nhân thành cơng của châu Á, Schuman cịn bày
tỏ quan điểm ủng hộ tồn cầu hóa của mình. Như trong phần kết của sách, tác
giả khẳng định khơng chỉ có châu Á mà cả Mỹ cũng được hưởng lợi từ sự


phát triển kỳ diệu về kinh tế của châu Á. Ngay chính Ngoại trưởng Mỹ
Hillary Clinton cũng phát biểu ngày 11/1/2010 sau một chuyến công du châu
Á: “Chúng ta bắt đầu từ một tiền đề đơn giản là tương lai của Mỹ gắn liền với
tương lai của khu vực châu Á - Thái Bình Dương và tương lai của khu vực
này cũng phụ thuộc vào Mỹ”. Nói cách khác, sự cất cánh của châu Á không

đồng nghĩa với xuống thế của phương Tây mà đơn giản chỉ là châu Á sẽ trở
thành một người tham dự chính thức trên sân chơi tồn cầu, tương xứng với
quy mơ và sinh lực của mình.
Quan điểm này thật sự rất có ý nghĩa trong bối cảnh chủ nghĩa bảo hộ
hiện nay đang quay trở lại một cách tinh vi qua những hàng rào phi thuế quan
như “hạn chế xuất khẩu tự nguyện”, các biện pháp trợ cấp hay kế hoạch giải
cứu cho doanh nghiệp trong nước, các điều khoản bắt buộc mua hàng trong
nước đậm chất dân tộc chủ nghĩa (ví dụ như điều khoản “Người Mỹ dùng
hàng Mỹ” của chính quyền Obama), những động thái áp thuế chống phá
giá… Trong lúc quá trình hồi phục của nền kinh tế tồn cầu trước mắt vẫn
còn tồn tại nhiều nhân tố bất ổn, nguy cơ suy thối kép vẫn cịn treo lơ lửng,
sự trở lại của chủ nghĩa bảo hộ sau gần 3 thập niên tự do hóa thương mại
giống như một kiểu giải khát bằng rượu độc. Theo những người phản đối chủ
nghĩa bảo hộ như Schuman, các hành vi bảo hộ thương mại trong thời gian
ngắn có thể mang đến những thuận lợi nhất định cho những nước khởi xướng
chủ nghĩa bảo hộ. Tuy nhiên, về lâu dài, chúng sẽ cản trở nền kinh tế thế giới
phồn thịnh, đặc biệt sẽ ảnh hưởng rộng tới các nước có thu nhập thấp và các
nước đang phát triển, gia tăng nghèo khó cho các khu vực này.
Ngô Thị Tố Uyên


GIỚI THIỆU CÁC NHÂN VẬT TRONG SÁCH
(THEO THỨ TỰ BẢNG CHỮ CÁI)

MONTEK SINGH AHLUWALIA: Là một công chức Ấn Độ,
Ahluwalia ủng hộ việc dỡ bỏ Giấy phép Raj [1] ; trợ lý cho cựu Bộ trưởng Tài
chính – hiện nay là Thủ tướng – Manmohan Singh cùng cựu Bộ trưởng
Thương mại P.Chidambaram trong chương trình cải cách thị trường vào đầu
những năm 1990.
ANWAR IBRAHIM: Với tư cách là bộ trưởng tài chính Malaysia,

Anwar đã thách thức các chính sách kinh tế cấp tiến của Mahathir Mohamad
trong thời kỳ Khủng hoảng tài chính châu Á. Ơng trở thành lãnh đạo của một
phong trào cải cách ở Malaysia.
PRAMOD BHASIN: Là lãnh đạo của công ty GE Capital tại Ấn Độ,
Bhasin cùng với Raman Roy biến lĩnh vực dịch vụ Thuê ngoài Quy trình
Kinh doanh (BPO) đang trong thời kỳ chập chững của Ấn Độ thành một
ngành lớn và có tầm ảnh hưởng sâu rộng của nước này.
CHAN CHIN BOCK (TĂNG CHẤN MỘC): Là một thành viên của
Hội đồng phát triển kinh tế Singapore, Tăng Chấn Mộc chịu trách nhiệm thu
hút một số nhà đầu tư nước ngoài quan trọng nhất và sớm nhất tới đảo quốc
sư tử.
MORRIS CHANG (TRƯƠNG TRUNG MƯU): Là cựu thành viên ban
quản trị của Tập đồn vi tính Mỹ Texas Instruments, Trương Trung Mưu
được chính quyền Đài Loan mời sang phát triển những ngành công nghệ mới


tại vùng lãnh thổ này. Ông đã sáng lập ra Tập đoàn sản xuất linh kiện bán dẫn
Đài Loan (TSMC), công ty sản xuất con chip độc lập đầu tiên của Đài Loan.
CHIANG KAI-SHEK (TƯỞNG GIỚI THẠCH): Là lãnh đạo Quốc
dân đảng Trung Hoa, sau thất bại trước Đảng Cộng sản do Mao Trạch Đông
lãnh đạo, Tưởng Giới Thạch rút ra ở Đài Loan; tại đây, Tưởng cùng một
nhóm những nhà kỹ trị tài năng đã biến hòn đảo này thành một trong những
câu chuyện thành công kinh tế ấn tượng nhất và sớm nhất châu Á. Tưởng
Giới Thạch lãnh đạo Đài Loan từ năm 1950 đến năm 1975.
PALANIAPPAN CHIDAMBARAM: Là một luật sư đồng thời là đồng
minh của Manmohan Singh, Chidambaram, với tư cách là Bộ trưởng Thương
mại vào đầu những năm 1990, đã đóng vai trị chủ chốt trong việc dỡ bỏ Giấy
phép Raj trong công cuộc cải cách thị trường Ấn Độ.
CHUNG JU YUNG: Là người sáng lập tập đoàn Hyundai khổng lồ của
Hàn Quốc, nhân vật họ Chung táo bạo đã vươn lên từ đói nghèo tới thành

công trong phát triển ngành công nghiệp xe hơi và tàu thủy hùng mạnh của
đất nước. Ông được biết đến với biệt danh “Vua Chủ tịch”.
CHUNG MONG KOO: Là con trai của Chung Ju Yung, Chung Mong
Koo tiếp nhận việc quản lý công ty Hyundai Motor vào cuối những năm 1990
và làm cho giới sản xuất ô tô kinh ngạc bằng cách biến một nhà sản xuất xe
hơi hạng hai trở thành đối thủ cạnh tranh chính trên tồn cầu.
DAIM ZAINUDDIN: Với tư cách là bộ trưởng tài chính của Malaysia,
Daim, một người được Mahathir Mohamad ủng hộ mạnh mẽ, là quan chức
kinh tế giàu quyền lực nhất của đất nước, dẫn đầu trong cơng cuộc tư nhân
hóa và tự do hóa của chính phủ.


DENG XIAOPING (ĐẶNG TIỂU BÌNH): Là một lãnh đạo xuất sắc của
Trung Quốc, Đặng Tiểu Bình đấu tranh cho những công cuộc cải cách vào
cuối những năm 70, đầu những năm 80 của thế kỷ trước, giúp chuyển biến
nền kinh tế Trung Quốc từ mơ hình kinh tế kế hoạch tập trung sang phương
thức phát triển dựa vào thương mại, đầu tư nước ngồi và doanh nghiệp tư
nhân. Ơng là người đã biến Trung Quốc thành một cường quốc.
FUNG HON-CHU (PHÙNG HÁN CHU), VICTOR FUNG (PHÙNG
QUỐC KINH) VÀ WILLIAM FUNG (PHÙNG QUỐC LUÂN): 3 người
họ Phùng đã quản lý công ty thương mại Hồng Kơng Li & Fung. Họ đóng vai
trị tiên phong trong việc phát triển mơ hình “sản xuất khơng biên giới” mà
qua đó sản phẩm hàng hóa được lắp ráp từ linh kiện sản xuất tại nhiều nước
khác nhau để nhằm hạ thấp hơn nữa chi phí sản xuất.
GOH KENG SWEE (NGÔ KHÁNH THỤY): Là một Bộ trưởng phục
vụ lâu năm trong chính phủ Singapore, Ngơ Khánh Thụy là cánh tay mặt của
Lý Quang Diệu và là một người đề xướng không biết mệt mỏi công cuộc
công nghiệp hóa tại Singapore.
BACHARUDDIN JUSUF (B.J) HABIBIE: Là một Bộ trưởng chính phủ
Indonesia đồng thời là một kỹ sư hàng khơng, Habibie chủ trương triển khai

một chương trình tiêu tốn nhiều tiền của nhằm xây dựng ngành công nghiệp
nặng của đất nước. Quan niệm của Habibie về phát triển kinh tế theo sự lãnh
đạo của nhà nước đã thách thức tư tưởng thị trường tự do của nhóm Mafia
Berkeley. Habibie trở thành tổng thống Indonesia sau khi Suharto từ chức
năm 1998.
MOHAMAD “BOB” HASAN: Là một bạn chơi gôn của Tổng thống
Indonesia Suharto, Hasan là một hình mẫu tiêu biểu của doanh nhân “dựa
quyền dựa thế”, người đã trở thành một ông trùm gỗ hàng đầu của Indonesia.


Hasan đã từng có lần tự nhận mình là “Chúa tể rừng xanh”.
ALAN HASSENFELD: Là cựu chủ tịch của công ty sản xuất đồ chơi
Mỹ Hasbro, Hassenfeld phát triển mối quan hệ với các nhà cơng nghiệp châu
Á, trong đó có nhà cơng nghiệp Hồng Kơng Lý Gia Thành, vào cuối những
năm 60 - đầu những năm 70 của thế kỷ 20, khi ngành sản xuất đồ chơi Mỹ
bắt đầu chuyển hoạt động sản xuất sang châu Á.
SOICHIRO HONDA: Là doanh nhân sản xuất động cơ thành công nhất
thời kỳ sau Chiến tranh Thế giới thứ II, một Honda xông xáo đã xây dựng sự
nghiệp kinh doanh của mình bằng những thành tựu đột phá công nghệ quan
trọng. Honda nổi tiếng vì dám thách thức lại những mệnh lệnh của giới chức
quản lý đầy quyền lực thuộc Bộ Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản
(MITI). Công ty của ông là nhà sản xuất xe hơi đầu tiên của Nhật Bản mở
nhà máy ở Mỹ.
HU YAO-BANG (HỒ DIỆU BANG): Giữ chức Tổng bí thư Đảng Cộng
sản Trung Quốc, Hồ Diệu Bang là người ủng hộ chính đối với Đặng Tiểu
Bình và là một trong những nhà cải cách hăng hái nhất của Trung Quốc.
MASARU IBUKA: Là một người đồng sáng lập công ty Sony của Nhật
Bản, Ibuka là một kỹ sư thông minh, tài ba đứng đằng sau nhiều sản phẩm
nổi tiếng của Sony.
HAYATO IKEDA: Là thủ tướng Nhật Bản vào đầu thập niên 60 của thế

kỷ 20, Ikeda xây dựng lòng tin vào nền kinh tế Nhật Bản bằng cách phát
động một kế hoạch tăng gấp đôi thu nhập quốc dân trong vòng 10 năm.
SHOICHIRO IRIMAJIRI: Là nhà quản lý của nhà máy sản xuất xe hơi
đầu tiên của Honda tại Mỹ vào những năm 1980, Irimajiri lắm mưu nhiều kế


trở thành gương mặt đại diện của các nhà sản xuất ơ tơ Nhật Bản tại Mỹ. Ơng
được biết đến với cái tên “Ông Iri.”
JOHN JOYCE: Là Tổng giám đốc Tài chính của IBM, Joyce chịu trách
nhiệm đàm phán trong thương vụ bán bộ phận sản xuất máy vi tính cá nhân
của IBM cho cơng ty máy tính Trung Quốc Lenovo.
KIM DAE JUNG: Là người đi đầu trong cuộc đấu tranh cho nền dân chủ
Hàn Quốc, Kim đã chống đối nhiều nhân vật độc tài của nước này trong suốt
hơn 2 thập niên. Ông được bầu làm tổng thống năm 1997 và chèo chống đưa
Hàn Quốc vượt qua cuộc Khủng hoảng tài chính châu Á.
KIM WOO CHOONG: Là nhà sáng lập hay khoa trương của tập đoàn
Daewoo, Kim trở thành một ông trùm kinh doanh được biết đến nhiều nhất
và hiện diện ở nhiều nơi trên thế giới nhất của Hàn Quốc. Một số sai lầm
trong quản lý của Kim đã gây ra một trong những vụ phá sản lớn nhất trong
thời kỳ Khủng hoảng tài chính châu Á.
F.C. KOHLI: Kohli độc đoán được biết đến với tư cách là cha đẻ của
ngành cơng nghệ thơng tin Ấn Độ. Ơng đã biến công ty Tư vấn Tata thành
nhà cung cấp các dịch vụ công nghệ thông tin quốc tế đầu tiên của Ấn Độ.
LEE KUAN YEW (LÝ QUANG DIỆU): Là thủ tướng đầu tiên của
Singapore, Lý Quang Diệu xây dựng những chính sách kinh tế đầy sáng tạo
biến đảo quốc sư tử thành một trung tâm tài chính và cơng nghiệp lớn của
khu vực và thế giới. Luận cứ “những giá trị châu Á” và quan điểm chỉ trích
nền dân chủ phương Tây của Lý Quang Diệu cũng khiến ông trở thành một
trong những nhân vật gây nhiều tranh cãi nhất của Châu Á thần kỳ.
LI KA-SHING (LÝ GIA THÀNH): Là chủ tịch của Tập đồn Hịa Ký



Hồng Phố (Hutchison Whampoa) Hồng Kơng, Lý Gia Thành vươn lên từ
một nhà sản xuất hoa nhựa nhỏ bé thành một trong những người giàu nhất
châu Á. Thành công đầy kinh ngạc của Lý Gia Thành đã mang lại cho ông
biệt danh “Siêu nhân”.
LI KUO-TING (LÝ QUỐC ĐỈNH): Xuất thân là một nhà vật lý học, Lý
Quốc Đỉnh đóng vai trị là người hoạch định chính sách chủ chốt ở Đài Loan
trong 4 thập niên. Những ý tưởng của ông đã giúp cho hòn đảo này trở thành
nhà xuất khẩu kiêm sản xuất hàng điện tử chủ chốt.
LIU CHUANZHI (LIỄU TRUYỀN CHÍ): Ngun là một nhà nghiên
cứu của chính phủ Trung Quốc, Liễu Truyền Chí dám mạo hiểm lớn khi
quyết định thành lập cơng ty sản xuất máy vi tính cá nhân Lenovo. Với tư
cách là công ty đa quốc gia đầu tiên của Trung Quốc, thương vụ mua bộ phận
sản xuất máy vi tính IBM của Liễu Truyền Chí đánh dấu những tham vọng
toàn cầu ngày càng lớn của nước này.
MARY MA (MÃ TUYẾT CHINH): Là Giám đốc Tài chính của cơng ty
sản xuất máy tính Trung Quốc Lenovo, Mã Tuyết Chinh đã dẫn dắt việc theo
đuổi mua bộ phận sản xuất máy vi tính cá nhân của IBM.
MAHATHIR MOHAMAD: Là Thủ tướng của Malaysia suốt 22 năm,
cựu bác sĩ y khoa Mahathir đã nỗ lực phát triển đất nước nhiệt đới này theo
kinh nghiệm của Nhật Bản và Hàn Quốc. Ơng được biết đến với những tun
ngơn đả kích phương Tây và người Do Thái hơn là qua những thành tựu kinh
tế của Malaysia dưới sự lãnh đạo của ông.
SRIDHAR MITTA: Là một kỹ sư tài năng, Mitta đóng vai trị hỗ trợ cho
sự nổi lên của doanh nghiệp Ấn Độ Wipro trong những năm 80 của thế kỷ
trước thành một công ty công nghệ thông tin và vi tính.


AKIO MORITA: Là người đồng sáng lập công ty Sony đồng thời là một

doanh nhân nổi tiếng nhất của châu Á, Morita là bậc thầy về marketing đứng
đằng sau thành công của Sony. Khi nổ ra nhiều cuộc tranh chấp thương mại
giữa Nhật với Mỹ vào những năm 80 của thế kỷ trước, Morita là người nhiệt
thành bảo vệ Nhật Bản.
NARAYANA MURTHY: Là một người từng ủng hộ chủ nghĩa xã hội,
Murthy xây dựng Infosys của Ấn Độ từ một doanh nghiệp nhỏ bé có trụ sở
đặt tại căn hộ của mình thành một trong những nhà cung cấp dịch vụ công
nghệ thông tin chủ chốt của thế giới.
TAIICHI OHNO: Là một kỹ sư của Toyota, Ohno đã sáng tạo ra Hệ
thống sản xuất Toyota, một phương pháp sản xuất xe hơi năng suất cao được
biết đến với cái tên phương pháp sản xuất “tinh gọn”.
PARK CHUNG HEE: Là vị tướng lãnh đạo cuộc đảo chính tại Hàn
Quốc năm 1961, Park lãnh đạo đất nước trong 18 năm. Ông là người lèo lái
kinh tế Hàn Quốc phát triển theo sự chỉ đạo của nhà nước, là người đã đưa ra
những chính sách tạo nên các chaebol - tập đồn kinh doanh gia đình trị
khổng lồ của Hàn Quốc.
PARK TAE JOON: Là một tướng lĩnh của quân đội Hàn Quốc và là
đồng nghiệp của Park Chung Hee, Park Tae Joon đã tạo lập nên ngành luyện
thép của nước này.
AZIM PREMJI: Là chủ tịch của Wipro, Premji đã biến công ty gia đình
chuyên sản xuất dầu thực vật thành một trong những nhà cung cấp dịch vụ
công nghệ thông tin hùng mạnh nhất Ấn Độ. Ngày nay, ơng cịn là một trong
những người giàu nhất nước này.


SUBRAMANIAN RAMADORAI: Là đại diện đầu tiên của công ty Tata
Consultancy tại New York, Ramadorai đã có cơng phát triển nhà cung cấp
dịch vụ công nghệ thông tin thành một doanh nghiệp quốc tế chủ chốt. Sau
này, ông trở thành tổng giám đốc điều hành của Tata Consultancy.
P.V. NARASIMHA RAO: Là một công chức lâu năm của đảng Quốc

Đại Ấn Độ, Rao trở thành thủ tướng trong bối cảnh khủng hoảng tài chính
năm 1991. Ơng đã làm cả nước kinh ngạc với vai trị là một trụ cột chính trị
của nỗ lực cải cách kinh tế.
RAMAN ROY: Được biết đến với tư cách là cha đẻ của ngành dịch vụ
Thuê ngồi quy trình kinh doanh (business-processing outsourcing – BPO)
của Ấn Độ, Roy là người đã sáng lập ra ngành dịch vụ chăm sóc khách hàng
của nước này.
ROBERT RUBIN: Là Bộ trưởng Tài chính Mỹ, Rubin đã giúp tổ chức
các chương trình cứu trợ đối với những nền kinh tế châu Á gặp lao đao trong
thời kỳ Khủng hoảng tài chính châu Á.
SHIGERU SAHASHI: Sahashi là một thứ Trưởng gây nhiều tranh cãi
trong Bộ Thương mại và Công nghiệp đầy quyền lực của Nhật Bản (MITI).
Ông là hiện thân cho sự can thiệp chỉ đạo nền kinh tế của chính phủ Nhật.
EMIL SALIM: Là một Bộ trưởng lâu năm trong chính quyền của
Suharto tại Indonesia, Salim là hạt nhân nòng cốt của “Nhóm Mafia
Berkeley” tức nhóm các nhà kinh tế học đã lèo lái chính sách của Indonesia
suốt gần 30 năm.
STAN SHIH (THI CHẤN VINH): Là người sáng lập ra công ty sản xuất
máy tính cá nhân Acer, Thi Chấn Vinh là một trong những ông tổ của ngành


vi tính Đài Loan. Ơng cũng để lại dấu ấn của mình lên ngành vi tính tồn cầu
bằng cách phát minh ra mơ hình lắp ráp máy tính kiểu “thức ăn nhanh”.
MANMOHAN SINGH: Là một nhà kinh tế học ăn nói nhỏ nhẹ, vào đầu
thập niên 1990, với tư cách là Bộ trưởng Tài chính, Singh đã đi đầu trong nỗ
lực định hướng lại con đường phát triển của nền kinh tế Ấn Độ tiến tới mục
tiêu thị trường quốc tế. Sự thay đổi về định hướng này đã khởi động sự tăng
trưởng nhanh chóng của đất nước. Năm 2004, Singh trở thành Thủ tướng Ấn
Độ.
SUHARTO: Nguyên là một tướng lĩnh quân đội chỉ huy Indonesia từ

năm 1966 đến năm 1998, Suharto đã đạt được một thành tích xuất sắc trong
việc giảm đói nghèo ở quốc gia đơng dân thứ 4 trên thế giới. Tuy nhiên, chế
độ độc tài của ông cũng đầy vấn nạn tham nhũng và gia đình trị. Ông bị buộc
phải từ chức vào năm 1998 giữa lúc xảy ra Khủng hoảng tài chính châu Á.
Giống như nhiều người Indonesia, họ tên của ơng chỉ có duy nhất một từ.
SUN YUN-SUAN (TƠN VẬN TỒN): Là viện trưởng Viện Hành chính
Đài Loan, Tơn ủng hộ các chính sách chính giúp phát triển những ngành cơng
nghệ có nhiều ảnh hưởng nhất của hòn đảo này.
H.C. ĐINH VÀ KENNETH TING (ĐINH NGỌ THỌ): Cha con nhà
họ Đinh đã xây dựng Kader Industrial thành cơng ty sản xuất đồ chơi chính
của châu Á và là một trong những công ty chuyển hướng sang sản xuất tại
Trung Quốc đại lục sớm nhất.
EIJI TOYODA: Là thành viên của gia đình sáng lập ra hãng Toyota,
Toyoda giám sát sự phát triển của Hệ thống sản xuất Toyota cũng như sự mở
rộng thành công của công ty sang thị trường Mỹ.


WAN LI (VẠN LÝ): Là một Ủy viên của Đảng Cộng sản Trung Quốc
đồng thời là người được Đặng Tiểu Bình tin tưởng, Vạn Lý giữ vai trị tiên
phong trong cải cách lĩnh vực nông nghiệp của Trung Quốc thông qua chủ
trương vận động các hộ nông dân ủng hộ chương trình hợp tác hóa.
ALI WARDHANA: Là thành viên nịng cốt của nhóm Mafia Berkeley tại
Indonesia đồng thời là người giữ chức Bộ trưởng Tài chính trong một thời
gian dài, Wardhana góp phần vạch ra những chính sách kinh tế thị trường tự
do đem đến Phép màu cho Indonesia.
JACK WELCH: Là giám đốc điều hành của công ty General Electric,
Welch giúp phát triển các ngành dịch vụ Thuê ngoài quy trình kinh doanh
(BPO) và cơng nghệ thơng tin của Ấn Độ bằng cách nâng cao uy tín quốc tế
của khu vực này .
WIDJOJO NITISASTRO: Là một nhà kinh tế tài năng, Widjojo đóng

vai trị lãnh đạo khơng chính thức của nhóm hoạch định chính sách kinh tế tại
Indonesia, nhóm Mafia Berkeley. Ơng thúc giục các thành viên khác trong
nhóm ứng dụng những kiến thức kinh tế có được qua đào tạo bài bản của họ
thành những chính sách hữu ích để phát triển đất nước.
ALBERT WINSEMIUS: Nhà kinh tế học người Hà Lan đã trở thành cố
vấn chính cho Lý Quang Diệu ở Singapore và có nhiều ảnh hưởng lên một số
chính sách quan trọng nhất của quốc gia này.
YANG YUANQING (DƯƠNG NGUYÊN KHÁNH): Là một nhà điều
hành trẻ và năng nổ, Dương Nguyên Khánh đã thiết lập chiến lược đưa
Lenovo thành nhà sản xuất máy vi tính cá nhân lớn nhất Trung Quốc. Với tư
cách là giám đốc điều hành, Dương Ngun Khánh đóng vai trị chính trong
việc quản lý Lenovo sau thương vụ lịch sử mua bộ phận sản xuất máy vi tính


của IBM.
ZHANG RUIMIN (TRƯƠNG THỤY MẪN): Là giám đốc điều hành
của Haier – tập đoàn sản xuất hàng gia dụng lớn nhất Trung Quốc, Trương
Thụy Mẫn đã làm nên lịch sử khi mở nhà máy đầu tiên của Trung Quốc tại
Mỹ để sản xuất tủ lạnh.
ZHAO ZIYANG (TRIỆU TỬ DƯƠNG): Là Tổng Bí thư Đảng Cộng
sản Trung Quốc, Triệu Tử Dương là nhà cải cách kinh tế sáng tạo nhất và
cũng là nhân vật quan trọng nhất kế sau Đặng Tiểu Bình trong cơng cuộc đổi
mới kinh tế của Trung Quốc.
ZHU RONGJI (CHU DUNG CƠ): Là thủ tướng Trung Quốc, tài hoạch
định chính sách kinh tế đầy sáng tạo của Chu Dung Cơ đã củng cố công cuộc
cải cách của Đặng Tiểu Bình và tự do hóa hơn nữa nền kinh tế Trung Quốc.
Thành tựu quan trọng nhất của ông là dẫn dắt Trung Quốc gia nhập Tổ chức
Thương mại Thế giới (WTO).

[1]


. Licence Raj hay còn gọi là Permit Raj, là những loại giấy tờ, thủ
tục… rất phức tạp, gây khó khăn cho việc thành lập doanh nghiệp ở Ấn Độ
trong những năm từ 1947-1990. – ND


GIỚI THIỆU
VÀI SUY NGHĨ VỀ CÁCH THỨC NHỮNG PHÉP MÀU XẢY
RA NHƯ THẾ NÀO
Ước vọng của con người vĩ đại nhất trong thời đại của chúng ta
là lau khô mọi giọt lệ trên tất cả mọi đôi mắt.
JAWAHARLAL NEHRU
Vừa ngay khi tơi quay trở lại bàn làm việc của mình thì mật vụ Hàn Quốc
gọi điện đến.
Tơi là phóng viên tại Hàn Quốc cho tờ Wall Street Journal , đang sống tại
Hàn Quốc. Đất nước này, vào thời điểm đó, tháng 12/1997, đang ở dưới đáy
sâu nhất của cuộc Khủng hoảng Tài chính châu Á. Các cơng ty phá sản ngã
rạp, tỉ lệ thất nghiệp tăng vọt, thị trường chứng khốn và tiền tệ (đồng Won)
trong nước mất giá khơng phanh. Hàn Quốc gần như đã cạn kiệt ngoại tệ và
đối mặt với khả năng khơng thanh tốn được nợ quốc tế của mình. Tháng
11/1997, Tổng thống Hàn Quốc phải quay sang Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) để
cầu xin một sự giải cứu, một điều mà trong con mắt của người Hàn Quốc là
sự nhục nhã, mất mặt. Nhưng dù sao, gói hỗ trợ 58 tỉ USD mà IMF đã hứa
cũng có tác dụng chút ít, thậm chí cịn làm chậm lại sự đi xuống của nền kinh
tế theo đường xoắn ốc. Bị kẹt chặt trong tình trạng bất ổn định và hỗn loạn,
người Hàn Quốc lo sợ vẫn chưa đến lúc xảy ra điều tồi tệ nhất. Nền kinh tế
đất nước đang đứng bên bờ vực sụp đổ hoàn toàn.
Và cuộc điện thoại từ cơ quan mật vụ Hàn Quốc đã đến với tôi trong bối
cảnh như vậy. Tôi vừa mới tham dự một cuộc họp kéo dài một tiếng đồng hồ
tại Đại sứ quán Mỹ cùng với Stephen Bosworth, Đại sứ Mỹ vừa được bổ



nhiệm công tác tại Hàn Quốc, người đã thông báo vắn tắt về tình hình khủng
hoảng kinh tế của Hàn Quốc cho tơi cùng với hai phóng viên khác là người
của Washington. Sau đó, tơi quyết định tận hưởng ngày mùa đơng trong trẻo
và đi bộ 20 phút từ tịa nhà Đại sứ qn hình hộp xi xuống phố Sejong-ro,
con phố chính của thủ đơ Seoul, về trụ sở văn phịng Wall Street Journal gần
Tịa Thị chính. Tơi nhận được cuộc điện thoại đó ngay khi tơi vừa về.
Người gọi tự giới thiệu mình là một nhân viên của cơ quan mật vụ Hàn
Quốc và không buồn cho tôi biết tên của anh ta. “Chúng tôi muốn biết ngài
đại sứ đã nói gì với anh” – anh ta hỏi.
Tơi thống chút kinh ngạc. Những cuộc điện thoại từ cơ quan mật vụ
không phải là chuyện hiếm gặp tại trụ sở văn phòng Wall Street Journal . Dù
Hàn Quốc đã là một nền dân chủ suốt 10 năm qua nhưng những thói quen
kiểm sốt giới truyền thơng một cách độc đốn vẫn cứ tồn tại một cách dai
dẳng. Song điều mà tơi ngạc nhiên là khơng hiểu vì sao chính phủ Hàn Quốc
biết về cuộc gặp nhanh đến mức vậy. Các mật vụ chưa bao giờ nắm được
thông tin kiểu này.
Tôi cho rằng họ biết như vậy là đã đủ rồi. Trong 2 năm làm việc tại văn
phịng này, tơi đã học được một điều: cách tốt nhất để ứng phó với những
cuộc gọi như vậy là khơng nói gì cả. Chính phủ Hàn Quốc biết càng ít về
những gì tơi đang làm thì càng tốt. Vì vậy, tơi trả lời: “Tơi khơng hiểu anh
đang nói đến việc gì.”
Người đàn ơng bí ẩn khăng khăng gặng hỏi. “Chúng tơi biết anh vừa đến
văn phịng của ngài đại sứ. Chúng tơi muốn biết ngài đại sứ đã nói gì với
anh.”
Tơi bắt đầu phỏng đốn điều gì xảy ra: các quan chức chính phủ mắc bệnh