LỜI CAM ĐOAN
Luận văn này là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới
sự hướng dẫn khoa học của TS. Vương Thanh Thúy. Các số liệu, ví dụ, và trích dẫn

trong luận văn này đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận
khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kì cơng trình nào khác.

TÁC GIẢ LN VĂN

Lê Văn Hiếu


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BLDS: Bộ luật Dân sự

BLDS 2005 : Bộ luật Dân sự năm 2005
BLDS 2015 : Bộ luật Dân sự năm 2015
BTTH : Bồi thường thiệt hại
TNBTTH : Trách nhiệm bồi thường thiệt hại


MỤC LỤC

Mở đầu:.................................................................................................................. 1

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VÈ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO XÂM PHẠM TÍNH MẠNG, sức KHỎE THEO PHÁP

LUẬT VIỆT NAM ................................................................................................ 6

1.1. Một số khái niêm chung.................................................................................. 6
1.1.1. Khái niệm về thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe........................... 6

1.1.2. Khái niệm vê trách nhiệm bơi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức
khỏe.............................................................................................................................. 7
1.2. Đặc điểm và ý nghĩa của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm

tính mạng, sức khỏe................................................................................................ 9
1.2.1. Đặc đỉêm cùa trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức

khoe............................................................................................................................. 9

1.2.2. Ỷ nghĩa của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức

khỏe......................................................................................................................... 12
1.3. Khái quát lịch sử phát triển các quy định của pháp luật dân sự Việt Nam
về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe........ 13

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................... 18

CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT DÂN sự HIỆN HÃNH VÈ BÒI
THƯỜNG THIỆT HẠI DO XÂM PHẠM TÍNH MẠNG, sức KHỎE.........19
2.1. Các điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm

tính mạng, sức khỏe............................................................................................ 19


2.1. ỉ. Phải có thiệt hại xảy ra
2.1.2. Hành vi gây thiệt hại phải là hành vi trái pháp luật....................................


2.1.3. Phải cố môi quan hệ nhân quá giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại thực tê
xảy ra ........................................................................................................................23

2.2. Chũ thê có trách nhiệm bơi thường thỉệt hại do xâm phạm tính mạng, sức
khỏe........................................................................................................................ 24

2.2.1. Trách nhiệm BTTH của cá nhân................................................................. 24
2.2.2. Trách nhiệm BTTH của pháp nhân............................................................. 25
2.3. Ngun tăc bơi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe.... 26

2.3.1. Thiệt hại thực tế phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời....................... 27
2.3.2. Người chịu trách nhiệm BTTH có thê được giảm mức hơi thường nêu khơng
có lỗi hoặc cố lỗi vơ ý và thiệt hại quá lớn so với khá năng kinh tế của mình.... 28

2.3.3. Khi mức bồi thường khơng cịn phù hợp với thực tể thì bên bị thiệt hại hoặc
bên gây thiệt hại có quyền u cầu tịa án hoặc cơ quan nhà nước có thấm quyền

khác thay đơi mức bồi thường............................................................................... 29
2.3.4. Khi bên bị thiệt hại có lỗi trong việc gây thiệt hại thì khơng được bồi thường

phần thiệt hại do lỗi của mình gây ra.................................................................... 30
2.3.5. Bên có quyền, lợi ích bị xâm phạm khơng được bồi thường nếu thiệt hại xảy

ra do không áp dụng các biện pháp cần thiết, hợp lý đê ngăn chặn, hạn chế thiệt
hại cho chính mình................................................................................................ 31

2.4. Xác định thiệt hại và mức bơi thường do xâm phạm tính mạng,

sức khõe


31


2.4. J. Thiệt hại do sức khỏe hi xâm phạm............................................................ 31
•

•

JL

•

•

2.4.2. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm.......................................................... 37
2.5. Những trường hợp được miên trù’ một phân hoặc toàn bộ trách nhiệm bơi

thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe....................................... 40

2.5.1. Những trường hợp được miễn trừ toàn bộ trách nhiệm............................ 40
2.5.1.1. Gây thiệt hại trong trường hợp phịng vệ chính đáng............................ 40
2.5.1.2. Gây thiệt hại trong trường hợp tình thế cấp thiết.................................... 41

2.5.1.3. Thiệt hại xảy ra do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do lỗi của người
bị thiệt hại ........................................................................................................... 42

2.5.1.4. Gây thiệt hại trong trường hợp thi hành bản án, quyêt định của cơ quan nhà
9

nước có thâm quyên............................................................................................ 44

~

\

X

2.5.2. Những trường hợp được miên trừ một phân trách nhiệm bôi thường thiệt hại
.............................................................................................................................. 44

KÉT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................. 46
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ VƯỚNG MẮC VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN

THIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ TRÁCH NHIỆM

BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO XÂM PHẠM sức KHOE, TÍNH MẠNG.

47............................................................................................................................
3.1. Một số bất vướng mắc từ thực tiễn áp dụng các quy định hiện hành về
trách nhiệm bồi thuồng thiệt hại do xâm phạm sức khịe, tính mạng........... 48

3.2. Một số kiến nghị hoàn thiện..........................................................................54
KÉT LUẬN CHƯƠNG 3.................................................................................... 58


DANH MỤC VĂN BẢN PHÁP LUẬT VÀ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM


MỞ ĐẦU
1. Tính câp thiêt của đê tài và tình hình nghiên cứu
Sức khỏe, tính mạng của con người là nhừng thứ rất thiêng liêng và cao cả


trong cuộc sống, chính vì vậy quyền được bảo vệ về sức khỏe và tính mạng là

nhóm quyền nhân thân quan trọng của mỗi cá nhân, không thể tách rời và chuyển
giao cho người khác. Pháp luật luôn luôn bảo đảm để quyền nói trên khơng bị xâm

phạm. Một khi tính mạng hay sức khỏe bị xâm phạm thì người có hành vi xâm
phạm đến sức khỏe, tính mạng của người khác sẽ phải bồi thường thiệt hại.

Quyền được bảo vệ về sức khỏe, tính mạng là một trong những quyền nhân

thân cơ bản của con người, việc xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng con người
khơng chỉ đơn thuần là gây tổn thất cho chính người đó mà cịn gây những tác động

xấu về tinh thần cũng như vật chất cho những người thân thích của người bị thiệt
hại và xa hơn là những tác động xấu về mọi mặt đối với xã hội. Vì vậy, người nào
xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của người khác khơng những phải chịu nhừng

chế tài nghiêm khắc của luật hinh sự mà còn phải thực hiện nghĩa vụ bồi thường
theo quy định của Bộ luật dân sự.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại (BTTH) do xâm phạm sức khỏe, tính mạng
con người nhằm mục đích bảo vệ cho sức khỏe, tính mạng của cá nhân không thể
bị xâm phạm. Đồng thời, giáo dục ý thức tn thủ pháp luật, tơn trọng quyền và lợi

ích hợp pháp của các chủ thể khác, phòng ngừa các hành vi vi phạm khác. Đe đạt
được mục đích này, pháp luật hiện hành yêu cầu việc bồi thường phải kịp thời,
nhanh chóng và bồi thường tồn bộ. Nhìn chung, những quy định về chế định bồi

thường thiệt hại do xâm phạm về sức khỏe, tính mạng con người ở nước ta đã

tương đối toàn diện và dần được hoàn thiện hơn trong quá trình xây dựng pháp luật.

1


Tuy nhiên pháp luật Dân sự nuớc ta vẫn bộc lộ nhiều điểm bất cập và có nhiều quy

định khơng cịn phù hợp với thực tế xã hội khơng ngừng phát triển.

Đề tài trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe và tính mạng
khơng phải là mới, đã có một số luận văn đã đề cập và phân tích các vấn đề của
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe và tính mạng tuy nhiên vẫn

chưa làm rõ được toàn bộ vấn đề và đến nay còn nhiều bất cập trong chế định này
vẫn còn tồn tại và chưa được giải quyết. Với mục đích làm phong phú thêm nội
dung nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong bồi thường thiệt do xâm

phạm sức khoe và tính mạng, tơi lựa chọn đề tài: "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại

do xám phạm sức khỏe và tỉnh mạng" làm đề tài nghiên cứu luận văn thạc sỹ luật

học với mong muốn sẽ góp phần hoàn thiện hon nữa các quy định của pháp luật
hiện hành về vấn đề quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức

khỏe và tính mạng nhằm bảo đảm cho việc xét xử và ra phán quyết của Thẩm phán
đối với trường hợp này được chính xác, đảm bảo cơng bằng, góp phần hồn thiện

hệ thống pháp luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng của Việt Nam. Đồng thời,
qua đó nhằm phát hiện những hạn chế của pháp luật về trách nhiệm bồi thường


thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm
phạm sức khỏe và tính mạng nói riêng cũng như những khó khăn, vướng mắc trong
q trình giải quyết vụ án có liên quan đến trách nhiệm trên. Từ đó, đề xuất, kiến

nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện hơn hệ thống pháp luật trong bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về bồi thường thiệt

hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.

2. Phạm vi và mục đích nghiên cứu
Để bảo vệ quyền đối với sức khỏe và tính mạng của con người, nhà nước ta

ban hành rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật ở nhiều lĩnh vực khác nhau trong
đó chứa đựng những quy phạm pháp luật có liên quan để điều chỉnh vấn đề bảo vệ
quyền không bị xâm phạm sức khỏe, tính mạng như lĩnh vực dân sự, dinh sự, hành
2


chính... Tuy nhiên, trong phạm vi nghiên cứu của đê tài, đê tập trung sâu hơn vê
vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cụ thể là trách nhiệm bồi

thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng do hành vi gây ra, tác giả chỉ đi

vào tập trung nghiên cứu vấn đề trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức

khỏe, tính mạng do hành vi gây ra theo pháp luật dân sự Việt Nam.
Thông qua việc nghiên cứu trong phạm vi được đề ra ở trên, tác giả mong

muốn cung cấp cho người đọc về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm


sức khỏe, tính mạng một cách khách quan, tồn diện và đầy đủ nhất. Trên cơ sở đó,
nghiên cứu thực trạng pháp luật Việt nam về vấn đề này để có thể đánh giá được

mức độ bảo vệ của các quy định pháp luật trong thực tế từ đó đưa ra những giải

pháp để tháo gỡ vướng mắc còn tồn tại.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài

Đe có thể đạt được mục đích đặt ra khi nghiên cứu đề tài, đòi hởi luận văn phải
giải quyết các vấn đề sau:

Thứ nhất, đề cập khái quát về nội dung, cơ sở lý luận về trách nhiệm bồi

thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe và tính mạng theo quy định cùa pháp luật
Việt Nam.

Thứ hai, phân tích và đánh giá các quy định của Việt Nam về trách nhiệm bồi

thường thiệt hại đối với trường hợp xâm phạm sức khỏe và tính mạng của người
khác.

Thứ ba, nêu và phân tích thực trạng thi hành pháp luật Việt Nam về trách

nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng. Trên cơ sở đó phân tích nguyên nhân

của thực trạng trên và đưa ra các giải pháp, đề xuất để đảm bảo tốt quyền và lợi ích
của người bị xâm phạm.
4. Phương pháp nghiên cứu


Đe đạt được các mục tiêu nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên

cứu luận văn đã sử dụng những phương pháp nghiên cứu cơ bản sau:
3


Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử

của chủ nghĩa Mac - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối quan điểm của
Đảng cộng sản Việt Nam. Theo đó, người viết đặt các vấn đề liên quan đến trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng trong mối liên hệ,

quan hệ với nhau, không nghiên cứu một cách riêng lẻ đồng thời có sự so sánh với

các quy định đã hết hiệu lực cũng như sắp được áp dụng.

Phương pháp phân tích, phương pháp diễn giải: Những phương pháp này được
sử dụng phổ biến trong việc làm rõ các quy định của pháp luật về thiệt hại, trách

nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng.

Phương pháp đánh giá, phương pháp so sánh: Những phương pháp này được
người viết vận dụng để đưa ra ý kiến nhận xét quy định cùa pháp luật hiện hành có

hợp lý hay khơng, đồng thời nhìn nhận trong mối tương quan so với quy định liên
quan hoặc pháp luật của các nước khác...

Phương pháp quy nạp, phương pháp diễn dịch: Được vận dụng để triển khai có
hiệu quả các vấn đề liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm
sức khỏe, tính mạng. Cụ thể như trên cở sở đưa ra những kiến nghị mang tính khái

quát, súc tích người viết dùng phương pháp diễn dịch để làm rõ nội dung của kiến

nghị đó...

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Ngoài việc hệ thống hóa và đưa ra những phân tích đánh giá đối với pháp luật
Việt Nam hiện hành, trong phạm vi nghiên cứu luận văn còn đề cập đến những giải

pháp hoàn thiện pháp luật là cơ sở quan trọng để các cơ quan chức năng trong
phạm vi, thẩm quyền của mình sửa đổi, bổ sung, hồn thiện pháp luật trong lĩnh
vực tương ứng. Bên cạnh đó, luận văn sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích khơng chỉ
với đội ngũ giảng viên, sinh viên mà cịn có giá trị thực tiễn đối với các cán bộ
đang công tác trong các ngành làm án tại Việt Nam.

6. Cơ cấu của luận văn
4


Ngồi lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính cùa

luận văn gồm 3 chng, cụ thể:
Chưong 1: Khái quát chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm

sức khỏe, tính mạng.

Chương 2: Quy định của pháp luật Việt Nam về trách nhiệm bồi thường thiệt

hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng.
Chương 3: Một số vướng mắc và kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định


pháp luật việt nam về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính

mạng.

5


CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VÈ TRÁCH NHIỆM BÔI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO XÂM PHẠM sưc KHỎE, TÍNH MẠNG
1.1. Một số khái niệm chung.

1.1.1. Khái niệm về thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng.

Dưới góc độ ngơn ngữ học, theo từ điển tiếng Việt: thiệt hại có nghĩa là “Bí
mất mát về người, về của cải vật chất hoặc tinh thần”, dưới góc độ khoa học pháp

lý, thiệt hại được hiểu là những tổn thất, mất mát về sức khỏe, tính mạng, danh dự,
nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của cá nhân; tài sản,

danh dự, uy tín của pháp nhân hoặc chủ thể khác được pháp luật bảo vệ. Theo giáo
trình Luật dân sự 2 của Trường Đại học Luật Hà Nội: “thiệt hại là những tơn thất

thực tế được tính thành tiền do việc xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng,... của cá
nhân” [tr.262].
Như vậy từ các phân tích nêu trên chúng ta có thế đưa ra khái niệm: thiệt hại
do xâm phạm sức khỏe, tính mạng là những tổn hại, suy giảm về sức khỏe và mất

mát về thê chất của con người do bị người khác hoặc tài sán mà họ đang quản lý


xâm phạm.
Thiệt hại do xâm phạm sức khỏe và tính mạng có thể được chia làm hai phần

đó là thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Theo quy định tại khoản 2 Điều
•

•

X

••

•

•

590 và khoản 2 Điều 591 Bộ luật dân sự (BLDS) năm 2015:
‘"Điều 590. Thiệt hại do sức khoe bị xâm phạm
•

•

•

X

•

2. Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường họp sức khỏe của người


khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Điều này và

một khoản tiền khác đê bù đắp tôn thất về tinh thần mà người đỏ gánh chịu... ”

“Điều 591. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm

6


2. Người chịu trách nhiệm bôi thường trong trường hợp tính mạng của người
khác bị xâm phạm phải bồi thường thiệt hại theo quy định tại khoản 1 Đỉều này và

một khoản tiền khác đê bù đắp tôn thất về tinh thần cho những người thân thích
thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại, nếu khơng có những người này
thì người mà người bị thiệt hại đã trực tiếp nuôi dưỡng, người đã trực tiếp nuôi

dưỡng người bị thiệt hại được hường khoản tiền này”
Theo đó thiệt hại về vật chất là thiệt hại thực tế có thể trị giá được bằng tiền
và có căn cứ để chứng minh về sự mất mát, giảm sút về lợi ích vật chất hay những

chi phí ngăn chặn, khắc phục thiệt hại của người bị thiệt hại. Như vậy, trách nhiệm
BTTH về vật chất là trách nhiệm bù đắp tổn thất vật chất thực tế, tính được thành

tiền do bên vi phạm gây ra, bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí hợp lý để ngăn
chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút.
Thiệt hại về tinh thần là thiệt hại phi vật chất và khó đưa ra tính tốn, cân đo,

đong đếm được một cách chính xác. về cơ bản, tổn thất về tinh thần được hiểu là

sự suy sụp về tâm lý, sự đau đớn phải gánh chịu, hoang mang, lo lắng, đau

thương,... đối với sự mất mát trên cơ thể mình hoặc cái chết đối với người bị thiệt
hại. Người gây thiệt hại về tinh thần cho người khác do xâm phạm đến tính mạng,

sức khoẻ, danh dự, nhân phấm, uy tín của người đó thì ngồi việc chấm dứt hành vi
vi phạm, xin lỗi, cải chính cơng khai còn phải bồi thường một khoản tiền để bù đắp
tổn thất về tinh thần cho người bị thiệt hại.
ỉ.1.2. Khái niệm về bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng.
Bồi thường thiệt hại là một trong những trách nhiệm dân sự nhằm buộc bên

có hành vi gây thiệt hại phải khắc phục hậu quả bằng cách đền bù các tốn thất về
vật chất và tổn thất về tinh thần cho bên bị thiệt hại. Hậu quả của việc áp dụng
trách nhiệm này luôn mang đến những hậu quả bất lợi về tài sản của người gây ra

thiệt hại để bù đắp những thiệt hại mà họ đã gây ra cho người khác.
7


Theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành thì trách nhiệm bơi thường
thiệt hại ngồi hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm
phạm sức khỏe, tính mạng nói riêng được BLDS năm 2015 quy định tại chương

XX về trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng. Tuy nhiên, chương XX không nêu rõ
khái niệm trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng hay trách nhiệm BTTH do xâm phạm

sức khỏe, tính mạng là gì mà chỉ nêu lên căn cứ phát sinh trách nhiệm, nguyên tắc
bồi thường, năng lực chịu trách nhiệm,...

Tiếp cận dưới góc độ khoa học pháp lý chúng ta thấy rằng, mỗi người sống
trong xã hội đều phải tôn trọng quy tắc chung của xã hội, khơng thể vì lợi ích của
mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Khi một người

vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho người khác thì chính người đó
phải chịu bất lợi do hành vi của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi

bằng việc bù đắp tồn thất cho người khác được hiểu là bồi thường thiệt hại. Như
vậy trách nhiệm được hiểu là bổn phận của bên gây thiệt hại phải bồi thường cho

bên bị thiệt hại. Trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng làm phát sinh nghĩa vụ bồi

thường và từ nghĩa vụ phải BTTH tạo ra quan hệ nghĩa vụ tương ứng.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là loại trách nhiệm dân sự

phát sinh bên ngồi, khơng phụ thuộc hợp đồng mà chỉ cần tồn tại một hành vi vi
phạm pháp luật dân sự, cố ý hay vô ý gây thiệt hại cho người khác và hành vi này
cũng không liên quan đến bất cứ một hợp đồng nào có thể có giữa người gây thiệt

hại và người bị thiệt hại.
Điều 584 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định:
'7. Người nào có hành vi xâm phạm sức khỏe, tính mạng,... của người khác
mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường họp Bộ luật này, luật khác có liên
quan quy định khác.

8


2. Người gây thiệt hại không phái chịu trách nhiệm hôi thường thiệt hại

trong trường hợp thiệt hại phát sinh là do sự kiện bất khả kháng hoặc hoàn toàn do
loi của bên bị thiệt hại, trừ trường hợp cố thỏa thuận khác hoặc luật có quy định


khác.

3. Trường hợp tài sản gây thiệt hại thì chủ sở hữu, người chiếm hữu tài sản
phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, trừ trường họp thiệt hại phát sinh theo

quy định tại khoản 2 Điều này.”
Như vậy, bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng là quan hệ
phát sinh từ hậu quả của hành vi trái pháp luật xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng

của người khác. Bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng là trách
nhiệm dân sự nhằm buộc bên có hành vi gây ra thiệt hại phải bù đắp những tổn thất

về vật chất, tinh thần cho người bị thiệt hại hoặc những người thân của họ.
Từ nhừng phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm trách nhiệm bồi thường
thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng của người khác như sau:
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng là một

loại trách nhiệm dân sự phát sinh khi một người có hành vi vi phạm pháp luật (kê

cả vi phạm về quản lý đê tài sản gây thiệt hại) xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng
của người khác thì phải hồi thường thiệt hại.
1.2. Đặc điểm và ý nghĩa của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm

phạm sức khỏe, tính mạng.

1.2.1. Đặc điểm của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe,
tính mạng.
Ngồi những đặc điểm của trách nhiệm pháp lý nói chung như do cơ quan

nhà nước có thấm quyền áp dụng, áp dụng đối với người có hành vi vi phạm pháp

luật, luôn mang đến hậu quả bất lợi cho người bị áp dụng, được đảm bảo thực hiện

9


băng cường chê nhà nước... thì trách nhiệm BTTH do xâm phạm sức khỏe, tính

mạng có những đặc điểm chung sau đây:
về cơ sở phápM lý: Trách nhiệm
• BTTH là một
• loại
• trách nhiệm
• Dân sự• và chịu
•
1

sự điều chỉnh của pháp luật Dân sự. Khi một người gây ra tốn thất cho người khác

thì họ phải bồi thường thiệt hại và bồi thường thiệt hại chính là một quan hệ tài sản
do Luật Dân sự điều chỉnh và được quy định trong BLDS năm 2015 ở Chương XX

và các vãn bản hướng dẫn thi hành BLDS.
về điều kiện phát sinh: trách nhiệm BTTH chỉ đặt ra khi thoả mãn các điều

kiện nhất định đó là: Có thiệt hại xảy ra, có hành vi trái pháp luật, có mối quan hệ

nhân quả giữa hành vi trái pháp luật gây thiệt hại với thiệt hại xảy ra, có lỗi của
người gây thiệt hại (không phải là điều kiện bắt buộc). Đây là những điều kiện

chung nhất để xác định trách nhiệm của một người phải bồi thường những thiệt hại

do mình gây ra. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt trách nhiệm BTTH có

thể phát sinh khi khơng có đủ các điều kiện trên điển hình là các trường hợp bồi
thường thiệt hại do tài sản gây ra.
về hậu quả: trách nhiệm BTTH luôn mang đến một hậu quả bất lợi về tài sản

cho người gây thiệt hại. Bởi lẽ, khi một người gây ra tổn thất cho người khác thì

tổn thất đó phải tính tốn được bằng tiền hoặc phải được pháp luật quy định là một

đại lượng vật chất nhất định nếu không sẽ không thể thực hiện được việc bồi
thường. Do đó, những thiệt hại về tinh thần mặc dù khơng thể tính tốn được nhưng

cũng sẽ được xác định theo quy định của pháp luật để bù đắp lại tổn thất cho người
bị thiệt hại. Và cũng chính vì vậy, thực hiện trách nhiệm bồi thường sẽ giúp khôi

phục lại thiệt hại cho người bị thiệt hại.
về chủ thế bị áp dụng trách nhiệm: Ngoài người trực tiếp có hành vi gây

thiệt hại thì trách nhiệm BTTH còn được áp dụng cả đối với những chủ thể khác đó
là cha, mẹ của người chưa thành niên, người giám hộ của người được giám hộ,
10


pháp nhân đôi với người của pháp nhân gây ra thiệt hại, trường học, bệnh viện
trong trường hợp người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự gây

thiệt hại hoặc tổ chức khác như cơ sở dạy nghề...
Ngoài những đặc điểm chung của TNBTTH ngoài hợp đồng, TNBTTH do


xâm phạm sức khỏe, tính mạng cũng có những đặc điếm riêng biệt sau:
Thứ nhất. chỉ phát sinh khi có thiệt hại về sức khỏe, tính mạng của con

người.
Có nhiều loại trách nhiệm phát sinh ngay khi có hành vi vi phạm xảy ra, mặc
dù hành vi đó chưa gây ra hậu quả (ví dụ hành vi trộm cắp nhưng chưa đưa được

tài sản ra ngoài phạm vi nhà của bị hại). Còn đối với trách nhiệm BTTH do xâm
phạm sức khỏe, tính mạng chỉ phát sinh nếu đã có thiệt hại về sức khỏe, tính mạng
đối với một chủ thể nhất định. Tức là sự vi phạm phải gây ra thiệt hại về mặt sức

khỏe hoặc tính mạng cho người bị vi phạm. Nếu chỉ có hành vi vi phạm pháp luật
nhưng khơng có thiệt hại về sức khỏe, tính mạng thì trách nhiệm bồi thường thiệt

hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng sẽ khơng đặt ra.
Thứ hai. lỗi không phải là điều kiện bắt buộc phải chứng minh.

Đối với trường hợp bị thiệt hại về sức khoe, tính mạng, người bị thiệt hại
khơng cần phải chứng minh lỗi của người gây thiệt hại. Thực tế cho thấy, lỗi là yếu

tố gắn liền với hành vi trái pháp luật và có ý thức của con người. Do đó, trong

trường hợp tài sản gây thiệt hại thì bản thân tài sản khơng thế bị coi là có lỗi, bởi vì
hoạt động gây thiệt hại của tài sản khơng thể coi là một hành vi có ý thức. Chính vì

vậy lỗi khơng phải là điều kiện bắt buộc phải chứng minh của người bị thiệt hại.
Thứ ba. Thiệt hại xày ra khi bị xâm phạm tính mạng, sức khỏe bao gồm cả

thiệt hại vật chất và thiệt hại về tinh thần.


11


Khác với trách nhiệm bơi thường thiệt hạingồi hợp đơng khác, người gây

thiệt hại thường chỉ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất, người có trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người khác phải

chịu trách nhiệm cả vật chất lẫn tinh thần, cả thiệt hại trực tiếp lẫn gián tiếp.
Thứ tư, trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe

khơng phát sinh đối với chủ thể là pháp nhân.

Điều này xuất phát từ các đặc điểm bản chất của trách nhiệm bồi thường thiệt

hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người nên trong quan hệ này, chủ

thề là pháp nhân chỉ có thể đóng vai trị là chủ thể chịu trách nhiệm bồi thường thiệt
hại mà không thể là chủ thể được bồi thường thiệt hại.
1.2.2. Ỷ nghĩa của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe,

tính mạng.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại về về sức khỏe, tính mạng là chế định quan

trọng nhằm góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mọi người. Hiến pháp

và các văn bản pháp luật khác luôn ghi nhận và bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của
các chủ thề là cá nhân trong đó có quyền được bảo đảm về sức khỏe và tính mạng.

Thơng qua việc quy định căn cứ phát sinh, nguyên tắc bồi thường, cách xác định


trách nhiệm và mức bồi thường... thì chế định bồi thường thiệt hại về sức khỏe,

tính mạng có vai trị đặc biệt quan trọng trong việc đảm bảo các quyền và lợi ích
hợp pháp của con người.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại về sức khỏe, tính mạng góp phần đảm bảo

cơng bằng xã hội. Bằng việc buộc người gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm bồi
thường thiệt hại do có sự xâm phạm đến sức khỏe và tính mạng của người khác,

chế định này đã cụ thể hóa và thể hiện rất rõ nguyên tắc công bàng trong bồi
thường thiệt hại, góp phần bảo đảm cơng bằng xã hội. Đây cũng là nguyên tắc, là

mục tiêu mà pháp luật đặt ra.
12


Ngồi ra, trách nhiệm bơi thường thiệt hại vê sức khỏe, tính mạng là chê định

góp phần răn đe, giáo dục, phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật nói chung,
gây thiệt hại trái pháp luật nói riêng. Thơng qua chế định bồi thường thiệt hại về

sức khỏe, tính mạng cùng với việc vận dụng chế định này đề giài quyết các tranh
chấp liên quan giúp cho những người có thể sẽ vi phạm phải cẩn trọng hơn trong
việc thực hiện các hành vi của mình, khơng cịn tình trạng sử dụng vũ lực để xâm
phạm đến sức khỏe, tính mạng của người khác một cách tùy tiện. Đối với chúng ta
hiện nay, sức khỏe con người luôn luôn được đặt lên hàng đầu. Qua đó bằng các

biện pháp răn đe, giáo dục, xử phạt người vi phạm sẽ góp phần hạn chế được những


vi phạm pháp luật, góp phần nâng cao ý thức pháp luật của người dân. Đồng thời,
giáo dục ý thức tuân thủ pháp luật, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ

thể khác, phòng ngừa các hành vi vi phạm khác.
1.3. Khái quát lịch sử phát triển các quy định của pháp luật dân sự Việt

Nam về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng.

Pháp luật dân sự quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói chung và
trách nhiệm bồi thường do xâm phạm sức khỏe và tính mạng đã trải qua chặng

đường dài phát triển cùng với lịch sử phát triến của đất nước. Pháp luật Việt Nam
đã đạt được những thành tựu qua các thời kỳ lịch sử, pháp luật cũng mang tính kế
thừa tinh hoa, tiến bộ của pháp luật thời kỳ trước, mặc dù ở mỗi thời kỳ, pháp luật

có nội dung, đối tượng, phạm vi và phương pháp điều chỉnh khác nhau và ở mức độ
cao, thấp khác nhau.

Trải qua các giai đoạn lịch sử khác nhau, chế định trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngồi hợp đồng nói chung và bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe,
tính mạng nói riêng dần dần được hình thành và phát triển. Chế định về trách

nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng đã được quy định sớm tại nước ta có thể

13


kê đên hai bộ luật tiêu biêu là bộ luật Hơng Đức (Qc triêu Hình luật) và Bộ luật
Gia Long (Hoàng Việt Luật lệ).


Theo Bộ luật Hồng Đức, trong trường hợp đánh người gây thương tích thì thì
người phạm tội ngồi hình phạt bị đánh roi cịn phải bồi thường cho nạn nhân theo

mức đã được qui định trong Điều 466 Bộ Luật Hồng Đức như sau: “Sưng phù thì
phải đền tiền tơn thương 3 tiền, chảy máu thì phải 1 quan, gãy một ngón tay, một
răng thì đền 10 quan, đám chém bị thương thì 15 quan. Đọa thai chưa thành hình

thì 30 quan, đã thành hình thì 50 quan, đứt lưỡi, hỏng âm, dương vật thì đền 100

quan, về người quyền quỷ thì xử khác”.
Ờ đây có thể thấy Luật Hồng Đức chưa có sự phân biệt rõ rệt giữa trách

nhiệm dân sự và trách nhiệm hình sự. Tuy chỉ được coi là một yếu tố cấu thành
•

•

•

Ư

<

trong trách nhiệm hình sự và chưa được coi là một chế định riêng biệt về trách
nhiệm dân sự (tức là chỉ bắt người gây thiệt hại phải bồi thường thiệt hại mà khơng

trừng phạt về hình sự) song Bộ Luật Hồng Đức cũng đã ý thức được vai trò của bồi
thường thiệt hại cũng vì thế mà trách nhiệm bồi thường thiệt hại đã dần dần có xu

hướng tách rời khởi các trách nhiệm hình sự.


Riêng Bộ Luật Gia Long tiền bồi thường không được đề cập đến. Trong Bộ
Luật Gia Long chỉ có Điều 201 quy định về tiền bồi thường cho gia đình nạn nhân
trong trường hợp phạm tội giết người, phạm nhân bị phạm tội chiếu theo điều luật

cố ý đả thương nhân thương chí tử nhưng cho chuộc tội. Tiền chuộc thì giao cho

gia đinh nạn nhân để lo chôn cất. Nếu phạm nhân bị phạt tội giảo thì thì số tiền
chuộc là 12 lạng bạc. Đối với người điên giết người thì số tiền này cũng vậy. Nếu
kẻ giết người được ân xá, người đó phải trả cho gia đình nạn nhân 20 lạng bạc. Nếu

nghèo túng thì chỉ phải trả nửa số tiền ấy.
Bước phát triển tiếp theo của chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

đánh dấu sự can thiệp mạnh mẽ hơn của Nhà nước bằng cách dự liệu những chế tài
14


về hình sự để trừng phạt những kẻ nào xâm phạm đến tài sản và nhân thân kẻ khác.
Điều 271 Bộ luật Gia Long dự liệu bồi thường trong các trường hợp nặng nhất như
hỏng mắt, gãy chân tay, làm hỏng bộ phận trong cơ thể...thì ngồi hình phạt lưu

300 lí, 100 trượng thì một phần hai tài sản kẻ phạm tội còn phải bồi thường cho nạn

nhân những thiệt hại mà họ đã gây ra. Ngoài việc phải gánh chịu hình phạt kẻ phạm
tội cịn phải bồi thường cho nạn nhân những thiệt hại mà họ đã gây ra. Vì mang

tính chất hình phạt nên số tiền bồi thường được ấn định gấp đôi, gấp ba, gấp bốn
lần thiệt hại thực tế đã xảy ra.


Do sự phát triển của xã hội, các chế định pháp luật cũng dần thay đối và
hồn thiện, trách nhiệm bồi thường thiệt hại khơng cịn được coi là hình phạt mà là

nghĩa vụ, bổn phận của người bị thiệt hại phải bồi thường cho người bị thiệt hại
nhằm phục hồi tình trạng tài sản của người bị thiệt hại. Đen khi người Pháp chiếm

đóng Việt Nam thì các Bộ luật dân sự được áp dụng riêng rẽ ở ba kỳ lần lượt xuất
hiện. Các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng chỉ được

phân biệt rõ ràng khi bộ Dân luật Nam kỳ (1883), Dân luật Bắc kỳ (1931) và Dân
luật Trung kỳ (1936) ra đời. Các qui định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài

hợp đồng trong hai bộ Dân luật Bắc kỳ và dân luật Trung kỳ đều dựa trên căn cứ

vào lỗi trực tiếp hoặc lỗi gián tiếp của của chủ sở hữu hoặc quản lý sử dụng tài sản.
Nguyên tắc xác định trách nhiệm dân sự dựa trên yếu tố lỗi đảm bảo được việc xác
định đúng trách nhiệm dân sự của người có hành vi trái luật, bảo vệ quyền lợi của

người bị thiệt hại trong việc khắc phục hậu quả thiệt hại do người khác gây ra.

Sau ngày 02 tháng 9 năm 1945, do hồn cành chiến tranh với người Pháp

nên chính phủ của chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn áp dụng các Bộ luật dân sự này. Ngày
22 tháng 5 năm 1950, chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh số 97/SL để "sửa đổi một

số quy lệ và chế định trong dân luật" nhằm sửa đổi một số điều trong các bộ dân
luật cũ này. Tại miền bắc Việt Nam, ngày 10 tháng 7 năm 1959 tòa án tối cao ra chỉ

15



thị sơ 772/TATC đê ’’đình chỉ việc áp dụng luật pháp cũ của phong kiên đê

quốc"[2]. Bộ dân luật Bắc kỳ được áp dụng ở miền Bắc nước ta đến cuối năm 1959
và sau đó tồ án áp dụng đường lối xét xử được Toà án nhân dân tối cao tống kết

kinh nghiệm xét xử hàng năm và các văn bản hướng dẫn xét xử của Toà án nhân

dân tối cao. Trong lĩnh vực bồi thường thiệt hại có Thơng tư 173-UBTP ngày
23/3/1972 (Thơng tư 173) của Tồ án nhân dân tối cao hướng dẫn xét xử về bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Đặc biệt lần đầu tiên trong lịch sử lập pháp nước
nhà trách nhiệm liên đới bồi thường thiệt hại cũng được giải thích khá cụ thể và rõ

ràng trong Thông tư 173 - ủy ban Thẩm phán của TANDTC ngày 23/3/1972

hướng dẫn xét xử về bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng (Thơng tư 173). Thơng tư
173 được ban hành trong bối cảnh nền lập pháp của nước nhà cịn ở giai đoạn mới
hình thành, cịn chưa phát triển. Ngoài ra điều kiện kinh tế xã hội lúc đó rất đặc thù,

nhận thức của các nhà làm luật và những người có chức năng giải thích pháp luật

còn hạn chế.
Tuy nhiên, chỉ đến Bộ luật Dân sự năm 1995 chế định này mới thực sự được
J

'

•

•


*

•

J

•••

xây dựng một cách công phu, điều chỉnh được hầu hết các vấn đề đặt ra trong việc
giải quyết bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

Sau 10 năm thi hành, Bộ luật Dân sự đã có nhiều hạn chế, bất cập như: một

số quy định không phù hợp với sự chuyển đổi nhanh của nền kinh tế thị trường,
không rõ ràng hay khơng đầy đủ hoặc cịn mang tính hành chính.
Ngày 14 tháng 6 năm 2005, Quốc hội Việt Nam đà thông qua Bộ luật Dân sự
sửa đổi. Bộ Luật Dân sự Việt Nam 2005 có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 01 nãm

2006.

Tháng 11 năm 2015, Quốc hội Việt Nam đã thông qua Bộ luật Dân sự sửa
đổi lần 2. Bộ Luật Dân sự Việt Nam 2015 có hiệu lực kể từ ngày 01 tháng 01 năm
2017. về cơ cấu, có thể thấy số lượng các điều luật về trách nhiệm bồi thường thiệt
16


hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng của Bộ luật dân sự năm 2015 giảm so với
Bộ luật dân sự năm 2005. Các quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm


phạm sức khỏe, tính mạng của Bộ luật dân sự năm 2015 đã được lồng ghép và thiết
kế lại nhằm đảm bảo sự hợp lý và không bị trùng lặp các nội dung quy định với
nhau, về cơ bản quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe,

tính mạng có nội dung kế thừa quy định tại Bộ luật dân sự năm 2005. Tuy nhiên,

Bộ luật dân sự năm 2015 có một số sửa đổi, bổ sung về căn cứ phát sinh, phạm vi
áp dụng, nguyên tắc, năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, mức bù đắp về

tinh thần cho người bị thiệt hại, thời hạn hưởng quyền bồi thường thiệt hại do sức
khỏe, tính mạng bị xâm phạm... [9].
Có thể nói chế định trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngồi hợp đồng nói

chung và bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra nói riêng, đã trải qua một thời gian

dài hình thành và phát triển. Các nhà làm luật của Việt Nam cũng như những người
áp dụng pháp luật đã có rất nhiều cố gắng trong việc xây dựng cũng như giải thích

các quy định cùa pháp luật điều chỉnh các quan hệ phát sinh khi xác định trách

nhiệm bồi thường thiệt hại.
KÉT LUẬN CHƯƠNG 1

Quyền được bảo vệ về sức khỏe, tính mạng là một trong những quyền nhân
thân cơ bản của con người, việc xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng con người

khơng chỉ đơn thuần là gây tổn thất cho chính người đó mà cịn gây những tác động
xấu về tinh thần cũng như vật chất cho những người thân thích cùa người bị thiệt

hại và xa hơn là những tác động xấu về mọi mặt đối với xã hội. Vì vậy, người nào

xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của người khác khơng những phải chịu những

chế tài nghiêm khắc của luật hình sự mà còn phải thực hiện nghĩa vụ bồi thường
theo quy định của Bộ luật dân sự.

17


CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT DÂN sự HIỆN HÀNH VÈ BÒI
THƯỜNG THIỆT HẠI DO XÂM PHẠM sú c KHOE, TÍNH MẠNG
2.1. Các điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm

phạm sức khỏe, tính mạng

Điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe,

tính mạng là những yếu tố, những cơ sở để xác định trách nhiệm bồi thường, người
phài bồi thường, người được bồi thường và mức độ bồi thường. Các điều kiện phát
sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng phải được

xem xét trong mối quan hệ biện chứng, thống nhất và đầy đủ.

Với bản chất là một loại trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm bồi thường thiệt

hại do xâm phạm sức khỏe, tính mạng chỉ phát sinh khi thỏa mãn đầy đủ các quy
định của pháp luật.
Trước đây, theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005, căn cứ phát sinh

trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng yêu cầu người gây thiệt hại phải


có “lỗi cố ý hoặc lỗi vơ ý”. Theo đó, ngồi việc chứng minh người gây thiệt hại có

“hành vi trái pháp luật”, cần phải chứng minh thêm rằng người gây thiệt hại có

Nhưng đến Bộ luật Dân sự năm 2015 yếu tố “lồi” đã khơng cịn là căn cứ bắt
buộc làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, cụ thể tại
khoản 1 Điều 584 Bộ luật Dân sự năm 2015 đã bỏ yếu tố lỗi trong căn cứ làm phát

sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại, theo đó người nào có hành vi xâm phạm tính
mạng, sức khỏe của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường, trừ trường

hợp Bộ luật này, luật khác có liên quan quy định khác.

18