....

a

Bộ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG DẠI HỌC sư PHẠM THÀNH PHƠ HỊ CHÍ MINH

Tạ Thị Trưoĩig

CẢM QUAN HẬU HIỆN ĐẠI

TRONG TRUYỆN NGẤN SƯƠNG NGUYỆT MINH
Chuyên ngành: Vãn hục Việt Nam

Mã sổ: 8220121

LUẬN VÃN THẠC si NGÔN NGƯ. VẤN HỌC
VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

NGƯỜI HƯỚNG DÀN KHOA HỌC:

PGS. TS. NGUYỄN THÀNH THI

Thành phổ Hồ Chí Minh - 2022

ÌỊ

íĩ

LỜI CAM ĐOA.N
TƠI xin cam đoan đây là cơng trình nghicn cửu cua cá nhân tôi. Tầt ca
các nội dung, sổ liệu, báng thơng kê trình bày trong luận văn là kết qua làm
việc của tôi và chưa được công bổ ở bất cứ cóng trình nào.

Học viên

Tạ Thị '1 ruoug


LỞI CAM ƠN
Đê hoàn (hành luận văn “Cám quan hậu hiện dại trong truyện ngín

Sương Nguyệt Minh", tơi chân thành bày tô lùng biết ơn đến nhùng người dà
giup đờ Lơi.

Đầu tiên, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS. Nguyền Thành
Thi. người đã tộn tâm hướng (lẫn. dộng viên, tạo mọi điều kiện tốt nhất trong

q trình lơi thực hiện luận văn.
Tiếp dó. tơi xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo khoa Ngừ vân,

Trường Dại học Sư phạm Thành phố Hồ Chi Minh đă nhiệt tình giáng dạy cho
khóa 30 chun ngành Văn học Việt Nam.
Tôi xin cảm ơn các thầy cô và cán bộ Phịng Sau Đai học ln tạo mọi

điều kiện đề học viên chúng tòi yên tâm học tập và ho«àn thành nhiệm vụ nghiên
cửu.
Đồng thời, lơi xin cám ơn Trường TH. TIICS. TI1PT Albert Einstein,


nơi tôi dang công tác. Cảm ơn Ban Giám hiệu vả đổng nghiệp luôn sản lịng

giup đủ đè tơi hồn thánh khóa học và hồn thành luận ván này.
Tơi cùng xin chân thành câm ơn nhà ván Sương Nguyệt Minh đà giúp
dỡ. giai đáp thac mac. cung cãp những tư liệu quý háu cho tói trong q trinh
tơi nghiên cửu tác phẩm.

Cuối cùng, tơi xin gữi lời tri ân tới gia dinh, bạn bè ln hết lõng dộng

viên lót trong q trình học lập và nghiên cứu.

7 P. Hồ Chí Minh. tháng 4 nitm 2022
Hục viên

Tạ Thị Trương


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lói cam ơn

Mục lục

MỚ ĐÀU ................................................................................................................. I

Chương 1. KHÁI Lược VÈ CẢM QUAN HẬU HIỆN ĐẠI

VÀ TRUYỆN NGAN CỦA SƯƠNG NGUYỆT MINH..........14
LI. Cảm quan hậu hiện đại..................................................................................... 14

1.1.1. Cam quan hậu hiện đại trong văn học........................................................14
1.1.2. Vắn đề cam quan hậu hiện đại trong văn xuôi hiện đai Việt Nam..... 19

1.2. Sáng tác của Sương Nguyệt Minh

nhưng tác phẩm mang cãm quan

hậu hiện đại trong vãn xuôi Việt Nam dầu thế ki XXI. ............................31

1.2.1. Sáng tác cua Sương Nguyệt Minh trong công cuộc dôi mới văn xuôi

Việt Nam dầu the ký XXI
1.2.2. Sáng tác cua Sương Nguyệt Minh - nhừng tác phẩm mang cam

quan hậu hiện đại.

35

1.2.3. Hướng tiẽp cận cam quan hậu hiện đại trong truyộn ngắn cua Sương
Nguyệt Minh................................................................................................. 37
Tiêu kết chương I.......................................................................................................... 40

Chương 2. CÁM QUAN IIẠl HIỆN ĐẠI TRONG TRUYỆN NGẨN
CÙA SƯƠNG NGUYỆT MINH NIIÌN TÙ’NỘI DUNG

TỤ’SỤ’................................................................................................. 41
2.1. Cám quan hậu hiện đại về hiện thực đời sống........................................... 41
2.1.1. Một the giới “đổo lộn” các thang bàng giá tri truyền thống................ 41

2.1.2. Một thể giới chứa đầy cám dỗ cua quá trình đị thị hóa nơng thơn ... 49

2.1.3. Một thể giới phi lý. ki ào. ma mị................................................................60

2.2. Cảm quan hậu hiện đại về con người............................................................ 66


2.2.1. Con người giãi lịch sư, giãi huyền thoại................................................... 66
2.2.2. Con người mang vẽ đẹp phồn thục........................................................... 72
2.2.3. Con người bàn nâng.................................................................................... 81
2.2.4. Con người "nưa quê nưa phố’’.................................................................... 86
2.2.5. Con người nơi "bến nước niười ba'’.......................................................... 88

Tiểu kết chương 2...........................................................................................................94

Chuưng 3. CÁM QUAN HẶL HIỆN DẠI RONG TRUYỆN NGÁN
CỦA SƯƠNG NGUYỆT MINH NHÌN TÙ’

PHƯƠNG THÚC Tự Sự...............................................................95
3.1. Tổ chức cốt truyện và dựng nhân vật theo câm quan hộu hiện dại....... 95
3.1.1. Cốt truyện phi trung tâm............................................................................ 95
3.1.2. Nhân vật bị mở hóa.................................................................

101

3.2. Xây dựng bối canh theo cam quan hậu hiện đại...................

106

3.2.1. Không gian nghệ thuật mang màu sac hậu hiện đại.........

106


3.2.2. Thời gian nghệ thuàt mang màu sac hậu hiện đại.............
3.3. Kiến tạo giọng điệu trần thuật theo câm quan hậu hiện dai

3.3.1. Giọng diệu giễu nhại

117

3.3.2. Giọng diệu vô âm sác................................................................................ 122

3.4. Sư dụng liên vân bàn và câm quan hậu hiện dạt.......................................125
3.4.1.

Liên

vân

bản

giừa các

sáng

tác

cua chính

Lác

già


Sương Nguyệt Minh...................................................................................126

3.4.2. l.ièn vãn ban giữa sáng lác cùa Sương Nguyệt Minh VỚI sáng lác

cua các lác gia khác....

.129

3.4.3. Liên vãn ban giữa sáng tác cua Sương Nguyệt Minh VỚI các tác
phàm thuộc loại hình nghệ thuật khác................................................... 133


Tiểu kết chương 3......................................................................................................... 139

KÉT LUẬN.......................................................................................................... 141
TÀI LIỆU THAM KHÁO................................................................................ 145

I’ll V LỤC


1

MỞ ĐÀU
ỉ. Lý do chọn dề tài

1 Sáng tác của Sương Nguyệt Minh là một hiện tượng đáng chú ý cua vân

chương hiện dại Việt Nam. dạc biệt là những năm dâu cùa the ki XXL Ông cớ những
kỳ thuật mới. bút pháp mới, hòa chung vảo dong cháy dổi mới cua vân học dân tộc.


Và khơng nói q khi kháng dinh nhửng sảng tác cua óng gờp phàn thúc dãy nen văn

học đương dụi cua Việt Nam tiệm cận dược với vãn học thế giới. Những sáng tác cua
ông rất nhiều triết lý, dung lượng vừa (đói vời một truyện ngân). Mồi sáng tảc cua

ông là những câu chuyện rẩt dời. dáp ứng thị hiếu thâm mỳ của bạn dọc hiện nay. Sờ

dĩ vậy, lá bới ông viết bảng vốn sống cua minh, đó là vốn cua một người lính đâ túng
đi nhiều, đọc nhiều, trăn trư nhiều, đặc biệt là có tấm long nhân hậu de rung cam trước

hiện thực cuộc sổng như dời sống tàm tư, tinh cám cùa người linh và gia dinh thời

hậu chiên; càu chuyện đơ th| hóa nơng thơn; suy ngầm về chinh nghe vân. nghê viết;
những góc khuất trong dời sống riêng tư cua con người thời hiện dại...... Ngồi ra.
chúng tơi cỏn nguờng mộ linh Ihãn vượt lẽn chinh mình ủ nhu vùn Sương Nguyệt

Minh Bạn dọc dang cỏn vương vấn, bin rịn với mối tinh trong sáng, có khi tị tinh
chi bảng cái nấm tay cùa nhiều cộp đỏi trong tập bỉgưừi ở bén sông Châu như. Mày
và San (Người ở hển sông Châú), Vân và Mien (Sđrt bâng ĩức mở tồi). Thiên và Làn

(Trưng trụi lút: hồng hịn)...... Bất ngờ. họ lai lục váo the giới dãy dục vọng, bao
nhiêu con người trần trụi với vè phồn thực, hành động tự nhiên bảng ban năng ờ trong

tập Dị h trưng. Điéu dó. một lan nữa cuốn hút sụ chu ý cùa dộc gia đẻn sang tác cua
nhả văn quân đội này. Chúng (ỏi mong muốn ráng, nhiẻu nghiên cứu vổ óng sè giúp

dưa sáng tác cua õng gan gũi hơn VỚI người dọc. Và nghiên cúu này có thê trơ thành
nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên giáng dạy THPT. đặc biệt lá chương trinh giáo
dục phò thõng mói (2018) đã chọn tác phàm Người ớ bền sõng Cháu làm ngữ ỉiộu


đọc hiên trong chương trình Ngữ Văn 10 cùa bộ sách Cánh diều. Nhà xuất ban Đại
học II uế. Vậy nên. thiết nghĩ luàn vin này sẻ có giá tri cung cáp đen giáo viên vả hộc

sinh những tư liệu quý ve cuộc đời và sáng tác cua nhà vãn Sương Nguyệt Minh

2 Chu nghĩa hậu hiện đại là một thuật ngứ mới trong nhiêu lình vực. Riêng
trong văn học, chu nghía hậu hiện đụi đ.l thơi lên một ngọn giố sáng tạo cho người


2
nghệ sĩ. Ớ góc độ sáng tác, hậu hiện đại đả thúc đẩy người nghệ sì tạo nên những bút

pháp mói. Hậu hiện đại cho người nghẹ sì sự bứt phá táo bạo má không phái c ngại
như các tác giá kim của vãn học trưng dại khi "phâ vờ tinh quy phạm". Hậu hiện dại

trân trọng mọi thay đổi. thay đổi VC quan niệm hiện thực, vẻ quan niệm con người, về
phương thức biéu dạt: từ cốt truyện, kết cấu, ngôn ngữ dược lựa chọn. Hậu hiện dại

trên thề giới đi trờ thảnh một chu nghĩa, mộc trào lưu trợn v$n. Nhưng ó Việt Nam.
nếu chưa đủ bối cành và tiềm lực dè hĩnh thành một chú nghía hậu hiện đại hồn
chinh thi chi il đả có một cam quan hậu hiện đại. Ớ góc độ nghiên cữu. hậu hiện dại

là một hướng tiếp cận mời Chúng tòi nhân ra. ứng dựng lý thuyết hậu hiện dai này
có thê nung lại những thành qua khoa học khi soi chiếu vào sáng tac vãn học thời dôi
mới, dặc biệt lả sau nàm 1986 Vả chúng tôi đột niềm tin răng, chinh nhùng nghiên

cứu náy cũng lác dộng ngược trơ lại những người cám búl. họ sẽ bị thơi thúc dịi mói.
Họ có thê viỉt chụm đến kĩ thuật, bút pháp hậu hiỳn đại, nhưng lại chưa hề dục lý


thuyết hàu hiện dai. Nghiên cửu cua chúng tói chi ra trong sang tác cua họ có dấu ấn
hậu hiện đại. Tự diều đó sê thơi thúc họ tiếp tục dọc và viết nhiều hơn dể tạo nên

những thành quà hoàn chinh hon. đậm net hậu hiện đại hon. Quá trinh dôi mới cũng

dược hồn thiện tử dó.
3. Nghiên cứu cảm quan hậu hiện dai trong Sương Nguyệt Minh giúp chì ra

những dối mới. những chiểu sâu trong sàng tác cua ông. Sương Nguyệt Minh la một
nhả vản bước vào nghề muộn. Nim 1992, ơng mới có truyện ngân dầu tiên đáng ở
Tạp chi qn đội, khi dó ịng 34 tuổi. Tuy nhiên, vì õng rẩt tràn trơ với ngơi bút cua

chính mình nên thành q ơng gât hái được rât dáng mến mộ. Hành trình rư \'gưởi ừ

bền sơng Châu đen Dị htnmg, ông dđ the hiện sự “lột xác" rất thành cơng vời chính
minh và với thời đại. Neu như tập Người ừ bến sồng Châu ỏng the hiện rồ một ngịi

bút truyền thơng, một giọng văn đầy tha thiết, niu kéo những giá trị dụm chat thân
quê thi den với Dị hương, ỏng dã khiến nhĩmg người tửng dọc sáng tác của ỏng phải
tram tro vi một lói viẽl mạnh mõ, tão bao. Tập truyện ấy xưng đang được xẽp vào

hàng dộc. lạ của giai đoan vãn học dương đại. Trong bi ra mít Dị hương có rất
nhiều lời khen cua dồng nghiệp danh cho dứa con linh than nay cua ơng. I rong dó,

dâng chú ý là nhộn dinh cô dọng của nhà phê binh Vãn Giá chi với ba chừ: lloat


3
Phiêu - Thỏa. Và với tập truyện Người ở bin sổng Cháu vừa được nhận định là san
phẩm cùa hút pháp truyền thống như ơ trên. Tuy nhiên, ớ tập truyện đó. chúng lơi vẫn


nhận ra có những tiếu tự sụ lên ngịi, có nhừng do tài phi trung tám và dặc hiệt là lien
văn bán dày đặc ờ các truyện ngân cùa tùp truyện này. Tom lại. ca hai tác phàm đều
dcm về những thành lích nối bặt cho vãn nghiệp cua Sương Nguyệt Minh. Trong tập

;VgíTỚi ờ bển sũng Châu có "IỈUIÌ kháng ũn bằng ván ” dụt giái thường cuộc thi truyện

ngắn Vãn nghệ Quân đội năm 1996. Ngoài ra, cỏn phái kc den truyện ngắn "Người

ờ bền sông Châu ” được đạo diên tre (XX) - Đặng Thái Huyên dựng thành phun cách
mạng thuộc đe tài hậu chiền vói nhan de ".Vgư/ứ trớ về ”. Bộ phim đạt sâu giải thường

cua Bông sen vang. Phún xuất sac nhất thê loại Video. Nữ diẻn viên phu xuât sắc nhất.

Đạo diên xuất sắc nhỉìt. Quay phim xuất sác nhất. Nam & nừ diền viên chinh xuất sảc
nhầt. Kè ra như vậy dê thây dược, sự thành công cua bộ phini ngoài lài năng cúa dạo

diỉn thi cốt truyện cùng là yếu tố quan trọng, giống tinh thần cùa càu tục ngừ "Cù hột
mời gụi (lược hú

Táp Dị hương dạt giai thuưng cua Hội nha vãn Việt Nam vào năm

2010 VỚI sổ phiếu tuyệt dổi 9/9. Đứng trước những tảc phẩm day cách tân nghệ thuật
như vậy, thiết nghĩ cằn có một phương pháp mới đè cám nhàn dược tỗi da nhất nhũng

hiệu ứng thâm mỹ mà tác phâm đó mang lại. Vì vậy. dó là hai trường hợp má chúng
tôi cho la tiêu biêu đẽ chi ra trong đờ la san phàm cua cam quan hũu hiện đai.
Vì những lí do trên, chúng tơi chọn dề lài Cúm íỊUtin hậu hiện (lụi trong truy ện

ngần Sương Nguyệt Minh với mong muón khai thác tường tan những cách tán mả nhà

vãn Sương Nguyệt Minh đã tâm huyết tụo ra Qua lâng kinh hậu hiện dại. chúng lôi
vừa chi ra, vừa chứng minh nhìmg sáng tác của Sương Nguyệt Minh lã dộc, lạ và

xứng đáng được xếp vào hảng ngủ những nhà vân cỏ cơng thay địi diện mọo. vị thế
cua vân học nước nhà.
2.1.
ịch

sư nghiên cứu ván đề

2.1. Nhũng công trinh nghiên cứu lý thuyết hậu hiện dại

Nghiên cứu về lý thuyết hậu hiện đai từ the giới đen Việt Nam cỏ rất nhiều

công trinh khoa học cỏng phu và tâm huyết. Sau dãy. chúng tôi xin điếm qua một số

cõng trinh co vai trò định hương cho việc kháo sát vã nghiên cữu cua chúng tôi.


4
Hoàn cành hậu hiện đại, J.T. Lyotard, 1979, Ngân Xuyên dich, Nhà xuất bán

Trí thức. 2007: Đây lã cuốn “sách gối đầu giường” dành cho cảc nhã nghiên cửu vể
lý thuyết hậu hiện đại. đó là cịng trình thuộc chuycn ngành triết học. Tuy nhicn với
một nhá nghiên cứu về hậu hiện đui trong văn học thi khơng thề bó qua. Vi còng trinh

này SC cung cấp cho người nghiên cứu VC thơng tin cũa một bói cành rộng lớn. những
điều kiện liên quyết hình thành chu nghía hậu hiện đai.

Vãn học hậu hiện đại thề giới. Những vẩn dề lý thuyết cùa NXB Hội nhà văn.

Trung tàm vân hóa ngôn ngừ Đông Tây, 2003: Cuốn sách la quyên một trong tuyên

tập gồm hai quyển, trong dó là tập hợp các nghiên cửu chuyên sâu về chủ nghía hậu
hiện dại từ trong nước đèn thế giới, cỏ nhiẻu quan điềm khác nhau vế chu nghĩa hậu
hiện đụi. người thi cho ràng chú nghĩa hậu hiỳn đụi có mối quan hệ lịch đai vời chú
nghĩa hiện dại. một số khác lại khơng cho răng như vậy. Tuy nhiên, nhìn chung họ

đều thơng nhất ràng: Cổ nhừng điều kiện hình thành hậu hiện đại. một sỏ khâi niệm

và thuật ngữ. hanh trình từ hiỳn đai đen hụu hiện dai. hàu hiện dai ờ Nga. ớ Trung
Quốc, a Hoa kỳ. Tập hợp các bài viết đưa người đọc một cách nhỉn khảch quan, dẳy

dú về chu nghĩa hàu hiện dai.
Chu nghỉu hậu hiện dụi. Trần Quang Thái, Nhà xuất ban TP. HCM. 2006: Tác

giá cuốn sách từng quan tám đến chú nghĩa hàu hiện đai từ khi mới tốt nghiệp đai hợc
- năm 2000. Cuổn sáclì tập trung nghiên cứu về lịch sừ hĩnh thanh chu nghía hậu hiện

dại từ các phượng diện: từ điều kiện kinh té. xà hội, van hóa, chính trị, diều kiện khoa
học đen các tiền đề lý luận. Cuốn sách không phai là một nghiên cứu chuyên sâu về

chủ nghĩa hâu hiện đại trong vàn học. Đỗ là một cõng trinh triết học. Tuy nhiên, trong
hoản cảnh náy. cuốn sách giúp chung lôi hiểu đây đũ điêu kiện đe hĩnh thảnh một chủ

nghĩa trọn vẹn.

Ván học hâu luỹn dụi. Lê lluy BÍc, Nhâ xuất ban tồng hợp TP HC’M. 2019:
Tien thán cua cuốn sách lã Vàn hạc hậu hiên dại, ỉi thuyết và tiếp nhàn, năm 2012.

Đên nỉm 2019, nhân dip lái băn lần thứ tám cua cuốn sách, lác gia đâ đoi tên thành


Kứ/Í học háu hiên dại. Cơng trinh tập trung vào nhìmg thuật ngừ lien quan den hậu
hiện đai: Mở hóa. giai tịi. đa diêm nliin. đa vản băn. hồn đôn, tiêu tự sự,... Ilinh thức

cuốn sách dươc trinh bày mang dụm tinh thằn hặu hiện dại. với 23 chương, ben cạnh


5
côn lời tựa và lời kết. Từ chương 9 đến chương 23 tác gia tập trung phân tích biểu
hiện cùa timg bút pháp của chú nghía hậu hiện đại trong từng tác phàm cụ the Thòng

qua dỏ, tác giả vừa giới thuyết dược vẩn dẻ, vừa minh họa cách áp dụng.

Lý thuyết /lâu hiện lỉai. Phương Lựu, Nha xuất bàn Đụi hục Sư phạm, 2012: Ỏ
gỏc nhìn cùa người dùng hậu hiện dại lả một công cụ de soi chiếu vào một tác phấni.

Chúng tơi thấy, dãy là một cịng trinh Viet chi tiết vê lý thuyết hậu hiện đui. đồng thói
cuốn sách này đưa ra nhĩmg đường hướng cụ thê cho một người nghiên cứu có thê

hình dung rỏ các biêu hiên cụ thế cua chu nghĩa hậu lnẻn dụi trong một tac phàm vãn
học Từ việc tác phẩm the hiện một quan niệm hiện thực và con người theo líicu của

hậu hiện dụi đến việc su dụng một hệ thông thi pháp bằt dịnh va dột phá. Tiêp nồi
cuốn Hồn cành hậu hiện (tợì, Phương Lựu cùng dồng tinh về hoản cánh náy sinh

hậu hiện đại là sau thế chiến thư hai, thè giới không co an ninh: chiền tranh lạnh, dồi
kháng an ninh, bóng ma cũa vũ khi hạt nhãn, chiến tranh Triều Tiên, Việt Nam,...

Không khi hoai nghi bao trùm lèn thời dại. Xã hội buõc vào thời "hau cịng nghiệp"


nền văn minh máy tính, bùng nổ thông tin quãng cảo làm thể giới bé lại. gọi la "thôn

đia cầu". Cuộc sông con người tro nên ki hiệu hoa cùng máy móc. Tạo ra một sự
chuyến hướng từ hiện dại sang hậu hiện dại. Ong nhản mạnh, nếu chu nghĩa hiện dại

hiện thực chuộng trung tâm. dề cao quyên uy. châm xới cho chinh thề thi hậu hiện

dại da phá toan bộ chiểu sâu ấy. và quan trọng là khơng có ý dinh tái thiết mơ thức
chiều sâu ấy nữa. Cõng trinh này có giá trị định hướng rờ nét cho người nghiên cứu

về dấu ấn hậu hiện đại trong một tác giã hay tác phẩm bât kỳ.
ỉ.2. Nhưng còng trinh đả nghiên cứu ve dầu án hậu hiện dại trong ván

học Việt Nam

Trong hai thập kỹ trờ lại đây, có rất nhiêu cơng trinh nghiên cửu ve lý thuyết
hậu hiện đụi ở trong văn hục Việt Nam. Chúng tơi. xin diem qua một số cịng trinh
như sau:

Nhừng l ách lân nghệ t/iuụt trong tiêu thuyét Việt N'am đưtmg đưi, Mai Hái

Oanh. Nhã xuất bàn Hỏi nhả vãn, 2009: là một trong những khởi đầu cho nghiên cứu

dấu ấn hâu hiện dai trong văn học đương dai. cụ thê ơ mang tiêu thuyết. Tác gia gọi

tên nhùng cách tân từ tư duy mới VC thể loại tiều thuyết, quan niêm mới về con ngxrời


6


đền các phương thức thê hiện mới trong tiêu thuyết. Tác gia dà loại hinh được các
kiểu nhàn vệt như: nhân vật tự ý thức, nhàn vật dị biệt, nhàn vật tha hóa. Đe truyền
tài dược hiện thực be bộn, tác gia củng phát hiện ra các kiểu cốt truyện như cốt truyện

sự kiện, cổt truyện tâm lý và cốt truyện phi lý gàn với các kết cấu đa dụng như kết
cầu dồng hiện, kết cấu lãp ghcp. tiểu thuyết lồng tiểu thuyết. Mặc dù tác gia chưa gọi

nỏ la dầu ần hậu hiện đai nhưng soi chiếu vào lý thuyết hậu hiện đại thì nó chính là
dẩu ấn hậu hiện dại trong tiếu thuyct Viet Nam dương dai

Ván XUÔI Việt Nam sau 1975. Nguyên Thị Binh. Nhà xuất ban Đại học Sư

phạm. 2012: là cuốn sách tập trung làm nồi bột những đôi mõi tạo nên bước ngoặt

cho văn học Việt Nam tinh tư 1975, khi đát nước thống nhàt. hịa binh lặp lại. Cụ thê
lả. nhủ vân ln ý thức trên hành trinh đổi mói chinh minh vời nhùng tư duy mời mè

về con người và những cách lân rõ rệt trong hê thống thê loại. Du chuyên luận VỜI
dung lượng rất hạn che nhưng tác giả đà dành ra 22 trang dế nhảc tới thuật ngừ hậu
hiện đại trong vãn học giai doựn này, dặc biệt tập trung vào dấu ấn hậu hiện dụi trong

thể loại tiểu thuyết.

Bái viết Dấu án hợtt hiện đại trưng vãn học Việt Nam sau Ỉ9ỈỈ6 cùa Phùng Gia
Thể, 2008 nhấn mạnh: ta cứ gọi văn học sau 1986 lá văn học dối mói liệu đâ thoa

đáng chưa? Câu hoi cùa tảc gia làm người ta phai suy nghỉ, vi đòi mời lá bân chất cùa
mọi thời. Tác già ticp tục dàn dát, có nen gọi hiện tượng nào sau 1986 ấy lá "hậu hiện

dại" hay khơng? Chính õng khang định, trong vân học đương đại có mâm móng cùa

hậu hiện dại. Vi thử nhất, sự thay đổi trong mị hình đời sống xă hội quy dinh những

kiều cam nhận đạc thù cua con người vê đời sống. Nguyên nhân thứ hai, những ánh
hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp cua văn hóa nước ngoài, đặc biộl là thời đụi Internet.
Và nguyên nhân thử ba, sự trương nỡ cua nhiều yểu tó nghệ thuật truyen thống, của

các thê loựi truyền thống.
Bãi viết Khuynh hưởng hậu hiện đại trong văn xuôi Việt Nam sau Ị975 Phùng

(ìia Thề. 2016; Tác gia tiếp lục góp thêm tiếng nói về văn chương hàu hiỹn đai ở văn
học dương đại Việt Nam qua năm luận diêm dược bàn bạc: Thứ nhất, diều kiện hình
thành hàu hiện đại 0 Việt Nam; thu hai, khảng đinh hâu hiện đụi là một thái dô, vi

vậy không cẩn di qua hiện dại hay hoàn tất quá trinh hiện dụi mới cỏ hâu hiện đại:


7
thứ ha là cảm quan hậu hiện đai; thư tu nhác đến nhừng kĩ thuật viết cua văn chương

hậu hiện đại; và cuối cúng lả lời khăng đinh hậu hiện đụi ờ Việt Nam đang lả một
khuynh hướng, chưa phải một trào lưu.

Bài phong vấn Một cái nhìn về thực tiễn vởn chương hàu hiện đại Việt Nam
cùa Trần Thiện Khanh dối với nhá nghicn cứu Phùng Gia The. 2009: Phúng Gia The
mộc lan nừa nói về “tiền đồ” hậu hiện đại ỡ Việt Nam. “Nhìn từ hõm nay. tịi chu là
chủng ta cô một khuynh hướng ván chương hậu hiện ifại trang ván chương đương

đại. Dâu hiệu nôi bật cua nó là sự in đùm cua

am lỊUun hậu hiện đụi" trong sủng


tác cùa nhiều nghệ sĩ". Xoáy sâu vào vẩn dề câm quan hậu hiện đại, ỏng nhấn mạnh
"cam IỊUU/I htịu hiện đụi trung vãn chương không chi the hiện ư chu nhà vàn tái hiỳn

sự hỗn laụn cùa (tời sổng, mà 1/uan trọng hơn. chinh tà một nguyên tấc nhìn dời sồng
cua nhà văn: dời sóng nhu la một sự hùn dọn. không cùn tiêu chtiùn gĩú trị vu định
hưởng cổ ỳ nghía nàn Nhà ván xem han chất thể giới là hồn mang, anh ta chấp nhận
sự hôn độn như là một sư kiện... Những phát biêu này cùa ơng ràt có giá trĩ trong việc

đinh hướng chúng tôi di tim dâu ằn hậu hiện đại trong sáng tác cua một nhã vủn cụ

thê. Sơ dì chung tôi tin tường vào những phát biêu của Phùng Gia The, vì dây la một
người nghiên cửu say mè với lý thuyết hậu luện dại trong văn học Việt Nam.

Ván học Việt Nam đốt mứt - Từ những diêm nhìn tham chiếu, Phan Tuần Anh.

Nhà xuất ban Vfln hóa - Văn nghệ, 2019: tác gia nhấn mạnh cân học Việt Nam tử
1986 đen nay xáy ra cuộc chuyên đối hệ hình lần thứ ba, từ hiện đại bước sang hậu
hiện đọĩ. Đống thôi. Phan Tuân Anh cùng nhan mạnh sáng tác của các nhã văn ưẽ 8x.

9x trớ đi, yểu tố hậu hiện dại dă xuãt hiện hoan chinh hơn, khtSng chi trong tâm thửc

mả cà trong hình thức, khơng chi ở vãn xuôi mà ca ở thơ. không chi trong một trào
lưu, một khuynh hướng cụ the má trong nhiêu trào lưu, đa dang khuynh hướng.

Bài viết /ĩàn /hèm về "hâu hiện dai” ờ Việt Num. Nguyen Thanh. 2017; Tác

giã khăng dinh hâu hiện dai không phải là một thành tưu như có nhà nghiên cứu ớ ta
đề cao iná chi lã một đặc đièm cùa văn học phương Tây hiên đai. Đó lả một the giới
da cực. phi trung tảm. bế tie, mất phương hướng nên tất nhicn dãn den cái chết của


chú thê, cái chết cua hiện thực, cãi chẻt cua đụi tụ sự.... IX) vậy, hâu hiên đai hay đi


8
vào nhừng dị biệt với điên dại, hoang tương, vô thức, dục tính, đồng tinh, trầm cam,
tự hanh xác”. I lay "giai thiêng lả một khuvnh hướng cơ ban cua hậu luện đại”.

Tiếp nhận lý thuyết hậu hiện đại trên thẻ giới, ở Việt Nam nhiêu nhà nghicn

cứu trê đà bít đầu ứng dụng lý thuyết niìy vào soi chiếu các sáng lác đương đai. cụ

the là sáng tác sau 1986.
Luân văn Anh huớng cua chu nghĩa hậu hiện đai trong tiểu thuyêt ỉ/ù Anh
Thái của Hoàng Anh Tú, Đại học Đà Năng. 2011: Trong luận vãn người viết đã tập

trung chi ra ánh hương cua hậu hiện đại vào tiều thuyết cua Hồ Anh Thái trẽn ca
phương diện nội dung vã phương thức biêu hiện. Luận văn dã dõng góp cách ửng

dụng lý thuyết háu hiện dại dê đọc tiêu thuyết cua Ho Anh Thái, nhã vãn "mè chơi
cấu trúc” (chừ dùng cùa Nguyễn Đăng Điệp).

Luân văn .Những dừu hiệu cua chu nghĩa hậu hiện đợi trong vãn xuôi Việt Main
dưrmgdợi cùa Trương Thị Ngọc Hân, Đụi học Vinh, nđm 2006: Cơng trinh tập trung
kháo sát số dóng - một the hỳ tác giá thốt thai đè có cách viét dôi mới, bút phá.

Người nghiên cứu tim tỏi được dù cho đất nước ta chưa đạt tới mức hậu cơng nghiệp,
cùng chua có những đột phá trong san xt và nghiên cứu. Vi vậy bối canh xã hội

chưa phai là bầu sinh quyền hậu hiện dại dè cho nhà vãn dược sống và viết trong dó.

Cùng vi thế má hậu hiện đại ơ Việt Nam chưa thê trơ thảnh một khuynh hướng hay
một trào lưu. Nhưng người nghiên cứu dâ chi ra răng có những dấu hiệu hậu hiện dại.
Thè hiện qua cách xày dựng hiện thực, con người và phương thức bicu đạt cũa tác

phẩm. Công trinh này gợi mơ chúng tôi cỏ them cơ sơ nghiên cứu. Vì trường hợp
Sương Nguyệt Minh khơng thè nảm ngối háng ngũ nhưng cây bút luôn tran trơ làm

sao viết khảc giai đoạn trước, riêng Sương Nguyệt Minh ùng cố gáng de Viet khác
trước vả viết khác mình, tạo ra một sự vận động trong sáng tác cua õng.
Luận án Anh huimg cua chu nghĩa hàu hiện đựi đồi rái tiêu thuyết Tift Nam

từ Ị986 - 2Ớ/Ơ cua Nguyen Hồng Dùng. Dại hoe Sư phạm. Dai học Huế: Cõng trinh

tỹp trung giới thuyết VC thuãl ngừ chu nghĩa hậu hiện đại tư những điều kiỹn hình
thành đen các quan niệm khác nhau Trên cơ sơ đó tác giá luận án dã chửng minh rỏ

nhùng biêu hiện cua thu nghĩa hậu hiện đại trẽn phương diên quan niệm nghệ thuật,

tâm thức sáng tạo. the giới nhân vật và các phương thức biểu hiện Cõng trinh dà góp


9
tiếng nói chứng minh ràng văn học Việt Nam dâ cô dâu ẩn cua chú nghĩa hậu hiện

đại. đặc biệt là hệ thống tiêu thuyết được viết sau 1986.
Luận vãn Ciọng diệu giễu nhại trong tiêu íhuyẽt cùa Thuận cua Trần Thị

Thanh Thoa. Dụi học Su phạm Thảnh phổ Hồ Chi Minh. 2014: Tâc giã đả chi ra các
kiểu nhại và hiệu ừng thâm mỹ cùa thu pháp nhai cùa lý thuyết hậu hiện dại được the


hiện rỏ trong liêu thuyết cua Thuùn
Luận vãn Dầu ấn hậu hiện dại trong tiểu thuyềt và truyện ngấn cửa Nguyễn

Việt Há cũa Nguyễn Thi Hồng Minh, Đại học Sư phạm Thánh phố llỗ Chi Minh,

2017: Cơng trinh góp phân khái lược về lý thuyết hậu hiện đại và chi ra điểu kiện
hình thành hoãn canh hậu hiện dại ơ Việt Nam. dáu ấn cua chú nghĩa hậu hiện dại
trong vãn học Việt Nam Tử nen tâng đỏ, lác giâ chi ra dấu ấn hậu hiện đụi ở sảng tác

cua Nguyen Việt Hà tư nội dung đến phương thức the luýn.

Bãi phê bình Nhưng dầu hiệu cùa chù nghía hậu hiện đợi iỊiut sảng tác cua

Nguyên Huy Thiệp và Phạm Thi Hoài cua La Khãc Hòa (Lã Nguyên >. 2012 ghi nhận;
Nguyền Huy Thiệp và Phạm Thị Hoài là những nhả văn cua thời dại thông tin, thời

dại hội nhập và giao lưu quốc te. Không phu nhận những anh hương cua vãn học Âu
Mỹ đồi VÓI sáng tác cua họ. nhung trên het bút pháp cua họ đă nay sinh cam quan hậu

hiện đại.

Bái viết Quan niệm thực tại và con người trong vủn họe hậu hiện dại cùa Đào

Tuân Anh, 2012. Quan niệm vẽ thực tại hồn loan "vô phương cứu văn", một thực tại
ngụy tạo. Con người thi cò đon. xa lạ trong cãi hiện thực phi lý ấy.

Trên đây là nhừng cịng trình nghiên cứu vê lý thut hậu hiện đại trong bói

canh cùa xà hội Việt Nam và một số gọi ý ímg dụng lí thuyct nãy vảo cảc trưởng họp
cụ the dè có được góc nhìn mới trong hành trinh nghiên cứu khoa học. Những còng


trinh trên đà gợi cho chung tói nhiều ý tương, nhiêu đương hướng nghiên cứu. trong
dó có de tài mà chúng tơi dang thưc hiện.
2.3. Nhùng công trinh đả nghiên cứu về SirửBg Nguyệt Minh

Sưorng Nguyệt Minh là một nhà vãn quàn dội nhưng ngịi bủt cỏ phân đa dạng,

khơng vì phong cách quail nhãn má khơ khan, hay q nghiêm khác. VĨI nliừng trai
nghiệm suốt chiêu dãi chiến trưởng cùa đời linh và vởi tâm huyết, tình u dổi vói


10

nghề vàn. ơng dà góp vào kho tâng văn học nước nhà nhiều rác phàm đạt giá trị cao

ca vê nội dung và nghệ thuật. Tuy nhicn. các nghiên cứu về Sương Nguyệt Minh chưa

nhiều. Sau đây, chúng tôi xin diem qua những cơng trình khoa học chọn sáng tác của
õng lam đối tượng nghiên cửu.

Luận vãn thạc sĩ Thế gien nghệ thuật truyện ngân Strang NguyệtMinh cùa Trần
Thi Phương Loan. Trưởng Đụi học Khoa học xa hội vả Nhàn văn. 2010. IM đóng
góp một nghicn cứu chuyên sâu VC the giới nhân vật với đặc diem nhãn vật vả các

kiêu nhãn vậl cụ thế nhu; một phân Sương Nguyệt Minh vin giừ kiêu nhãn vật truyền

thống vả một phần khác là nhãn vật đối mới với nhiều biểu hiện, nhãn vật dị biệt,
nhân vật giá huyên thoại, gia lịch sư.

Luận văn Dặc điểm nghệ thuật trụyện ngẩn Strong Nguyệt Minh cùa Giang

Thi Ha. Trường Dại học Khoa học Xã hội va Nhàn vãn. 2011. Cũng có dong góp mới

mẽ về đặc tinh huống và kết cấu. nghệ thuột xây dựng nhãn vệt, ngôn ngừ vả giọng
điệu và dặc biệt trong truyện ngàn cùa Sương Nguyỹt Minh khơng thị khơng nhắc

đến yếu tố ki ao với nhân vật kì áo và không gian, thời gian cũng nhuốm máu săc ki

ao.
l.uận văn Sự vận (tộng trong truyện ngùn Sương Nguyệt Mình cua Trần Thị
Hồng Gấm. Đai hợc Thái Nguyên. Dai học Sư phạm. 2012. Dả có những phát hiện

ve mạch vận dộng trong chinh ngòi bút cua tác giã từ lối viết thiên VC trử tinh - lãng
mạn sang lối viết huyền áo. dãy chắt phi lí.
Luận vãn Diễn ngơn nữ quyền trong vân xuôi Sương Nguyệt Minh cua Nguyen
Thị Ngọc Giàu, Trường Dại học Sư phạm Thánh phổ llồ Chi Minh. 2016. Dà làm

sáng tò quan niệm chưa thực sụ khúch quan, đỏ là chi có sủng tác cua nhá vân nử mới
có yếu tổ nừ quyên. Và lần lượt chi ra nhừng dắu án cua nừ quyền trong sáng tác của

nhã vân nam - Sương Nguyệt Minh tu nội dung thè hiện đên phương thức tự sự.
Luân vãn Nghệ thuật tổ chúc tự sự trong truyện ngần Sương Nguyệt Minh cũa

Đậng Viột Hung. Trường Dụi học khoa học. Dại học Thái Nguyên. 2019. 'rập trung
nghiên cữu nghệ thuật tự sự bao gồm: xây dựng tinh huống, tổ chức kết cấu. bút pháp

ki ao, điểm nhin trần thuật, ngôn ngử trong truyện ngán Sương Nguyệt Minh, khảo
sát ỡ sáu tập truyện cùa tác già.


II

Đó là những cơng trình lấy Sương Nguyệt Minh làm dơi tượng nghiên cứu.

Chúng tịi chua thấy cỏ cơng trình khoa học nào ửng dụng lý thuyết hậu hiện đại vào
nghicn cứu truyện ngắn cua Sương Nguyệt Minh. Vì vậy chúng tỏi chọn đe tài "Cant

quan hậu hiện đui trong truyỷn ngán Sương Nguyệt Minh
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cún

Chúng tịi mong mn đưa ra một cái nhìn bao quát về cuộc đời, sự nghiệp và
phong cách cùa nhà vãn Sương Nguyệt Minh trong bối cánh lịch sừ - xã hội cúa Việt
Nam ma nhả vãn đà sống và đâ viết.
Và chúng tòi tập trung nghiên cứu chi ra những biêu hiện cụ thè cùa cam quan

hậu hiện dại trong truyện ngăn cua nhà văn uèn cơ sơ khao sát ve con ngươi va thê

giới trong hai tập truyện: Ngưtìri à hển sõng Châu và Dị hương
4. Dơi tượng và phạm vi nghiên cứu
Dổi tượng là truyộn ngàn cua Sương Nguyệt Minh từ sụ SOI chiếu của lý thuyết

hậu hiện dại (cụ thê là cam quan hậu hiện dụi tư nội dung dên hiệu qua nghệ thuạt).

Phụrn vi nghiên cứu, chúng tôi tập trung kháo sát hai tập truyện ngăn Người

ơ bền Sông Châu (2001) và Di hương (2009).
5. Phương pháp nghiên círu
5.1. Phương pháp loại hình
Sừ dụng phương pháp nay chúng tòi phân loại, săp xếp các truyện ngán trong

hai tập truyện Người ớ ben sông Chân và l)Ị hương vào các nhóm khác nhau đê
phục vụ ý đồ nghiên cứu.

5.2. Phương pháp phản tích, tổng hợp
Phương pháp náy giúp phàn tích vấn đề. các chi tiết nghệ thuật, tử đó khái quât

nên dấu ân cua chủ nghĩa hậu hiện dại trong truyện ngan Sương Nguyệt Minh.
5.3. Phương pháp tiếu sư

Phương phãp này giúp chủng tỏi vận dụng những hicu bict VC tiêu sử nhà vãn.
về thời đụi đô giai mà một sổ ki hiỹu, biêu tượng trong tác phàm.
5.4. Phưtmg pháp lịch sỡ
Phương pháp này đặt các tac phàm cùa Sương Nguyệt Minh vào bối canh lịch
sử của vãn học hậu hiện đại ở Việt Nam để có cái nhin thầu đáo. tim ra nhừng tác


12

động cua xã hội đẻn nội dung và tư tương cua tác phàm
5.5. Phương pháp đối chiểu, 5Ơ sánh

Phương pháp này làm nôi bật đau án hậu hiện dại trong sáng tác cua Sương

Nguyệt Minh với cúc tác gia khác de nhin Ihẩy được bều sinh quyển ma tác phằm
dang dược nghiên cứu tồn tại ớ trong dó.

Ngoải ra. trong quả trinh nghiên cứu. chúng tơi cịn sư đụng một số thao tác
như khảo sát. thòng kc đe phục vụ cho việc chửng minh.

6. Đóng góp cua dề* tài
Ve ỷ nghĩa khoa học. đề tài cùa chủng tôi giúp vẩn đe càm quan hậu hiện dụi

dược hiêu sâu sãc và toàn diện hon. Đổng thời, sáng tác cua Sương Nguyệt Minh


củng dược nhìn nhộn khách quan him Trên cơ sỡ dó. để tài góp phần kháng định vai

tro cua nhả vãn trên con duờng each tân nghe thuụt cua văn học nước nlià.
về ý nghĩa thực tiền, luận văn là tài liệu tin cậy cho người nghiên cửu VC nhả
vãn Suong Nguyệt Minh sau này.
7. Cấu trúc luận vãn
Tương ứng với nhiệm vụ vá mục đích dã đãt ra. ngồi phan mơ đầu, kết luận,

phụ lục. tài liệu tham kháo, luận vản được cầu trúc gồm có ba chương:
Chương I: Khái lưực VC cam quan hậu hiện dại và truyện ngán cua Sương
Nguyệt Minh

Chương nảy trinh bày nhừng nét cơ bán nhất về chu nghĩa hậu hiện đại Phân

biệt chu nghĩa hậu hiện đại và cam quan hậu hiện dại Bước đàu xác đinh những dấu
ân của cảm quan hậu hiên dại trong sáng tác cua Sương Nguyệt Minh.
Chương 2: Cám quan hậu hiện đại trong truyện ngán cúa Sương Nguyệt .Minh

nhìn từ nội dung tự sự

Chương 2 phàn lích, chứng minh biểu hiện cua câm quan hụu hiện đai trong

truyện ngăn Sương Nguyệt Minh. Chủng tôi tạp trung vảo hai phương diện: Phân ánh
hiện thực vã phac hụa chân dung con người.
Chương 3: Cảm quan hậu hiện dại trong truyện ngan cũa Sương Nguyệt Minh

nhìn tứ phương thức tự sụ



13

Chương 3 hướng đến nhận diện cam quan hậu hiện đại dược làm nối bật bìng

nhùng phương thức tự sụ khác nhau, tù cốt truyện, nhàn vật. bối canh đen cách sử
dụng liên văn ban.


14

Chương 1
KHÁI LƯỢC VÈ CÁM QUAN HẬU HIỆN DẠI
VẢ TRUYỆN NGẤN CỦA SƯƠNG NGUYỆT MINH
1.1. ('ám quan hậu hiện đại
1.1.1. Cám quan hậu hiện đại trong vân học
Ị. /. 1. ĩ. Diều kiện ra đài cua chu nghĩa hậit hiện đại

Chủ nghĩa hậu hiộn đai (Postmodernism) lả một trào lưu vàn hóa rộng lớn, ra
đời khoảng những nãm 70 của the kỷ XX. bao gồm nhiều lình vực triết học, vãn hỏa.

giáo dục, khoa học, chinh trị, x3 hội, nghệ thuật... Nố xuất phát từ nước Pháp, sau đờ

lan sang cảc nước như Italia. Đức. Tây Ban Nha. Dan Mạch, Thụy Sỉ. Ha Lan. Anh.
Nga. Mỹ, Canada, Nhật Ban, Hàn Quốc, Trung Quốc vả trong luận ván này chúng tịi
góp Heng nói. góp dẫn chúng ring nó đà có ớ Việt Nam. dũ chưa đây đu mộc chú

nghía trọn vẹn tao thảnh một trảo lưu hoàn chinh nhưng lã lối tư duy tĩong xã hội hậu

hiện đui vã thanh qua mang nhừng dau Ún cùa chú nghĩa hậu hiện đại, hay nói cách
khâc là câm quan hậu hiện dại.

Sau đay chung tơi diêm qua nhửng điều kiện hình thành chu nghĩa hậu hiện

đại. Trước het là diều kiộn kinh (ế. xà hội. văn hỏa. chinh trị Chien tranh the giới thứ

hai kết thúc, kinh tế dược khôi phục vá dạt múc tăng trương dáng kè. nụnh mẽ. Sự
tăng trưởng ấy đà làm xuất hiện lối tiêu dùng dại chúng, cảc trung tâm mua sám khống

lổ. các tòa nhà chục trời, các dụi lộ thênh thang.... tát ca góp phằn thay đổi sinh hoạt

xâ hội. Song song dó là sự ra đời cứa phương tiện truyền thông công nghệ cao như
máy tinh, truyền hình, phim ãnh. tri thức mới. Keo theo dó là sư ra địi cua nhạc rock

and roll, nhạc pop. trào lưu hippies. Đang ở ngưỡng phát ưicn đinh diểm như vậy, hẳt
ngờ những uàni 70 mức độ tâng trướng châm lạt. lụm phát cao. có dấu luệu cua khung
hồng kinh tế. Con người dang hình thành lồi sống dư giã, đây đu vật chắt, vời thần

thái lạc quan, tự tin. Sự suy thoai kia đẫ khiên con người đanh mất niem tin. lo âu, sợ
hâi, thái độ bi quan, dơ vft bao trùm lèn lồn xã hội. Cùng từ đó tạo nen cách nhìn
nhận mới vè cuộc sóng, xâ hội, con người. Đó chính là bồi canh la dời cua chu nghĩa

hậu hiện dại.


15
Bèn cạnh dó lá điều kiện khoa học Mang khoa học giai đoạn náy có nhiều
phát minh mới. Cảc lý thuyết mới náy đà tác động một cách gián tiếp đến sự hình
thảnh và phát tri en cùa chu nghỉa hậu hiện dại. Cháng han như lý thuyết hòn độn

(1960) cua Edward Lorentz, lý thuyết nay cho ràng trong sự vàn hãnh cua hệ động
học những khác biệt không dâng ke ở trạng thái ban dầu có the dần tới những khác


biệt 10 lớn về sau. Dối với chu nghĩa hậu hiện đại. lý thuyết náy đâ đưa yếu tố bầl
định vào sự vận hành của the giới vật chẩt. là một trong những cơ sờ chống lại các
phán quyết được xem như la chân lỹ kiên cố, bãi biến cua khoa học hiện đụi. Hay là
lỷ thuyết điều khiên học (1946) của Norbert Wiener Điêu khiến học nghiên cứu cơ

chế vận hanh, xu lý thông tin cua bộ não người, động vật. máy móc. các tơ chức và

mơ hĩnh chúng dưới dụng ký hiệu toản học. Từ dỏ thiết kế ra mảy tính mơ phong cơ
chề vận hành, xư lý thơng tin cua não bộ. dó la thảnh tựu lởn lao về mặt ưng dụng
cùa diếu khiên học Chiếc máy tính ra đời khiển cho câch câm nhận cũa con người vê

the giới hiện thực bịn ngồi, ranh giới giữa thực và ao tro nén mập mờ. việc đâm

minh trên không gian điêu khiên dă tạo nên hiện tượng câm nhận thực tẻ ào Nhin
chung việc sử dụng thánh tựu cua diều khiên hoe dã tác dộng trực tiep den sự hình

thành cua vãn hỏa hậu hiện dại.

Ngồi ra. có thè ké tói nhửng tiền dè lý luận cua chu nghĩa cẩu trúc, trict học
Marx, Phàn tâm học Freud và triết học ngôn ngử Wittgenstein.

Dựa trẽn tất cà các cân cứ từ thưc tiễn den lý luận, cảc nhà tư tương J. Lyotard,

J. Derrida. M.Foucault lã những người trực tiếp sáng lập nên chu nghía hậu hiện đại.
J. Lyotard đà hoài nghi một vài nguyên lý cơ ban của chu nghĩa Marx. Õng cho ring
chù nghía Marx vốn lá một tự sự đặc thù vẻ lịch sư nhàn loại, tự phong cho minh tính

dúng dan tuyệt đối. Cịn õng. õng cồ xúy cho các tiêu tự sự. Lyotard xem các tiêu tự


sự nhu một phương pháp sáng lao trong việc phó biến In thức. () mội phương diện
khác. J.Derrida dưa ra each hiểu mơi về ngơn ngữ. Ơng cho ràng ỷ nghía ngơn ngữ

khơng có tinh bat biến, cồ định như quan diêm cua giãi cấu trúc, chúng luôn (rong

tiến trinh biến đổi, trượt nghía. Trẽn cơ sớ đó. LDcrrida đà tiến den lý thuyết giải cấu
true. Vậy lá tữ điếm xuãt phát khác nhau nhưng ca .1. Derrida vã J. Lyotard đêu gặp
nhau trong tinh thần phản kháng ảnh hường bao trùm của ý chi quyền lực, khai mờ


16

lối đi mới cho sự sáng tạo. Người thứ ba chính lá M. Foucault. Ơng là một trong nhiều
nhà hậu cấu trúc, bên cạnh J. Derrida. T. Eaglcton.... Họ phê phân chu nghía cắu trúc
với những nhìn nhãn mang tính hình thức, bất biến và siéu hình về ngơn ngừ.

Búng nhùng đặt nên móng như vậy chủ nghĩa hậu hiện đụi đà ra đời.

II 1.2. Biêu hiện nia câm quan hậu hiện đại trong vàn học
Chú nghĩa hậu Inện đụi khơng the gợi tít la hậu biện đại cho ngủn gọn được.
Đỏ lả hai pham trù hoàn toàn khác nhau. Phương Lựu đã tửng phân biệt hai thuật ngữ

này như sau; "Hậu hiện đụi lả một khải niỹm lịch sứ xii hội. cở ý kiên cho đo lã xù

hôi hâu cịng nghiệp hoặc xã hội thơng tin xuất hiện sau thể chiến thử II. cị người
cho dó lù mội giai duụn mới cua chu nghĩa lư hun phái trii-n" (Phuong Lựu. 2012).
Thời kì hâu hiện đại sê có những dặc tnmg riêng tạo thánh tính hâu hiện đại. Vã theo
Phương Lựu nhũng dặc trưng ây kết linh lạo thành mộc trao lưu vãn hoa. ẩy la chú
nghĩa hậu hiện đại. Cà hậu hiện đụi. tinh hậu hiện đọi, chù nghĩa hậu hiện đại là “đỏng


dặi" nhưng khơng dóng thời xuất hiện, nó so k* nhau và cai này là điều kiện cùa cái
kia. "('hi khỉ nàn xã hội hậu hiện dại dã hình thành lưtmg dồi hồn chinh, thi đặc

trung cua nó mời bộc lộ rõ nét và tinh hịiu hiện đợi mời dược khái IỊUÚI toàn diện. Kà
với tư cách ỉà kểt linh cua nõ ưên bình diện vân hóa. chu nghĩa hậu hiện dại mới dần
dần hình thành ca một trào lưu mụnh mê"(Nguyền VJn Long. 2012).

Cam quan hậu hiện dại là một trong các thuật ngử cũa chu nghĩa hậu hiện đại.
Cam quan hàu hiện đại (tiêng anh: postmodern sensibility; tiếng Pháp sensibiliré
postmoderne) "lù một kiêu cam nhận the giới đặc biệt. là sự phan ánh him thúc

(mentality) thời dại hậu hiện dại" (Dào 1'uấn Anh, 2003). Phùng Gia Thẻ, nha nghiên

cứu người Việt cùng cho ràng: nôi bột nhầt của “cái hậu hiện đại" là cam quan hậu
hiện dai. Vì theo ơng, một xà hội lịch sử cu thê tàt you sồ nay sinh nhừng kiêu tàm

trạng tương ưng. Chung tòi cho rủng IỬI nhãn định đỏ la hợp li. ó mộc giai đoụn xâ
hội sau khi trãi qua một biến cồ lớn. một sự thay dồi vượt bãc thi tư duy con người SC
thay đôi rơ rột sau đó. Châng han. hiên tại chung ta đang cung "vào sinh ra tử" VỚI

dại dịch Covid 19 đà kéo dâi gẩn 2 nãm. Mọi trật tự thế giới phãi thay dối, mọi lình
vực phai lim cavil lãm khác đi đê được lốn tại. Trẽn trang htips;/Avuu.g_oethe.de/ tờ

bài viết “hỉhừng suy tư sau này ’ Suy tư thời hàu Corona

Bãi bão tồng hợp những


17
nhận định cùa nhiều tên tuồi ớ các lỉnh vục khác nhau nhận đinh về thời dại sau thời

Coruna. Gcorgi Gospodinov lá một nhà vãn Bulgaria đà nhặn định: "Các nghi thức

cùa sự cận kề giữa chúng ta sẻ thay đồi ra sao? Chúng la sè đụng chạm nhau, ôm
nhau, xích lai gân nhau lãn nừu ra sao? Một chựng điỉờng dài đợi chủng la. tùng
phân một. giữa các cơ thè của chinh chúng ta". Ó một tờ báo khác

Thể giới hậư

Covúl -1*? sè thay đôi như thể nào? " từ nguồn htlps;//lhnruoinit.nvhmhlicnlcA n/. Bài

viết đưa ra những định hĩnh tương lai, cụ thè như thị tnrờng lao dộng the giới sí biến
động đáng kề. chi tính nẻng thi troờng Mỹ sẻ có khống hon 7.4 triệu người trong
ngành giải trí vã khách sạn thất nghiệp: Nhừng quy tảc xà hội mới hình thành trong

dạt djeh COVID-19 như; khơng bắt tay. khơng ỏni hơn. khơng khạc nhơ noi cịng
cộng, đeo khẩu trang, án uống chín . sè giúp giảm việc lày lan dịch bẻnh, giám gánh

nặng cho các bệnh viện, và vi the. giam các chi phi châm sóc sửc khoe trong xã hột.
Gia tàng hoạt động trực tuyển, lànt việc tại nhà. Trước đây. ngưửt ta thường phai ra

khoi nhà de di làm, đi học. thăm viếng, hay di xem phim, giãi ưi; COVID-19 búng
phát, điều này đà đua phụ huynh vồ giáo viên váo một ky nguyên giáo dục hốn tồn
mời. Giới chun gia cho lãng, dịch COVJD-19 không phai là nguyên nhân dần den

những thay dôi này. má lả tâc nhân dày nhanh quá trinh dó,... Như vây đố. cam quan
hậu hiện dại cùng lương tự, dù khơng muốn nó cOng hình thánh, bám re vá lớn dần
nếu như xă hội dỏ vượt qua một biển động lán. Việt Nam là một quốc gia dang phát

triẻn, hội nhập mạnh mộ. chúng tội địng ý rắt khó đề thấy nhừng tiêu chí dãy đù cùa
chù nghía hậu hiện đại nhimg hon ba thập kỹ qua những biến đổi to lớn đà đưa con


người Việt Nam đến rất gần tàm thức hậu hiện đai. tạo nên cam quan hàu hiện đại.

Phúng Gia The một lần nửa cất còng định nghía câm quan hậu hiện đại "đỏ ỉà một
kiểu cám nhận dời sống đặt' thù thè hiện trang thái tinh thần cùa thời đại: nhận thấy

sụ đổ vữ cùa nhùng trột tư (tời song, linh ãp đủi cũa cái chinh thong, cua các phái
ngàn lởn. sự (tào lòn trong các thang hàng giả trị (tời sống, sự mất niềm tin. bơ vơ.
lịic loài, vong thân, tâm trụng ho nghi ton tợi và tinh trụng bất an cua con người...

Dấy ỉà tinh thằn chung nAar" (Phùng Gia Thế. 2008).
Qua hai trích dân về dinh nghĩa cam quan hậu hiện ÚJ1 cua nhã nghiên cứu
ngxrỡi Nga với phan dịch của Dào Tuấn Ảnh và nhã nghiên ciru người Viet Phúng


18
Gia Thế. Chúng tòi thầy cà hai cách định nghĩa này đều có diêm chung, cảm quan

hậu hiện đại lá một kiêu cam nhận thế giới theo tinh thần cua thời đụi. Thin đại chi
phối dền sự cam nhận và tư duy cua nhả văn, từ dó họ cũng hị thôi thúc di tim một kĩ

thuật viết inởi. Tác phàm ra đửi thòng qua cám nhận vả quan sát thề giới trong xâ hội

hậu hiện dại. tất nhiên có những hơi thớ mới mè. lạ lầm, thu hút người dọc dương dại.
Viết về những đặc điẽm . tiêu chi cua một lác phâm vân học in đùm dầu án cua
chủ nghía hậu hiện đại có nhà nghiên cứu Barry Lewis. Những năm 90 cùa the kỹ

XX, ỏng đâ viết "Chù nghĩa hậu hiện đụi vá văn chương" (Hoàng Ngọc Tuấn d|ch).

Trong công trinh của minh. Barry Lewis đã liệt kẽ tên tuồi cua một loạt cày bút dóng

vai trị xây dựng nén một chu nghĩa hậu hiện đại. Các nhà vãn hậu lũện dại có mặt ờ
kháp nơi trên thể giới: Nước Đức có Gunter Grass vã Peter llandke; nước Pháp cỏ
Georges Perec và Monique Wittig; Italy có Umberto teo vã Halo Calvino. nuơc Anh

có Angela Carter và Salman Rushdie,... Và nướe Mỹ lá nơi sinh ra nhiều nhà văn hậu
hiện đại nhát trên the giời cho den thời diêm lúc bấy giơ. Có den hai mưoi cai tên nhà

văn nước Mỹ dược kể ra Chính điểu này đả khiến Malcolm Bradbury nhận định một

each phiên diên: “Khi cái chù nghỉu hụu hiên đụi XIIÙÍ hièn mọt người đêu nghĩ nó
thuộc về nttảc A/f”(Dao Tuần Ánh, 2003). số đơng nhà vân la như vậy, họ không

giồng nhau ơ cách viết, nhưng tác phẩm cua họ gàp nhau ữ các tiêu chi nhẩt đinh đẻ

tạo nên một hẹ thống dộc trưng cua một tác phẩm hậu hiện dại. Raymond Ecderman
dâ đúc rút ra những dặc trưng sau mà một tác phàm hậu hiện dại thường có: sự phá

vỡ trật tự thời gian; sự ri mỏn cua cam thức thời gian; sử dụng lỗi nhụi vàn; việc trài
chừ trên bề mạt như nhừng ki hiệu vật chẩt manh mún; sự liên két long leo giũra các

ý tướng; tinh cách đa nghi hoang tương; nhùng cặp vòng lương lác; thiều phàn biệt
cap độ lý luận trong hành ngơn. Có rất nhiêu người đổng ý với nhừng đầc trưng ncu
trên, John w. Aldridge cùng dồng tinh vâ cho rủng: Trong vân chương hư cầu cúa

những nhà vãn hậu hiện dại. hầu như moi sự việc vã con người dươc hiện lèn trong
sự bóp meo, làm sai lệch tận gốc rồ.

Góp phần nêu bật đặc tnmg của chu nghía hâu hiện dại trong văn học. Lê Huy

Bảc


nhá nghiên cứu nguói Việt cũng dóng gop quan điềm vê một lac phàm hậu hiện

dại MỘI tác phàm hậu hiện dai thường găn với các dạc điểm sau: da trị. huyên ão. lắp


19

ghép, manh vờ, cực hạn, độ câng; hạn chế tối đa vai trị cùa người kè chuyện, khơng
quan tàm đen cốt truyện. Ĩng cịn nhan mụnh chú nghía hậu hiộn đại là 5ự tiếp nối
cua khuynh hướng hiện đại, gẩn với sự bùng nồ của cuộc cách mạng cóng nghệ thòng

(in, thời đại kĩ trị.
Sau khi di qua quan niệm cũa hai nhả nghiên cứu trong vả ngoái nước VC dặc

trung cua ntộl tác phấtn hậu hièn đại chúng côi tự đúc rút ra một (ác phàm liậu hiện

dại phái mang du dăc diem: phi đại tự sự. phi trung tàm và liên văn bản. thè hiện ờ cà
hai phương diện nội dung vá hình thúc.
1.1.2. Vấn dề cãm quan hậu hiện dại trong vân xuôi hiện dại Việt Nam

Ị.i.2.1. Cun dường chu nghĩa hậu hiện dại du nhập xài/ Việt Nam
Đà cổ lắt nhiều tranh cài trước thuật ngừ hụu hiện đụi ở Việt Nam Rất nhiều

ngươi chu lảng la dã ngộ nhận hoặc lã ta khống có đất dụng cho cai tên gọi la hậu

hiện đụi. vi minh chưa cố xà hội hậu công nghiộp nên không the chạm đến thời hậu
hiện dại. Ngược lại. lai có rắt nhiều nhá nghiên cứu dang cố gàng di tim vã chứng

minh có những dầu ẩn hậu hiện đại đậm nét vả là yếu lô nội sinh cùa xă hội Việt Nam.


Trong bai viêt “Vãn ch trưng hụu hiện dụt Việt Num ", Lé Huy Bác dã chu dộng
dặt vàn dể qua một luận diềm: “Vậy. chu nghĩa hậu hiện dại trong vãn chương Việt
bất dầu lừ bao giữ, UI la người liên phong?

Vá bảng kháo sát cua mình, ơng cho

răng Nguyen Khai chinh là người ticn phong cho vãn xuôi hậu hiện dại ơ nước ta.

Còn tiên phong cho thơ mang cam quan hậu hiện đại phai kề đền Lẽ Dạt, Itồng Câm
Và ơng nhàn mạnh “dâ đen lúc cần khẳng định nền văn chương hựu hiện đại nếu

không, chúng ta chi “vẫn là ta” thịi“ (l.ẻ lluy Bắc, 2019).

Góp thèm tiếng nói khủng dịnh, nhá nghiên cứu Búi Thanh Truyen ớ trong bải
viết “Dộng hình mứt cùa vân xi chiên tranh qua những phác thâu rời" chi ra ràng
có một “cam quan mới trong .tinh quyến mới '' (Bui Thanh Truyèn. 2020). “Sinh
quycn mới" ờ dãy dược hiểu là mót bầu khơng gian mới. một lãn giỏ mới thơi vào xà

hội đương thời. Các nhã vùn không phái cố gùng di lim nhừng đề lai inới. chua ai

khai phá. Ho vần viết lai những câu chuyện trước kia. những chun dà timg nơi bảng
một góc nhìn mới. Giơng nhu cách vi von vần trẽn thửa ruộng áy nhung bảng kỹ thuật
canh tác khác. Vi vây. mang chiến tranh vần lã “một sicu đề lài”. Dồng thời bác bõ