BỌ GIÁO DỤC VÀ DÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM THÀNH PHĨ HƠ CHÍ MINH

Nguyễn Minh Hiếu

KỸ THUẬT DỊNG Ý THÚC
TRONG IÌÀ DALLOWAY (VIRGINIA WOOLF)
VÀ NỊI BN CHI ÉN TRANH (BẢO NINH)

Chuyên ngành : Lý luận văn học
Mã số

: 8220120

LUẬN VÀN THẠC sỉ NGƠN NGŨ,
VÀN HỌC VÀ VÀN HỐ VIỆT NAM

NGƯỜI HƯỚNG DẢN KHOA HỌC:
TS. PHẠM NGỌC LAN

Thành phố Hồ Chí Minh - 2022
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cửu cùa riêng tơi. Các kết quà
trong luận vãn đều có cơ sở khoa học, dam bào tính trung thực và dộ chính xác cao.


Các trích dẫn đều có xuất xứ rõ ràng.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về cơng trình nghiên cứu khoa học cùa
mình.
TP. HỔ Chí Minh, tháng ()4 năm 2022

Nguyen Minh Hiếu


LỊI CÁM ƠN
Đề hồn thành luận vãn này, tơi xin chân thành câm ơn Ban giám hiệu, Phòng
Sau Đại học và các thầy cô khoa Ngữ vãn trường Đại học Sư phạm TPiiCM dã tạo
diều kiện thuận lợi. giúp dờ và giáng dạy nhiệt tình cho tơi trong suốt thời gian tôi
học tập và nghiên cứu tại trường.
Từ tận đáy lịng, tơi gứi lời biết ơn sâu sác nhất đến TS. Phạm Ngọc Lan giáng viên hướng dần tôi thực hiện luận vàn này. Cô không chi lã người truyền dạy
kiến thức, khơi dậy cám hứng niềm dam mê nghicn cứu khoa học trong tơi, giúp tơi
hồn thành luận vãn xuất sắc mà cịn dạy tơi biết khẳng định bàn thân minh trên con
dường tri thức cùng như trong sự nghiệp giăng dạy.
Tôi xin cảm ơn BGH trường TIIPT Nguyền lỉừu cầu, BGH trường THPT
Vĩnh Lộc B, cùng các anh chị em đổng nghiệp đà tạo điều kiện hồ trợ giúp dở tơi
trong suốt q trình học tập.
Tơi biết ơn sự dộng viên cùa Mẹ, cùa anh chị cm trong gia đinh và lời khích
lệ cũa bạn bè đê tơi co gang hồn thiện minh hơn mồi ngày.
Tơi xin chân thành câm ơn.

Thành phố IIỒ Chi Minh, tháng 04. năm 2022

Nguyền Minh Hiếu


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam doan
Lởi cam ơn
Mục lục



5

MỞ ĐÀU
1. Lý do chọn đề tài
Kỹ thuật dòng ý thức là một thù pháp nghệ thuật dộc dáo cùa văn xuôi hiện
dại. Tác phầm cùa những nhà văn Anh như James Joyce. Virginia Woolf. D. II.
Lawrence. Dorothy Richardson và nhà văn Mỹ William Faulkner được xem như
nhừng hình mầu của kỳ thuật dòng ý thức thời kỳ đầu the ký XX. Ờ Việt Nam, một
sỗ sáng tác cùa Nguyền Minh Châu. Bão Ninh...cùng có xu hướng tiếp thu vã đà thè
nghiệm kỳ thuật này. Tuy nhiên, việc nghiên cứu kỳ thuật dòng ý thức vần còn khá
mới mẻ ờ Việt Nam. Hiện nay vần chưa có cơng trình chun sâu nào trình bày thấu
dáo cặn kẽ về vần dề này. dù dã có một sổ nhà nghiên cứu và cơng trình bước đầu
tìm hiểu về kỳ thuật dịng ý thức.
Virginia Woolf và Bao Ninh là nhừng nhà văn đà khai thác kỳ thuật dòng ý
thức trong các sáng lác tiêu biểu cùa mình. Virginia Woolf là nừ liêu thuyết gia người
Anh, đong thời là một tiểu luận gia và nhã phê binh vãn học. Được đánh giá lã một
trong các tác gia vì đại nhất cùa thế kỳ XX, tác phàm của bà đà vượt biên giới văn
học Anh và den với nhiều nen vãn học khác trên thề giới. Không chi dược biết đến
nhu là một nhà văn cổ vù phong trào nữ quyền, Virginia Woolf còn tiếp nối James
Joyce kill the nghiệm thành cơng kỳ thuật dịng ý thức trong tác phàm Bà Dalloway.
Khác VỚI nừ ván sĩ người Anh. kỳ thuật dòng ý thức trong tiêu thuyết Noi buồn
clìien tranh là sự ke thừa và vận dụng bước đàu cua nhà vãn Báo Ninh trong quá
trình đối mới kỳ thuật lieu thuyết. Việc so sánh kỳ thuật dòng ý thức trong hai sáng
tác của Virginia Woolf và Bào Ninh sẽ góp phần định hình dầy du hơn về kỹ thuật
này dồng thời chi ra được phong cách sáng tạo độc đáo cua mồi lác gia đặt trong hai
bối cánh vẫn học. hai cám hứng sáng tác khác nhau.
Hướng nghiên cứu tự sự học tuy không mới nhtmg vẫn còn nhiều đối tượng
nghiên cứu cằn đào sâu, đặc biệt là trong bối cánh phê bình lý luận đương đại ờ Việt
Nam. Mặt khác, tự sự học tô ra đác dụng trong việc đánh giá, lý giải các hiện tượng

trong hai liêu thuyết cùa Virginia Woolf và Báo Ninh. Vì vậy. đây sẻ là một hướng


6

tiếp cận phù hợp đê chúng tôi tiến hành nghiên cứu.
Tiêu thuyết cúa Virginia Woolf và Bao Ninh hiện đưực giáng dạy ớ bậc đại
học và sau đại học. Đẽ tài luận văn là một đóng góp thiết thực cho việc dạy và học;
đồng thời cung cấp thêm tư liệu lý luận thiết thực cho việc nghiên cứu kỹ thuật dòng
ý thức ờ Việt Nam.
2. Lịch sử vấn dề
Trong phạm vi tư liệu bao quát được, cũng như qua quá trinh khảo sát nghiên
cứu. chúng tơi nhận thấy tình hình nghiên cứu kỳ thuật dòng ý thức qua sáng tác cùa
Virginia Woolf và Bào Ninh như sau:
(5 nước ngồi, cơng trình Stream of Consciousness in the Modern Novel
(1954) cùa tác giã Robert Humphrey. Đây là công trinh đầu tiên định nghía về kỳ
thuật dịng ý thức trong sáng tác văn học mặc dù trước dó nỏ dã dược dặt ra bời nhà
tâm lý học Wiliam James. Tác già của công trình này đă nhấn mạnh cốt lõi cùa kỳ
thuật sáng tác dòng ý thức là sự tái hiện dòng suy tư diễn ra một cách liên tục bên
trong năo bộ con người. Sự suy tư ấy bất nguồn từ việc con người quan sát và chịu
tác động của nhùng ân tượng trong thề giới khách quan. Đồng thời, cơng trình cùng
bước đầu chi ra những kỳ thuật cơ bàn trong việc sáng tác bàng kỹ thuật dòng ý thức:
dộc thoại nội tâm. dịng thời gian, cát ghép khơng gian,... Những kỹ thuật ấy dược
làm rõ trong các sáng tác tiêu biếu cùa Jamc Joyce. Virginia Woolf và William
Faulkner.
Sau cơng trình cùa Robert Humphrey, đen năm 1963 cơng trình Bergson and
the Stream of Consciousness Novel của tác giá Shiv K. Kumar tiếp tục cung cắp thèm
cho người đọc nhùng quan điếm khác nhau về kỳ thuật dòng ý thức. Các quan điểm
này xuất phát từ góc nhìn của những nhà tâm lý học, phân tâm học. hội hoạ và diện
ànlì. Trong tương quan với những loại hình nghệ thuật khác, hướng liếp cận này mờ

rộng thêm con dường cho việc nghiên cứu kỳ thuật dòng ý thức. Cũng như Robert
Humphrey, Shiv K. Kumar chứng minh nhừng quan điểm trên trong nhừng sáng tác
tiêu biểu cùa Jarne Joyce. Virginia Woolf và William Faulkner.


7

Cụ thè với tiêu thuyết Bà Dalloway, hai tác già Sutherland. J. và Hislop, s
trong cơng trình The Connell Guide to Virginia Woolfs Mrs Dallowav nãm 2014 định
hướng cho người đọc một cách tìm hiểu mới với tiểu thuyết này. Từ việc phân tích
nội dung câu chuyện: vấn đề tự do cá nhân, mối quan hệ giữa Clarissa Dalloway Sally Selton. Clarissa Dalloway - Septimus Smith hay sự phàn ánh xã hội nước Anh
dưới góc nhìn cùa Clarissa, cơng trình cho thấy tầm quan trọng cua cách nghiên cứu
tác phàm lự sự lừ điềm nhìn và giọng điệu Iran thuật.
Trong khoá luận tốt nghiệp Women and Stream of Consciousness in Virginia
Woolfs Novel: "Mrs. Dalloway” and "To the Lighthouse" (2017), tác già Farzana
Rahman phát biêu Lại khái niệm kỹ thuật dòng ý thức. Đóng góp cùa khố luận là
việc tác giá chi ra dòng suy tư cùa các nhân vật nừ trong tiêu thuyết và mối liên hệ
giừa chúng: Clarissa Dalloway. Sally Selton. Lucrezia Smith. Doris Kilman....
Bài báo Stream of Consciousness Narrative Technique in Virginia Woolfs Mrs.
Halloway (2018) cùa tác già Pradnyshailee Sawai và Yahya Mused Al-Emad, dang
tren International Journal of English Language, Literature in Humanities. Vol.6.
Issue 7 không chi giới thuyết lại khái niệm kỹ thuật dòng ý thức mà còn nhẩn mạnh
vào sự sắp xếp thời gian trong tác phàm. Dặc biệt, bài báo còn tập trung làm rỏ các
nhàn vật Clarissa Dalloway, Peter Walsh hay Septimus như một biêu tượng sinh
động đại diện cho chú đê tác phẩm.
Tiếp nối các cõng trinh đi trước, bài báo Stream of Consciousness Technique
Used in Virginia Woolfs Novel Mrs Halloway cùa tác già Vimal B. Patel, đủng trên
Research Guru: Online Journal of Multidisciplinary Subjects. Vol. 13. Issue 1 năm
2019 một lần nửa chi ra và nhấn mạnh sự đan xen giừa hiện tại và quá khứ trong suy
nghĩ cua Clarissa Dalloway. Peter Walsh và Septimus. Bên cạnh đó, bài báo cịn tập

trung làm rỏ sự không đồng nhất giừa nhùng lời được nói ra và các suy nghĩ bên
trong cua nhân vật.
Trong phạm vi nghiên cứu quốc gia Việt Nam. bài báo Kỳ thuật "dòngý thức
” trong xây dựng nhân vật của tiếu thuyết Việt Nam thời kỳ đối mới (2011) đãng trcn


8

Tạp chí Khoa học Xã hội Việt Nam tháng 4 nãm 2011, tác già Nguyễn Thị Kim Tiến
dã dinh nghía về kỹ thuật dịng ý thức. Trong cơng trình này. tác già đa liệt kê nhừng
tác phẩm có sử dụng kỳ thuật dòng ý thức. Nỗi buồn chiến tranh (Bao Ninh) là một
trong số nhừng tác phàm đó.
Luận vân thạc sĩ Hiện tượng thu pháp dòng ý thức trong vãn xi Việt Nam
đương dại năm 2013, tác giã Hồ Hồi Khanh tiếp tục giới thuyết VC kỳ thuật dòng ý
thức trong văn học. Đóng góp cùa cơng trình là sự phân tích biếu hiện cùa kỳ thuật
này trên phương diện cốt truyện, nhân vật, không gian và thời gian nghệ thuật qua
một số tác phẩm cụ thề. Trong đó, tác già có đề cập đen cốt truyện cua tiểu thuyết
Nỗi buồn chiền tranh (Báo Ninh) như một sự xáo trộn khơng theo trình tự thời gian
nào.
Nàm 2016, luận văn thạc sì Kỳ thuật dịng ý thức trong tiếu thuyết Việt Nam
dương dại (Trường hợp Và khi tro bụi cùa Doãn Mình Phượng) của tác già Tạ Bích
Ngân tiếp tục khăng định Nồi buồn chiến tranh (Báo Ninh) như một thành tựu cùa kỹ
thuật dòng ý thức trong văn học Việt Nam. cốt truyện xáo trộn, nhừng hồi ức đan cài
vào đời sống hiện tại. tất ca đều ứ đọng mờ nhoè là đặc diêm cua Nỗi buồn chiền
tranh mà lác giá luận ván đề cập đến.
Cuối cùng, bài viết ọ thuật dòng ý thức trong Nồi buồn chiền tranh (Bão
Ninh) trong cơng trình Tự sự học (Trần Đình Sứchũ biên) (2017) cùa tác giã Nguyền
Đãng Điệp đã khảng định Nồi buồn chiến tranh là đại diện quan trọng nhất cho tiêu
thuyết dòng ý thức. Trong phạm vi cùa bài viết, tác giã dã chi ra bốn biêu hiện cơ ban
cua kỹ thuật dòng ý thức trong lieu thuyết này: thứ nhất - biểu tượng, thứ hai - sự đan

xen giừa thực và ào. thứ ba - đồng hiện trong một chuồi liên tướng không dứt và thứ
tư - các mệnh đề trũng điệp.
Qua tình hình nghiên cứu với nhiêu quy mô khác nhau ớ Việt Nam và thè
giới, chúng lôi có thê đưa ra một so nhạn xét như sau: Thừ nhai, nghiên cứu về kỳ
thuật dòng ý thức trong các tiều thuyết, truyện ngán từ làu đã được nhiều nhà nghiên
cứu trên the giới quan tàm. Đã có một sổ cơng trình nghiên cứu về kỹ thuật dịng ý


9

thức trong tiều thuyết cùa Virginia Woolf. Thừ hai. trong những thập niên gần đây ờ
Việt Nam. kỳ thuật dòng ý thức cũng đã được nói đến nhiều trong sáng tác. nghiên
cứu và phê binh. Tuy nhiên, chưa có cơng trình nào đề cập đen lác phẩm Bà
Halloway của Virginia Woolf, nhất là trong sự so sánh với tác phấm .vỗ? buồn chiến
tranh cua Báo Ninh.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1.

hối tượng nghiên cứu

Đồi tượng nghiên cửu chính cùa luận văn là kỳ thuật dõng ý thức được thể
hiện trong sáng tác Bà Halloway của Virginia Woolf và Nỗi buồn chiến tranh cùa
Bão Ninh. Trên cơ sớ vận dụng lý thuyết tự sự học. chúng tôi tập trung nghiên cứu
hai van đe: kỳ thuật dựng nhân vật và kỳ thuật dựng tô chức kết cẩu lự sự bằng kỳ
thuật dòng ý thức.
3.2.

Phạm vi nghiên CÚ11

Phạm vi nghiên cứu cùa luận vãn bao gồm hai tiếu thuyết: Bà Halloway

(Virginia Woolf), bán dịch cùa Nguyen Thành Nhân. Nhà xuất bàn Tồng hợp Tp. Hỗ
Chi Minh, nám 2016 và Nồi buồn chiến tranh (Bao Ninh), Nhà xuất bán Trẽ, năm
2017. Đong thời luận vàn sừ dụng thêm nguyên tác tiêng Anh de so sánh đối chiếu
Woolf, V. (1993). Mrs Halloway. London: Random House.
4. Mục đích nghiên cún
Việc nghiên cứu kỹ thuật dịng ý thức trong tiếu thuyết Bà Halloway (Virginia
Woolf) và Nồi buồn chiến tranh (Bao Ninh) trong luận văn này nhăm mục đích chi ra
các đặc điểm cơ bán cua kỳ thuật dòng ý thức trong việc dựng nhân vật và xây dựng
kết cấu tự sự. Từ đó. chúng tơi dẻ dàng rút ra được nguyên lý chung tạo nên một tác
phẩm tự sự băng kỳ thuật dòng ý thức.
Đồng thời, qua luận ván nãy giúp khàng định kỳ thuật dòng ý thức như một
phương tiện thê hiện diễn ngôn trong lác phẩm. Mỗi lác phẩm su dụng kỳ thuật dòng
ý thức đều thể hiện một diễn ngôn khác nhau, từ đó làm nối bật vị trí cùa tác phẩm
cùng như dóng góp cua mồi tác già trong từng nền vãn học.


10

5. Phương pháp nghiên cứu
Trong luận văn này. chúng tôi vận dụng các phương pháp sau đê nghiên cứu:
-

Phương pháp cấu trúc: đây được xem phương pháp này lã phương pháp chù
yếu. Sứ dụng các lý thuyết Tự sự học cấu trúc nói chung và cua G. Genette
nói riêng, chúng tơi bước đầu chi ra và phân tích những đặc điểm cùa kỹ thuật
dòng ý thức trong việc dựng nhân vật và tô chức kết cấu tự sự ớ mỗi tác già.

-

Phương pháp so sánh: dược sừ dụng đe xem xét nhừng tương đồng và khác

biệt trong việc thế hiện kỳ thuật dòng ý thức cua Virginia Woolf và Bào Ninh.
Từ đỏ, luận văn giúp người đọc thầy được nhừng đóng góp cũng như sáng tạo
độc đáo ờ mồi tác giá trong việc phát triển kỳ thuật Viet liều thuyết.

-

Phương pháp loại hình thống kê: phương pháp này được sử dụng để hồ trợ
thống kê xừ lý các số liệu trong việc tìm ra những nét tương dồng cùng như
cùng cố sự khác biệt cùa kỳ thuật dòng ý thức trong sáng tác cùa hai nhà văn.
Qua đó ta thay được vai trò và hiệu quá thấm mỳ cùa kỳ thuật này.

-

Phương pháp liên ngành: vận dụng phối hợp phương pháp cùa các ngành liên
quan như tâm lý học, ngôn ngừ học, nhân học, vàn hoá học... đê lý giãi làm rị
các van đè khác nhau trong q trình nghiên cứu.

6. Đỏng góp của đề tài
Từ việc khao sát. phân tích kỹ thuật dịng ý thức trong hai tiều thuyết của hai
tác gia nối bật. luận vẫn mong muốn giới thuyết lại một cách đầy đu chính xác nhất
về định nghĩa, các quan điểm, sự phát tnên cũng như đặc điểm cua kỳ thuật này trong
việc dựng nhân vật và tị chức kết kết cấu tự sự.
Trên cơ sớ đó, luận vân đi đen kháng định tàm quan trọng cúa việc vận dụng
lý thuyết tự sự học vào nghiên cứu văn học. Đày được xem lã hướng nghiên cứu đắc
dụng, giâm bớt phần nào sự cảm tính trong q trình nghiên cửu.
Đồng thời, thơng qua luận vãn, người dọc có thể hiểu hơn về bán lĩnh sáng
lạo. phong cách nghệ thuật cũng như nliừng đóng góp cúa hai nhà văn trong nền vàn
học.



11

7. Bố cục luận văn
Bên cạnh phẩn Mỡ đầu. Kct luận và Tài liệu tham khào, luận vãn được triển
khai thành 3 chương:
Chương 1: KỸ THUẬT DÒNG Ý TIIỦC VÀ SÁNG TÁC CỦA VIRGINIA
WOOLF, BÁO NINH
Chương này tập trung giới thuyết các vấn để chung như: khái niệm, sự hình
thành và phát trièn cùa kỳ thuật dòng ý thức; đồng thời trình bày khái quát vè tác giã
Virginia Woolf. Báo Ninh cùng như tiêu thuyết Bà Da I lo way và Nỗi buồn chiến
tranh trong dòng chây vãn học.
Chương 2: KỶ THUẬT DỤNG NHÂN VẠT TRONG BÁ DALLOWA Y VÀ NÔI
BƯỎN CIIỈỂN TRANH
Chương này tập trung khai thác và chi ra các kỳ thuật mà hai tác giá dùng đe
dựng nhân vật trong hai lieu thuyết Bà Dalloway và Nỗi buồn chiến tranh. Không
giong nhừng kỳ thuật dựng nhân vật trong tiêu thuyết truyền thong, nhân vật trong
hai ticu thuyết dịng ý thức trên sè được phân tích kháo sát trên hai bình diện: nhân
vật như những chuồi suy tường bất định và nhân vật qua chuỗi suy tường.
Chương 3. KỲ THUẬT Tô CHÚC KÉT CÁU TỤ sụ TRONG ỈỈÀ DALLOWA Y
VÀ Nót BƯỊN CHIÊN TRANH
Tìr việc kháo sát. phân tích và làm rị các kỳ thuật tố chức
kết cẩu tự sự trong Rà Dalloway cùng Nồi buồn chiến tranh,
chương này đi đen khang định đặc điềm cùa kỹ thuật dòng ý
thức trong việc tổ chức kết cấu tự sự. Cụ thề ờ các bình diện
như: cốt truyện, tình huống tự sự. diễn ngôn tự sự và giọng
diệu.


Chương 1. KỸ THUẬT DÒNG Ý THÚC VÀ SÁNG TÁC
CÙA VIRGINIA WOOLF, BÁO NINH

Tự sự. theo lý thuyết mô phỏng (mimesis) cua Aristotle, là hình thức mơ
phịng thực tại theo phương thúc kê chuyện. Góp phan làm nên giá trị cùa một tác
phẩm tự sự không thè không kế đến vai trò cua táe gia trong khâu tố chức sẳp xềp
các yếu tố cùa hiện thực khách quan thành một chinh thề ấn tượng đặc sắc. Aristotle
gọi là “tỉnh thống nhất cùa cốt truyện" (Aristotle. 1925) và "tính liên tục tự nhiên"
(Aristotle. 1925) thể hiện qua "chuồi nối tiếp nhân qua" (Aristotle. 1925). Sự săp xếp
ẩy gọi là kỳ thuật sáng tác. Như vậy. kỳ thuật suy cho cùng là cái làm nên hiệu quá
cao nhất cho đứa con tinh thần cua tác gia. Trong lịch sừ phát triên hàng nghìn năm
cùa tự sự. đặc biệt là từ khi tiêu thuyết hiện đại xuất hiện ờ thế giới phương Tây
những năm đẩu cùa thế ký XVII. các kỹ thuật tự sự, dạng thức và phong cách tự sự
mới không ngừng xuất hiện. Tiểu thuyết hiện dại không ngừng phá vờ những chuẩn
mực cũ. tạo sinh những diện mạo mới. Nó ln tự khước từ sự định hình cùa chính
nó. Nói như Bakhtin, "nóng cốt thê loại cua tiêu thuyết chưa hề rắn lại. và chúng ta
chưa thê (lự đoán được het nhừng kha năng uyển chuyên cua nó" (Bakhtin. 1992).
Xuất hiện trong nhùng năm đâu cùa the ki XX. kỳ thuật dòng ý thức lạo nên
diện mạo khác biệt cho tác phẩm tự sự trong tương quan với các tác phàm tự sự theo
lối viết truyền thống trước dây. Đây dược xem như một nỗ lực cách tân thè loại tự sự
nói chung và tiếu thuyết nói riêng cua các nhà văn hiện đại thế ki XX. góp phần giái
phóng tiềm lực lớn lao của thể loại tiểu thuyết trong thời kỳ bùng nổ năng lượng
cách lân cua văn học.
1.1.

Giói thuyết về kỳ thuật dòng ý thức

1.1.1. Khái niệm
Theo lâm lý học. ý thức (consciousness) là hình thức phàn ánh tâm lý cao nhất
chi có ở con người. Đó là sự phán ánh bàng ngơn ngữ về những gì mà con người
nhận thấy được, hiếu được trong quá trình con người tác động và chịu sự tác động
qua lại từ thế giới khách quan. Còn với triết học Mác. V thức là một phạm trù song



song với phạm trù vật chất. Nó là sự phán ánh thế giới khách quan bang bộ óc cua
con người và có sự cãi biến sáng tạo. Tóm lại, ý thức dù xét từ quan điểm triết học
hay tâm lý học đều là sự phân ánh thế giới bên ngoài thơng qua trí óc cùa con người.
Nó có the biểu hiện ra bàng lời nói hoặc bằng những suy nghi chưa dược nói ra như
Robert Humphrey dã phát biếu:‘’C/«íwg tư hãy nghỉ về ý thức ớ dạng một tưng
bủng, toàn bộ tang bủng chứ khơng chì lừ một phần bề mạt tương đồi nhò." 1
(Humphrey. 1954)
Ý thúc nhu đà trinh bày, đô lã hoạt động diễn ra bên trong não bộ của con
người. Cịn dịng (stream) là “mật cái gì đõ diễn ra liên tục, một số lượng lớn những
điền xảy ra lần lượt" (Oxford Learner's Dictionaries, 2022). Trong Từ dìến liếng
Việt, dịng dược dịnh nghía là “chuồi sự vụt, hiện tượng dang chuyên động hoặc
dang xây ra liên tục, nối tiếp nhau" (Nhiều tác giã. 2011). Từ nhừng khái niệm trên,
có thế hiếu, dịng ý thức là tồn bộ nhừng hoạt động phán ánh thế giới khách quan
bên trong não bộ con người luôn được diễn ra một cách liên tục nối tiếp nhau.
Dòng ý thức (stream of counciousness) thuật ngữ này lần đầu tiên được dặt ra
bời nhà tâm lý học William James trong Cơ sờ lâm lý học (The Principles of
Psychology). Òng cho lẳng ý thức và sự liền tục cùa nó dược trình bày thành một
dịng hen tục. Cụ the. tồn tại trong ý thức của mỗi cá nhân, sự suy nghĩ về bất ki đicu
gì đó thì ln liếp diễn. Dồng thời, sự liên lục liếp dicn ấy là cái khơng có rạn nứt,
khơng thè phân chia thành lừng đoạn nhơ dầu có địi lúc bị gián đoạn. “Nhưng gián
đoạn như vậy sẽ ảnh hường đền chúng ta mỗi giở trong cuộc sồng, và chúng tư có
quyền, với sự hiện diện của chúng, vần gọi ý thức cùa chúng lu kì một dịng liên tục"
(James. 1890). Mặt khác, ta vẫn có thề xác

1 Các trích dẫn liếng Anh do lác giã lự dịch.


II
định các trạng thái ý thức khác nhau trong cùng một dịng chay. Giừa chúng tuy có

một sự liên kết tạo nén tính liên tục nhưng khơng bao giờ có sự tái diễn chung cùng
một trạng thái ý thức. Đó là lý do vi sao ta không bao giờ nghĩ hai lan về cùng một
điều.
Từ những đặc điểm trên, vận dụng vào vãn học, dòng ý thức (stream of
consciousness) dược Robert Humphrey dịnh nghía như một "nhãn" vãn học. Đó là
một cách tiếp cận tác phẩm khi người dọc tiến hành phân tích các khía cạnh tâm lý
cua nhân vật. Ồng cho răng "vân xi hư cẩu kiểu dịng ý thức là một loại hình ván
xi hư cấu mà cốt yếu nhấn mạnh nhùng cắp độ ý thức tiền ngôn từ (lức là hoạt
động ý thức diễn ra trước khi phát ra ngồn từ) nhằm mục đích chú yểu hé lộ sự tồn
tại về tâm lý cua nhân vật." (Humphrey, 1954)
Hợp nhất hai quan điểm trên, Từ điển thuật ngữ vãn học (The Concise Oxford
Dictionary of Literary Terns) dịnh nghía dòng ý thức (stream of consciousness) là
"một dàng liên tục cùa cám giác, nhận thức, suy nghĩ, cam xúc và ký ức trong lâm trí
cùa con người: hoặc một phương pháp vân học thê hiện sự pha trộn cua các quá
trình tinh thần trong các nhân vật hư cấu" (Badldick, 2001). Tương tự, trong Thuật
ngừ lý luận vãn học (Key concepts in Literary theory), dòng ý thức (stream of
consciousness) được định nghía là "kỹ thuật sáng tác vãn học trong dó ý thức cùa
người kê chuyện hoặc ý thức cùa chú thề dược tường thuật, thế hiện thốt khói trật
lự logic hoặc nhũng chi phoi bên ngoài" (Wolfrcys, Robbins and Womack. 2006).
Tống hợp nhưng định nghĩa trên, cỏ the đi đến kết luận dòng ý
thức (stream of consciousness) là tên gọi cùa một kỳ thuật
sáng lác vân học. Nó nhan mạnh vào ý thức cua con người khi
mà nhừng câm xúc, liên tương, suy nghi diễn ra một cách hên
tục tạo thành một dòng xuyên suốt. Những suy nghi, cảm xúc và
liên tường ấy không rời rạc mà liên kết với nhau, dan xen vào
nhau tạo thành một khối hỗn độn. Thơng qua kỷ thuật này. nhà
văn có the phơi bày được những bí ân bên trong tâm lý cùa
nhân vật.



15

Kỳ thuật dòng ý thức trong văn học mang những đặc diêm sau:
-

Thứ nhất, đổi tượng cùa văn học sáng tác băng kỳ thuật dùng ý thức là toàn bộ
nhùng điều lien quan đền ý thức cùa con người nói riêng và thế giới tinh than
con người nói chung. Do đó, nhân vật trong tiêu thuyết dịng ý thức sẽ hiện
diện như chuỗi những suy tư bất định. Các nhã văn thưởng không tập trung
miêu tà vào các yếu tố bên ngồi như lai lịch, ngoại hình, trang phục,... mà
thay vào dó là sự cố gắng lột tà dời sống nội tâm bền trong cùa nhân vật thông
qua hồi ức. suy tư hoặc giấc mơ. dự câm. Dồng thời qua chuỗi suy tương, các
đặc diêm như: hĩnh ánh mờ nhòe. ngôn từ khác lạ. cấu trúc ngừ pháp bị phá
vờ hay hành động của nhân vật khơng rị ràng nhất qn cũng được thè hiện
vơ cùng rị nét.

-

Thừ hai, đặc điểm cùa ý thức là sự phong phú. đa dạng và phức tạp. Trong
cùng một thời điểm nhưng trạng thái ý thức lại không giống nhau. Chúng là
nhừng mánh ghép hồn độn. đan xcn vào nhau. Vì thế. một tác phẩm viết bâng
kỳ thuật dòng ý thức sẻ khước từ kiểu kết cấu truyền thống, thay vào đó là
một kết cấu phức tạp với sự lap ghép cùa nhiều manh vỡ ý thức. Các sự kiện
có the bị lược bo hoặc xuât hiện nhiều lãn tại nhiều thời diêm khác nhau:
khơng gian nghệ thuật khi thì xáo trộn, khi thì lồng ghép vào nhau; thời gian
trần thuật có the bị kéo giãn hoặc rút ngắn. Điều này làm nên diện mạo khác
lạ. ấn tượng cho tác phàm.

-


Thứ ba, người trần thuật trong tác phẩm viết băng kỳ thuật dòng ý thức nhìn
nhận mọi thứ từ trạng thái tâm lý cùa nhân vật. Nói cách khác, người trần
thuật ưong trường họp này “núp" sau lưng nhân vật làm cho câu chuyện vừa
rất khách quan vừa chửa đựng yếu tố chủ quan. Vì vậy, nhùng thủ pháp nghệ
thuật như độc thoại nội tâm hay liên tường tự do sẽ được các nhà văn sáng
vận dụng tối da. Cùng cần lưu ỷ. kỹ thuật dịng ý thức khơng dồng nhất với
dộc thoại nội tâm. Xét từ góc độ tâm lý. dịng ý thức là chu the còn độc thoại
nội tâm lại là nghệ thuật trình bày những khía cạnh cua chủ thể ấy. Xét từ góc


16

độ văn học. độc thoại nội tâm luôn trinh bày suy nghĩ cùa nhân vật một cách
trực tiếp, khơng có sự can thiệp cua người kê chuyện. I1Ĩ khơng nhất thiết
phai trùng khớp với những ấn tượng và nhận thức nhưng kỳ thuật dịng ý thức
thì có thề có một hoặc cà hai điều này.
Với những đặc điểm trên, kỹ thuật dòng ý thức được xem là con đường thuận
lợi dê di sâu khám phá dời sổng nội tâm cùa nhân vật. Bằng việc kéo giãn thời gian
trần thuật, dào lộn không gian nghệ thuật và một hệ thống ngôn ngữ trần thuật mới
lạ. kỳ thuật này phần nào khăng định vai trị quan trọng cúa I1Ĩ trong việc tạo nên
diện mạo mới lạ. sự ấn tượng hấp dần cua tác phẩm. Nó góp phan cách tân thê loại
tiêu thuyết nói riêng và những lác phẩm tự sụ nói chung.
1.1.2. Lịch sử phát triển
/. 1.2.1. Các quan điếm về kỹ thuật dòng ý thúc
Khi vừa xuất hiện, kỷ thuật dòng ý thúc dã dược dinh nghĩa một cách rất đa
dạng trước khi di đen thống nhất như ngày nay. Nhăm tảng sức thuyết phục cũng như
cung cấp cho người đọc một cái nhìn tơng qt hơn về lịch sử hình thành và phát
triển cùa kỳ thuật dòng ý thức, trong mục này, chúng tôi diem qua một cách ngắn
gọn nhùng lý thuyết khác nhau về kỳ thuật ấy.
Đầu tiên, ờ góc độ tâm lý hục, kỳ thuật dịng ý thức được xem là sự rút lui cùa

tác giã khỏi những hiện tượng bên ngồi mà tập trung mơ tã những màng mở ào
trong thề giới riêng tư. Theo HJ Muller, cuốn tiểu thuyết mới (tức tiều thuyết viết
bảng kỳ thuật dòng ý thức) là một bicu hiện về "sự mờ nhạt cùa thực tại khách quan
và sự tan biến cua nhừĩìg điều vừng chắc trong tắt ca lình vực tư tưởng” (Shiv.
1963).. Một nhà nghiên cứu khác, giáo sư Weidlc cũng đồng tình với quan diem này.
Ong cho ràng việc trau dồi kỳ thuật mới là phương thức câm nhận nghệ thuật mang
tính chú quan cao, nó khơng liên quan đến bất kì giá trị nào dã dược thiết lập. Vì vậy.
các nhân vật trong tiểu thuyết của Proust. Woolf hay cà Joyce đều là nhửng cá nhân
dược xây dựng khơng theo một ngun tắc nào.
Với nhửng nhà phê bình khác, kỳ thuật dòng ý thức là một kỳ thuật mới bát


17

nguồn từ trường phái p/íầ/ỉ tâm học cùa Freud. Jung và Adler. Nhừng người theo
quan diem này cho ràng "tiêu thuyết được viết bằng kỳ thuật dòng ý thức chi có thê
được cam nhận và đánh giá đay du hởi nlìừng người có cùng tiềm thức hoặc cùng
trạng thái ý thức với tác già" (Shiv, 1963). Trước đó. F.J. Hoffman và Pelham Edgar
cùng cho ràng tiều thuyết vict bang kỹ thuật dòng ý thức là đại diện cua bốn cầp dộ ý
thức khác nhau: ý thức, tiền ý thức, tiềm thức và vô thức. Suy cho cùng, nhừng nhà
nghiên cứu trên cho răng việc một tác giá sư dụng kỳ thuật dịng ý thức trong tác
phàm cua mình chi như the họ đang thực hiện giai quyết một vấn đè tâm lý phức tạp
trong vãn học.
Cùng xuất phát từ quan diem cho rang ticu thuyết vict bang kỳ thuật dòng ý
thức xuất phát từ phân tâm học của Freud. Jung và Adler. Robert Humphrey nhấn
mạnh loại tiểu thuyết dược viết bằng kỹ thuật này. theo ông "là một sự kỳ còng cua
kỳ thuật". Edward Bowling, một nhà lý luận phê bình nơi tiếng cũng ít nhiều thê hiện
quan điểm tương tự khi ơng cho răng tiêu thuyết dịng ý thức chính là một trích dần
trực tiếp cùa tâm trí khơng chì VC lĩnh vực ngơn ngừ mà cịn là tồn bộ ý thức. Do
đó, khu vực tiền ngơn từ một lằn nừa trờ thành thành phần cốt lõi trong sáng tác của

các nhà tiếu thuyết viết bàng kỹ thuật dòng ý thức. Mặt khác. J.W.Bcach nhấn mạnh
khai thác yếu tố cùa sự khơng mạch lạc trong q trình ý thức cùa con người là dặc
điểm xác định cùa kỳ thuật mới.
Thứ hai. trái với quan diem xem kỳ thuật dòng ý thức chủ yếu hướng đến việc
phân tích lâm lý nhàn vật. ở góc độ vân học. Henri Bergson cho rang nếu chi phân
tích tâm lý thơi thì khó mà làm sáng tó được cách xư lý và trình bày về thời gian tran
thuật của tác phẩm. Đông thời, việc quá chú trọng vào phân tích tâm lý nhân vật sẽ
khơng thể làm nổi bật được ý nghía trong những mối bận tâm giữa nhân vật với thực
tại. Với Bergson, "sự xuất hiện cùa thời gian trần thuật có thế xem như một phương
thức dê nhận tiểu thuyết viết bằng kỹ thuật dòng ý thức" (Shiv. 1963). Cách liếp cận
từ thời gian trần thuật được xem là mang tính nghệ thuật hơn so VỚI cách tìểp cận
xử lý thuân vê phân tích tâm lý.


18

Cùng ở góc độ văn học. đoi với một số nhà phê bình. đ(m cừ là Ethel William
Hawkins thi “Ắỹ thuật này là một sự tò điếm cho văn học" (Shiv, 1963). Đấy là một
cách đầu tư trau chuốt thêm cho nhân vật. Nó mang đến cho tồn bộ tác phẩm một
nét thanh tao, một vẻ dẹp thuộc vồ tinh thần. Quan niệm này có phần cực đoan và
hạn hẹp khi chi nhìn nhận kỳ thuật này dơn thuần là một kỳ thuật tô điếm thêm cho
nhân vật và tác phẩm mà bo qua tồn bộ giá trị cúa nó về mặt tâm lý và triết học.
Hơn nừa. Edmund Wilson - người cho rang kỳ thuật dòng ý thức là sự tiếp nỗi
cùa chú nghía tượng trưng đà nhận xét VC các nhân vật trong Ulysses cùa Jame
Joyce như sau: "Khi chúng la chấp nhận hồ vào lâm trí cùa bất kì ai trong số họ.
chúng la đang ừ trong một thề giới phức tạp và (tặc biệt là một thế giới đổi khi kì
(liệu hoặc mờ mil giống như thế giới cùa nhà thơ tượng trưng" (Shiv. 1963). Chú
nghĩa tượng trưng, như chúng ta đã biết, đó là một trào lưu vãn hoá ra đời giừa the ki
XIX. Mục đích cua chú nghĩa tượng trưng là chạm đến vùng đất bí ân cua ý niệm
tuyệt đơi. Và để chạm den the giới này, người nghệ sì đã vượt qua sự câm nhận một

cách căm tính thơng thường mà lắng nghe cái huyền bí, siêu hình. Những nhà thơ
theo chú nghía tượng trưng rất trau chuốt cho ngơn từ, lắm lúc ngôn từ trờ nên tối
nghĩa. Câu thơ theo chủ nghĩa tirợng trưng thường rất phức tạp VỚI cấu trúc cú pháp
rời rạc. nhiều tinh lược. Có thê thấy, giừa kỳ thuật dịng ý thức và chu nghĩa tượng
trưng có mối liên hệ mật thiềt với nhau. Cả hai đều cùng là sự liên kết phức tạp giìra
các ý tướng và được thế hiện bàng một hệ thống ngôn ngừ đặc biệt mang đậm dầu ấn
cá nhân.
Thứ ba, từ góc dộ /lội hoạ. nhiều người cho rằng tiểu thuyết dòng ý thức
giống như một bức tranh thuộc trường phái ấn tượng. Thực chất, nếu xem xét kĩ ta
thấy giừa kỳ thuật dòng ý thức và trưởng phái ấn tượng cua hội hoạ có nét tương
đồng. Trường phái ấn tượng trong hội hoạ xuất phút từ Paris, những bức tranh thuộc
trường phái này dù được vẻ băng nét cọ mảnh, nho nhưng vần có thề nhìn thấy rõ bố
cục, đường nét. Nói đen tranh thuộc trường phái ấn tượng lã nói đen sự pha trộn màu
sac đê nhan mạnh sự dịch chuyên thay đôi cua thời gian. Tranh thuộc trường phái ấn


19

lượng được vẽ rất nhanh với mục đích ghi lại một cách nhanh nhất tổng the khung
cành xung quanh. Cái nhìn mới. nhanh, khơng theo định kiến nào chính là dặc điểm
quan trọng của trưởng phái hội hoạ ấn tượng. Điểm này cũng chính lả sự tương đồng
giữa kỳ thuật dòng ý thức trong tiêu thuyết và trường phái ấn tượng cùa hội hoạ khi
cá hai đều the hiện sụ pha trộn, và tái hiện lại một cách nhanh nhất nhừng ấn tượng
VC the giới xung quanh. Tuy nhiên, lý thuyết này dường như cùng không đưa ra
được một lời giai thích cặn kẽ thoả đáng về đặc điềm mới cũa kỳ thuật dòng ý thức.
Thứ tư. trong mối quan hệ với (tiện ánh. Harry Levin lại cho rằng có sự tương
đồng giừa kỳ thuật dòng ý thức trong văn học với kỳ thuật dựng phim trong điện ánh.
Bơi theo ông. kỳ thuật dòng ý thức không tạo ra một phơng nền hay một tấm anh
tĩnh, mà đó là một tấm anh dộng đà được cat gọt khéo léo và chinh sứa cản thận.
Trong điện ánh cùng vậy, đe nôi bật một diet! gì đó thuộc về nhân vật, người Làm

phim có thề chọn hoặc là quay cận cành hoặc là làm mờ di những câm xúc chập
chờn, các góc quan sát và những dòng hồi tường cùa nhân vật. Đây có thể xem là
một phát hiện khá thú vị.
Tóm Lại. kỳ thuật dòng ý thức trong một tác phấm tự sự có nhiều nét tương
đồng với trường phái ấn tượng cùa hội hoạ. VỚI cách biếu đạt cua thư ca thuộc
trường phái tượng trimg hay thậm chí là trùng khớp với kỳ thuật cat ghép cùa điện
anh. Tuy nhiên, như đà dần ra phía trên, khơng có một lý thuyết hay một quan điểm
nào có thể trinh bày đầy đũ một cách chính xác về bân chất và phạm vi cùa kỷ thuật
này. Những nhà tiểu thuyết sir dụng kỹ thuật dịng ý thức khơng đơn thuần là một
nhà văn chi biết miêu tá nhừng ấn tượng về nhân vật hay khung canh xung quanh.
Họ cũng không phái là một chuyên gia tâm lý dế chi ra và phân tích nhửng biểu hiện
lầm sàng cùa một trạng thái tàm lý nào đó. về bán chất, kỳ thuật dịng ý thức không
hẳn chi là sự cắt ghép một cách huyền bí các chi tiết hay cố gắng tạo nên một hệ
thống ngơn từ phức tạp nhằm ngụ ý rút khói thế giới thực tại bên ngoài mà trốn vào
the giới riêng tư cua tác già. Nó nhấn mạnh hơn đển dịng trài nghiệm của con người.
Nó bao gồm sự pha trộn cùa ký ức và những khát vọng ờ tương lai. Nó khiến người


20

ta như sống trong một thì hỗn hợp. một trạng thái miên man khơng dứt. Chính kỹ
thuật này dả làm thay đồi một cách rõ rệt quan điếm của người đọc từ chuyện nghĩ
răng nhùng suy nghĩ hành động cua nhân vật trong lác phàm luôn được xây quanh
một trục cố định không thay đỗi sang việc nhận thức lại nhừng điều đơ như một q
trình tự thân và rất năng động.
ỉ. 1.2.2. Sự phát triển của kỹ thuật dòng ý thức qua các tác phấni tiêu biêu
Bát dầu từ những năm cuối the ki XIX sau đó bo dơ. den năm 1908 Marcel
Proust mới bắt đẩu viết lại Di tìm thời gian đà mất (À la recherche du temps perdu).
Tác phẩm kì câu chuyện cua nhân vật “tơi” VỚI nhừng ước mo. sụ dàn vặt trong tuôi
thư VỚI moi tình cùng Gilbcrte, Albertine. Thời gian trơi qua, nhân vật “tôi” cử thế

sống và lớn lên trong một xã hội thượng lưu đầy rầy sự gia dối, mãi cho don khi anh
tìm lại dược chính bàn thân mình bàng những việc cống hiến cho dời và cho nghệ
thuật. Tác phẩm chính là một giấc mơ vơ tận mà trong giấc mơ ấy. mỏi nhân vật hiện
len rồi dằn dần xoá nhồ cho đen khi chi cịn mồi nhàn vật "tơi” tồn tại duy nhất. Có
the nói. cái lơi cùa nhân vật “lôi” đà được khơi dậy tù quá khứ. Trong bóng tối.
nhùng ki niệm cứ lằn lượt sống dậy trong nhân vật “tơi” và những kí ức đó chinh là
một sức mạnh sáng tạo vô cùng lớn. Với tác phẩm này. Marcel Proust đã trình bày
het những hiểu biết cùa mình về trí nhớ và ý thức cùa con người. Ơng thừa nhận vai
trị vơ cùng quan trọng cùa những kí ức khơng chu ý và những kí ức có chu ý. Bên
cạnh đó. ơng cịn đề cao giá trị cùa nhừng ấn tượng được ghi lại trong khối óc cùa
con người (hông qua những quan sát. Dồng thời. Marcel Proust với sự nhấn mạnh về
thời gian trong một tác phẩm lự sự. dường như đã mớ đường và cung cáp cho mọi
người biết những thành phần quan trọng cùa kỳ thuật dịng ý thức. Đó lả hồi ức,
nhùng ấn tượng thông qua quan sát và thời gian. Tất nhiên, nhùng yếu tổ này chưa
thể nào đầy đù toàn thiện khi phân tích về kỹ thuật dịng ý thức trong một tác phẩm
tự sự.
Trước Marcel Proust. Bủtký dưới hầm - tác phàm dược F. Dostoevsky sáng tác
khoảng năm 1864 khi ông đang bị bua vây bời nợ nần cở bạc - ta nhận thấy trong tác


21

phàm ấy có sự xuất hiện cua dịng suy tư miên man bất tận. Dó lã dịng suy tư của
nhân vật chính, một cơng chúc nhà nước binh thường lự cho mình là thơng minh và
có một moi quan hệ không may là tốt đẹp với mọi người xung quanh. Điều ấy làm
nên sức hút cùa tác phẩm. Đọc Bút ký dưới hầm, người dọc sỗ bị cuốn vào cành vật
lộn giữa những diều tốt dẹp với những máng tồi trong tâm hồn. Lăm lúc nhừng đớn
hèn. nhừng khoái cam tội lỗi ấy cịn chực chờ. sần sàng thốt ra bên ngoài. Dù chưa
bao giở chù ý sáng tác băng kỳ thuật dịng ý thức nhưng chính cách khắc hoạ tâm lý
nhân vật qua dịng suy tư vơ định Áy, Dostoevsky dà cho người đọc thấy tư tưởng

cách lân trong q trình sáng tạo nghệ thuật cùa mình. Có thể xem Bút ký dưới hầm
là một trong những viên gạch dầu ticn. lót dường cho cách tiếp cận sau này. Và cách
tiếp cận ấy càng ngày càng trờ nên hoàn thiện hơn và trờ thành một trong những kỹ
thuật quan trọng cùa tiểu thuyết hiện dại. nhất là trong xu hướng đôi mới cách tân thế
loại bắt đầu lừ the ki XX.
Sau Marcel Proust, trên vân đàn the giới người ta bat đầu chứng kiến nhùng
tên tuồi vì đại nối tiếp ông khi sáng tác bằng con đường đi vào ý thức nhân vật. Một
trong những đinh cao cùa sáng tác bang kỹ thuật dòng ý thức phải kể dến Ulysses cùa
James Joyce. Đó là một câu chuyện diễn ra duy nhất trong một ngày, ngày 16 tháng 6
năm 1904 xoay quanh ba nhàn vật chính: Leopold Bloom, vợ cùa Bloom và Stephen
Dedalus. Dế miêu tá một cách rõ ràng và chính xác nhất về kỳ thuật mà Joyce sừ
dụng trong Ulysses, nhà phê bình Edmund Wilson cho răng: "Joyce dà cố gắng dicn
tá càng thau đáo. càng tường tận. càng chính xác, càng trực diện càng tot qua ngơn
từ và nhừng gì chúng ta tham dự vào cuộc song này như - hay chinh xác hơn là cãi
gi đó có lẽ như từ khoảnh khắc này đến khoảnh khắc khác ta sổng" (Nguyền Thế
Vinh, 2006). Tiêu biểu như nhân vật Leopold Bloom, anh nhớ về cậu con trai dã chết
khi mới mười một tuồi rồi lại nhớ về người cha dã tự sát khi dang chuẩn bị bữa ăn
sáng cho vợ mình. Cùng với đó, bảng dịng độc thoại dài horn hai mươi lảm nghìn từ
liên tiếp khơng một dấu chấm câu, James Joyce cho người dọc thấy được sự phức tạp
trong tính cách cùa Marion Tweedy Bloom - vợ cùa Leopold Bloom. Trong mãn độc


22

thoại này, cô cố gang suy ngầm về nhùng điểu thiếu sót trong tính cách cùa chồng
mình, về một cuộc hơn nhân khơng hạnh phúc, về những người tình của mình, về
những điểm yếu cua dàn ơng và sự mịng manh trong tâm hồn cua một người phụ nừ
cho đến khi cơ ta lăn ra ngủ. Trong khi dó Stephen Delalus lại xuắt hiện, vần luân
quàn ờ Dublin và mơ đến việc trốn thoát khỏi thành phố sau này. Cuốn sách không
nhừng dỏi theo nhừng khoanh khắc cua vợ chong Bloom, cùa Stephen mà còn là

hàng trăm người dân Dublin đi lại trong thành phố. Ờ đó họ gặp nhau, nói chuyện và
tủa đi trong các quán ân. nhã hàng. Tất cà mọi hoạt dộng có VC ngẫu nhiên và dường
như dược ghi chép lại không theo một trật tự và chù đích nào. Nhưng ân dưới những
hoạt dộng tường chừng là ngẫu nhiơn ấy là những bí ân đầy phức tạp mà nhà văn
định hình từ trước: "Tơi dà dưa vào trong đõ rất nhiều diều bí ân và câu do den mức
nó sè khiến cho các giáo sư luôn luôn bận rộn trong hàng thế ki tranh cài diều tơi
muốn nói, và dó là con dường duy nhất dế đâm bao chắc chấn danh tiếng cùa một
con người" (Nguyền Thế Vinh, 2006). Đọc Ulysses, người đọc chắc chắn nhận thấy
sự tương dồng ít nhiều với một bộ phim diện ảnh hơn bất kì tác phẩm nghệ thuật nào.
Những suy nghĩ, liên tướng cùa nhân vật được sắp xếp như một cuốn phun với hàng
loạt kỳ thuật như chuyền cánh, lắp ghép không gian, đồng hiện thời gian.... Nhừng
điềm sáng trên minh chứng cho Ulysses một tác phẩm xuất sắc tiêu biêu cho lối viết
băng kỳ thuật dòng ý thức.
VỚI số lượng nhân vật ít ỏi. chi hơn mười nhân vật và câu chuyện chi vỏn
vẹn diễn ra ra có bốn ngày nhưng được William Faulkner dựng thành một tiều thuyết
hơn bổn trăm trang với tựa đề Ám thanh và cuồng nộ (The Sound and the Fury). Đây
có thề xem là một trong những sáng tác tiêu biểu viết bàng kỹ thuật dòng ý thức tạo
dược nhiều tiếng vang góp phần khăng dịnh tên tuổi cùa Faulkner trong phong trào
Văn chương hiện đại chù nghĩa cùa miền Nam Hoa Kỳ nói riêng và vàn học thế giới
nói chung. Ám thanh và cuồng nộ là lieu thuyết vict về một gia đinh ba the hệ: ông
bà Jason Compson và Caroline cùng bon người con lã Quentin. Candace. Jason và
Maury (sau được đôi tên thành Benjamin (Benjy)). Câu chuyện mở đầu là ngày


23

07/04/1928. sinh nhật cùa Benjy - người mắc hội chửng tâm thần chậm phát triển.
Benjy không thề liên kết dược nhừng gì nghe được hoặc càm nhận được. Trong ngày
ấy, Benjy đă kề lại nhừng sự việc thoáng hiện lên trong đẩu anh. Cô chị. theo lời cùa
Benjy, lã người cua âm thanh, mùi vị và tiếng nói. Ngược dịng thời gian trờ về mười

tám nám trước, ngày 02/06/1910 cùng là ngây cuối cùng trong cuộc đời cùa anh cá
Quentin. Những ào ảnh. dàn vặt hiện lên rồi lại tan biến trong tâm trí cùa con người
này. Tất cã những hồng loạn, sợ hãi đau đớn dó xuất phát từ mối tình loạn ln với
cơ em gái Candace và những gì bức bách nhất chất chứa sinh ra trong gia đinh
Compson. Sau đỏ, thời gian lại tiếp tục quay trờ lại vào ngày 06/04/1928 - lức lã
trước một ngày cùa chương đầu. ngày diễn ra sinh nhật cua Benjy. Chương này là
màn độc thoại trong đầu cùa Jason. Từ nhừng lời độc thoại ấy, người đọc dề dàng
nhận ra sự nhó nhen, ích ki, xáo quyệt và hung tợn. Kết thúc tác phẩm là ngày
08/04/1928, sau ngày sinh nhật cũa Benjy khi bàn chất con người thật cùa Jason bị
phơi bày hiện lên thật ghê (ỡm. Được xem là một trong những lieu thuyết thành công
nhất cùa William Faulkner được viết trên nền chú đề đen với hệ thống nhân vật xuất
hiện như nhừng bóng ma.
Họ hiện lên trong trạng thái điên dại. hoàng loạn, dằn vặt đầy đau đớn. Không chi
phác hoạ nhùng màng u tối về câu chuyện bi kịch cua một gia dinh, hay khắng định
tiếng nói cô đon cua con người trong một thế giới hồn loạn. Faulkner còn dự báo một
thám kịch tinh thằn đang diễn ra trong xã hội ờ mọi tầng lớp. Đô là nguy cơ huỳ diệt
cùa ý thức dưới áp lực sinh tồn cùa con người. Nhưng sự thành cồng cùa tiểu thuyết
này khơng chi dơn thuần den từ góc dộ nội dung mà còn phài kề đến sự hồ trợ cua kỳ
thuật dòng ý thức. Với kết cấu đồng hiện thời gian, quá khứ hiện tại tương lai cùng
xuất hiện trong một thời điếm, nhừng trang Viet không một dấu chấm dấu phây,
nhừng chừ viết hoa viết thường lộn xộn, nhừng trường đoạn khơng rị ngơi thứ cua
người trần thuật đà góp phẩn tạo nên nhiều tầng sâu ý nghía cua tác phàm. Đồng thời
chính kỳ thuật ấy cùng tạo nên những khoảng trống mời gọi độc già cùng sáng tạo và
hơn hết là tạo sức hút riêng cho chính tác phẩm này.


24

Trong phạm VI nghiên cứu. cơng trình khơng the diem qua het các tiểu thuyết
dòng ý thức. Việc lựa chọn những tác plìấm trên, chúng tơi xuất phát từ tiêu chí là sự

thành cơng (cá nội dung tư tương lần hình thức nghệ thuật) cũng như độ phú sóng và
sức lan toá cùa tác phẩm. Việc làm này nhàm mục đích nhấn mạnh sự kế thừa, phát
triển và ngày càng hồn thiện hơn cúa kỳ thuật dịng ý thức. Nó the hiện qua sự phức
tạp. khá nãng sáng tạo và dộ ấn tượng cùa mỗi tiểu thuyết trong tiến trình vận dộng
cùa văn học.
1.2.

Bà Dalloway (Virginia Woolf) trong bối cành văn học Anh thế ki

XX
1.2.1. Khái quát văn hục Anh thế kí XX
Người la xem the ki XX là cột mốc bat đau cùa chú nghĩa hiện đại, ờ Anh
cùng không ngoại lệ. Nhưng theo các công trinh nghiên cứu ve lịch sư vãn học Anh,
chủ nghía hiện đại trong vãn học Anh thật sự đã bảt đầu manh nha từ cuối thế ki
XIX. Sau thất bại của phong trào công nhân cuối thế ki XIX. dân chúng bị đàn áp
một cách nặng nề. bị tước mất mọi quyền hạn, kê cá quyền cơ bán nhất là quyền
sống vào lao động. Đặc biệt, trong chiến tranh Boer (1899 1902), cuộc chiến nhăm thiết lập quyền kiểm soát cúa Anh đổi các nước cộng hòa
Boer ờ Nam Phi, người Anh đà chiến thăng nhưng chăng cịn niềm tin lí tưởng vào
chiên tháng cua mình. Vì thế, xã hội tư bân với khâu hiệu “tự do, binh đăng, bác ái”
ngày nào đang dan đi vào suy thoái một cách tram trọng. Hơn nữa, thề chiến I (1914
1918) - một cuộc chiền khiến hàng triệu người
thiệt mạng, dã dặt ra một câu hòi lớn cho nhân loại. Những tổn thất, mất mát quá lớn
kia khiến con người dứng trước một cuộc sống dầy bất an. Ngay trong hạnh phúc họ
câm thấy màu đớn đau.đang hạnh phúc nhưng lại bất an khi mọi thứ có thế tan biến
hốt. Dứng trước thực trạng đó, các nhà vân dùng ngòi bút của minh như một cách
phán kháng quyết liệt. Và tắt yếu, dõng vãn học "nghệ thuật vị nghệ thuật" một cách
cực đoan ra đời như một minh chứng cho việc tách nghệ thuật ra khôi thực tại. Nó
bác bị hồn tồn các quan niệm cũa thời Victoria về nhiệm vụ dạo dức và giáo dục



25

cùa người nghệ sì.
Trái ngược hồn tồn VỚI nền khoa học từ nửa dầu the ki XIX trờ về trước một nền khoa học khiến con người cảm thấy mọi thứ đều có thế năm trong tầm tay.
có thề sư dồ hoá được, dự đoán được, từ nửa sau thế ki XIX đến đâu thê ki XX mọi
thứ bat đau thay đơi. Với sự ra đời cùa thuyết tiến hố của Darwin cùng thuyết tương
đối và thuyết lượng từ,... trong suy nghi cùa con người cuộc sống bắt dầu trờ nen
tương dối. bất định. Mọi thử không the nắm bắt dược vi nó thay dối một cách năng
dộng vơ tận. Bên cạnh dó, sự phần tán dân cư do chiến tranh, sự pha trộn giao tranh
giừa các nen văn hoá và sự hiện đại hoá phá vờ các trật lự cừ, các quy tắc đạo đức và
xả hội. 'lat cà nhừng vấn đê trên khiên dân chúng đương thời nghi ngờ nhừng xác lập
on định trước đây về ban thân, cộng đồng và the giới. Nicni tin tâm linh cùng nhanh
chóng bị sụp đổ. Cơng trình Nguồn gốc các lồi cũa Darwin (1858) đã sớm khiển
cho nhân loại nghi ngờ về sự tồn tại cùa Chúa. Tiếp theo, cơng trình Cành vàng cùa
nhà nhân học theo thuyết tiến hoá J. G. Frazer (1890) cho răng nhân loại lừ xa xưa
đến đương thời đà tiền bộ theo ba giai đoạn là ma thuật - tôn giáo - khoa học.
Theo ông đà đến lúc nhân loại khép lại giai đoạn (ôn giáo và tiến tới giai đoạn khoa
học. Mặc dù có nhiều tranh cãi nhưng khơng thê phú nhận răng, cơng trình này cùng
với nhùng yếu ló khác như mâu thuần giai cắp. mâu thuần Kilo giáo - Anh giáo và
nhừng đô vờ về lí lường, lè sống trong lịng XÌ1 hội đà đánh một địn chi mạng vào
niềm tin tơn giáo cùa người Anh lúc bấy giờ: “Cltúa đã chét” (Friedrich Nietzsche).
Như vậy. tình hình xã hội - vãn hố Anh dầu thế ki XX nói như Yeats thi "mọi thứ
sụp dồ, trung lâm không thể giữ dược” (Greenblatt and Abrams. 2005).
Chính nhừng sự tan rã và phân hố sâu sắc cùa Anh vào cuối the ki XiX làm
lien đề cho cám thức hồn loạn, phân mânh trong văn chương đầu the ki XX. Đồng
thời nó cùng là yếu tố thúc đầy các nhà vãn khước từ lối viết truyền thống, tim đến
những lối viết lạ. phóng túng, đậm chất gothic, tượng tnmg. "Những thay dổi sâu sắc
này trong lịch sừ trị thức hiện dại dồng thời với những thay dồi thuộc loại trần tục
hơn. dối với cuộc song hàng ngày cùng dang trài qua sự biến dơi nhanh chóng trong