GIÁO TRÌNH
MƠN HỌC: Cơng nghệ chế tạo máy và đồ gá
NGHỀ: Cắt gọt kim loại
TRÌNH ĐỘ: Cao Đẳng
Ban hành kèm theo Quyết định số:
/QĐ-… ngày…….tháng….năm .
.................................................................................... ………….
................................................. của……………………………….



MỤC LỤC
Trang
Chương 1: Những định nghĩa và khái niệm cơ bản............................................................ 8
1. Quá trình s n xu t và quá trình cơng ngh . ...................................................................... 8
2. Các d ng s n xu t. ............................................................................................................ 8
nh d ng s n xu t .......................................................................................... 10
Chương 2: Chuẩn ................................................................................................................. 12
1. Khái ni m và phân lo i chu n ........................................................................................ 12
t chi ti t gia công chi ti t gia công. ........................................................ 16
3. Nguyên t

nh v .............................................................................................. 17

4. Cách tính sai s chu n .................................................................................................... 21
5. Nguyên t c ch n chu n gia cơng. ................................................................................... 22
Chương 3: Độ chính xác gia cơng ....................................................................................... 27
1. Khái ni m. ...................................................................................................................... 27
chính xác gia cơng. ................................................................. 28
3. Các nguyên nhân gây ra sai s gia cơng. ........................................................................ 30
Chương 4: Ngun tắc thiết kế quy trình công nghệ ........................................................ 38

1. Các thành ph n c a q trình cơng ngh . ....................................................................... 38
t k q trình công ngh . .................................................................... 41
Chương 5: Gia công mặt phẳng.......................................................................................... 51
1. Khái ni m, phân lo i và yêu c u k thu t.................................................................... 51
2.

ng pháp gia công m t ph ng......................................................................... 51

Chương 6: Gia cơng bề mặt trịn xoay ............................................................................... 66
1. Khái ni m, phân lo i và yêu c u k thu t.................................................................... 66
2.

t ngồi trịn xoay. ........................................................ 67

Chương 7: Gia công ren ...................................................................................................... 99
1. Khái ni m, phân lo i và yêu c u k thu t.................................................................... 99
2.

i ghép ren. ................................................................... 99
2


Chương 8: Khái niệm chung về đồ gá .............................................................................. 111
1. Khái ni m ................................................................................................................... 111
2. Công d ng .................................................................................................................. 112
3. Phân lo i .................................................................................................................... 113
Chương 9: Kẹp chặt và cơ cấu kẹp chặt. ......................................................................... 117
1. Khái ni m và nh ng v

k p ch t ........................................................................... 117


c k p c n thi t .............................................................................. 120
u k p ch t. ..................................................................................................... 126
Chương 10: Phương pháp thiết kế đồ gá. ........................................................................ 135
1. Yêu c u khi thi t k

gá ......................................................................................... 135

2. Trình t khi thi t k

gá ......................................................................................... 136

3. Tính tốn c n thi t khi thi t k

gá ........................................................................ 137

4. Ki m tra ..................................................................................................................... 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 154

3


GIÁO TRÌNH MƠN HỌC
Tên mơn học: CƠNG NGHỆ CHẾ TẠO MÁY VÀ ĐỒ GÁ
Mã môn học: MH 20
Thời gian thực hiện môn học: 75 gi ; (Lý thuy t: 64 gi ; Th c hành, thí
nghi m, th o lu n, bài t p: 4 gi ; Ki m tra 7 gi )
I. Vị trí, tính chất của mơn học:
- V trí:
+ Mơn h c Cơng Ngh Ch T

c b trí sau khi sinh vi
h c xong t t c các môn h c v k thu t, dung sai, v t li
khí.
+ Mơn h
c khi sinh viên thi T t nghi p cu i khóa h c.
- Tính ch t:
+ Là môn h
ct
ng.
II. Mục tiêu môn học:
- V ki n th c:
+ Kh
c nh ng v
nv
c các khái ni m v ngun cơng, l
chính xác,
chu
t.
c ngun t
nh v và k p ch t.
c c u t o, k t c u c
gá.
-V k
+ V n d ng nh ng ki n th c c a mơn h
tính tốn, thi t k và b o qu
gá.
+ Thi t k
c ti n trình ho c qui trình cơng ngh
c sai s chu n, l c k p.
+V nd

c nh ng ki n th c c a môn h
gi i quy t nh ng v
v
k thu t trong công ngh gia công.
-V
c t ch và trách nhi m:
+ Rèn luy n tính k lu t, kiên trì, c n th n, nghiêm túc, ch
ng và tích c c
sáng t o trong h c t p.
III. Nội dung môn học:
1. N i dung t ng quát và phân b th i gian:
Số
TT

Thời gian

Tên chương, mục
Tổng
4

Lý

Thực

Kiểm


1

2


3

4

5

Chương 1: Những định nghĩa và khái
niệm cơ bản.
1. Quá trình s n xu t và q trình
cơng ngh .
2. Các d ng s n xu t.
nh d ng s n xu t
4. Bài t p
Chương 2: Chuẩn
1. Khái ni m và phân lo i chu n
t chi ti t gia công
chi ti t gia công.
3. Nguyên t
nh v
4. Cách tính sai s chu n
5. Nguyên t c ch n chu n gia cơng.
Chương 3: Độ chính xác gia cơng
1. Khái ni m.
chính xác
gia cơng.
3. Các ngun nhân gây ra sai s gia
cơng.
Chương 4: Ngun tắc thiết kế quy
trình cơng nghệ

1. Các thành ph n c a q trình cơng
ngh .
t k q trình
cơng ngh
3. Bài t p
Chương 5: Gia công mặt phẳng
1. Khái ni m, phân lo i và yêu c u k
5

số

thuyết

hành,
thí
nghiệm
, thảo
luận,
bài tập

tra*

10

8

1

1


14

12

1

1

4

4

0

0

10

8

1

1

4

4

0


0


thu t.
t

6

7

8

9

10

ph ng.
3. Ki m tra.
Chương 6: Gia công bề mặt tròn xoay
1. Khái ni m, phân lo i và u c u k
thu t.
ia cơng m t
ngồi trịn xoay.
3. Ki m tra.
Chương 7: Gia công ren
1. Khái ni m, phân lo i và yêu c u k
thu t.
i
ghép ren.
3. Ki m tra.

Chương 8: Khái niệm chung.
1. Khái ni m
2. Công d ng
3. Phân lo i
4. Các b ph n chính c
gá
Chương 9: Kẹp chặt và cơ cấu kẹp
chặt.
1. Khái ni m và nh ng v
k p
ch t
ng pháp tính l c k p c n thi t
u k p ch t.
Chương 10: Phương pháp thiết kế đồ
gá.
1. Yêu c u khi thi t k
gá
2. Trình t khi thi t k
gá
3. Tính tốn c n thi t khi thi t k
gá
4. Ki m tra
6

4

4

0


0

4

4

0

0

2

2

0

0

16

14

1

1

5

4


0

1


11

Thi kết thúc môn học

2

Cộng

75

2. N i dung chi ti t:

7

2
64

4

7


Chương 1: Những định nghĩa và khái niệm cơ bản.
A. Mục tiêu của bài
- Phân bi


c quá trình s n xu t và q trình cơng ngh .

-

ng s n xu t.

- Rèn luy n tính k lu t, kiên trì, c n th n, nghiêm túc, ch
trong h c t p.

ng và tích c c sáng t o

B. Nội dung bài:
1. Q trình sản xuất và q trình cơng nghệ.
1.1. Q trình sản xuất.

các nhà máy
m

hí, qua q trình

máy. Q trình
h

ho....

1.2. Q trình cơng nghệ.
Q trình cơng ng
c
ghép.

n

n

g
2. Các dạng sản xuất.
a
t
8

tiêu


a chia ra 3

2.1. Sản xuất đơn chiếc.
S n xu
c là s n xu t có s
ng s n ph m hàng n
n vài ch c chi c) s n ph m khơng n nh, khơng có chu k s n xu t l i.
S n xu

chi

ng t m t

m sau:

- Các trang thi t b , d ng c v n n
- Máy cơng c


c b trí theo lo i.

- Tài li u công ngh
-

i d ng phi u ti n trình cơng ngh .

th có tay ngh cao.
g su t

ng th p, giá thành cao.

D ng s n xu

c dùng cho các s n ph m ch th ho c s a ch a.

2.2. Sản xuất hàng loạt.
ph

S n xu t hàng lo t là s n xu t có s
c ch t o theo t ng lo t v i chu k
S n xu t hàng lo
- Các máy công c

ng s n ph
nh, s n ph

i


i l n, s n
nh.

m sau:
c b trí theo quy trình cơng ngh .

- Có quy trình cơng ngh t m .
- S d ng máy v

gá chuyên dùng.

- Công nhân có b c th trung bình.
S n xu t hàng lo t là d ng s n xu t ph bi n nh t trong ngành công ngh ch t o
máy. Tùy theo s
nh , v a và l n.
S n xu t lo i nh
xu t hàng kh i.

ng và m

nh c a s n ph m chia thành: s n xu t lo t

ng g n v i s n xu

c. S n xu t lo t l ng n v i s n

2.3. Sản xuất hàng khối.
dài.

-


p

9


- Cá
-C
-

n dùng.

n

Trong s

s
3. Cách xác định dạng sản xuất
g
tn =

ính

[ phú

N
S
tháng) .

ng là s s n ph


S

c s n xu t ra trong m

a chi ti

th

nh theo công th c:

+

N = N1. m.(1+
1

s s n ph

100 )

c s n xu t trong m

m S chi ti t trong m t s n ph m;
 - S chi ti t ph ph m ( = 3 6);
 - S chi ti
Sau khi xác
ng chi ti t và s

c ch t o d tr ( = 5  7).


nh s

a chi ti t gia công, d a vào giá tr tr ng
ch n d ng s n xu t phù h p theo b ng 1.1.
Bảng 1.1.
Q- khối lượng của chi tiết

Dạng sản
xuất
c
Hàng
nh

lo t

4  200 kg

>200 kg

< 4 kg

Sản lượng hàng năm của chi tiết ( chiếc )
<5
55
100

100
300
10


< 10

< 100

10 200

100 500

200

500 5000

500


Hàng

lo t

v a

300

1000

500

> 1000

5000


5000 50000

> 5000

> 50000

Hàng lo t l n
Hàng kh i

c

Q =V.
t (dm3);




kg/dm3 và 

3

.72 kg/dm3 )

11

;

o là 7,3kg/ dm3 ;



Chương 2: Chuẩn
A. Mục tiêu
- Phân bi

nh v và quá trình k p ch t.

- Phân lo

c chu n.

- Th c hi
-

nh v , k p ch t chi ti t gia công.
c các lo i sai s .

- Rèn luy n tính k lu t, kiên trì, c n th n, nghiêm túc, ch
trong h c t p.

ng và tích c c sáng t o

B. Nội dung bài:
1. Khái niệm và phân loại chuẩn
1.1 Khái niệm

l

ta
chi t

h

u
1.2 Phân loại
(hình 3.1).

12


Hình 3.1. Sơ đồ phân loại chuẩn.

ch

cơn .

v

trong q
(hình 3.3)

13


gia cơng
gá trên

B (hình 3.3b).

h
n

o phơi,

n
dùng
ùng trong q trình gia cơn

a.
Trên hình 3.4a, m
pr

u A và l

tinh chính.
c gia cơng làm chu n tinh trong q trình gia
n nó, vì v y A và B là chu n tinh ph .
g

14


p ráp là
ráp và
có th

sau:
khơng

1.

,

, C2, D2,

Hình 3.5. Lắp ráp động cơ.
tra
máy.
u
trùng nhau (h.3.6a) và không trùng nhau (h.3.6b).

15


Hình 3.6
tra.
l
2. Q trình gá đặt chi tiết gia cơng chi tiết gia cơng.

c khi gia cơng.
trong q trình gia cơng ch
trình gá

o

h
thúc.

Hình 3.7

16



p lý hay không là
p
3. Nguyên tắt 6 điểm định vị
M t v t r n tuy t
t

i trong h t

là ba chuy

quanh các tr c

3 chi u (hình 3.10) có 6 chuy

ng t nh ti n d c tr c OX, OY, OZ và ba chi u chuy
ct

a v t r n tuy t

chuy n c a v t r

i có hình d ng kh i l

các thì:

p xúc v i m t ph ng XOY thì kh i l

p xúc v i m t ph ng YOZ, kh i l

ng sau: t nh ti n d c tr c OX, quay xung quanh tr c OZ.


- Khi t nh ti n kh i l
kh ng ch chuy

t trong h t

ng sau: t nh ti n d c tr c OZ, quay xung quanh các tr c OY, OX.

- Khi t nh ti n kh i l
kh ng ch các chuy

c l i, v t r n

kh ng ch b c t do theo

- Khi ta t nh ti n kh i l
kh ng ch các chuy

ng quay

i là kh

mà không b b t k c n tr

không th di chuy n

V t r n tuy t

ng ho c 6 b c


p xúc v i m t ph ng XOZ, kh i l p

ng t nh ti n d c tr c OY.

y, khi kh i l p
kh i l

c b c 6 chuy

p xúc v i c ba m t ph ng c a h t

các thì

ng, hay nói cách khác, nó b kh ng ch c 6 b c

t do: t nh ti n OX, OY, OZ, quay quanh OX, OY, OZ.

Hình

nh v trí c a v t r n trong h t
17

các.


Khi m t v t b kh ng ch c 6 b c t
gian.

i v i chi ti


b ct

nh trong khơng

y, mu

nh v trí c a nó ta ph i kh ng ch các

n thi t.
C n chú ý là m i m t ph

u có kh

ng ch ba b c t do. M t ph ng YOZ

và XOZ kh ng ch 2 và 1 b c t do, b i vì các b c cịn l

c kh ng ch

m t ph ng XOY.
t s ví d v các chi ti

nh v :

+ M t m t ph ng kh ng ch ba b c t do.
+ M t kh i V dài kh ng ch 4 b c t do (hình 3.11).
+ M t kh i V ng n kh ng ch 2 b c t do (hình 3.12).
+ M t ch t tr dài kh ng ch 4 b c t do (hình 3.13a).
+ M t ch t tr ng n kh ng ch 2 b c t do (hình 3.13b).
+ M t ch t trám kh ng ch 1 b c t do (hình 3.13c).

+ M t ch t côn kh ng ch 3 b c t do (hình 3.14).

Hình 4.9.Kh i V dài kh ng ch 4 b c t do (OZ, OY, OZ, OY)

18


Hình 4.10. Kh i V ng n kh ng ch 2 b c t do (OZ, OY).

Hình 4.11.Ví d v ch t tr kh ng ch các b c t do.
a) Ch t tr dài kh ng ch 4 b c t do (OX, OY, OX, OY)
b) Ch t tr ng n kh ng ch 2 b c t do (OX, OY).
c) Ch t tr

trám kh ng ch 1 b c t do (quay OZ).

Hình 4.12. Ch t cơn kh ng ch 3 b c t do (OZ, OY, OX).
19


Chú ý:
-

nh v , chi ti t không ph

t do mà tùy theo yêu c u gia công

c n ph i kh ng ch c 6 b c

t ng nguyên công.

c H  ta ch c n kh ng ch ba b c t

Ví d : Khi gia cơng m t ph n
do: t nh ti n theo OZ, quay quanh OX, OY b i ba b

c

gia cơng (hình 3.15).

Hình 4.13.Phay m t ph ng.
c kh ng ch th hi n b ng m t ký hi u 

-M tb ct
- M i l p gi a m

nh v

nh v

g nh

ng

nh v .

ns b ct

c kh ng

ch .

Ví d : Khi

nh v b ng ch t tr dài n u m i l p ghép gi a ch

nh v và l chi ti t

có khe h l n thì s b c t do b kh ng ch không ph
i so v i ch

t b d ch chuy n

nh v (hình 3.16).

Hình 4.14.Chi ti t d ch chuy n so v
20

nh v .


- M t b c t do b kh ng ch quá m t l n g
Ví d

nh v .

nh v b ng ch t tr dài, m t tr dài kh ng ch 4 b c t do (hình 3.17a),

n u m t c u c a chi ti

ng ch ba b c t do thì s x y ra hi n


nh v .

M t tr kh ng ch các b c: quay quanh OX, OY, t nh ti n theo OX, OY. M t ph ng kh ng
ch các b c: T nh ti n OZ, quay quanh OX,
c kh ng ch 2 l n. Hi
l ck

ng vào m

y b c t do quay quanh OX, OY

nh v làm

n ch t

nh v thì nó s làm bi n d ng ch

nh v (h.3.17b).

nh v

4. Cách tính sai số chuẩn
a.

b.

c

- Khâu 1
- Khâu 2


1.

- Khâu 3

2.

21

ng gia công, n u


- Khâu 4
x1) và khâu 3 (x2



c

(L) =  x1 +  x2
t
sau:

-

g ch

-

gc


-

1 và

khâu x2 .
 x1 và

 x2 .

Ví d :
Tính sai s chu

c H1, H2, H3

v trên kh i V dài v i góc 

trên hình 3.20. Chi ti

ng kính chi ti t D 

u ch nh L = const.

5. Nguyên tắc chọn chuẩn gia công.
Khi ch n chu
-B
-

m ch


gia công các chi ti t máy, c n

m b o các yêu c u sau:

ng chi ti t máy trong q trình gia cơng.
u t, h giá thành.
22

nh


5.1. Chọn chuẩn thô.
Chu

u tiên c a quá t

ch n chu

c

i v i q trình cơng ngh , có
n

n các

chính xác gia công c a chi ti t. Khi ch n chu n thô c n chú ý hai

yêu c u sau:
- Phân ph
-


m t gia cơng.

mb

chính xác c n thi t v v

a các b m t gia công và

các b m t khơng gia cơng.
Ví d , trên

a chi ti t h

n gia công các b m t

A, B và l O.

Hình 4.18. Ch n chu n thơ cho pittơng.

Hình

a chi ti t

h p.
ng h p 1: khơng có l
cơng m t A,

s


y m t A làm chu n

ng h p 2: có l
ó l y m t A làm chu
khi l b

c h t l y m t B in làm chu

gia

gia công hia b m t B, O.
ph i l y l làm chu

gia công m t B

gia công m t A, sau
u, tránh ph ph m

ch, vì n u l

u khi gia cơng, l b l ch

tâm ho c có sai s hình d ng hình h c do l c c

ng h p l b

ch quá s

gia công l .
D a vào các yêu c


các nguyên t c ch n chu n thô.

Nguyên t c 1: n u chi ti t có m t b m t khơng gia cơng thì nên ch n b m
chu n thô

y s làm cho s

và b m t gia công là nh

iv

nh t.
23

gi a b m t không gia công


Ví d : khi gia cơng pittơng (hình 3.23) ng
gia công c

mb

i ta ch n chu n thô là m t trong khơng

nh và thành pittơng có chi

u theo u c u.

Nguyên t c 2: N u chi ti t có m t s b m t khơng gia cơng thì nên ch n b m t

khơng gia cơng nào có u c

chính xác v v t

iv ib m ts

gia cơng làm chu n thơ.
Ví d : khi gia cơng l biên (hình 3.24), nên l y m t A làm chu n
gia cơng có b

mb ol

n.

Hình 4.20. Gia cơng l biên.
Nguyên t c 3: n u chi ti t có nhi u b m t gia cơng thì nên ch n m t n
nh

u làm chu n thơ.
Ví d : Khi gia công thân máy ti
gia công m

n m

i ta ch n m t B làm chu n thô

y m t A làm chu

n a ph n khuô


gia công m

t B có c u trúc kim lo i t t, b m

,m tB
u

n.

Hình 4.21. Gia cơng thân máy ti n.

Hình 4.22. Gia cơng tr c b c.

Ngun t c 4: khi ch n chu n thô nên ch n b m t b ng ph ng khơng có rìa mép
d

un

u rót ho c quá g gh .

Nguyên t c 5: Chu n thô ch nên dùng m t l n trong q trình gia cơng.
24