wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Nh ng Tư Tư ng L n T Nh ng Tác Ph m Vĩ ð i
Dr. MOR TIMER J. ADLER
NHÀ XU'T B)N VĂN HĨA THƠNG TIN

ðóng eBook và Share b i Thư vi n sách ñi n t( Online:

wWw.VietLion.Com

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 1


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Cu1n sách các b n ñang c5m trên tay là m9t t:p h;p nh ng câu h=i và tr> l?i.
Nh ng câu h=i này ñư;c ñ@t ra cho tác gi>, m9t chuyên gia vC lDch sE tư tư ng
phương Tây, t nh ng ñ9c gi> thu9c ñG mHi t5ng l p xã h9i MK mu1n tìm hiMu vC
đG lo i vNn đC. Nhìn chung, đơng đ>o đ9c gi> đCu mu1n biPt các nhà tư tư ng trong
quá khS suy nghĩ và lý gi>i thP nào vC nh ng vNn ñC mà con ngư?i hôm nay ñang
ph>i ñ1i m@t. HH khơng mưu tìm m9t câu tr> l?i dSt khốt, m9t gi>i pháp r1t ráo, mà
thư?ng hH mu1n hiMu rõ vNn ñC và mu1n rút ñư;c bài hHc t các nhà tư tư ng l n
trong truyCn th1ng triPt hHc phương Tây. Nh ng câu h=i này ñư;c tác gi> tr> l?i
trong m9t chun mXc cGa ơng, ban đ5u chY đư;c ñăng t>i trên t? Chica go Sun\
Times và Chica go Dai ly News. Trong vòng m9t năm sau khi ra ñ?i, ñã có t i 28 t?

báo mua b>n quyCn ñM ñăng t>i chuyên mXc này (trong ñó có t? Kenkyu Sha
Tokyo). Sf thành cơng cGa chun mXc đã đưa t i vigc t:p h;p nh ng câu h=i và tr>
l?i thành m9t cu1n sách. ðó là hồn c>nh hình thành tác ph m này trong lòng xã h9i
MK.
Dĩ nhiên ñ1i v i ngư?i Vigt, văn minh phương Tây nói chung, và triPt hHc cGa
nó nói riêng, khơng ph>i là ñC tài hHc t:p bit bu9c, và cũng không ph>i là ngukn c9i
tư tư ng giúp chúng ta ñDnh hư ng cu9c s1ng và gi>i quyPt nh ng vNn ñC cGa mình.
Tuy nhiên chúng ta khơng thM phG nh:n sf kign rlng truyCn th1ng triPt hHc phương
Tây đã có >nh hư ng quyPt ñDnh ñ1i v i nCn văn minh phương Tây v1n ñã ñ t nhiCu
giá trD mà hign ñã tr thành phm quát ñ1i v i ph5n còn l i cGa thP gi i, nên triPt hHc
phương Tây thfc sf xSng ñáng ñư;c chúng ta quan tâm ñúng mSc. Như đã nói trên,
khi tr> l?i các câu h=i, tác gi> khơng đưa ra, hay áp đ@t, m9t câu tr> l?i dSt khốt
hay m9t gi>i pháp t1i h:u. Ơng chY trình bày các nhà tư tư ng l n đã nói gì trong
các tác ph m cGa hH vC các vNn ñC ñư;c ñ9c gi> nêu ra. Các nhà tư tư ng này
thư?ng có nh ng ý kiPn khác nhau, th:m chí xung khic nhau, tuy hH đCu dfa trên
cơ s lý lu:n nào đó, và ý kiPn cGa hH luôn là thành qu> cGa nhiCu năm tháng suy
nghĩ và chiêm nghigm. Cách trình bày này giúp đ9c gi> có cơ h9i nhìn và mm xo vNn
đC nhiCu khía c nh khác nhau, tf rút ra bài hHc cho mình và đưa ra quyPt đDnh
cu1i cùng. ðây cũng chính là c1t tGy cGa cái mà tác gi> trình bày như m9t “nCn giáo
dXc khai phóng”, m9t nCn giáo dXc \ hình thành t th?i cm đ i Hy L p và La Mã \
nhlm vào vigc ñào t o nh ng con ngư?i tf do, hiMu theo nghĩa là m9t con ngư?i biPt
tư duy r1t ráo vC t ng vNn ñC, biPt tf ñưa ra quyPt ñDnh và chDu trách nhigm cho
quyPt đDnh cGa mình. Msu ngư?i tf do này khác htn msu ngư?i nô lg, chY trông c:y
vào tư duy và quyPt ñDnh cGa ngư?i khác, và dĩ nhiên, hH không hC mu1n chDu trách
nhigm vC nh ng quyPt đDnh đó tuy rlng hH đã hành đ9ng theo nh ng quyPt đDnh đó.
M9t quan điMm đáng lưu ý n a cGa tác gi> là chu ơng ln trích dsn ý kiPn cGa
nh ng tác gia kinh ñiMn cGa t ng lãnh vfc, ngay c> khi lý thuyPt cGa nh ng tác gia
này ñã bD vư;t qua, hay th:m chí bD phi bác, b i nh ng nhà tư tư ng và thành qu>
khoa hHc cGa th?i hign ñ i. Ơng bign minh rlng chúng ta khơng hHc t:p hay tiPp
nh:n nh ng tri thSc cGa các nhà tư tư ng đó, vì có thM nó đã bD vư;t qua ho@c khơng

cịn đúng n a dư i ánh sáng cGa khoa hHc ngày nay, mà chúng ta hHc t:p phương
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 2


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

pháp tư duy cGa hH, hiMu ra con ñư?ng và cách ñi cGa hH ñM tiPp c:n v i chân lý, tuy
hH s1ng trong nh ng th?i kỳ mà khoa hHc và kinh tP cịn phơi thai, chưa phát triMn.
ðó m i thfc sf là điCu mà triPt hHc mang l i cho con ngư?i và cũng là ñiCu bm ích
cGa tác ph m này.
Như các b n sw thNy, các câu h=i trong sách này tr>i r9ng trên nhiCu lãnh vfc, t
đ o đSc, chính trD, xã h9i ñPn kinh tP và nhiCu vNn ñC thiPt thfc trong ñ?i s1ng (như
mK hHc, nghg thu:t, giáo dXc, quan hg nhân sinh…). Như thP khơng có nghĩa rlng
các nhà tư tư ng phương Tây chY bàn vC nh ng chuygn Ny, mà chtng qua là vì câu
h=i t các đ9c gi> thư?ng chY xoay quanh nh ng vNn ñC g5n gũi Ny và ít có ngư?i
quan tâm đPn nh ng lý thuyPt phSc t p hơn v1n ñM lý gi>i b>n chNt cGa h u thM và
cNu trúc cGa thfc t i. Chúng tơi mu1n nói rõ điCu này đM các b n hiMu sách này
khơng bao qt tồn b9 triPt hHc phương Tây, mà chY xoay quanh nh ng vNn đC
đư;c nhiCu con ngư?i bình thư?ng quan tâm. Cũng chính vì thP mà chúng tơi tin tác
ph m này bm ích cho tuygt đ i đa s1 chúng ta \ nh ng ngư?i không chuyên nghiên
cSu triPt hHc. ðiCu cu1i cùng mà chúng tôi mu1n thưa cùng b n ñHc là, do tác ph m
này bao trùm nhiCu lãnh vfc hHc thu:t khác nhau, địi h=i ngư?i dDch ph>i có m9t
kiPn thSc cơ b>n nào đó mHi lãnh vfc, mà điCu đó chúng tơi tf xét là mình chưa
đ t ñư;c, nên vigc dDch và chú gi>i sách này – tuy chúng tơi đã làm hPt sSc trong
kh> năng có h n cGa mình – chic chin vsn cịn nhiCu sai sót. Chúng tơi thfc sf rNt
mong nh:n đư;c ý kiPn chY giáo cGa b n ñHc.

PH|M VIÊM PHƯƠNG VÀ MAI SƠN
PH.N I
NH/NG CÂU H0I V1 TRI2T H3C, KHOA H3C, VÀ TƠN GIÁO
1. CHÂN LÝ LÀ GÌ?

Thưa tiPn sĩ Adler,
Tơi c>m thNy khó mà đDnh nghĩa đư;c chân lý là gì. M9t vài ngư?i b n cGa tơi
nói rlng chân lý là ñiCu mà h5u hPt mHi ngư?i cùng nghĩ như nhau. Nhưng điCu đó
đ1i v i tơi th:t vơ nghĩa, b i vì đơi khi đa s1 l i sai l5m. Th:m chí nh ng gì mà mHi
ngư?i cùng đkng ý có thM khơng ph>i là chân lý. Htn ph>i có nh ng đDnh nghĩa t1t
hơn vC chân lý? Nó là gì?
A.N.
A.N. thân mPn,
– “Chân lý là gì?”
Xem xét cái gì dính dáng t i vigc nói d1i có thM sw giúp cho chúng ta hiMu đư;c
b>n chNt cGa chân lý. NPu m9t ngư?i đàn ơng nói v i m9t ngư?i phX n “Tôi yêu
em” nhưng ông ta khơng u, thì ơng ta đang nói d1i. Khi m9t ñSa tro ñã lNy tr9m
h9p bánh nhưng l i nói v i m• nó “Con khơng lNy” thì nó đang nói d1i. Nói d1i là
nói trái v i nh ng gì b n biPt, b n nghĩ ho@c c>m nh:n. Nó khác v i sf l5m lsn
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 3


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

thành thfc, chtng h n m9t trHng tài ph t m9t c5u thG ph m lui trong khi thfc sf c5u
thG Ny không ph m lui và ngư;c l i.

cách đây hai mươi lăm th5 k6; nó đư7c l8p l i theo nhi9u...
Pla to và Aris to tle nói rlng nh ng ý kiPn ñư;c coi là ñúng khi nào chúng khtng
đDnh điCu gì có, thì có, ho@c điCu gì khơng có, thì khơng có; ngư;c l i, nh ng ý kiPn
cGa chúng ta là sai khi chúng khtng đDnh điCu gì có, thì khơng có, ho@c điCu gì
khơng có, thì có. M9t khi cái “có” trong phát biMu cGa chúng ta phù h;p v i phương
cách mà sf v:t có, lúc đó phát biMu cGa chúng ta là ñúng, và chân lý cGa phát biMu
nlm chu nó tương Sng v i nh ng d kign hign có cGa gi i tf nhiên hay thfc t i.
Khi chúng ta nghĩ rlng m9t cái gì hign h u ho@c đã x>y ra mà nó l i khơng hign h u
ho@c khơng x>y ra, thì chúng ta mic sai l5m và do đó điCu chúng ta nghĩ là sai.
Vì v:y, như b n thNy, chân lý rNt dƒ dàng ñDnh nghĩa, và đM hiMu đDnh nghĩa Ny
cũng khơng khó lim. Có lw Pi late thiPu kiên nhsn htn đã vui lịng ch? đ;i câu tr>
l?i nPu ơng ta biPt rlng câu tr> l?i dành cho ơng l i ngin gHn đPn thP. Nhưng cũng
có thM ơng ta đã nghĩ t i m9t câu h=i khác, “Làm thP nào chúng ta chY ra đư;c m9t
phát biMu là đúng hay sai?” ðây chính là thic mic mà ông và các b n cGa ơng nêu ra
và địi đư;c tr> l?i.
ð1i v i thic mic này có ba msu câu tr> l?i chính. Msu câu thS nhNt khtng ñDnh
rlng m9t vài phát biMu là ñúng m9t cách hiMn nhiên, chtng h n, “Toàn thM thì l n
hơn thành ph5n.” Nh ng phát biMu như thP hiMn l9 chân lý cho ta m9t cách trfc tiPp
b i m9t điCu rõ ràng là ta khơng thM nào nghĩ trái v i chúng ñư;c. Khi ta hiMu thP
nào là m9t toàn thM và thP nào là m9t thành ph5n, ta không thM nghĩ rlng thành ph5n
l n hơn tồn thM (mà nó thu9c vC) đư;c. Blng cách ñó chúng ta biPt ñư;c ngay l:p
tSc chân lý cGa l?i phát biMu rlng toàn thM l n hơn bNt cS thành ph5n nào cGa nó.
M9t msu câu tr> l?i khác nói rlng chân lý cGa nh ng l?i phát biMu có thM kiMm
chSng blng kinh nghigm và quan sát. NPu m9t ngư?i nói rlng tr?i khơng mưa
Chica go vào m9t ngày nào đó trong tháng qua, ta có thM kiMm chSng chân lý cGa l?i
phát biMu đó blng cách tìm đHc sm sách ghi chép nh ng b>n tin th?i tiPt. Hay như ta
có thM nhúng m9t bàn chân xu1ng hk bơi đM xem nư c có Nm như l?i ngư?i b n nói
hay khơng. Tương tf, m9t sf tmng qt hóa có tính chNt khoa hHc đư;c coi là đúng
chY khi nào ta khơng quan sát thNy nh ng sf kign trái ngư;c.
Msu câu tr> l?i thS ba có liên quan đPn nh ng l?i phát biMu v a khơng đúng

m9t cách hiMn nhiên, v a khơng thM kiMm chSng blng các sf kign quan sát đư;c. ðó
có thM là thic mic vC tính cách cGa m9t ngư?i, lo i s>n ph m gì đư;c ưa thích nhNt
cho nh ng mXc đích nào đó, ho@c con ngfa đư;c ưa chu9ng nhNt có thing trong đ;t
ch y t i hay khơng. Trư?ng h;p này cho phép tìm kiPm sf nhNt trí cGa m9t nhóm
ngư?i nào đó, các nhà chun mơn chtng h n. M9t ý kiPn đư;c đa s1 ñkng thu:n có
thM ñư;c coi như là dNu higu cho thNy ý kiPn đó có kh> năng đúng.
Msu câu tr> l?i thS ba là msu mà b n ơng đã làm. Tuy nhiên vigc nó thM hign sf
nhNt trí cGa m9t nhóm ngư?i khơng làm cho nó tr thành câu tr> l?i chính xác cho
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 4


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

câu h=i, “Chân lý là gì?”, cũng khơng ph>i là câu tr> l?i ñ5y ñG cho thic mic, “Làm
thP nào ñM chY ra ñư;c m9t phát biMu ñúng hay khơng đúng?”
ðDnh nghĩa chân lý thì dƒ; biPt m9t phát biMu cX thM nào đó có đúng hay khơng
thì khó hơn nhiCu; và theo đumi chân lý là khó khăn nhNt.
2. TRI TH:C VÀ THƯ
Thưa tiPn sĩ Adler,
Có th:t là có tri thSc khơng hay tNt c> đCu là thư?ng kiPn? Hình >nh cGa thP gi i
và l1i s1ng cGa chúng ta ñã thay ñmi quá nhiCu trong năm mươi năm qua khiPn tôi
băn khoăn không biPt chúng ta có thM có đư;c tri thSc chic chin vC m9t điCu gì đó
khơng? Ph>i chăng h5u hPt nh ng gì ngư?i ta gHi là tri thSc th:t ra chY là thư?ng
kiPn?
F.S.

F.S. thân mPn,
H5u hPt chúng ta ñCu biPt thP nào là m9t thư?ng kiPn. Chúng ta thNy rlng nh ng
ý kiPn cGa chúng ta là niCm tin mà ngư?i khác khơng thM chia so. Chúng ta đã quen
nghe nh ng ngư?i bNt đkng v i chúng ta nói, “ðó chY là ý kiPn cGa anh” (ho@c
“quan ñiMm cGa anh ”). Ngay c> khi chúng ta ñưa ra m9t ý kiPn có căn cS v ng
chic, chúng ta thư?ng vsn c>m thNy đơi chút hồi nghi vC nó. “Tơi có lý do chính
đáng đM tin như thP,”chúng ta nói, “nhưng tơi khơng thM cam kPt là chic chin.”
Do đó, có ba ñ@c trưng cGa thư?ng kiPn:
(1) Chúng nói lên nh ng kh> h u hơn là nh ng ñiCu chic chin.
(2) Chúng có thM bD nghi ng?.
(3) Nh ng ngư?i thích suy lu:n vsn có thM bNt đkng trong Gng h9 hai thư?ng
kiPn đ1i l:p nhau.
Xưa nay chG nghĩa hồi nghi vsn cho rlng mHi thS ñCu là thư?ng kiPn, tNt c> đCu
có thM cịn tranh cãi. Th:m chí nh ng ko hồi nghi cfc đoan cịn gi>m tr nh ng thS
như tốn hHc và khoa hHc thành thư?ng kiPn. Ví dX, hH chY ra rlng, hg th1ng cGa
khoa hình hHc hình thành trên nh ng gi> thiPt, vì v:y nh ng gi> thiPt khác cũng có
thM đư;c thiPt l:p và nh ng hg th1ng hình hHc khác có thM đã ra đ?i. Khoa hHc thfc
nghigm, đYnh cao cGa nó, nhà hồi nghi khăng khăng nói, gkm tồn nh ng khái
qt hóa rNt có thM đúng, nhưng đó khơng ph>i là nh ng ñiCu chic chin bNt kh>
nghi.
ð1i l:p v i thuyPt hồi nghi như thP là quan điMm cGa các triPt gia cm Hy L p.
Pla to và Aris to tle cho rlng con ngư?i có thM có đư;c tri thSc thfc sf vC m9t s1
vNn đC nào đó. Trong chính b>n chNt cGa chúng, m9t s1 sf v:t thì tNt yPu và khơng
thM nào khác đi đư;c. Ví dX, trong b>n chNt cGa nh ng toàn thM và nh ng thành
ph5n, điCu tNt yPu là tồn thM ln ln l n hơn bNt cS thành ph5n nào cGa nó. ðây
là ñiCu chúng ta biPt chic chin. Ngư;c l i, trong b>n chNt cGa nh ng ngư?i đàn ơng
lDch sf và nh ng cơ gái tóc vàng, khơng có gì tNt yPu làm cho nh ng ngư?i đàn ơng
lDch sf ln ln thích nh ng cơ tóc vàng, và vì thP ñây chY là vNn ñC thư?ng kiPn.
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 5


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Sf khác nhau gi a tri thSc và thư?ng kiPn cũng có thM đư;c diƒn đ t blng các
thu:t ng tâm lý hHc. Khi chúng ta ñư;c h=i, “Nh ng ngư?i đàn ơng lDch sf có thích
các cơ tóc vàng khơng?” ho@c “ð>ng C9ng Hịa sw thing trong cu9c b5u cE sip t i
khơng?” chúng ta đư;c tf do chHn lfa câu tr> l?i. Khơng có gì trong câu h=i bó
bu9c chúng ta tr> l?i Có ho@c Khơng. Nhưng khi chúng ta đư;c h=i tồn thM có l n
hơn m9t thành ph5n cGa nó khơng, chúng ta khơng có sf lfa chHn vC câu tr> l?i.
NPu chúng ta t:p trung tâm trí vào m1i quan hg gi a tồn thM và thành ph5n, chúng
ta chY có thM có m9t cách duy nhNt đM nghĩ vC m1i quan hg đó. Chính đ1i tư;ng mà
chúng ta đang suy nghĩ t i sw quyPt ñDnh tư duy cGa chúng ta.
ðiCu này cung cNp cho chúng ta m9t chu n mfc rNt rõ ràng đM phân bigt điCu
chúng ta nói ra là tri thSc hay thư?ng kiPn. Nó là tri thSc khi đ1i tư;ng mà chúng ta
ñang nghĩ ñPn bu9c chúng ta ph>i nghĩ vC nó theo m9t cách nào đó. Lúc Ny ñiCu
chúng ta nghĩ không ph>i là ý kiPn riêng cGa chúng ta. Nhưng khi ñ1i tư;ng cGa tư
duy chúng ta ñM cho chúng ta tf do ñi t i m9t quyPt đDnh vC nó, blng cách này hay
cách khác, lúc ñó ñiCu chúng ta nghĩ chY là thư?ng kiPn – ý kiPn riêng tư cGa chúng
ta, nó đư;c hình thành mà khơng bD cưˆng bách. ‰ đây, có thM có nh ng ý kiPn bNt
ñkng v i chúng ta.
Khi ñã hiMu ñư;c sf khác bigt gi a tri thSc và thư?ng kiPn, chúng ta ph>i th a
nh:n rlng h5u hPt nh ng tuyên b1 cGa chúng ta là nh ng thư?ng kiPn. Tuy nhiên
c5n biPt rlng nh ng thư?ng kiPn cũng khác nhau vC ñ9 chic thfc. M9t vài tuyên b1
dfa trên blng chSng ho@c nh ng lý lw xác ñáng, m@c dù không ph>i chung quyPt,
nhưng cũng làm cho chúng tr nên kh> thG. Nh ng tuyên b1 khác khơng có căn cS
v ng chic, ho@c khơng dfa trên nCn t>ng nào c> mà chY là nh ng thành kiPn đ5y chG

ý cGa chúng ta.
Vì thP vNn đC cịn b= ng= là lDch sE, toán hHc, khoa hHc thfc nghigm, và triPt lý
nên ñư;c xPp vào tri thSc hay thư?ng kiPn. Như chúng ta v a thNy, nhà hoài nghi
cfc đoan nói rlng c> b1n lĩnh vfc Ny đCu là thư?ng kiPn, m@c dù hH th a nh:n
chúng có nhiCu trHng lư;ng hơn là nh ng ý kiPn riêng tư ho@c thành kiPn cá nhân.
Tôi sw b>o vg quan ñiMm ngư;c l i, ñó là chúng ta có thM có tri thSc trong tốn hHc
và triPt hHc, và có thư?ng kiPn rNt có thM đúng trong khoa hHc thfc nghigm và lDch
sE.
3. TRI2T H3C LÀ GÌ?

Thưa tiPn sĩ Adler,
Tơi khơng hiMu thu:t ng “triPt hHc” bao hàm nghĩa gì. Hình như nó khơng có
m9t chG đC xác đDnh nào như trong các khoa hHc và các nghiên cSu kinh vign. Ph>i
chăng triPt hHc bao gkm mHi lĩnh vfc tri thSc? Hay nó chY đơn thu5n là tư tư ng,
khơng có m9t đ1i tư;ng riêng bigt nào? TriPt hHc có ph>i là m9t khoa hHc mang ñPn
cho ta tri thSc chic chin và chính xác, hay chY là nghg thu:t suy nghĩ? T i sao
chúng ta khơng thM đkng thu:n v i nhau vC mXc đích cGa m9t nu lfc mà nhân lo i
theo ñumi hàng ngàn năm nay?
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 6


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

J.P.
J.P. thân mPn,
S dĩ khó đDnh nghĩa triPt hHc là vì có q nhiCu cái nhìn khác nhau vC n9i dung

và sS mgnh cGa triPt hHc. M9t m@t, nó ñư;c trình bày như là tri thSc nCn t>ng vC b>n
chNt cGa v n v:t; m@t khác, như là sf hư ng dsn đPn m9t đ?i s1ng t1t đ•p. Th?i
Trung Cm triPt hHc bD xem như con sen cGa th5n hHc; th?i nay, nhiCu ngư?i vsn xem
nó như m9t tr; thG cho khoa hHc xã h9i và khoa hHc tf nhiên.
Thu:t ng “triPt hHc” theo nghĩa đen là lịng u mPn đ1i v i sf minh triPt, theo
đó, triPt hHc là m9t tham vHng tìm kiPm hơn là m9t cái kho chSa đfng tri thSc tìm
đư;c và có thM truyCn gi ao ñư;c.
Socrates chY rõ rlng triPt gia là ngư?i u mPn sf minh triPt, chS khơng s h u
nó. Socrates còn làm cho cung cách cGa triPt gia thêm cX thM khi nói rlng m9t đ?i
s1ng khơng đư;c kh>o chSng thì khơng đáng s1ng và chúng ta nên theo ñumi mHi
chSng lý ñPn bNt cS nơi ñâu khi chưa ngã ngũ. Ln ln tìm kiPm, ln ln nghi
vNn là thái ñ9 căn b>n trong sinh ho t triPt hHc. Nó cũng cho thNy m9t ý hư ng luân
lý cGa m9t đ?i s1ng t1t đ•p v1n là điCu c5n nhNn m nh ln mãi trong triPt hHc.
Aris to tle trình bày n9i dung cGa triPt hHc blng m9t kh1i lư;ng tác ph m phong
phú đk s9. Ơng phân chia triPt hHc thành nh ng chuyên ngành khác nhau. ðSng trên
tNt c> là “đg nhNt triPt hHc”, hay Siêu hình hHc, v1n là tri thSc vC nh ng nguyên lý
và nh ng nguyên nhân t1i h:u. Sf nhNn m nh Siêu hình hHc như v:y cũng đóng vai
trị chính yPu trong triPt hHc.
, ngư=i đi đ>u theo đư=ng hư ng này, phân bi t m?t bên là...
Quan điMm cGa tơi là, triPt hHc là m9t lo i tri thSc ñ@c bigt có tính minh triPt. Nó
đem đPn cho ta minh triPt vC b>n chNt con ngư?i, vC thP gi i, vC Thư;ng ðP, vC đ?i
s1ng t1t đ•p và xã h9i t1t đ•p. Nó đem ra ánh sáng thic mic căn b>n vC yPu tính cGa
v n v:t và cSu cánh cu9c ñ?i. Do ñó, nó ñSng trên khoa hHc, c> vC lý thuyPt lsn
thfc hành, vì khoa hHc chY đC c:p ñPn nh ng vNn ñC bên ngoài và kém quan trHng
hơn.
Theo quan ñiMm này, triPt hHc là m1i b:n tâm cGa tNt c> mHi ngư?i. Nó khơng
ph>i là m9t ngành hHc đ@c bigt, địi h=i ph>i tinh thơng m9t phương pháp lu:n phSc
t p, toán hHc cNp cao, ho@c máy móc tinh vi. TriPt gia đích thfc là m9t con chim l
hiPm, đó là vì ơng ta đã dâng hiPn hPt mình và su1t đ?i cho vigc theo đumi minh triPt
gi a m9t thP gi i ñ5y sf xao lãng. Tuy nhiên mHi ngư?i có thM đáp l i tiPng gHi này,

vì chY có hai điCu duy nhNt mà m9t ngư?i c5n có đM tr thành triPt gia, đó là trí tug
đư;c Thư;ng ðP ban cho và m9t niCm khát khao mu1n biPt chân lý t1i h:u.
Nh ng gì tơi v a trình bày trên đây g;i lên nh ng gi>i ñáp cho tNt c> các câu h=i
cGa b n. TriPt hHc không ph>i là m9t khoa hHc thfc nghigm theo nghĩa cGa V:t lý
hHc, Hóa hHc, và Sinh lý hHc; mà nó là m9t khoa hHc thu5n lý, và như tốn hHc, nó
phát triMn blng suy tư và phân tích có hg th1ng. Nhà tốn hHc lsn nhà triPt hHc đCu
khơng vign dsn bNt kỳ sf kign đã quan sát ñư;c nào c>, ngo i tr nh ng sf kign
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 7


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

thu9c kinh nghigm thông thư?ng cGa mHi ngư?i. C> hai đCu tiPn hành nh ng khám
phá cGa mình ngay t i bàn giNy; c> hai ñCu là nh ng nhà tư tư ng xa\lông.
TriPt hHc không ph>i là m9t nghg thu:t, nhưng nó sE dXng các mơn hHc lý
thuyPt, ñ@c bigt là nghg thu:t suy lu:n bign chSng. Nó khơng ph>i là th5n hHc, vì
trong khi th5n hHc lNy niCm tin tơn giáo làm kh i điMm cGa mình thì triPt hHc l i bit
đ5u blng sf phán đốn thfc tP, nó nu lfc làm rõ và đào sâu sf hiMu biPt vC m9t thP
gi i còn n tàng trong phán đốn thfc tP đó.
Hồn tồn khơng đPn trư c khoa hHc, triPt hHc ñPn sau khoa hHc. M@c dù, như
lDch sE cho thNy, sf tra h=i triPt lý bit đ5u t rNt lâu trư c thí nghigm khoa hHc, nó
cũng sw tiPp tXc lâu dài sau khi chúng ta ñã ñ t ñPn nh ng gi i h n cGa tri thSc thfc
nghigm. Các khoa hHc thfc nghigm đã hồn thign rki, và có nh ng biMu hign cho
thNy nh ng th?i điMm nào đó chúng đã đi xa đPn mSc có thM. Nhưng triPt hHc vsn
cịn tumi Nu thơ cGa nó. Sf phát triMn đ5y đG cGa nó nlm nhiCu thiên niên k‹ phía
trư c.

4. TRI2T H3C TRONG K@ NGUYÊN KHOA H3C
Thưa tiPn sĩ Adler,
Khoa hHc ñã cung cNp tri thSc và cơng cX đM t o ra m9t k‹ ngun cơng nghigp
hign đ i. Nhưng triPt hHc có thM giúp gì đư;c chúng ta trong th?i ñ i khGng ho>ng
ngày nay không? Hay triPt hHc ñã lui th?i trong k‹ nguyên khoa hHc này?
W.L.
W.L. thân mPn,
Trư c hPt chúng ta hãy xét xem nh ng gì khoa hHc có thM làm và nh ng gì mà
khoa hHc không thM làm \ ph m vi và chSc năng đích thfc cGa nó.
Khoa hHc nghiên cSu nh ng hign tư;ng xã h9i và v:t lý nhlm mXc đích đ t t i
m9t mơ t> chính xác vC chúng. Có thM đó là sf v:n đ9ng cGa các thiên thM, nh ng
cNu trúc bên trong cGa nguyên tE, nh ng tiPn trình tâm sinh lý, nh ng trào lưu xã
h9i, ho@c hành vi cGa con ngư?i.
trA l=i câu hBi đó bCng l=i khDng đEnh: khoa hFc mang l i...
Nói m9t cách khác, khoa hHc mang ñPn cho chúng ta thS quyCn lfc v a có tính
chNt kiPn t o v a có tính chNt phá hGy. Nó cung cNp cho chúng ta nh ng phương
tign ñM theo ñumi nh ng mXc đích xNu xa lsn nh ng cSu cánh t1t đ•p. Tf nó, khoa
hHc khơng chY trung tính vC m@t đ o đSc, nghĩa là, nó khơng t1t khơng xNu ñ1i v i
giá trD cGa nh ng cSu cánh mà vì nó các phương tign đư;c đem ra sE dXng; nó cịn
hồn tồn khơng thM chY cho chúng ta m9t đư?ng hư ng đ o đSc nào, vì nó chtng
cung cNp cho chúng ta nh ng tri thSc c5n thiPt vC hg th1ng nh ng ñiCu thign và hg
th1ng nh ng cSu cánh.
Do v:y, b n rNt có lý khi ñC xuNt ý tư ng rlng khoa hHc c5n có triPt hHc hu tr;
nPu nh ng phương tign mà khoa hHc t o ra ñư;c sE dXng cho nh ng mXc đích xSng
đáng. Ngày nay nhiCu ngư?i nghĩ rlng triPt hHc là vơ ích khi so sánh v i khoa hHc,
b i vì ngư?i ta khơng thM áp dXng nó đM t o ra mHi thS ho@c đM kiMm soát các
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 8

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

phương tign. Tuy nhiên tri thSc triPt hHc, theo tôi, l i h u dXng theo m9t cách khác,
cao quý hơn. Sf h u dXng và Sng dXng cGa nó có tính đ o đSc và giáo dXc, chS
khơng có tính kK thu:t và chP tác. Trong khi khoa hHc trang bD cho chúng ta phương
tign ñM sE dXng, thì triPt hHc hư ng dsn chúng ta đPn nh ng cSu cánh mà chúng ta
mong đ t t i.
Tơi xin nói rõ điMm cu1i cùng này. Cách xE sf cGa con ngư?i và các thiPt chP xã
h9i tùy thu9c vào nh ng gi>i ñáp cGa chúng ta trư c nh ng câu h=i như h nh phúc
hg t i vào cái gì, bmn ph:n cGa chúng ta là gì, tm chSc nhà nư c nào là cơng blng
nhNt, điCu gì làm cho sf thign phm quát trong xã h9i, con ngư?i c5n có nh ng tf do
gì, và vân vân. Bây gi? và mãi mãi, khoa hHc không thM nào tr> l?i ñư;c bNt cS m9t
câu h=i nào v a kM, ho@c bNt kỳ câu h=i nào khác có liên quan ñPn cái ñúng và cái
sai, cái t1t và cái xNu, bây gi? và mãi mãi.
Khơng tr> l?i đư;c nh ng câu h=i này, chúng ta như con thuyCn khơng có la bàn
và bánh lái trơi d t gi a biMn sóng cu9c đ?i. Ch ng nào chiPc thuyCn cá nhân ho@c
con tàu nhà nư c còn sE dXng cơng suNt nh=, chúng ta có thM khơng g@p nhiCu nguy
hiMm. Nhưng, như b n ñã chY ra, trong k‹ nguyên h t nhân này, khi chúng ta di
chuyMn v i t1c đ9 l n và v i cơng suNt l n, tai hHa ñe dHa chúng ta mHi khúc
quanh nPu chúng ta khơng biPt đDnh hư ng đúng.
Chính là triPt hHc, chS không ph>i khoa hHc, sw d y cho chúng ta thNy sf khác
bigt gi a cái ñúng và cái sai ñkng th?i hư ng dsn chúng ta ñi t i nh ng ñiCu thign
phù h;p v i b>n chNt cGa chúng ta. NPu như l;i ích chP tác cGa khoa hHc phát sinh
t sf diƒn t> chính xác cGa nó vC cách thSc mHi v:t v:n đ9ng, thì l;i ích đ o đSc cGa
triPt hHc l i có ngukn g1c t nh ng hiMu biPt nCn t>ng vC nh ng thfc t i t1i h:u ñlng
sau nh ng hign tư;ng mà khoa hHc nghiên cSu. Mui lo i tri thSc tr> l?i nh ng câu
h=i mà lo i kia khơng thM, và vì thP mui lo i đCu h u ích theo cách riêng cGa nó.

Theo tơi, chính là triPt hHc, chS khơng ph>i khoa hHc, là b:c cao nhNt trong mHi
nCn văn hóa và văn minh, đơn gi>n vì nh ng câu h=i mà nó có thM gi>i ñáp lúc nào
cũng kh n thiPt cho nhân sinh. M9t ñiCu chic chin là, chúng ta càng chiPm lĩnh
ñư;c khoa hHc, chúng ta càng c5n ñPn triPt hHc, b i vì càng có nhiCu sSc m nh,
chúng ta càng c5n ñPn phương hư ng.
5. MGI LIÊN QUAN CHA TOÁN H3C VII TRI2T H3C
Thưa tiPn sĩ Adler,
Trong vigc giáo dXc khoa hHc ngày nay, ngư?i ta ñã dành cho tốn hHc nhiCu sf
chú ý. Tơi cũng đã nhìn thNy các triPt gia đã đánh giá cao tư duy tốn hHc. V:y thfc
chNt cGa tốn hHc là gì, và t i sao nó đóng m9t vai trị quan trHng như thP trong khoa
hHc và triPt hHc? T i sao toán hHc l i có m@t trong h5u hPt các chương trình giáo dXc
phm thơng? Tốn hHc có giá trD thfc tiƒn trong đ?i s1ng thư?ng ngày khơng?
G.K.
G.K. thân mPn,

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 9


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

ghi nhJn; ơng cho rCng nguKn gLc cMa Hình hFc xuNt phát t ...
L:p trư?ng cGa Pla to ñã dsn ñPn m9t kiMu bNt ñkng khác vC b>n chNt cGa tốn
hHc, cịn mãi cho t i ngày nay. Aris tote đkng ý v i Pla to rlng tốn hHc có giá trD
như m9t tri thSc, hồn tồn khơng kM t i nh ng Sng dXng thfc tiƒn, nhưng ông ph>n
đ1i m nh mw ý kiPn nói tốn hHc đư;c coi là msu mfc cho tNt c> tri thSc triPt hHc.
Ơng lNy làm khó chDu thNy nh ng hHc trị cGa Pla to đkng nhNt hóa tốn hHc v i triPt

hHc, và các sinh viên khoa triPt sw không ling nghe gi>ng viên nào khơng trình bày
tư tư ng cGa mình blng hình thSc tốn hHc. Theo Aris to tle, mui khoa hHc có m9t
phương pháp riêng thích h;p đ1i v i đ1i tư;ng chính yPu cGa nó, và do đó, phương
pháp tốn hHc khơng nên áp dXng trong các khoa hHc khác.
và Kant. Là nhà toán hFc vĩ đ i đKng th=i là m?t tri5t gia,...
. Nhưng ông cAnh báo các tri5t gia coi ch ng bE l c đư=ng...
thích lLi ti5p cJn có tính chNt thOc chPng và sinh vJt hFc...
Tính chNt chính xác, nghiêm ng@t và thu5n lý cGa tốn hHc đã đưa nó lên vD trí
cao trong cái nhìn cGa các nhà giáo dXc mHi th?i đ i. Như Pla to khtng đDnh, tốn
hHc là mơn hHc hư ng dsn lý trí trong vigc nghiên cSu các ñ1i tư;ng và nh ng m1i
liên hg tr u tư;ng. Nó cung cNp m9t blng chSng vC suy lu:n diƒn dDch, là thS suy
lu:n ñi t nh ng tiCn ñC sáng rõ ñPn nh ng kPt lu:n tNt yPu.
“Giá trD thfc hành” cao nhNt cGa toán hHc là trong vigc phát triMn trí tug con
ngư?i. Có nhiCu Sng dXng hlng ngày cGa tốn hHc: đo đ c đDa hình, thiPt kP nhà cEa
và qu5n áo, v ch quK ñ o súng pháo binh. Nhưng ngay c> khi các máy tính đign tE
và các phương tign t1i tân khác thay thP cho mHi tính tốn cGa con ngư?i, lý trí
chúng ta vsn ph>i c5n đPn ngun lý tốn hHc đM nim ñư;c m9t phương dign thiPt
yPu cGa thP gi i chúng ta ñang s1ng.
6. SQ XUNG ĐRT GI/A KHOA H3C VÀ TƠN GIÁO
Thưa tiPn sĩ Adler,
Có hay khơng sf xung ñ9t gi a khoa hHc và tôn giáo? Tôi không nghĩ rlng văn
b>n cGa Thánh Kinh l i có thM hịa gi>i đư;c v i tri thSc khoa hHc hign ñ i. Ph>i
chăng nh ng khám phá cGa v:t lý hign ñ i, ñDa chNt hHc, thiên văn hHc, và sinh v:t
hHc mâu thusn v i câu chuygn ñư;c kM trong Sáng ThP Ký vC sf sáng t o ra tr?i đNt
và con ngư?i?
E.V.
E.V. thân mPn,
, m?t l>n giAi thích v i Galileo lý do t i sao không thS...
Ý tư ng mà Bar beri ni trình bày v i Galileo có thM đư;c khái qt hóa. NPu
khoa hHc và tơn giáo có nh ng mXc đích khác nhau – nghĩa là, nPu hH c1 ging tr>

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 10


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

l?i nh ng câu h=i khác nhau, và nPu hH c1 ging làm nh ng vigc khác nhau cho con
ngư?i – thì gi a hH sw khơng có sf xung đ9t.
ðâu là nh ng câu h=i mà tơn giáo tìm cách tr> l?i? ðó là nh ng câu h=i vC hign
h u và b>n chNt cGa Thư;ng ðP, vC sf liên hg cGa con ngư?i v i Thư;ng ðP, vC sf
chi ph1i cGa Thư;ng ðP ñ1i v i vũ trX, và ñ@c bigt là sf quan tâm cGa Ngài dành
cho con ngư?i. TNt c> nh ng điCu này hồn toàn vư;t quá th m quyCn gi>i quyPt
cGa khoa hHc, bây gi? và mãi mãi. Nh ng tôn giáo khác nhau ñưa ra nh ng câu tr>
l?i khác nhau cho nh ng câu h=i trên đây, nhưng trong khi tìm hiMu đM chHn câu tr>
l?i đúng, chúng ta khơng mong gì đPn sf tr; giúp cGa khoa hHc.
Tơn giáo có làm điCu gì thfc tP cho con ngư?i khơng? Có, nó đưa con ngư?i tiPp
xúc trfc tiPp v i Thư;ng ðP, nó mang l i cho cu9c s1ng cGa con ngư?i m9t ý nghĩa
và giá trD ñ o ñSc nCn t>ng, và trên hPt nó cung cNp cho con ngư?i m9t phương tign
mà nh? đó con ngư?i tìm kiPm và nh:n ñư;c sf giúp ñˆ cGa Thư;ng ðP ñM tuân
theo nh ng ñiCu răn d y cGa Ngài. NPu chúng ta hiMu đư;c chút ít vC khoa hHc,
chúng ta sw nh:n ra rlng khoa hHc khơng thM làm đư;c nh ng điCu v a kM. Do v:y
khơng có sf c nh tranh ñây. Khoa hHc tr> l?i nh ng câu h=i khác và làm nh ng
vigc khác cho chúng ta. Nó mơ t> cái thP gi i chúng ta đang s1ng. Nó gi>i thích cơ
cNu và cách chuyMn đ9ng cGa sf v:t chúng sinh ra và biPn dDch như thP nào, và do
đó chúng ta sE dXng chúng như thP nào vào nh ng mXc tiêu t1t ho@c xNu. Chúng ta
Sng dXng nh ng khám phá cGa khoa hHc ñM s>n xuNt ra hlng hà sa s1 sf v:t, t thSc

ăn cho bé sơ sinh ñPn bom nguyên tE. Nhưng khoa hHc khơng nói cho chúng ta biPt
căn ngun và lý do tkn t i cGa sf v:t; nó cũng không ngăn c>n chúng ta l m dXng
sSc m nh mà nó mang l i cho chúng ta. Cùng m9t tri thSc khoa hHc, nó có thM đ5u
đ9c ho@c cSu ch a, có thM hGy digt ho@c xây dfng.
và các nhà th>n hFc khác, đFc sâu hơn Sáng Th5 ký sT dUn...
Nhưng vsn cịn m9t điMm xung đ9t nghiêm trHng. Sáng ThP Ký nói v i chúng ta
rlng Thư;ng ðP t o ra con ngư?i theo hình >nh cGa Ngài, và rlng trong tNt c> t o
v:t trên trái ñNt này chY có con ngư?i là đư;c t o dfng theo hình >nh cGa Thư;ng
ðP. ðiCu này thư?ng đư;c gi>i thích đM nói lên rlng con ngư?i vC b>n chNt khác v i
mn v:t khác, kM c> nh ng hình thSc cao đtng cGa đ?i s1ng đ9ng v:t. ChY mình
anh ta là m9t con ngư?i, là m9t sinh v:t có lý trí và ý chí tf do. Anh ta khơng chY là
m9t sinh v:t, chY khác bigt nhau v i các con v:t khác vC mSc đ9. Anh ta hồn toàn
khác bigt vC loài.
Theo lý thuyPt cGa Dar win vC sf tương c:n hH hàng gi a con ngư?i và lồi khY,
thì con ngư?i khác v i con khY chY mSc đ9, chS khơng khác vC lồi gi1ng. Sf
khám phá ra “nh ng mit xích cịn thiPu” này trong chuui tiPn hóa đư;c cho là thM
hign sf liên tXc gi a ngư?i và vư;n. Trong khi tuyên b1 chY mình con ngư?i đư;c
t o dfng theo hình >nh cGa Thư;ng ðP, Sáng ThP ký nhNn m nh vào m9t sf bNt liên
tXc gi a ngư?i và các hình thSc khác cGa sf s1ng trên trái ñNt. VC vNn ñC này, Kinh
Thánh và Sinh v:t hHc khơng thM c> hai đCu ñúng ñư;c.
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 11


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Theo tơi, đây là m9t xung đ9t thfc sf, chS khơng chY bC ngồi, gi a m9t bên là

khoa hHc và m9t bên là tín điCu căn b>n cGa tơn giáo. Khơng có nhiCu xung đ9t lo i
này, chic chin khơng nhiCu xung đ9t rõ ràng như v:y. ðiCu ñáng chú ý là lo i xung
ñ9t này l i nói vC b>n chNt cGa con ngư?i. Dù nó có đư;c gi>i quyPt hay khơng, và,
nPu gi>i quyPt đư;c, thì gi>i quyPt như thP nào, thì nó cũng khơng ph>i là điCu cho
tơi phát biMu đây.
7. TRI2T H3C HY LVP VÀ TH.N H3C THIÊN CHÚA GIÁO
Thưa tiPn sĩ Adler,
NhiCu hHc gi> nói v i chúng tơi rlng các triPt gia ngo i ñ o Pla to và Aris to tle
gi m9t vai trò quan trHng trong sf phát triMn cGa th5n hHc Cơ ð1c giáo. Au gus tine
mic n; Pla to nhiCu ý tư ng, cịn Aquinas tìm thNy cơ s triPt hHc cGa mình nơi Aris
to tle. ðiCu này nghe th:t kỳ qu@c. Làm thP nào mà nh ng vD thánh và nhà th5n hHc
Cơ ð1c giáo này l i đi tìm nCn t>ng tư tư ng cGa hH nơi các triPt gia ngo i đ o
khơng hC tin vào Thư;ng ðP cGa Cơ ð1c giáo hay nh ng tín lý Cơ ð1c giáo?
S.C.
S.C. thân mPn,
Chúng ta hãy tr l i v i th?i kh i nguyên cGa Cơ ð1c giáo. Nó thốt thai t Do
Thái giáo, và t nCn văn hóa cm Hy L p trong ðP qu1c La Mã. Nó đưa ra m9t đư?ng
hư ng cSu chu9c và m9t hHc thuyPt vC sf liên hg ñ@c bigt gi a con ngư?i v i Thiên
Chúa.
và Augustine đã là nh ng tri5t gia ngo i đ o trư c khi cAi...
Nhưng b n có thM h=i, chtng ph>i là Cơ ð1c giáo sơ kỳ ch1ng l i tình tr ng
ngo i ñ o và tNt c> trư c tác cGa nó sao? Chtng ph>i Cơ ð1c giáo đã tf cho là chY
mình nó chiPm h u mHi chân lý và lw ph>i sao? Chtng ph>i sf ngo i ñ o bD coi là
d1i trá và không ngay thtng sao? Vigc kPt h;p gi a tín ngưˆng Cơ ð1c giáo v i
triPt hHc Hy L p khơng có vo là m9t nghDch lý l1 bDch ñ1i v i nh ng ngư?i Cơ ð1c
giáo sơ kỳ sao?
Khơng nghi ng? gì là có m9t s1 ngư?i hồn tồn nghĩ như v:y. Ter tul lian, m9t
trong nh ng ngư?i bign h9 xuNt sic nhNt cho giáo h9i Cơ ð1c giáo sơ kỳ, nói:
“ThE h=i Athens thì có liên quan gì v i Jerusalem chS? Có điCu gì đkng thu:n
gi a trư?ng Acade my cGa Pla to và Giáo h9i?... Hãy d•p b= đi mHi nu lfc t o ra

m9t Cơ ð1c giáo không thu5n nhNt gkm ThuyPt Khic k‹, thuyPt Pla to, và tư tư ng
Bign chSng!”
Ter tu lian ñ i dign cho trư?ng phái tư tư ng Cơ ð1c giáo vsn hign dign cho t i
ngày nay.
Tuy nhiên, nhiCu nhà tư tư ng Cơ ð1c giáo sơ kỳ khác khtng ñDnh rlng nCn văn
hóa ngo i đ o là di s>n kP th a ñúng ñin cGa Cơ ð1c giáo. Au gus tine so sánh nó
v i nh ng kho tàng mà nh ng ngư?i Do Thái cm chiPm h u khi hH r?i Ai C:p. Ơng
nói rlng triPt hHc Hy L p chSa ñfng:
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 12


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

“sf chY dsn r9ng rãi đã đư;c thích Sng t1t hơn vào vigc sE dXng chân lý, cùng
m9t s1 châm ngơn đ o đSc xuNt sic nhNt; và m9t vài chân lý liên quan ngay c> ñPn
vigc th? phXng M9t Thiên Chúa cũng đư;c tìm thNy đó.”
đ5n vào lúc nh ng tác ph m chM y5u cMa Aristotle v a m i...
. Th>n hFc v9 tO nhiên cMa Plato và Aristotle không chPa...
Trong khi sE dXng nh ng chNt ligu này, các nhà tư tư ng vĩ ñ i cGa Cơ ð1c giáo
không mô ph=ng Pla to và Aris to tle. Chu xuNt phát cGa hH luôn luôn là nh ng giáo
ñiCu cGa niCm tin Cơ ð1c giáo, chS không ph>i là nh ng nguyên lý cGa triPt hHc Hy
L p. ðM tf biPt nó m9t cách đ5y đG, niCm tin c1 tìm tri thSc; và trong khi làm vigc
đó, nó t o ra m9t cái gì m i mo. Au gus tine không trao Pla to cho chúng ta m9t
cách ñơn thu5n, nhưng là m9t Pla to ñã đư;c Cơ ð1c hóa nhlm mXc đích soi sáng
niCm tin Cơ ð1c giáo. Aquinas cũng làm như thP v i Aris to tle. Và bNt cS chu
nào nh ng hHc thuyPt chính yPu cGa Cơ ð1c giáo địi h=i, Au gus tine và Aquinas

ñCu ph>n bác m nh mw nh ng giáo thuyPt cGa ngư?i Hy L p.
8. TVI SAO PHWI Đ3C NH/NG TÁC PHXM KHOA H3C CHA THThưa tiPn sĩ Adler,
Tơi có thM hiMu đư;c vì sao ông ñưa các thi sĩ, triPt gia, sE gia cm ñ i vào trong
chương trình ñHc và th>o lu:n nh ng tác ph m vĩ đ i, nhưng tơi khơng hiMu vì lý do
gì chúng ta ph>i đHc nh ng tác ph m lui th?i và sai lgch vC sinh hHc, v:t lý hHc,
thiên văn hHc và y hHc ñư;c viPt hơn hai ngàn năm trư c? Chtng ph>i là t1n cơng
và t1n th?i gi an vơ ích sao? Chtng ph>i là khơn ngoan hơn nPu chúng ta đHc m9t
b9 sE xác thfc vC khoa hHc ho@c nh ng tri thSc khoa hHc ñư;c truyCn bá r9ng rãi và
ñáng tin c:y hay sao?
T.M.
T.M. thân mPn,
, cho rCng trái đNt là trung tâm vũ trZ, vUn có nh ng l7i...
9. Ý NGHĨA CHA L[CH S\

Thưa tiPn sĩ Adler,
M9t ít ngư?i hóm hYnh t ng nh:n xét rlng tNt c> nh ng gì ta hHc đư;c t lDch sE
là: ta khơng hHc đư;c gì t lDch sE c>. Chúng ta có thM rút ra ñư;c sf hiMu biPt ho@c
sf hư ng dsn nào t vigc nghiên cSu lDch sE? Các nhà tư tư ng vĩ đ i có phát hign
ra ý nghĩa nào trong giòng ch>y cGa nh ng biPn c1 lDch sE? ðâu là nh ng quan ñiMm
cơ b>n vC ý nghĩa lDch sE?
E.D.
E.D. thân mPn,

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 13


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

ch] ra sO xoay v>n gi a th^ng l7i và thAm hFa là m?t l=i...
, đã khôi phZc ý ni m c_ đ i này, xem như m?t y5u tL cơ bAn...
nhìn thNy mZc tiêu và ch` k5t thúc cMa lEch s( lồi ngư=i...
PH.N II
NH/NG CÂU H0I V1 CHÍNH TR[: CON NGƯ10. CÁ NHÂN VÀ CRNG ĐaNG

Thưa tiPn sĩ Adler,
Chúng tơi đư;c d y b>o ph>i có tinh th5n c9ng đkng, hãy là cơng dân t1t, và hãy
c1ng hiPn sSc mình cho l;i ích c9ng đkng. Nhưng ngư?i ta cũng khun chúng tơi
hãy phát triMn mình như nh ng cá nhân, bki dưˆng nh ng ph m chNt riêng cGa
mình, và đ y m nh an sinh cá nhân. B9 đây khơng có m9t xung đ9t gi a l;i ích
c9ng đkng và l;i ích cá nhân sao? Cái nào ph>i ñư;c ưu tiên – cá nhân hay qu1c
gia?
A.B.
A.B. thân mPn,
Hai quan ñiMm ñ1i cfc này ñã th1ng trD cu9c tranh lu:n vC m1i quan hg gi a cá
nhân và qu1c gia – chG nghĩa t:p thM và chG nghĩa cá nhân.
Theo quan ñiMm t:p thM chG nghĩa, ho@c chuyên chính, mHi cá nhân là thành viên
cGa qu1c gia, cũng như tay chân và các cơ quan phG t ng là thành ph5n cGa m9t cơ
thM, ho@c như các bánh răng và con 1c là nh ng b9 ph:n cGa m9t cu máy. Các cá
nhân khơng cịn có ý chí riêng n a, chtng khác gì các cơ quan cGa cơ thM hay các b9
ph:n cGa máy móc. Các b9 ph:n ho t đ9ng vì l;i ích cGa tồn thM. Khi n>y sinh
xung đ9t gi a cá nhân và qu1c gia, l;i ích cGa qu1c gia ph>i ln đư;c ưu tiên hơn
l;i ích cGa cá nhân.
Theo quan ñiMm cá nhân thì sf th=a mãn cho cá nhân ph>i hàng đ5u. Qu1c gia
chY là m9t cơng cX phXc vX cho l;i ích cá nhân. Quan điMm cá nhân chG nghĩa sw h n

chP qu1c gia vào m9t khuôn khm rNt nh= h•p – càng ít nhà nư c càng t1t. ChG nghĩa
t:p thM, ngư;c l i, mu1n qu1c gia nim quyCn chY ñ o mHi ho t ñ9ng cGa con ngư?i.
V i chG nghĩa cá nhân, nhà nư c là m9t anh c>nh sát gi ao thông hay nhân viên thu
thuP; v i chG nghĩa t:p thM, nhà nư c là Thư;ng ðP trên m@t ñNt này.
M9t lý thuyPt thS ba cho rlng c> quan ñiMm cá nhân lsn t:p thM đã dfng lên sf
đ1i kháng khơng có th:t gi a l;i ích cá nhân và l;i ích qu1c gia. Nh ng ngư?i theo
quan ñiMm trung dung này khtng đDnh rlng nhà nư c khơng chY phXc vX cho các
mXc tiêu chính trD – hịa bình, tr:t tf, lu:t pháp – mà còn phXc vX mXc tiêu cao nhNt
cGa con ngư?i, đó là h nh phúc. M9t qu1c gia mn c1 và có tr:t tf m9t cách cơng
blng sw đóng góp vào h nh phúc cGa cá nhân trong qu1c gia đó. Và m9t cá nhân có

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 14


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

lương tri và tinh th5n cơng dân cũng đóng góp vào h nh phúc cGa ngư?i khác blng
cách chu tồn các bmn ph:n cơng dân cGa mình.
C> ba quan ñiMm trên ñCu nêu lên m9t câu h=i căn b>n vC b>n chNt cGa con
ngư?i, “Ngư?i ta sw hoàn thign mình trong thP cơ l:p hay trong c9ng đkng?” M9t s1
nhà tư tư ng cho rlng sf hoàn thign b>n thân nlm trong sf tkn t i cGa cá nhân như
m9t b9 ph:n cGa m9t tmng thM, tSc là, cGa toàn nhân lo i. M9t s1 khác cho rlng cá
nhân ph>i nâng mình lên kh=i đám đơng, kh=i đ i chúng, chGng t9c. L i cũng có
triPt gia chG trương rlng con ngư?i chY tr thành m9t cá thM trong m9t c9ng đkng
gkm nh ng đkng lo i cGa mình. Ba quan ñiMm trên cũng ñ@t vNn ñC là, c9ng đkng
con ngư?i ph>i có hình thSc nào đM giúp con ngư?i s1ng h nh phúc. ChG nghĩa vơ

chính phG chtng h n, chG trương con ngư?i nên h;p tác v i nhau đM đ t t i l;i ích
chung lsn riêng. Nhưng chG nghĩa này không cho rlng nhà nư c, cùng nh ng lu:t
lg, quan chSc, tòa án và c>nh sát cGa nó, là phương cách đM đ t đư;c mXc tiêu này.
Nh ng ngư?i vơ chính phG vC triPt hHc mong mu1n có đư;c m9t xã h9i cGa nh ng
liên kPt tf nguygn và đkng thu:n trong đó con ngư?i trfc tiPp tham df vào mHi vigc,
ngư;c v i kiMu tm chSc có tính cưˆng bách cGa nhà nư c chính trD.
Tuy nhiên, nh ng triPt lý chính trD chG yPu cGa phương Tây l i chG trương rlng
qu1c gia là m9t hình thSc đúng đin cGa c9ng ñkng con ngư?i. HH nghĩ rlng nh ng
liên kPt tf nguygn mà nhóm vơ chính phG xem là msu mfc chY là s>n ph m cGa gi ai
ño n phát triMn sơ kỳ cGa nhân lo i. H5u hPt nh ng nhà tư tư ng chính trD ngày nay
cho rlng sf tf qu>n trHn v•n mà nh ng ngư?i vơ chính phG tìm kiPm là điCu bNt kh>
thi, con ngư?i và xã h9i cS mãi là như v:y.
11. VAI TRÒ CHA CÔNG DÂN

Thưa tiPn sĩ Adler,
Con ngư?i trên khip thP gi i ngày nay đang l n tiPng địi h=i nh ng quyCn công
dân – b5u cE và tf cai trD. Ph>i chăng ñây là m9t ý tư ng hign ñ i, hay nó ñi lui vC
th?i cm xưa? Nh ng nhà tư tư ng l n cGa chúng ta nói v i chúng ta nh ng gì vC vai
trị công dân, nh ng quyCn l;i và nghĩa vX công dân?
K.A.
K.A. thân mPn,
ðDa vD công dân là m9t ý tư ng cách m ng. Nó rNt m i mo khi ra đ?i Hy L p
cm, và vsn cịn m i mo nhiCu nơi trên thP gi i ngày nay. Nh ng quan nigm cGa
chính chúng ta vC tf do và bình đtng chính trD vsn gin liCn v i ý tư ng tiPn b9 này.
Ngày nay phương Tây chúng ta thư?ng xem nh ng quyCn cơng dân là điCu đương
nhiên, nhưng chuygn đó khơng ph>i lúc nào cũng v:y.
Ngư?i Hy L p cm ñ i tf hào hH là nh ng cơng dân tf do và bình quyCn. HH so
sánh ñDa vD cGa mình v i thân ph:n cGa ngư?i Ai C:p và Ba Tư láng giCng, v1n là
th5n dân cGa nh ng vD vua chuyên chP tuygt ñ1i. Sf khác bigt căn b>n gi a đDa vD
cơng dân và thân ph:n th5n dân ñư;c gin liCn v i sf phân bigt gi a chính quyCn

chuyên chP và chính quyCn hiPn đDnh. Trong m9t chính quyCn chun chP, chY riêng
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 15


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

ngư?i c5m quyCn hành xE quyCn lfc chính trD. Dân chúng là th5n dân cGa ông ta và
ph>i tuân lgnh ông ta. ðiCu này nhNt thiPt ph>i thP cho dù ơng ta cai trD vì l;i ích cGa
hH, như m9t nhà chuyên chP nhân t , ho@c cai trD vì quyCn l;i riêng tư cGa ơng ta,
như m9t b o chúa.
Trong m9t chính quyCn hiPn đDnh, ngư?i c5m quyCn sw cai trD theo lu:t căn b>n
hay t:p tXc. Dân chúng là nh ng ngư?i bình đtng v i ơng ta. HH có tiPng nói trong
vigc làm ra lu:t pháp và lfa chHn ngư?i cai trD, và hH cũng có quyCn ñư;c gi các
chSc vX. M9t qu1c gia pháp trD là m9t c9ng đkng gkm nh ng cơng dân bình quyCn.
Nguyên thG qu1c gia chY là ngư?i ñi ñ5u trong s1 nh ng con ngư?i bình quyCn đó.
Aris to tle so sánh chP ñ9 ñ9c tài v i sf cai trD cGa m9t chG nơ đ1i v i nơ lg, rki
chP ñ9 chuyên chP nhân t v i sf cai trD cGa cha đ1i v i các con, và chính quyCn
hiPn ñDnh v i sf cai qu>n cGa chkng ñ1i v i v;. Dĩ nhiên, ño n so sánh thS ba thì
khơng hồn chYnh, vì Aris to tle khơng chG trương rlng ngư?i v; ph>i cai qu>n
ngư?i chkng. Nhưng cách so sánh đơn gi>n cGa ơng làm sáng t= đDa vD và tf do cGa
ngư?i công dân so v i th5n dân.
Dĩ nhiên, không ph>i tNt c> nh ng ai s1ng dư i m9t chính quyCn hiPn đDnh đCu là
nh ng cơng dân trHn v•n, v i đ5y đG quyCn b5u cE và gi chSc vX. Ngay c> v i chP
đ9 phm thơng đ5u phiPu, nh ng ngư?i ngo i qu1c, thiMu năng th5n kinh, vD thành
niên và ngư?i bD kPt án khơng có đư;c nh ng quyCn này. Và nhiCu qu1c gia đã
khư c t quyCn cơng dân đ5y ñG cho nô lg, phX n và gi ai cNp lao đ9ng. Nh ng

ngư?i đó chY là nh ng cư dân, chS khơng ph>i cơng dân, cGa qu1c gia đó.
cAm thNy rCng có đi9u gì phAn đ o đPc khi đLi x( v i bNt kỳ...
Các cơng dân có các quyCn l;i cũng như nghĩa vX. HH ph>i có kh> năng hành xE
quyCn tf do cGa mình m9t cách đúng ñin. T ñó, các triPt gia qua nhiCu th?i kỳ ñã
tranh lu:n vC các ph m chNt cGa m9t công dân t1t và các ph m chNt đó ph>i thNm
nhu5n thP nào. Aris to tle nói rlng m9t cơng dân t1t ph>i có kh> năng cai trD cũng
như chDu cai trD như m9t ngư?i tf do. T đó anh ta ph>i có đư;c sf ch ng mfc và
cơng blng cGa m9t ngư?i cai trD cũng như ngư?i chDu cai trD. Mill chG trương m9t
“trư?ng hHc cGa tinh th5n c9ng ñkng”. Theo quan điMm cGa ơng ta, điCu này có đư;c
nh? khơng khí cGa m9t nCn dân chG v1n khiPn cá nhân quan tâm đPn l;i ích cGa
tồn c9ng đkng – chS không ph>i nh ng quyCn l;i riêng cGa anh ta \ và ñư;c hư ng
dsn b i nh ng con ngư?i có kiPn thSc lành m nh và am hiMu vC các sf vX công.
Tf do thông qua quyCn tf trD địi h=i ph m chNt đ o đSc và trí tug phê phán. Gia
đình, Giáo h9i và các ñDnh chP xã h9i khác góp ph5n phát huy các ph m chNt ñ o
ñSc. Sf phát triMn các ph m chNt trí tug là nhigm vX cGa nCn giáo dXc khai phóng, c>
trong và ngồi nhà trư?ng.
12. CRNG HỊA VÀ DÂN CHH

Thưa tiPn sĩ Adler,
Chúng ta có hình thSc chính quyCn dân chG hay cơng hịa?Chính xác thì sf khác
bigt gi a hai hình thSc này là gì?
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 16


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

N.C.
N.C. thân mPn,
ð5u tiên chúng ta hãy làm rõ điCu chúng ta mu1n nói khi bàn vC hình thSc dân
chG và c9ng hịa cGa chính quyCn.
là cách dibn đ t tiêu biSu cho các chính quy9n khơng do...
Dân chG cũng là hình thSc chính quyCn hiPn đDnh ho@c c9ng hòa như v:y nhưng
nh ng ngư?i nim quyCn là do m9t s1 đơng, thay vì m9t thiMu s1, chHn ra. Bây gi?,
t “s1 đơng” l i có nhiCu ý nghĩa thay đmi qua các th?i kỳ. ðã có m9t th?i cách đây
khơng lâu t i MK khi phX n khơng ñư;c quyCn b5u cE. Cu9c ñNu tranh cGa ngư?i
da ñen ñM giành quyCn b5u cE vsn còn diƒn ra m9t s1 tiMu bang miCn Nam. ‰ Hy
L p cm, nơi phát nguyên thu:t ng “nCn dân chG”, các nô lg và ngư?i nư c ngồi
khơng đư;c quyCn b5u cE. ‰ Athens th?i Per icles, ñYnh cao cGa nCn dân chG Hy
L p, trong dân s1 120.000 ngư?i thì có chưa t i 30.000 ngư?i đư;c coi là cơng dân.
Ngay trong mơ hình c9ng hịa, nư c MK trong th?i kỳ ñ5u cũng gi i h n quyCn
b5u cE cho riêng nh ng ngư?i tf do thôi (tSc là ngư?i da tring), và nhiCu bang
ngư?i ta ph>i ñ t nh ng điCu kign vC tài s>n thì m i có quyCn b5u cE. Nhưng
nguyên tic vC nCn cai trD b i “m9t b9 ph:n l n dân chúng” đã có m@t ngay t bumi
đ5u Ny; thfc tình, tơi đã lNy nhóm t này trong The Fed er al ist (“Hk sơ Liên
bang”). Alexan der Hamil ton và nh ng ngư?i khác b>o vg HiPn pháp MK đã chHn
“chính quyCn nhân dân” hơn là chP đ9 qn chG, q t9c hay qu> ñ5u.
M9t sf lsn l9n nào ñó ñã n>y sinh t sf kign rlng Hamil ton cùng nh ng nhà l:p
qu1c khác cGa MK đã nói rlng hH Gng h9 m9t nCn c9ng hịa hơn m9t nCn dân chG.
Nhưng khi nói đPn nCn c9ng hịa, hH mu1n nói đPn m9t nCn dân chG đ i dign, trong
đó dân chúng trao quyCn l:p pháp và hành pháp cho nh ng ngư?i mà hH b5u chHn.
HH mu1n cơ chP này hơn là kiMu cơng dân trfc tiPp hành đ9ng cùng cai trD như trong
nh ng nCn dân chG Hy L p cm. Ngày nay sf phân bigt này cũng cm lu rki, vì các
nCn dân chG hiPn đDnh h5u như ln v:n hành thơng qua các đ i biMu cGa dân chúng.
NCn dân chG đ i dign, như chúng ta có MK hign nay, là m9t chính quyCn c9ng hịa.
QuyCn b5u cE ngày nay đã đư;c b>o đ>m cho mHi cơng dân thành niên có th5n
kinh lành m nh. ðDa vD cơng dân ñư;c dành cho bNt kỳ ai ra ñ?i t i MK ho@c đã

nh:p tDch đúng thG tXc. Phm thơng đ5u phiPu là ñiCu khác bigt căn b>n gi a nCn dân
chG MK v i nCn dân chG Hy L p cm ho@c nư c MK bumi ñ5u l:p qu1c. M9t khác
bigt n a gi a nCn dân chG Hy L p cm và nCn dân chG MK là chu ngư?i MK trao các
quyCn chính trD cho nh ng ngư?i nim quyCn thay vì trfc tiPp cai trD thơng qua
nh ng ñ i h9i ñkng nhân dân.
Theo tôi thNy, ñiCu c1t tGy cGa nCn dân chG là phm thơng đ5u phiPu mà khơng bD
nh ng h n chP đ9c đốn dfa trên dịng dõi, tài s>n hay tín ngưˆng. ðây là ngukn c9i
cGa điCu tơi gHi là “tf do chính trD”. Tơi nghĩ điCu này quan trHng đPn nui tơi dành
c> m9t ph5n trong t:p thS nhNt cGa b9 The Idea of Free dom (“Ý nigm Tf do”) đM
bàn vC nó.
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 17


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Trong b9 sách đó, tơi đDnh nghĩa tf do chính trD là m9t quyCn tf do mà chính
quyCn hiPn ñDnh dành cho ngư?i dân, và quyCn ñó chY nlm trong tay nh ng ngư?i đã
hồn tồn trư ng thành và là thành viên tích cfc cGa m9t c9ng đkng biPt tf trD.
QuyCn tf do đó nlm trong quyCn b5u cE. ðiCu c1t yPu đ1i v i tf do chính trD là
chu ý chí cGa cá nhân cơng dân thfc sf quyPt đDnh ý chí cGa chính quyCn. ðó là
điCu mà các chP ñ9 chuyên chP, ñ9c tài, ho@c dân chG gi> higu đCu khơng đ t đư;c.
13. GIII LÃNH ĐVO CHÍNH TR[

Thưa tiPn sĩ Adler,
Tơi đã nghe nói nhiCu vC t5m quan trHng và ph m chNt cGa gi i lãnh đ o t khi
tơi cịn bé. Tuy nhiên, tơi khơng hC đư;c nghe nói điCu gì rõ ràng và dSt khốt vC

vigc m9t nhà lãnh đ o ph>i ra sao, các ph m chNt cGa gi i lãnh đ o là gì. Và kinh
nghigm cGa tơi trong các câu l c b9 xã h9i, trong quân ñ9i và trong vai trị cơng dân
cGa c9ng đkng đã cho tơi m9t khái nigm hơi l9n x9n và bôi bác vC gi i lãnh đ o. Cái
gì khiPn m9t con ngư?i thành lãnh tX? Ơng ta ph>i có nh ng ph m chNt gì? Ligu
chúng ta có đư;c gi i lãnh ñ o chính trD t1t trong m9t chính quyCn dân chG khơng?
C.W.T.
C.W.T. thân mPn,
Chúng ta có thM có đư;c khái nigm nào đó vC b>n chNt cGa gi i lãnh ñ o và các
ph m chNt mà chúng ta mu1n thNy m9t lãnh tX (lead er) blng cách chú ý t i nh ng
ý nghĩa khác nhau mà ñ9ng t “dsn đ o” (lead) g;i lên trong đ5u óc cGa chúng ta.
ThS nhNt, “dsn ñ o” nghĩa là bư c ra phía trư c theo nghĩa đen, như khi chúng ta
nói t i chiPc xe dsn đ5u trong m9t đồn diƒn hành. ThS nhì, “dsn đ o” mu1n nói t i
m9t hành đ9ng khơn khéo cGa con ngư?i, như khi ta nói vC m9t hư ng dsn viên có
tay nghC dsn c> nhóm t i nơi đã đDnh. ThS ba, “dsn đ o” nghĩa là có th m quyCn chY
huy hay hư ng dsn ngư?i khác.
Lo i lãnh ñ o thS nhNt thư?ng thNy trong các tm chSc c9ng ñkng cGa chúng ta,
trong đó ngư?i lãnh đ o đư;c chHn khơng ph>i vì sf xuNt chúng đ@c bigt mà chY ñM
làm ñ5u tàu “ñSng mũi chDu sào” cho c> nhóm hay t:p thM. VD trí lãnh đ o rNt yPu
thP này thư?ng đư;c xoay vịng trong các thành viên cGa t:p thM. Lo i thS hai
thư?ng thNy trong các ñDnh chP giáo dXc và tôn giáo. Quan nigm vC giáo viên như
m9t ngư?i hư ng dsn trên con ñư?ng t i hHc vNn (xem Câu h=i 45) là thí dX tiêu
biMu. M9t s1 tm chSc tơn giáo gHi ngư?i đSng ñ5u cGa mình là “nhà lãnh ñ o tinh
th5n”.
Lo i thS ba là lo i chúng ta tìm kiPm trong c9ng đkng chính trD. ðó đã là m9t đC
tài tranh lu:n trong nhiCu tác ph m l n hàng ngàn năm qua. B n có thM nh l i Pla
to mu1n nhà lãnh đ o cGa nCn c9ng hịa lý tư ng cGa ông ta ph>i là m9t nhà vua triPt
gia, kPt h;p mHi ph m chNt ñ o ñSc cũng như trí tug, và s h u sf khơn ngoan thfc
tiƒn cũng như triPt lý.
Gi i lãnh ñ o lý tư ng theo chP đ9 q t9c – rlng ngư?i ho@c nh ng ngư?i gi=i
nhNt ph>i cai trD là m9t yPu t1 trong h5u hPt nh ng lý thuyPt chính trD th?i cm. M9t sf

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 18


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

xuNt chúng nào đó trong trí tug và tính cách là điCu thư?ng đư;c tìm kiPm nh ng
con ngư?i sw lãnh đ o c9ng đkng. Trong nh ng hình thái ban sơ cGa xã h9i, sf khôn
ngoan và kinh nghigm địi h=i đ1i v i gi i lãnh đ o thư?ng ñư;c coi là nlm
nh ng ngư?i l n tumi trong c9ng đkng.
và Hitler có đ>y rUy l=i ca ng7i dành cho “nguyên lý lãnh...
M9t vNn ñC ñ@c bigt x>y ra v i hình thSc chính quyCn đ i dign trong nCn dân chG
hign ñ i. Ligu nh ng ñ i biMu cGa dân chúng sw chY là công b9c ln tn theo ý chí
cGa cE tri đã b5u cho mình, hay hH ph>i tn theo phán đốn cGa chính hH vC nh ng
bign pháp cơng vX? Các đ i biMu ph>i đDnh hình, hay theo đi, cơng lu:n?
Các tác gi> cGa The Fed er al ist và John Stu art Mill cho rlng ngư?i ñ i biMu cGa
dân chúng ph>i đư;c lfa chHn vì sf khơn ngoan và kinh nghigm xuNt chúng, và ph>i
tf mình ra quyPt đDnh. Ý kiPn ngư;c l i cho rlng ngư?i thing cE là ñã nh:n sS
m ng t cE tri ph>i thfc hign m9t s1 bign pháp nào đó.
là nh ng điSn hình xuNt s^c. Cịn cu?c khMng hoAng hi n nay...
14.VAI TRÒ CHA ĐA SG

Thưa tiPn sĩ Adler,
Trong sinh ho t chính trD hign nay chúng ta thư?ng đư;c u c5u tn theo quyPt
đDnh cGa đa s1 cE tri. Nhưng tơi khơng th a nh:n đư;c ưu điMm l n cGa sf cai trD
theo s1 đơng. ðám đa s1 thư?ng sai l5m m9t cách ngu d1t và nguy hiMm. T i châu
Âu, hH ñã t ng Gng h9 Hitler và nh ng tay ñ9c tài chuyên chP. T i MK hH ñã b5u ra

nh ng ko mD dân gi an manh và Gng h9 vigc tư c ño t quyCn con ngư?i cGa nh ng
nhóm thiMu s1. T i sao s1 đơng l i ph>i cai trD ngay c> khi nó sai l5m. Ph>i chăng ý
dân chính là ý tr?i?
R.H.
R.H. thân mPn,
Trư c hPt chúng ta hãy xem ta có các lfa chHn nào. Ta sw có lo i hình cai trD nào
nPu khơng có kiMu cai trD theo đa s1?
QuyCn t1i thư;ng trong m9t qu1c gia có thM nlm trong tay cGa m9t ho@c nhiCu
ngư?i. NPu ta có nCn cai trD cGa m9t ngư?i, ta sw khơng khó khăn gì khi mu1n quyPt
đDnh sw thi hành chính sách cGa ai. B n chY g@p vNn ñC khi nhiCu ngư?i cùng có
quyCn có tiPng nói và có nhiCu ý kiPn khác nhau. V:y là b n có hai lfa chHn: sf
đkng thu:n ho@c cai trD theo s1 đơng.
Bây gi?, chúng ta ñCu biPt sf vX sw khó khăn thP nào khi mu1n đ t t i sf nhNt trí
(đkng thu:n) trong bNt kỳ m9t t:p thM gkm nh ng cá nhân tf do và nói thtng. M9t
địi h=i như thP là khơng thfc tP trong m9t c9ng đkng chính trD. Hơn n a, nó đ@t
quyCn phG quyPt vào tay m9t thiMu s1, th:m chí vào m9t ngư?i duy nhNt. Hãy xem
nh ng quyPt ñDnh quan trHng t i H9i ñkng B>o an Liên higp qu1c đã bD đình hỗn
như thP nào do yêu c5u rlng c> năm thành viên thư?ng trfc ph>i nhNt trí trong
nh ng vNn đC thu9c vC chính sách.
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 19


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Nên b n thNy sf cai trD theo s1 ñông là m9t phương pháp thfc tiƒn ñM quyPt ñDnh
các cơng vigc. GHi đó là trị đPm đ5u ngư?i cũng đư;c, nPu b n thích. Nó đư;c sE

dXng trong nhiCu mơ hình chính quyCn, q t9c, qu> đ5u cũng như dân chG. Cho dù
quyCn lfc nlm trong tay m9t t5ng l p hay toàn dân, chúng ta cũng c5n biPt ý kiPn
cGa nhiCu ngư?i trong s1 nh ng ko có tiPng nói đM quyPt đDnh các lãnh tX ho@c chính
sách nào sw cai trD c9ng đkng.
Các triPt gia chính trD qua nhiCu th?i kỳ ñã ưu tư vC vNn ñC chun chP cGa s1
đơng. John C. Col houn, chính khách l ng danh cGa miCn Nam trư c N9i chiPn (
MK), nghĩ rlng b n có thM có đư;c chính quyCn hiPn đDnh có tinh th5n trách nhigm
mà khơng c5n ép bu9c các nhóm thiMu s1 ph>i thu:n theo ý chí cGa đa s1. Ơng ta
chG trương gi ao cho các thiMu s1 quyCn phG quyPt ñ1i v i nh ng quyPt ñDnh cGa phe
ña s1 khi nh ng quyPt ñDnh ñó có >nh hư ng t i các quyCn l;i thiPt thân cGa hH. M9t
s1 ngư?i ph>n ñ1i giáo dXc tích h;p miCn Nam hign nay đC nghD nh ng bign pháp
tương tf. Chuygn ric r1i v i gi>i pháp này, dĩ nhiên, là chu nó khiPn chính quyCn
tr nên kém higu năng trong mHi vNn ñC quan trHng, và đem l i cho nhóm thiMu s1
quyCn t1i thư;ng là thG tiêu ý chí cGa đa s1. John Stu art Mill, triPt gia chính trD
Anh, đC nghD m9t gi>i pháp khác, và nó đã tr thành m9t ph5n cGa qui trình b5u cE
t i nhiCu qu1c gia: đó là chP ñ9 ñ i dign theo t‹ lg. Mill chY ra rlng m9t thiMu s1
cũng có thM đ t m9t lư;ng phiPu đáng kM mà vsn khơng có đ i dign nào trong cơ
quan l:p pháp cGa qu1c gia. M9t ñ>ng có thM là thiMu s1 trong mui ñơn vD chính trD
nhưng l i chiPm 30 ho@c 40 ph5n trăm tmng s1 phiPu b5u. Mill c>m thNy rlng sf
“ñ i dign cho thiMu s1” ph>i gin liCn v i nCn cai trD theo s1 đơng, và rlng nhóm
thiMu s1 ph>i đư;c có m9t tiPng nói, tuy rlng khơng có quyCn t1i thư;ng. Ơng cũng
đC nghD m9t chP đ9 “b= nhiCu phiPu” nhlm dành nhiCu phiPu hơn cho nh ng ngư?i
có hHc vNn ho@c trí tug cao.
HiMn nhiên là chP đ9 ñ i dign theo t‹ lg t o ra sf đ i dign cơng blng hơn cho các
nhóm chính trD khác nhau. Nhưng nó l i có xu hư ng làm chính quyCn tr nên bNt
mn đDnh khi khơng m9t ñ>ng phái ñơn lo nào có thM ñ t ñư;c ña s1. ChP ñ9 ñ i dign
theo t‹ lg ñã góp ph5n gây ra khGng ho>ng hiPn pháp g5n đây t i Pháp.
Tơi nghĩ tNt c> chúng ta đCu đkng ý rlng ph>i ngăn khơng cho kh1i đa s1 tư c
ño t ñi nh ng quyCn căn b>n cGa con ngư?i. Kh1i đa s1 cũng khơng đư;c phép áp
đ@t niCm tin tơn giáo, chính trD và l1i s1ng cho các nhóm thiMu s1. Mill th a nh:n

rlng chP đ9 đ9c tài đư;c thfc thi khơng chY b i các viên chSc chính quyCn, mà cịn
b i cơng lu:n, t:p tXc xã h9i, và “nh ng thS tương tf”. Trong ño n văn rNt hùng
bign sau đây, ơng đã lên tiPng ch1ng l i vigc t ng bư c r:p khuôn trong th?i đ i cGa
ơng:
Cũng c5n có sf b>o vg ch1ng l i sf đ9c đốn cGa ý kiPn và tình c>m cGa s1
đơng; ch1ng l i xu hư ng xã h9i mu1n áp ñ@t, blng nh ng bign pháp khác ngồi
hình ph t dân sf, các ý tư ng và cung cách cGa riêng mình như chu n mfc hành xE
lên nh ng ngư?i bNt ñkng v i hH... Có m9t gi i h n cho vigc can thigp h;p pháp cGa
ý kiPn s1 đơng vào sf đ9c l:p cá nhân; và vigc tìm ra gi i h n đó, rki duy trì nó
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 20


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

ch1ng l i mHi vi ph m, thì cũng thiPt yPu đ1i v i m9t mơi trư?ng t1t cho ho t ñ9ng
cGa con ngư?i, cũng như ñ1i v i vigc b>o vg ch1ng l i sf đ9c đốn chính trD.
C> trăm năm sau, nh ng l?i cGa Mill vsn kh> dXng v i m9t sSc m nh còn l n
hơn n a, b i vì nh ng m1i nguy cho tf do mà ông ta t ng mư?ng tư;ng ñã tr nên
ngày càng nghiêm trHng hơn kM t th?i ñ i cGa ông.
15. CHH NGHĨA TQ DO VÀ CHH NGHĨA BWO THH
Thưa tiPn sĩ Adler,
có nói ít nhi9u v9 vi c m`i ngư=i sinh ra thì vLn đã là m?t...

J.H.B.
J.H.B. thân mPn,
T i MK ngày nay ít có ai th a nh:n mình là b>o thG. H5u hPt chúng ta đCu mu1n

ngư?i khác coi mình là ngư?i theo chG nghĩa tf do. M9t s1 lãnh tX chính trD tf nh:n
mình là ngư?i “b>o thG tf do”, ho@c “tf do b>o thG”, nhưng hH đCu tránh nhãn higu
“b>o thG”. Tình thP này khiPn ta khó phân bigt ý ngư?i ta mu1n nói gì khi dùng các
thu:t ng “tf do” và “b>o thG”.
Tuy nhiên, nPu chú ý ling nghe, chúng ta sw nh:n thNy rlng h5u hPt mHi ngư?i
ñCu cho rlng ch “tf do” hàm ý m9t thái ñ9 c i m ñ1i v i cu9c s1ng và các ý
tư ng, m9t sf s”n sàng thay đmi, m9t sf chào đón ñ1i v i nh ng ñDnh chP xã h9i
m i. Và v i thu:t ng “b>o thG” hH mu1n nói t i nh ng quan điMm c1 đDnh, sf gin
bó v i ñ?i s1ng và tr:t tf xã h9i s”n có, đ1i l:p v i thay đmi, và “sf xơ cSng tù
hãm” nói chung.
hay hình thPc nhà nư c phúc l7i – lUn n` lOc duy trì các...
16. Lc CƠNG BdNG LÀ GÌ?

Thưa tiPn sĩ Adler,
Ligu chúng ta có thM nhNt trí v i nhau vC b>n chNt cGa lw công blng không?
Nh ng ngư?i tin vào chG nghĩa xã h9i và nh ng ngư?i tin vào chG nghĩa tư b>n rNt
bNt ñkng v i nhau vC chuygn thP nào là cơng blng và bNt cơng. M9t s1 ngư?i đã
xem chP đ9 qn chG chun chP là hình thSc chính quyCn cơng blng đPn mSc lý
tư ng, trong khi nh ng ngư?i khác xem nó là hồn tồn bNt cơng. Khi nói vC nCn
dân chG thì cũng có hai ý kiPn như v:y. Ph>i chăng ý nghĩa cGa lw công blng là m9t
vNn đC tùy thích cá nhân, hay ph>i chăng đã có m9t ý nghĩa phm qt nào đó mà
chúng ta có thM đkng ý?
J.M.
J.M. thân mPn,
Câu h=i cGa b n vC công lý cũng nêu lên cùng m9t lo i vNn ñC như câu h=i vC
chân lý mà tơi đã th>o lu:n Câu h=i 1. Th:t dƒ khi nói chuygn chân lý ho@c lw
cơng blng là gì vC m@t lý thuyPt, nhưng th:t khó mà xác đDnh cái gì là đúng và cơng

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 21


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

blng trong m9t trư?ng h;p cX thM trư c mit chúng ta. Chúng ta khơng đư;c lsn l9n
câu h=i, “Cơng blng là gì?” v i câu h=i, “Hành vi cX thM này có cơng blng khơng?”
. Thí dZ, b n mư7n cMa ai đó 100 đơla và hPa hồn trA. B n...
Châm ngơn thS nhì là, “Cư xE bình ñtng v i ngư?i ñkng ñtng và cư xE bNt bình
đtng v i ngư?i bNt đkng đtng theo mSc đ9 bNt đkng đtng cGa hH.” Ngun lý cơ
b>n vC bình ñtng trư c pháp lu:t ñã phát sinh t châm ngơn này. Hãy xem xét m9t
thí dX đơn gi>n vC vigc áp dXng khái nigm này.
B n nói v i hai đSa con cGa mình rlng nPu chúng khơng vâng l?i khía c nh
nào đó b n sw ph t chúng. C> hai đCu khơng vâng l?i b n, cùng làm m9t chuygn y
hgt nhau trong cùng nh ng tình hu1ng gi1ng nhau. Nhưng b n l i ph t ñSa này và
tha ñSa khác. Tro con rNt nh y c>m vC vNn đC cơng blng trong khía c nh này, và b n
có thM chic chin rlng đSa con bD ph t sw nói, “Khơng cơng blng. Ba ph t con mà l i
tha cho nó.” Ngay c> nh ng ngư?i nh= tumi cũng biPt rlng lw công blng bao hàm
vigc tr ng ph t như nhau ñ1i v i nh ng vi ph m như nhau, và tư ng thư ng như
nhau cho nh ng công tr ng như nhau. Chúng rNt bNt mãn ñ1i v i sf bNt công trong
khen thư ng và tr ng ph t.
M9t cu9c phân tích r1t ráo khái nigm lw cơng blng sw cho thNy có nhiCu hàm
nghĩa và đ9 tP vi, nhưng hai châm ngơn đơn gi>n trên là rNt căn b>n. NPu b n nói
rlng m9t ngư?i cơng blng là ngư?i tuân thG pháp lu:t, ho@c là ngư?i ñ1i xE công
blng v i ngư?i khác và không làm h i gì hH, thP là b n đã th a nh:n châm ngơn thS
nhNt, “Ph5n cGa ai đem vC cho ngư?i nNy.” NPu b n nói rlng m9t điCu lu:t hay m9t
chP đ9 chính trD nào đó là cơng blng, tSc là ý b n mu1n nói nó đ1i xE bình ñtng v i
nh ng ngư?i ñkng ñtng và cũng ñem l i cho mui ngư?i ph5n cGa hH.

nói rCng m?t chính quy9n cơng bCng tơn trFng nh ng quy9n tO...
17. BWN CHeT CHA LUfT VÀ CÁC LOVI LUfT
Thưa tiPn sĩ Adler,
H5u hPt nh ng tranh lu:n vC b>n chNt và ngukn g1c cGa lu:t đCu cho rlng nó
xuNt phát t t:p tXc xã h9i, ý thSc ñ o ñSc, ho@c c9ng đkng chính trD và lu:t lg cGa
nó. Có m9t ñDnh nghĩa chung nhNt nào vC lu:t bao gkm các ý nigm vC t:p tXc, các
tiêu chu n ñ o đSc và lu:t thành văn khơng? Lu:t là gì?
W.B.
W.B. thân mPn,
Chúng ta hãy bit ñ5u v i nh ng lu:t lg đư;c hình thành và thfc thi b i m9t
chính quyCn ñư;c xây dfng ñúng cách thSc, chtng h n như chính quyCn bang Illi
nois ho@c chính quyCn MK. Như b n nói, đó là nh ng lo i lu:t thành văn theo cách
hiMu cGa nh ng lu:t sư hay lu:t gia. Nh ng lu:t đó có m9t s1 đ@c ñiMm. Sau khi
kh>o sát chúng xong, ta có thM bàn xem nh ng lo i lu:t khác có cùng nh ng đ@c
điMm đó hay khơng.
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 22


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

Các lu:t thành văn cGa qu1c gia nói chung thư?ng bao gkm nh ng phép tic hành
xE, khuyPn cáo m9t s1 hành vi này và cNm đốn m9t s1 khác. Nh ng lu:t đó đư;c
so n th>o vì an sinh cGa c9ng đkng nói chung. Chúng đư;c so n th>o b i các viên
chSc mà c9ng ñkng ñã gi ao quyCn l:p pháp. Lu:t đư;c cơng b1 ho@c ban hành cho
các cơng dân đư;c biPt vì mXc đích điCu chYnh hành vi cGa hH. Và lu:t ñư;c lfc
lư;ng c>nh sát cGa qu1c gia thi hành.

‰ trình đ9 phát triMn nào đó cGa xã h9i, các t:p tXc cGa m9t dân t9c có chSc năng
như lu:t pháp. Tuy chúng khơng ñư;c so n cX thM b i nh ng nhà l:p pháp ho@c ban
hành dư i d ng văn b>n, nhưng chúng cũng trình bày các phép tic hành xE đư;c
dân chúng chNp nh:n vì l;i ích chung cGa hH. M9t nhà vua th?i Trung Cm khi lên
ngơi đã tun thg tôn trHng các t:p tXc cGa vương qu1c, tSc là, th a nh:n tính h;p
pháp cGa các lu:t lg t:p tXc, và hơn n a, ông ta cam kPt sE dXng quyCn lfc cGa ñNt
nư c ñM thfc thi nh ng lu:t này. ðó là lý do t i sao các tác gi> Trung Cm nhiCu l5n
tuyên b1 rlng t:p tXc có sSc m nh cGa lu:t pháp.
Tình tr ng cũng tương tf như v:y v i t:p tXc cGa các c9ng ñkng sơ khai v1n là
ñiCu mà các nhà xã h9i hHc hay dân t9c hHc thư?ng quan tâm. Cho đPn nay khơng
có khó khăn gì trong vigc tìm ra m9t đDnh nghĩa vC lu:t v1n có thM bao hàm nh ng
ñiMm chung gi a m9t bên là lu:t t:p tXc “bNt thành văn” và bên kia là lu:t thành văn
cGa các nhà l:p pháp.
Cịn vC lu:t đ o đSc thì sao? Tơi nghĩ rlng đây là điCu b n nghĩ khi ñC c:p ñPn
“các tiêu chu n ñ o ñSc”. Theo nhiCu nhà Xã h9i hHc và Dân t9c hHc, các lu:t đ o
đSc chtng là gì hơn các “qui ư c” ho@c phong tXc cGa m9t c9ng ñkng. Nên, theo
quan ñiMm cGa hH, nh ng lu:t lg đó khơng đ@t ra vNn đC đ@c bigt nào. Nhưng có m9t
quan điMm hồn tồn khác xuNt phát t các triPt gia bàn vC “lu:t ñ o ñSc tf nhiên”,
qua đó hH mu1n nói t i các ngun lý ho@c châm ngôn vC cách cư xE c1 h u trong
b>n chNt con ngư?i v i tư cách là m9t thfc thM có đ o đSc và lý trí. ðó là nh ng lu:t
mà lương tri con ngư?i th a nh:n, cho dù chúng có đư;c thM hign trong t:p tXc cGa
c9ng ñkng hay các lu:t thành văn cGa qu1c gia hay không.
gFi tên như th5, không do con ngư=i làm ra. Rõ hơn là chúng...
Quan ñiMm th5n hHc cho rlng lu:t ñ o ñSc tf nhiên ñã ñư;c ñNng t o hóa cNy
s”n vào lý trí cGa con ngư?i, như thP th5n hHc cho rlng Thư;ng ñP là ngư?i làm ra
lu:t ñ o ñSc. Cũng tfa như nhà l:p pháp làm lu:t cho m9t c9ng đkng nào đó thì
Thư;ng ñP làm ra lu:t cho c> nhân lo i. Khi nhìn lu:t đ o đSc tf nhiên theo kiMu
này thì ñDnh nghĩa chung vC lu:t pháp áp dXng cho nó th:m chí cịn trHn v•n hơn.
Tuy đDnh nghĩa Ny áp dXng cho ba n9i dung cGa “lu:t” mà b n nói t i, nhưng nó l i
khơng áp dXng cho mHi cách dùng cGa thu:t ng này. “Các qui lu:t” do các nhà

khoa hHc tf nhiên phát hign, như qui lu:t sSc hút cGa qu> đNt, thì khơng thM vi ph m
đư;c. ðó khơng ph>i thS lu:t có thM ho@c tuân theo ho@c bNt tuân. Nhưng m9t s1
lu:t theo cái nghĩa ñư;c ñDnh nghĩa – ho@c là lu:t thành văn, t:p tXc ñ i chúng, ho@c

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 23


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

các qui lu:t cGa lý trí – là nh ng lu:t lg mà cá nhân ñư;c tf do tuân theo ho@c
khơng, và nh:n lãnh trách nhigm vC vigc đó.
18. CHH NGHĨA QUGC GIA VÀ CHH NGHĨA QUGC T2
Thưa tiPn sĩ Adler,
Tôi rNt hoang mang trư c nhiCu cách thSc ngư?i ta dùng thu:t ng “chG nghĩa
Qu1c gia”. Nh ng ngư?i ch1ng ñ1i vigc tham gia Liên higp qu1c ho@c nh ng tm
chSc qu1c tP khác tf gHi mình là ngư?i “qu1c gia chG nghĩa”. Nh ng ngư?i dân b>n
ñDa ñNu tranh giành ñ9c l:p và tf trD cũng nh:n mình là ngư?i “qu1c gia chG nghĩa”.
Nhưng nh ng ngư?i da tring cai trD Nam Phi, bHn ðSc qu1c xã và ngư?i b>o thG
cũng tf nh:n như v:y. ThP thì ngin gHn “chG nghĩa Qu1c gia” là gì? Nó có ñ1i l:p
v i bNt kỳ hình thSc h;p tác qu1c tP nào khơng?
F.R.
F.R. thân mPn,
Khơng có t ng nào quen thu9c v i lu tai con ngư?i hign ñ i blng t “chG
nghĩa Qu1c gia.” Ngư?i ta thư?ng xuyên nghe nói vC trào lưu qu1c gia chG nghĩa
châu Á và châu Phi, vC chG nghĩa Qu1c gia trong vai trò ñ9ng cơ cách m ng và ph>n
cách m ng, vC chG nghĩa Qu1c gia Trung Qu1c, Anh, ) R:p, Ser bia, Pháp v.v…

Tơi nghĩ b n rNt đúng khi nói rlng ý nghĩa cGa thu:t ng này không rõ ràng chút
nào. Vigc c1 ging đDnh nghĩa nó tr thành rNt quan trHng. Dù xNu hay t1t, khái nigm
này ñã và sw còn là m9t trong nh ng yPu t1 l n quyPt ñDnh chiCu hư ng cGa cu9c
s1ng riêng tư cũng như c9ng ñkng cGa chúng ta.
M9t ph5n cGa sf mơ hk này cũng xuNt phát t quan nigm cho rlng chG nghĩa
Qu1c gia là m9t hign tư;ng hoàn toàn m i. Nhưng chG nghĩa Qu1c gia không ph>i
là m9t biPn thái g5n đây cGa vNn đC kh1i đồn kPt chính trD, m9t vNn đC cũng xưa
như chính xã h9i ñó hay sao? VNn ñC chG nghĩa Qu1c gia ñương đ i có điMm chung
gì v i các hình thSc đồn kPt chính trD trư c đây thì quan trHng hơn vNn đC chG
nghĩa Qu1c gia có gì đ@c bigt.
B>n chNt chính trD cGa con ngư?i đã tf thM hign qua nhiCu phương cách trong
dịng lDch sE: gia đình, b9 t9c, thái Np lãnh chúa, giáo phái, thD qu1c, triCu ñ i ho@c
ñP chP, rki ñPn qu1c gia ñ9c l:p. Các hồn c>nh lDch sE đã giúp con ngư?i th=a mãn
nhu c5u chính trD cGa mình theo nhiCu cách khác nhau, nhưng nh ng nhu c5u căn
b>n Ny không hC thay ñmi. ChG nghĩa Qu1c gia chY là phương cách g5n ñây nhNt ñM
con ngư?i th=a mãn nh ng nhu c5u đó.
Nói chung, chG nghĩa Qu1c gia là m9t tình c>m gin bó đã n1i kPt bNt kỳ nhóm cá
thM nào đã t o thành, ho@c nghĩ rlng mình đã t o thành, m9t nhóm chính trD rõ rgt.
Ngồi ra, nh ng ngư?i thNm nhu5n chG nghĩa Qu1c gia thư?ng xem sf t:n tXy v i
qu1c gia cao hơn mHi lịng trung thành thP tXc khác.
Có nh ng đ@c điMm khác đơi khi, nhưng khơng ln ln, hign dign trong chG
nghĩa Qu1c gia hign nay. Qu1c gia đ9c l:p thì khá l n lao. Nó có gukng máy qu>n
lý kinh tP và chính trD t:p trung. Nh ng con ngư?i cGa m9t qu1c gia nuôi dưˆng
Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 24


wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All !

2010

nh ng truyCn th1ng lDch sE chung, và tin rlng hH ít nhiCu gi1ng nhau vC m@t chGng
t9c. VC yPu t1 này, chúng ta c5n ghi nh:n rlng, c>m giác đkng nhNt văn hóa có thM
dƒ dàng thay thP c>m giác ñkng nhNt vC chGng t9c. ChG nghĩa Qu1c gia hign ñ i
thư?ng gin liCn v i nh ng lý tư ng chính trD nào đó. ðơi khi ta có thM truy ra ngukn
c9i cGa chG nghĩa Qu1c gia t i t:n cu9c Cách m ng Pháp v i nh ng lý tư ng tf do,
bình đtng và tình huynh ñg. ChG nghĩa Qu1c gia ñã ñưa dân chúng lên ngơi. Dân
chúng, thay vì m9t ơng vua hay t5ng l p quý t9c, là trung tâm cGa qu1c gia và là nCn
t>ng cGa chG quyCn.
Thông thư?ng, các phong trào qu1c gia chG nghĩa đCu có xu hư ng dân chG. Tuy
nhiên, điCu này khơng ph>i lúc nào cũng đúng. Các nhóm qu1c gia chG nghĩa đã hơ
hào nhiCu hình thSc chính quyCn khác v i chính quyCn dân chG mà vsn gi đư;c
chG nghĩa Qu1c gia cGa mình. ðiCu quan trHng trong chG nghĩa Qu1c gia là chu ý
thSc ñ i chúng ph>i là yPu t1 quyPt ñDnh trong qu1c gia đó. Khơng nhNt thiPt rlng ý
thSc đ i chúng này ph>i hành xE quyCn lfc thông qua các qui trình dân chG.
Nh ng ngư?i mgt m=i v i chG nghĩa Qu1c gia và nh ng chuygn cfc ñoan mà
chG nghĩa này có thM gây ra, thư?ng chY ra vNn đC mà chG nghĩa này đ@t ra cho vigc
hình thành m9t chính quyCn tồn c5u. HH b>o rlng chG nghĩa Qu1c gia nhNn m nh
vào lịng trung thành đDa phương ho@c cXc b9, và phát triMn nh ng dD bigt văn hóa
thành rào c>n ch1ng l i mHi phong trào hư ng đPn th1ng nhNt chính trD tồn c5u.
HiMn nhiên, hH đã chY đúng vNn đC, nhưng theo tơi đó khơng ph>i là m9t vNn đC
khơng thM gi>i quyPt. Sau cùng, m9t ñơn vD qu1c gia, gi1ng như m9t cá nhân, không
nhNt thiPt ph>i thù nghDch v i nh ng cá nhân khác. L;i ích riêng cGa m9t đơn vD
qu1c gia thì thư?ng có thM đư;c tăng tiPn hơn blng sf h;p tác hơn là sf thù nghDch.
H;p tác có thM dsn đPn liên kPt h9i nh:p. Mà chG nghĩa Qu1c gia thì khơng đ1i l:p
v i h9i nh:p và nó cịn góp ph5n đM đ t đư;c h9i nh:p.
19. BWN CHeT CHA CHI2N TRANH VÀ HỊA BÌNH
Thưa tiPn sĩ Adler,
Gi1ng như h5u hPt mHi ngư?i, tôi cũng hoang mang trư c tình tr ng căng thtng

và khGng ho>ng qu1c tP hign nay. Chúng ta khơng có vo đang có chiPn tranh mà
chúng ta cũng khơng có vo gì là đang có hịa bình. “ChiPn tranh” là gì và “hịa bình”
là gì? ðây đang là th?i chiPn tranh hay th?i hịa bình? Ligu “bình an dư i thP” có là
m9t kh> năng hign thfc cho lồi ngư?i khơng?
D.D.
D.D. thân mPn,
Cách hiMu chiPn tranh ñơn gi>n và phm biPn nhNt cho rlng chiPn tranh là tình
tr ng xung đ9t võ trang gi a các qu1c gia. Do v:y, hịa bình là tình tr ng ho@c gi ai
đo n khơng x>y ra xung đ9t võ trang gì c>. Theo cách nhìn này, MK ñã lâm chiPn t
tháng 4.1917 ñPn tháng 12. 1918. Rki MK có hịa bình cho đPn tháng 12.1941 khi nó
tham gia ThP chiPn 2.

Nh ng tư tư ng l n t nh ng tác ph m vĩ ñ i

Trang 25