Nhà Tây Sơn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.14 MB, 151 trang )
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Cu+n sách này ñư,c sưu t-m, t/o eBook và g i t3i b/n b5i thư
vi n sách ñi n t online:
wWw.VietLion.Com
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
NHÀ TÂY SƠN
Tác gi : Quách T n – Quách Gi ao
M=C L=C
L i ð u Sách
L i Thưa
p Tây Sơn
Nhà Tây Sơn
Tây Sơn Kh i Nghĩa
Anh Hùng Nghĩa Sĩ Giúp Nhà Tây Sơn D#ng Nghi$p
Nhà Tây Sơn ðánh Nhà Nguy%n & M(t B+c
Ðánh V.i Nhà Nguy%n & M(t Nam
Tây Sơn Vương S0a Thành ð1 Bàn Và Xưng ð3 Hi$u
Nguy%n Phúc Ánh Xưng Vương, Tây Sơn Bình Gia ð8nh
C nh N:t R
B+c Bình Vương ðAi Phó M(t B+c
Chiêu ThAng Rư.c Tàu vD ðánh Tây Sơn
Vua Quang Trung ðVua Quang Trung ðAi Ngo
Vua Quang Trung Băng Hà, Nguy%n Quang To n K3 V8
Nguy%n Phúc Ánh NIi DJy ðánh Tây Sơn
Tình Hình Diên Khánh Và Phú Xuân
CuGc ðTr n Quang Di$u Chi3m Bình ð8nh, Nguy%n Phúc Ánh Chi3m Phú Xuân
C nh Th8nh Ra B+c Thành, Nguy%n Phúc Ánh Xưng ð3 Hi$u
S# Tr Thù CLa Nhà Nguy%n ðAi V.i Nhà Tây Sơn
Lòng Dân ðAi V.i Nhà Tây Sơn
Thay L i K3t
PhM LMc
Ph n M nh Sách V Vi t V Nhà Tây Sơn
nh Hư ng Tây Sơn Trong Gia ðình H! Qch
Trích Thư Nguy%n Hi n Lê V Nhà Tây Sơn
C)m Tư ng Sau Khi ð!c Nhà Tây Sơn (Nguy%n ð-ng)
Trích Thư C/a Gi)n Chi V Nhà Tây Sơn
Trích Thư C/a Quách T0o V Nhà Tây Sơn
Sách Tham Kh o
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Tác phNm cLa Quách TFn
Chú Thích
L>I ÐAU SÁCH
… KQ ni$m l n th: 200 chi3n th+ng NgUc H1i ÐAng Ða l8ch s0, dân tGc ta
nh. lchi3n bách th+ng, quét s
không chf ôn lsAng dJy hùng khí Tây Sơn g+n liDn v.i tên tuIi các lãnh tM ki$t xuFt Nguy%n
Nh
sau khi nhà Tây Sơn d#ng c kh i nghĩa
Trên tinh th n đó, tác phNm Nhà Tây Sơn cLa nhà văn lão thành Quách TFn
và con trai là anh Quách Gi ao do S VHTT Bình Ð8nh xuFt b n ra m+t b n đUc
trong d8p này góp ph n kQ ni$m 200 năm chi3n th+ng NgUc H1i ÐAng Ða l8ch
s0. Tác phNm này là k3t qu cLa mGt tâm huy3t l.n khao khát thh hi$n lthJt l8ch s0 trên chính m nh đFt chơn nhau c+t rAn cLa tác gi : Nh1ng gì tơi
đư4c nghe, đư4c th7y, ñư4c bi t trong ñ9i mà còn nh; l0i trong tu=i già, n u
không vi t ra cho quê hương, con cháu, e rAng sC vĩnh vi%n mang theo xuFng ba
t7c đ7t. V.i nguy$n vUng và niDm ưu tư đó, trong nhKng năm cuAi ñ i, tuy hay
ñau y3u, b8 mFt mGt m+t và m+t còn ltrên 80 tuIi vjn làm vi$c mê say và nghiêm túc v.i s# giúp ñk ñ+c l#c cLa con
trai ñh th#c hi$n tác phNm Nhà Tây Sơn và t# mình mị mjm vi3t nhiDu tác
phNm giàu tính tư li$u khác vD q hương Bình Ð8nh
L8ch s0 nhà Tây Sơn là vFn ñD l.n ñư^c gi.i nghiên c:u s0 hUc và toàn thh
nhân dân ta quan tâm tìm hihu. NhiDu tác phNm đã vi3t vD th i ñ
vD nhKng anh hùng dân tGc th i Tây Sơn, tuy chưa thJt ñ y đL, nhưng nhKng gì
đã đư^c cơng bA và tIng k3t trong các bG sách là rFt cơng phu và chính xác.
Nhưng khi ñUc Nhà Tây Sơn, bên c
vD tên cha mm cLa ba anh em Nguy%n Nh
lĩnh Tây Sơn như Bùi Th8 Xn và Ngơ Văn S , đơ đAc Ð(ng Văn Long và đơ
đAc Ð(ng Ti3n Ðơng..
Chúng tơi đã tr#c ti3p làm vi$c và trao ñIi v.i tác gi trư.c khi in Nhà Tây
Sơn. Nhà văn Quách TFn cho bi3t rong tác phNm này ñã ñư^c vi3t v.i phương
châm ghi chép lñ8a phương, cM thh là theo l i truyDn cLa các bJc trư ng thư^ng tcng sAng th i
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Tây Sơn đFt Tây Sơn, và chính xác theo các tư li$u l8ch s0 ñáng tin cJy g1m
12 bG s0 ký vD Tây Sơn ñư^c nhân dân b o t1n qua s# tr thù ghê g.m cLa triDu
đình nhà Nguy%n. Cùng v.i các tài li$u l8ch s0 trong và ngồi nư.c có liên quan
t.i phong trào Tây Sơn (xem b ng kê sách tham kh o). Nói như vJy, khơng có
nghĩa Nhà Tây Sơn là mGt quyhn s0 ký. Ðây chf là, như ý ki3n khiêm tAn cLa
tác gi , mGt tJp ghi chép chuy$n ñã x y ra trong l8ch s0 vD mGt th i ñcLa dân tGc v.i s# ñ y ñL nhFt ñ8nh các chi ti3t thJt, con ngư i thJt cùng nhKng
huyDn thodFy nghĩa. & đó, chi ti3t thJt và chuy$n hoang đư ng khơng b8 nhịa ljn vào
nhau, các s# vi$c đư^c ngịi bút tác gi đ m b o tính cM thh và cơng bong.
Chúng tôi xin trân trUng gi.i thi$u Nhà Tây Sơn v.i b
HDNG NHÂN
Nguyên Giám ñ c s VHTT Nghĩa Bình
L>I THƯA
TJp Nhà Tây Sơn này, tơi vi3t theo nhKng tài li$u cLa cha tơi là Qch TFn
đã sưu t m, tJp h^p và ghi chép l
djn và uAn n+n s0a chKa nhKng chu chưa ph n ánh ñúng, ñ y ñL s# vi$c và tinh
th n. Gia tGc tơi sinh cư lâu đ i tTc nh` chúng tơi đã đư^c nghe cha tôi và các thân sĩ kỳ c#u trong vùng trao
ñIi v.i nhau nhKng chuy$n vD Tây Sơn. Và trong gia đình, cha tơi cũng thư ng
kh cho con cháu nghe nhKng chi3n công oanh li$t cLa nhà Tây Sơn, gây lịng t#
hào, kính phMc.
Th i trung hUc, tơi cũng ñã hUc s0 Tây Sơn, cũng ñã ñUc nhiDu sách vD Tây
Sơn. Nhưng tài li$u thì nghèo nàn và s# vi$c có nhiDu đihm khơng giAng nhKng
điDu tơi đã ñư^c nghe truyDn. Cha tôi ñã nhiDu l n gi i thích s# sai bi$t Fy, cho
bi3t rong:
A . Do ngòi bút kt vi3t s0 th i Fy xuyên t
Do các s0 gia th i Fy xa (miDn B+c nên khơng sát)
Do s# đàn áp cLa chính quyDn rFt khAc li$t, nhân dân đ8a phương có liên
quan tr#c ti3p v.i Tây Sơn ngJm mi$ng khơng dám nói lB . Mà s# thJt vD Tây Sơn tc khi nhen nhóm cuGc đvong rFt phong phú, nhiDu gia ph còn ghi, nhiDu cháu con các danh tư.ng,
danh th n còn nh. bi3t và truyDn l
lNhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
t# cư ng. Vì vJy, tc năm 1930 ñ3n 1945, suAt 15 năm, cha tôi ñã sưu tJp, ghi
l
SA tài li$u khá phong phú. Nhưng đ3n năm 1945, gia đình vD Bình Ð8nh, tài
s n sách v đh lhịa bình lJp l
Tc năm 1955 ñ3n nay, cha tôi làm lnhưng mGt sA tài li$u chính th:c nay khơng tìm lvi$c (truyDn lm.i thu thJp trong th i gi an này cũng khá phong phú. Lmát trong cuGc tháo ch
y3u } 76 tuIi r1i } t# thFy khó mà sưu tJp đư^c nKa, và s^ cũng khơng đL s:c
ng1i vi3t ltơi nghiên c:u các tài li$u cịn sót lcha tơi, cA g+ng vi3t k• lTôi ra công vi3t tc ñ u 1983 và vi3t xong vào cuAi xuân 1984.
Theo ý ki3n cLa cha tôi, tJp này không thh gUi là mGt cuAn l8ch s0, vì tài
li$u, mGt sA chưa ñư^c phAi kihm ch(t ch€.
Ðây chf là mGt sA tư li$u đư^c chUn lUc, s+p x3p có h$ thAng, nhKng điDu mà
chúng tơi thFy nên chép, đáng chép. Nghe sao chép vJy, có nhiDu s# vi$c chính
xác, cũng có s# vi$c chf c+m mGt hoa tiêu ñh làm dFu cho nhKng ngư i sau ti3p
tMc khai t m. Lr+n, kihu sâu ñMc lá cây thành Lê L4i vi vương Nguy%n Trãi vi thIn trong s0
sách cI. Cha tơi b o c n ghi l
tác dMng.
Các bG s0 trư.c vi3t vD Tây Sơn thư ng chf chú trUng ñ3n Vua Quang
Trung. Ðúng. Vì chính Vua Quang Trung m.i thJt là ngư i có cơng v.i dân
tGc. Nhưng xét k• n3u khơng có Vua Thái Ð:c đI nDn đ+p móng, thì ch+c gì
mGt mình Vua Quang Trung đã có thh hồn thành ngơi nhà Tây Sơn? Các sách
cũng ít nói ñ3n các tư.ng võ các quan văn ñã giúp nhà Tây Sơn xây d#ng s#
nghi$p. Trong tJp tư li$u này, chúng tơi mong lFp đư^c ph n nào nhKng chu
khuy3t Fy.
Chúng tơi lđơng ngư i Bình Ð8nh đã theo tc xưa đ3n nay: khơng ph i trung v.i Vua, mà
trung v.i TI QuAc, v.i Dân tGc, không ph i trung v.i mGt ngư i hay mGt nhà,
mà trung v.i nghĩa vM tJn ngã nghĩa vM, t:c là T‚N Kƒ theo Ð
Quang Trung, thái đG khơng noi gương ph n đơng di th n cLa Vua Chiêu
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
ThAng khi nhà Lê mFt, cLa các danh tư.ng danh th n cLa Tây Sơn cịn sAng sót
sau khi Vua C nh Th8nh b8 Gia Long gi3t, ch:ng t` rong ph n đơng ngư i Bình
Ð8nh khơng b8 cái hUc Trung Quân cLa Hán Nho nh1i sU.
Ðó là mMc đích vi3t tJp Nhà Tây Sơn này.
Vi3t xong, vâng l i cha tơi, tơi trình lên cho hai bác là bác LGc Ðình, bác
Gi n Chi, cùng hai chú là chú Nguy%n Ð1ng, chú Quách T
ban cho nhKng l i khuy3n l$. Tôi h3t s:c vui mcng. Ðh cho Nhà Tây Sơn đư^c
hồn h o, cúi mong thêm s# chf giáo cLa các bJc cao minh.
QUÁCH GI AO
GP TÂY SƠN
p Tây Sơn là nơi phát tích cLa Bình Ð8nh tam hùng: Nguy%n Nh
p g1m ph n đFt An Khê và ph n đFt Bình Khê, tfnh Bình Ð8nh.
Và chia làm ba ph n: Tây Sơn thư^ng là vùng An Khê
Tây Sơn Trung, tc chân ñèo An Khê ñ3n HKu Gi ang, T Gi ang
Tây Sơn H<, tc Trinh Tư ng, Phú L
Long phía b+c sơng Cơn là hai trM ranh gi.i phía đơng cLa Fp
Phía đơng là đ1ng bong phì nhiêu
Phía tây và phía nam, núi non hihm tr , đi$p đi$p trùng trùng
Phía b+c, n0a trên là núi dính liDn v.i dãy núi phía tây, n0a dư.i là đ1ng
bong dính liDn v.i đ1ng bong phía đơng.
Dịng sơng Cơn phát ngun trên dãy Trư ng sơn ch
hihm.
Núi có nhiDu ngUn cao l.n, trơng đ1 sG hiên ngang; đư^c nhiDu ngư i chú ý
là nhKng ngUn có di tích l8ch s0, như:
& vùng An Khê có núi Hihn Hách, tMc gUi là H nh Hót, s0 chép là Hinh
HAt. Ðó là mGt danh sơn có nhiDu cây quý và chung quanh có nhiDu ngUn núi
quy triDu. Núi vùng An Khê liên ti3p v.i vùng cao nguyên phía Tây, và phía
đơng đèo An Khê nAi liDn Tây Sơn Thư^ng v.i Tây Sơn Trung
Ðèo An Khê, xưa gUi là ñèo Vĩnh Vi%n, cao 740 thư.c và dài trên 10 cây sA,
ch
Nơi này tMc gUi là dAc Chàng H ng
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Dư.i dAc Chàng H ng vD phía đơng có mGt cái nghmo, nơi nghmo có mGt cây
kh3 rFt sai qu . Khách qua ñèo thư ng dcng chân nơi gAc kh3 ñh nghf ngơi và
gi i khát
Nghmo Fy gUi là Nghmo cây kh3
Cách nghmo cây kh3 chcng vài trăm bư.c có hai cây cI thM, thân cao tàn c .
MGt cây ké, mGt cây c y. Ðó cũng là hai tr
Sơn Thư^ng. NgUn núi có danh nhFt là hịn Ơng Bình. Núi tuy khơng cao l+m
chf có 793 thư.c, song trơng rFt kỳ vĩ và có vt bí hihm. Cây cAi s m uFt, ngó
m8t m thăm thlm như khơng có đư ng lưu thơng. Nhưng kỳ thJt thì có nhiDu
nto vào ra, thơng thương v.i các ngUn núi chung quanh cùng các con ñư ng
hto lánh trong vùng
ÐAi trĩ [1] cùng hịn Ơng Bình, có hịn Ơng Nh
Tc hịn Ơng Nh
heo rcng
Ð1n rong núi rFt linh thiêng vì bà Thiên}Y}A}Na thư ng t.i lui hào quang
sáng chói. Trong núi, h% lúc m(t tr i g n l(n, ngư i ta thư ng nghe ti3ng Mt heo
inh `i. Ngư i ñ8a phương b o đó là ti3ng cLa bG h< cLa bà Thiên}Y. Núi Tâm
Phúc có tên nKa là núi Bà Phù
ÐAi trĩ cùng núi Bà Phù có núi Màn Lăng. Th y ñ8a lý gUi Màn Lăng là hòn
NhJt, hòn Bà Phù là hịn Nguy$t
GiKa Màn Lăng và Bà Phù có mGt thung lũng bong phlng và kín đáo, tMc
gUi là Hóc Y3n
Qua kh`i Hóc Y3n đDn núi Ð1ng Phong tMc gUi là hịn Lãnh Lương
Ði xuAng nKa, đ3n đ8a đ u Tây Sơn H<, thơn Trinh Tư ng, đ3n dãy Hồnh
Sơn tMc gUi là núi Ngang
NhKng ngUn núi tc hịn ơng Nh
dịng suAi ÐGng Tre và chí lưu ơm sát bên chân. Sơng Cơn ch
Hồnh Sơn là đchung, nào cI, bên t bên hKu. Và trư.c m(t, trên ba nIng gị đFt, đá mUc
giăng hàng giAng như nhKng tốn lính đ:ng h u, xa xa có long bàn hI phMc
Bút là hịn Trưng Sơn thơn Phú L
Nghiên là hòn núi H^i Sơn tMc gUi Hòn Dũng, trong ñ8a phJn Trinh Tư ng
vD phía Nam, ñ:ng ñAi trĩ cùng hịn Trưng Sơn phía b+c. Trên đ u núi có mGt
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
vũng nư.c vca rGng vca sâu, quanh năm không bao gi c
t:c hòn Nghiên
Hòn Nghiên và hòn Bút nom bên t bên hKu hịn núi ngang, trơng rFt cân
đAi. Ð:ng xa mà ng+m thì hịn núi Ngang là b:c bình phong cịn hịn Nghiên
hịn Bút là hai trM ba bihu [3]
} Sát bên chân và trư.c m(t núi Ngang, có hai hịn núi nh` là hịn MGt và
hịn Gi i. Hịn MGt giAng hình cái chng, nên cI nhân gUi là Chung Sơn. Hòn
Gi i giAng như cái trAng ch u nên có tên gUi là CI Sơn. Nhìn chung, thJt giAng
chng và mõ đ(t trư.c án th
} Hịn Gi i, đ:ng phía b+c trơng vào thì giAng cái trAng. Nhưng đ:ng phía
đơng mà nhìn lSơn
Ð(t cho hòn Gi i tên n chlng ph i chf vì hình dáng, mà cịn vì phía đơng
cách Hồnh Sơn khơng xa có hịn núi thFp mà dài m$nh danh là Ki3m Sơn t:c
hòn Ki3m. Ðã có ki3m thì ph i có n m.i đL đơi.
} Phía trên hịn Ki3m cũng trong ph n đFt Trinh Tư ng có hịn ơng ÐAc,
hình thù giAng như mGt con hI phMc, đ u ngó lên Hồnh Sơn. Ðó là HI c: như
trên đã nói
} Cịn dịng sơng Cơn ñ3n cuAi Trinh Tư ng, ñ u Phú Phong thì nhJn nư.c
con sông Ðá Hàng, mGt chi lưu tc Ð1ng Le phía nam ch y ra. Hai ng sơng
này t
Tc núi Ngang (Hồnh Sơn) tr vơ, càng vơ trong, núi càng cao. NhiDu ngUn
cao trên dư.i nghìn thư.c, trc các th^ rcng tuIi tác, ngư i đ1ng bong ít ai bi3t
tên. Ngư i ta gUi chung c dãy là Núi Xanh vì đ:ng ngồi nhìn vào s+c núi
xanh như nhuGm. Tc núi Ngang tr xuAng Tây Sơn H<, càng xuAng, núi càng
ch
Phía b+c sơng Cơn, núi vùng Tây Sơn Trung cũng có nhiDu ngUn cao l.n.
Như hịn Ngăn, hịn Bong Bóng Vĩnh Th
ngFt, đ:ng song song như hai răng nanh. Ðó là hịn V` Cá và hịn Da Két
Núi càng đi xuAng đơng thì càng thFp d n
Sau hòn V` Cá, hòn Da Két, còn hòn B
đDu có hình thù và s+c thái đ(c bi$t, khơng thh t nIi
XuAng đ3n Tây Sơn H< thì núi khơng còn liDn dây. Hòn Trưng Sơn Phú
L
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Hịn Trưng chf cao 422 thư.c, nhưng trơng rFt khơi hùng. Trơng g n thì mJp
mngư i đ8a phương gUi là hịn Sung
& xa thì giAng như ngUn bút, cùng v.i hịn Nghiên bên kia sông Côn làm
b
phương thì núi có tFt c chín cMc u, gUi là C0u di$u tinh. Hai u l.n nhFt, mGt
trơng giAng răng bị nghé, gUi là ÐAc Xf, mGt giAng u bò nghé, gUi là đGc nhũ.
Trong các sách đ8a phương chí xưa, nhiDu sách lFy tên hai cMc này đh gUi hịn
Trưng Sơn: ÐGc Xf Sơn, ÐGc Nhũ Sơn
Trưng Sơn là TI sơn trong vùng núi b+c ng
Cịn sơn m
và hai bên t hKu, gị đAng nIi đ y, cu1n cuGn nhFp nhơ như sóng bihn. Và
nhKng ngUn núi xung quanh ñDu xây m(t vD triDu, cũng như các v8 ñđ:ng ch u mGt đFng anh qn. Cịn nhKng gị đAng kia là nhKng qn lính dàn
h u
Tc hịn Trưng Sơn tr xuAng là đ1ng bong. N3u khơng có con sơng Cơn, thì
cánh đ1ng này liDn v.i cánh đ1ng phía nam
GiKa cánh đ1ng, r i rác nIi lên nhKng hịn núi đFt, như hịn Hương Sơn, hịn
Trà Sơn, hịn Khánh Long, hòn Chà Rang. Hòn Hương Sơn giAng như con chó
nom ngL. Hịn Trà Sơn và hịn Khánh Long thì giAng như hai con ccu
Ba hịn núi này là ba hịn núi trUc. Hịn Chà Rang khơng có hình dáng đ(c
bi$t như ba hịn núi kia, nhưng có nhiDu cây chà là, đ3n mùa trái chín thì ngư i
ta rL nhau lên hái rFt đơng đ o, cho nên có ti3ng
Núi non vùng đFt Tây Sơn đNói tóm ltrUn vùng An Khê, núi non trùng đi$p, đFt bong ít. Tây Sơn Trung g1m ph n ñFt
tc chân ñèo An Khê ch
núi nhiDu hơn ñ1ng
Tây Sơn H< b+t ñ u tc Trinh Tư ng tr vô, Phú L
đ3n Thú Thi$n. ThU LGc tr vơ, An Chánh, Vân Tư ng tr ra. Ð1ng bong
chi3m g n trUn vùng
Dịng sơng Cơn làm s^i tim đèn cho hai vùng Trung H<
Núi non thì hùng hihm. Ð1ng ruGng thì phì nhiêu. Rõ có th3 dMng binh. Cho
nên cuGc kh i nghĩa cLa ba anh em Nguy%n Nh
ñDu phát xuFt tNHÀ TÂY SƠN
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
p Tây Sơn là nơi phát tích cLa ba anh em nhà anh hùng dân tGc Nguy%n
Nh
tfnh Ngh$ An. TI quán dư.i chân hòn Thái Sơn, mGt hòn núi nh` ñ:ng bên
c
Lê (1653}1657), :ng v.i ñ i Lê Th n Tơng (1649}1662) Ðư ng Ngồi, đ i
Nguy%n Phúc T n (1648}1687) Ðư ng Trong. B+t ñ u tc đ i ơng cA, đ3n
Nguy%n Hu$ là đ i th: bAn
Ông cA tên là H1 Phi Long, vào giúp vi$c nông trang cho nhà hU Ðinh
thôn Bong Châu, huy$n Tuy Vi%n (t:c An Nhơn). ThFy hU H1 là ngư i trung
hJu c n mjn, hU Ðinh cư.i v^ cho (có thuy3t b o là g con gái) và nuôi c v^
ch1ng, coi như ngư i thân quy3n
HU H1 sinh ñư^c mGt trai, ñ(t tên là H1 Phi Ti%n. L.n lên H1 Phi Ti%n t` ra
khôn ngoan lanh l^i, song s:c y3u không thh làm nông. HU Ðinh bèn giúp vAn
đh đi bn
Th i bFy gi tr u ngu1n rFt có giá, song ngư i đ1ng ruGng ít ngư i ch8u khó
vư^t suAi đèo đh đi ki3m l^i. H1 lang bèn mang tiDn lên Fp Tây Sơn buôn tr u.
Ði buôn g(p ngư i vca ý m.i k3t nghĩa v^ ch1ng, và ñh ti$n vi$c làm ăn H1
lang cFt nhà nơi quê v^
Bà v^ tên là Nguy%n Th8 Ð1ng thôn Phú L
ơng H1 Phi Ti%n khơng có gì tr ngdo vi$c tiDn nhân là H1 Quý Ly ñã tcng mang hU Lê là hU cLa cha nuôi tc nh`
cho ñ3n khi lên ngôi thay nhà Tr n tr8 thiên h<. Vì vJy con ơng H1 Phi Ti%n
mang hU Nguy%n tc lúc sơ sanh: Nguy%n Phi Phúc
L.n lên ông Phúc cũng chuyên nghD buôn tr u và lJp trư ng bn tr u t
lên mua tr u ñDu ñi ñư ng thLy, theo dịng sơng Cơn. Ch^ Kiên M• mui tháng
có sáu phiên, phiên nào cũng đơng ngư i mua bán. Ð3n khi trư ng tr u cLa ông
Phúc m , ch^ càng ngày càng th8nh vư^ng thêm. Trên bG thì ngư i chen chúc
nhau, dư.i sơng thì thuyDn l.p đJu l.p xuAng lên chJt c b3n. Kiên M• tr
thành mGt th8 trFn và ơng Phúc tr thành mGt phú thương có uy tín nhFt trong
vùng. Ơng k3t dun cùng bà Mai Th8 H
triDu đình Hu3 buGc tGi có câu: Dương v8 Hàm Nghi kh i nghĩa, âm v8 ngMy
Nh
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Ngồi đ i cũng như trong sách s0 khơng nói rõ ba ơng sinh năm nào
Chf nghe các cM phM lão truyDn rong ông Nh
N3u d#a năm băng hà cLa Vua Quang Trung mà tính thì chúng ta cũng có
thh đốn đư^c năm sinh cLa ba ông
Vua Quang Trung Nguy%n Hu$, theo các s0 Vi$t, băng năm Nhâm Tý
(1792) hư ng dương 40 tuIi. Như vJy ông Hu$ sanh năm Quý DJu (1753) niên
hi$u C nh Hưng th: 14. Ông Nh
Ba anh em l.n lên đDu thU giáo ơng Trương Văn Hi3n tMc gUi là Giáo Hi3n
An Thái (An Nhơn)
Trương Văn Hi3n, ngư i Hoan châu (Hà Tĩnh) anh em thúc bá cùng Trương
Văn H
nên t di chi3u ñh l(cha Nguy%n Phúc Ánh) lên nAi ngôi, QuAc phó Trương Phúc Loan muAn
chun quyDn, thơng đ1ng v.i tên ho
m trư ng d
buGc ph i hUc thêm võ. NhKng ngư i ñ3n xin hUc võ thì b+t buGc ph i hUc thêm
văn. B i có văn khơng võ thì thư ng nhu như^c. Có võ khơng văn thì thư ng
hay cư ng b
nhưng n(ng bên võ hơn bên văn. Ông Nh
(quyDn mDm dto như bơng, đAi lJp v.i Ng
Ơng Phúc qua đ i, ơng Nh
Ðh ti$n vi$c buôn bán, ông Nh
các vùng lân cJn đDu rFt thích gi ao du. Uy th3 cLa
ơng Nh
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
đương th i gUi ơng Nh
Vì ơng Nh
dâu, gia đình m.i gUi ơng Hu$ là Bình. Do đó ngư i đ8a phương m.i gUi thân
mJt là chú Ba Bình. Tên Bình là tên gUi ơng Hu$ lúc cịn nh`. Cịn tên Thơm là
do nhân hoa hu$ có hương thơm nên gUi thay cho tên kiêng cK
Nhà ông Nh
Có mGt ngư i Hoa t.i nhà ông Nh
là hòn núi Thơm Kiên Th
hơm th y đ8a đ3n núi Ngang, lFy hai cây trúc ñh nguyên cành lá đem c+m nơi
triDn phía đơng, mGt cây bên nam mGt cây bên b+c cách nhau chcng vài chMc
thư.c, r1i b` ñi thlng. Ông Nh
vjn tươi xanh như lúc m.i tr1ng. Bi3t đó là :ng ch:ng cho bi3t rong long m
kh tc ngày tr1ng hai cây trúc, th y ñ8a Tàu tr l
LTàu b` ñi mFt. MGt năm sau m.i tr l
và hAt cAt ông thân sinh ñ#ng vào, r1i ñ^i… Coi ñư^c ngày lành, th y ñ8a mang
ñ8a bàn và tráp ñi ñ3n nơi huy$t m núi ngang. Th y vca đ3n chân núi thì mGt
con cUp to l.n trong bMi g m mGt ti3ng, nh y ra v1. Th y ñ8a h3t h1n, quăng
tráp và ñ8a bàn mà ch
h.n h quay vD Trung Hoa, tuy$t nhiên không ng rong chi3c tráp th y chơn
đ#ng di cAt ơng Nguy%n Phi Phúc ch. không ph i di cAt cLa tI tiên th y và con
cUp kia là con cUp gi do ông Nh
Trơng thFy Nh
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Lúc này th n thái lki3m, Cơng nói: } Ðây là mGt thanh b o ki3m, có đgiK hG cho anh, ngày sau s€ gi ao l
lk th i cơ.
Ý quJt cư ng vAn ñã nhen nhúm trong ngư i, nhưng Nh
} Hán Cao TI, Lê Thái TI đâu có ph i tc trên tr i sa xuAng. Ngư i có chí h%
n+m đư^c thiên th i, đ8a l^i, nhân hịa thì đkhăn. Hi$n gi Trương Phúc Loan chun quyDn làm nhKng vi$c gi an ác, triDu
đình đ o điên, nhân tâm ly tán. N3u có ngư i phFt c kh i nghĩa thì bAn
phương thiên h< đDu hư ng :ng ngay. ÐFt Tây Sơn núi non hihm tr có cái th3
bách nh8 [8] t.i lui khơng s:c ngồi nào có thh ngăn c n. Anh chf có ph i lo
vi$c tài chánh và quân s# nKa là có thh hưng binh.
R1i gUi ông Hu$ ra, b o:
} Con nay ñã l.n khôn, tài ngh$ cũng ñã vKng. Con hãy vD nhà giúp anh
} Công lTr n Hưng Ð
Ông Hu$ vD nhà k3t duyên cùng bà Ph
Ơng Nh
ngư i hiDn ñ:c, làm vi$c siêng năng, ăn tiêu ki$m ư.c, nhưng đAi đãi v.i làng
xóm, khách kh:a và b
gi m. Ơng Nh
H^p tác cùng anh em ông Nh
Kiên M• vD phía đơng
} Võ Văn Dũng, Võ Ðình Tú thơn Phú Phong, phía nam ng
} Bùi Th8 Xn, ngư i thơn Xn Hòa dư.i Phú Phong, và ch1ng là Tr n
Quang Di$u, ngư i Ân tín huy$n Hồi Ân
Ðó là nhKng tay võ gi`i. Cịn bên văn thì có:
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
} Võ Xn Hồi,
Thư vi n sách đi n t Online – Free for All !
Phú Phong, đ1ng tơng nhưng khác chi v.i ơng Dũng, ơng
Tú
} Trương M• NgUc An Nhơn
MUi ngư i đDu đư^c phân cơng rành m
Sòng b
Ð1ng Quang (ThuJn Ninh) vân vân…NhKng đ1ng bào mG đi khai khNn, ph n
đơng tr thành nghĩa qn
Nguy%n Nh
Ngun đh thu thu3 vùng Tây Sơn, viên tu n phL Quy Nhơn cho lJp mGt
đ1n chính Trinh Tư ng và mGt đ1n phó HKu Gi ang, do mGt bi$n lphó bi$n lTc ngày Nguy%n Phúc Thu n lên ngôi chúa (1765), Trương Phúc Loan lGng
hành, trong nư.c gi(c cư.p nIi dJy kh+p nơi, ngư i Fp Tây Sơn không ch8u n
trên thFy ơng Nh
dân m3n ông Nh
tM hGi mui thêm đơng, nhKng tráng niên, thanh niên có gan có s:c, đ3n v.i các
tráng sĩ đh hUc võ và khai khNn ñFt hoang, mui ngày mui thêm tFp nJp. Nguy%n
Nh
thanh th3
Nguy%n Nh
tuy g n thơn xóm, nhưng khơng mFy ai dám vào, vì trên hịn có m mm chàng
Lía rFt linh thiêng và có nhiDu cUp. Nghe ti3ng chiêng ti3ng trAng và thFy ánh
l0a, ngư i thì b o rong h1n chàng Lía vD thăm mm, ngư i thì cho là quQ th n
m hGi vui. Kt bàn ngư i tán, khơng mFy chAc đ1n vang kh+p vùng, kh+p
huy$n, r1i kh+p c hai huy$n ngồi. MGt đ1n mư i, mư i ñ1n trăm. Các th y
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
tư.ng sA b o rong đó là tú khí cLa non sơng xuFt hi$n, là điDm cho bi3t trư.c
rong trong vùng s€ có chân chúa ra c:u đ i
Tin đ1n kh+p nơi. Nhân dân ch8u đã khơng nIi ách chuyên ch3 cLa Vua
chúa nhà Nguy%n, ai nFy ñDu hy vUng s.m có cuGc đIi thay và mUi ngư i đDu
hư.ng tâm vD nto Trưng Sơn
Cách đó khơng lâu nhà Nguy%n Nh
Ngư i g n thì lMc tMc ra vD, khách xa đDu ph i nghf l
ti3ng trAng ltư^ng đó l n th: hai, ngư i trong vùng vjn kinh s^, và các tay võ sĩ tuy xem
thư ng gươm giáo, nhưng l+m ngư i c m thFy .n l
m
tóc b
Nguy%n Nh
} NgUc Hồng s+c m
trong tI ch:c, ai cũng tin rong tr i ñã cho Nguy%n Nh
Ðã có chi3u Tr i r1i, cịn ph i có Fn ki3m nKa m.i lên ngơi đư^c
MGt hơm Nguy%n Nh
Nguy%n Nh
Tr i ban [10]
VD nhà Nguy%n Nh
ki3m. Nay ki3m ñã có r1i, ta ph i đi tìm Fn
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Ðo
núi và dư.i núi. Ðã hai ngày ñêm r1i mà không thFy chi c . Ðêm th: ba, lúc
n0a đêm, chiêng trAng hành l% vca d:t, thì mGt vòi l0a như mGt làn pháo thăng
thiên, bay tc hòn MGt xmt đ3n hịn Gi i thì rơi xuAng. Ti3p ñó mGt ti3ng nI nh`
như ti3ng pháo tre, r1i mGt ti3ng nI l.n có ph n dK dGi như ti3ng sét làm chFn
ñGng c vùng. Ai nFy ñDu thFt kinh. Sáng hơm sau, Nguy%n Nh
b8 sét ñánh. Trèo lên xem thì thFy mGt qu Fn vàng nom trong kt đá nơi b8 l .
Qu Fn vng v:c, mui c
Ai nFy tin rong Nguy%n Nh
phương tơn làm Tây Sơn Vương
Ðó là vào năm Tân Mão, niên hi$u C nh Hưng th: 32, Ð8nh Vương Nguy%n
Phúc Thu n th: 6, t:c năm 1771
Nguy%n Nh
Tú
} Kinh t3 tài chánh gi ao cho Nguy%n Thung, Bùi Th8 Xuân và Nguy%n LK
} Dân s# (hành chánh, ngovà Trương M• NgUc
ÐFt Tây Sơn tr thành mGt nư.c nh`
MUi tI ch:c đư^c th#c hi$n trong im l(ng
Lịng dân đ8a phương lTuy Vi%n khơng hay bi3t chi c . Nhưng vì bi$n lÐ1n) khơng ch8u nÐong ñem quân lên vFn tGi. Quân cLa Ðong b8 quân Tây Sơn ñánh b
Trung. LFy dãy núi dư.i ñèo An Khê làm mJt khu. Nguy%n Nh
Tr n Quang Di$u, Võ Văn Dũng đóng tnúi này mang tên là núi Ơng Bình và núi Ơng Nh
khNn ti3p tMc tăng gia s n xuFt. Trư ng tr u vjn phát trihn ñDu ñ(n. Các phú gia
kh+p Tuy Vi%n nhi$t li$t Lng hG. Kho ljm ñư^c canh coi chu ñáo. TiDn, lúa
nhiDu nhưng không hD b8 thâm l
sĩ g n xa ñư^c m i tham gia liDn hư ng :ng. Bên văn có Tri$u Ðình Ti$p ngư i
An Nhơn. Cao T+c T#u ngư i Phù M•, La Xuân KiDu ngư i Phù Cát… bên võ
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
thì có Nguy%n Văn Tuy3t, ngư i An Nhơn, Nguy%n Văn LGc ngư i làng Kỳ
Sơn (Tuy Phư.c), Lý Văn Bưu ngư i Phù Cát, Lê Văn Hưng ngư i Tuy Vi%n…
đDu là nhKng ngư i có tài có chí
Qn lính mG thêm nhiDu
NhKng ngư i trư.c kia lo vi$c s n xuFt, n3u tình nguy$n, đDu đư^c ñưa sang
làm lính. Và tFt c quân sĩ, c: sáu tháng trong qn đGi, sáu tháng vD các
nơng trtJp đã làm cho cFp chf huy thán phMc là Lê Văn Hưng Kiên Dõng (Bình Khê).
Ơng này cơn quyDn đã tinh luy$n, s:c m
Nghe tin Nguy%n Nh
Tây Sơn H< thFy nhân dân làm ăn yên In, không thFy dFu v3t cLa gi(c ñâu c ,
Tuyên cho là tin ñ1n nh m, nên thơi đem qn càn qt vùng Tây Sơn
Ðk tAn cơng đAi phó v.i kt thù, Tây Sơn Vương lo phát trihn l#c lư^ng
NhJn thFy ngư i Thư^ng b+n ná gi`i, lđ#ng bDn bf, Nguy%n Nh
Vương đã đư^c ngư i miDn núi bi3t ñ3n qua chuy$n ñư^c ki3m th n
Trong dân gi an Thư^ng cũng có chuy$n đư^c gươm th n như sau: TruyDn
rong xưa kia Vua Chiêm b+t ñư^c mGt thanh gươm th n. Vua Chân Lñư^c v` gươm. Vua Chiêm xây mGt tháp cao ñh tàng trK gươm th n. Ðêm ñêm
gươm t`a sáng xa hàng v
Th n l0a là v8 th n mà ngư i Thư^ng miDn núi tc Qu ng Nghĩa vào Phú
Yên tôn th do nh hư ng văn hóa Chiêm Thành. Ð
ngư i Thư^ng d% dàng
Chính vì n+m đư^c nhKng l^i th3 đó mà Nguy%n Nh
An Khê đh vJn đGng ngư i Thư^ng
Ðã đư^c kính mG tc trư.c, lVương ñ3n ñâu ñư^c ngư i Thư^ng hoan nghênh đ3n đó. Ngư i Gi arai
(Djarais) coi Vương như th n và gUi là Vua Tr i [13]. Chf có ngư i Xà Ðàng
(Sé dang) mà chúa đồn là Bok Kiơm khơng phMc. Bok Kiơm nói: } Ơng Nh
Ðh t` ra mình khác thư ng, Nguy%n Nh
Bok Kiơm cho rong có phù phép, ch. khơng ph i có tài tr i sanh, b o: } N3u
ơng b+t đư^c con ng#a th n thì tơi m.i phMc
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Nguyên trên núi Hihn Hách, tMc gUi là Hánh Hót vùng An Khê có mGt b y
ng#a rcng h% thFy bóng ngư i là ch
chín mư i d(m thlng. Ngư i Thư^ng gUi là Ng#a Th n
Ph i b+t cho ñư^c con ng#a th n Fy m.i thu phMc ñư^c ngư i Xà Ðàng, mà
có thu phMc đư^c ngư i Xà Ðàng thì vùng Tây Ngun m.i thJt là đFt Tây Sơn,
vì An Khê ngư i Xà Ðàng đơng đ o nhFt. Nguy%n Nh
đem vD d
lkhác. MFy hơm sau b y ng#a rcng nhJn thFy ngư i không có ý làm hnịi, bèn kéo đ3n ăn c`. Khi b y ng#a rcng ñã d
ng#a b
Chinh phMc ñư^c b y ng#a rcng r1i, Nguy%n Nh
Nguy%n Nh
Ngư i Xà Ðàng tin Nguy%n Nh
Ti3ng Vua Tr i tr thành ti3ng chung cLa ngư i Thư^ng tc An Khê tr vô
Phú Yên và tr ra Qu ng Nghĩa, dùng gUi Nguy%n Nh
Rcng MG Ðihu t
sA
Rcng rGng mênh mơng. GiKa rcng nIi lên mGt ngUn đ1i trơng giAng mGt
hòn cù lao giKa bihn c . Mui buIi chiDu, chim vD nghf tcng b y, tcng ñám,
ti3ng kêu vang dJy c rcng xanh. Do đó rcng mang tên là MG Ðihu
Tuy ít gi ao thi$p v.i bên ngồi, v8 ñ u mMc Ba Na cũng ñã có nghe ti3ng
Vua Tr i. Vì vJy khơng mFy chAc hai bên đã tr nên thân thi$n. Ðh mAi tình
Kinh Thư^ng thêm n1ng nàn khăng khít, viên đ u mMc g con gái cho Vua
Tr i, bà v^ Thư^ng cLa Vương, tMc gUi là Cô H u
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
NhJn thFy ñFt ñai trong rcng rFt màu mk, Nguy%n Nh
huy kinh t3 Tây Sơn H< lên ñiDu khihn. Rcng MG Ðihu nh s:c lao ñGng cLa
ngư i Thư^ng } nh tài hư.ng djn cLa ngư i Kinh, tr thành mGt cánh đ1ng
phì nhiêu rGng hàng nghìn mju. Vi$c khai khNn, vi$c canh tác, vi$c thu ho
l#c [16]
Nguy%n Nh
nghênh đ3n ñó. Cho nên tFt c ngư i Thư^ng vùng cao nguyên ñDu quy thuJn
Tây Sơn Vương
Vương chUn trong nhKng ngư i khNn hoang mGt sA tráng niên có s:c, có
gan và mG thêm ngư i trong các vùng lân cJn, tI ch:c thành mGt đ
Thư^ng
Võ Ðình Tú, Nguy%n Văn Tuy3t và Lê Văn Hưng ñư^c ñưa lên phM trách
vi$c huFn luy$n và vi$c tI ch:c. Dinh trngư i Thư^ng ñã ñư^c huFn luy$n thu n phMc ñDu ñưa xuAng gi ao cho Nguy%n
Hu$ và Tr n Quang Di$u rèn luy$n thêm và khép vào ñGi ngũ. Nguy%n Nh
nhưng khơng b` lý. Cho nên mUi ngư i vca kính s^ vca u m3n. Các anh
hùng chí sĩ đ3n cùng Nguy%n Nh
Nh vJy mà chf trong mGt th i gi an ng+n, tc ngày r i chi3n khu lên Tây
Sơn Thư^ng (1771), nhà Tây Sơn đã có cơ s vKng ch+c
Lúc bFy gi vùng Tây Sơn còn thuGc vD khu v#c hto lánh, nhân dân trong
vùng lkhông hD hay bi3t. Tên bi$n lnh đ3n. Tri huy$n, tu n phL chf lo vơ vét cho đ y túi, khơng lo gì ñ3n bi3n
chuyhn cLa th3 cuGc
TÂY SƠN KHJI NGHĨA
Cơ s ñã vKng vàng, qn sĩ, vũ khí, lương th#c t
} Kh i s# ñư^c r1i.
Nguy%n Nh
nhKng anh hùng hào ki$t. Tôi tuIi già s:c y3u, chf mong đư^c hư ng chK nhàn.
Nhưng khi có vi$c c n, tơi s‰n sàng góp s:c
Cơng l} Ba y3u tA c n thi3t đh thành cơng, ơng đã có ñL. Nhưng luôn luôn ph i giK
vKng nhân tâm. Ðư^c đFt khơng bong đư^c thành, đư^c thành khơng bong đư^c
lịng ngư i
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Nguy%n Nh
} MGt ñ
Ð
Ð
Ð
Kỳ hi$u hình vng, nDn đ`, chK vàng, viDn ngồi và tua xanh
ÐQuân kỳ nh` thua ñchf huy
Quan ch:c, ñBên võ: ÐBên văn: ÐNguy%n Hu$ ñư^c phong Ðphong ÐVõ Xn Hồi đư^c phong Ð
Phong Tr n Quang Di$u làm Ðơ ÐAc, Võ Văn Dũng là Phó Ðơ ÐAc, Lê Văn
Hưng làm đD đAc
Nguy%n Văn Tuy3t, Nguy%n Văn LGc làm T HKu Ðơ ÐAc
Các quan văn đDu ñư^c phong Hi$p Bi$n ÐVi$c vJn t i lương th#c gi ao cho Nguy%n LK và Nguy%n Thung v.i ch:c
tán tương quân vM. Nguy%n Thung lo m(t B+c, Nguy%n LK lo m(t Nam
Vi$c sơn phòng gi ao trUn cho chúa Xà Ðàng Bok Kiơm. Các s+c tGc vùng
An Khê, Pleiku, Kon Tum ñDu thuGc quyDn qu n lý cLa Bok Kiơm, Nguy%n
Nh
l#c cLa Bùi Th8 Xuân
MUi vi$c an bài, Nguy%n Nh
Ðàn lJp trên ñèo An Khê, nơi nghmo Cây Kh3, dư.i bóng hai cây đCây ké, cây c y. Binh tư.ng cLa ba ñ
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Khi ñr+n này thân l.n bong cGt nhà. S+c ñen nhánh như h
sĩ tin là điDm lành, ai nFy đDu n:c lịng phFn chí
L% tI ch:c đơn gi n nhưng long trUng
Bóng c đào chen bóng cây xanh, ti3ng chng trAng ljn ti3ng hơ cLa tư.ng
sĩ, tràn ngJp, vang dGi c suAi rcng. Hùng khí ngút ngàn
L% tFt, Tây Sơn Vương ban bA quân luJt, g1m ba điDu:
* Khơng đư4c xâm ph0m tánh m0ng và tài s)n c/a đ-ng bào
* Khơng đư4c ti t lL bí m t qn sM
* Khơng đư4c gây xáo trLn, chia rC trong hàng ngũ
Ai ph
R1i l$nh truyDn xuFt phát. Ð
Ð
Nhân ñ1n binh ñư^c yên In và y3n Nm ñư^c vui v y Vương ñ(t tên hịn Bà
Phù là Tâm Phúc, và ngư i đ8a phương gUi thung lũng Bà Phù là Hóc Y3n
Sáng ngày 16, gà vca cFt ti3ng gáy, ñ
Nguy%n LK ñã chuNn b8 s‰n sàng tÐ3n Ð1ng Phong tư.ng sĩ dcng lmGt m
Nhân viên trong huy$n và tFt c lính huy$n đDu xin đ u hàng
Tây Sơn Vương ban l i phL dM
Trong công phL ngồi nhân dân, mUi ngư i đDu hoan hf. NhKng nhà khá gi
đem bị heo g
C0a
Giã [17] là HuyDn Khê ñem gia nhân trên mư i ngư i ñ3n xin gia nhJp nghĩa
quân và cúng tFt c tài s n ñh làm lương th#c. Ti3p theo đó, hai thL lãnh lMc lâm
ngu1n An Tư^ng [18] là Nhưng Huy và T: Linh ñem lâu la ñ3n xin quy
thuJn
Tây Sơn Vương thu nVương gi ao Tuy Vi%n cho Nguy%n Văn Tuy3t và HuyDn Khê đóng giK, r1i
kéo đNhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
Ðư^c tin Tuy Vi%n ñã vào tay nghĩa qn r1i. Tr n Quang Di$u liDn chia đ
cịn mình lãnh mGt đ
Quân cũng như dân cLa hai huy$n đDu hân hoan đón ti3p nghĩa binh
Tr n Quang Di$u ñh Võ Văn Dũng cùng hai hUc sĩ Cao, La llŽ hai nơi, cịn mình thì ñem quân vào h^p v.i Tây Sơn Vương ñánh thành Quy
Nhơn
Thành Quy Nhơn là thành cũ Ð1 Bàn cLa Chiêm Thành
Sau khi đFt Ð1 Bàn thuGc vD Vi$t Nam thì ñ(t thành phL và chia làm ba
huy$n. PhL gUi là Quy Nhơn thuGc dinh Qu ng Nam, huy$n là B1ng Sơn, Phù
Ly, Tuy Vi%n. PhL lŽ, đóng t
B1ng Sơn đóng trên b+c ng
Thành Quy Nhơn giKa Tuy Vi%n và Phù Ly
Tư ng xây bong ñá ong, trên mGt gi i gị cao, chung quanh có hào sâu bao
bUc, th3 rFt vKng. Vì vJy nên qn Tây Sơn vây đánh đã ba ngày mà khơng lFy
đư^c. Tu n phL Nguy%n Kh+c Tun đóng c0a thành cA thL
Khơng dùng s:c đư^c, Tây Sơn Vương bèn dùng mưu
Vương truyDn lui quân r1i cho ñi ñóng r i rác trong nhKng nơi khuFt t8ch,
nom im ch l$nh. Tu n Tuyên tư ng quân Tây Sơn đã kéo vD núi, thơng cáo
cho nhân dân ai b+t sAng Nguy%n Nh
ñem nTrư.c khi ñi, Vương ra l$nh và s+p x3p:
} Tư.ng sĩ ph i chuNn b8 s‰n sàng, h% nghe trong thành có ti3ng pháo nI thì
kéo vào chi3m thành
} L#a tám quân nhân gi`i côn quyDn, ăn m(c theo thư ng dân, đh khiêng cũi.
Khi vào đư^c c0a thành thì dùng địn khiêng cũi làm cơn tháo thanh cũi làm
gJy đánh quân giK thành. Cho mGt toán quân vài mươi ngư i ăn m(c theo
thư ng dân, mư^n cách nghiêm gi i, mang vũ khí đi theo hai bên cũi. TI ch:c
mGt sA thư ng dân cho ch
Nhưng Huy và T: Linh lNn theo ñám ñông ngư i ñem quân mai phMc hai
bên c0a thành, h% nghe pháo l$nh thì xơng ngay vào thành
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
S+p đ(t xong xi, Vương truyDn qn khiêng cũi ñi. Ð1ng bào hai bên
ñư ng kéo ra xem ñông ñ o
Tu n Tuyên nghe tin, cho ngư i lên thành xem th0 r1i truyDn m c0a thành,
nhưng chf cho hai ngư i khiêng cũi vào thành
NhKng ngư i khiêng lFy c. cũi quá n(ng, hai ngư i không khiêng nIi. Xin
cho c tám ngư i vào kh`i c0a r1i ra ngay. Tu n Tuyên y cho. Cũi khiêng vào
thành, ñ1ng bào l n l n gi i tán
Cũi vca qua kh`i c0a thành, cánh c0a chưa k8p đóng Tây Sơn Vương liDn
m cũi nh y ra, rút ki3m dFu s‰n trong ngư i, chém ch3t viên ñGi trư ng giK
c0a, tám nghĩa quân khiêng cũi, l.p côn l.p quyDn, đánh tan tốn giK c0a, m
rGng c0a thành và ñAt pháo hi$u truyDn l$nh… Nghĩa quân do Nhưng Huy và
T: Linh ñiDu khihn và nhKng ngư i c m vũ khí khi b8 tu n Tun c n khơng
cho vào cịn đ:ng đ^i trư.c thành nghe pháo l$nh, liDn kéo ùa vào thành mGt
cách th n tAc, vca ch
K3 đó qn Tr n Quang Di$u và chư tư.ng l n lư^t kéo t.i, l.p vào thành,
l.p đóng giK bên ngồi phịng vi$c bFt tr+c [20]
Tây Sơn Vương gi ao thành cho Tr n Quang Di$u và các tư.ng đóng giK, t#
mình đem hai qn đồn xuAng Càng Rang, Nư.c NgUt, ñánh lFy hai kho lương
th#c. Hai viên quan giK kho là ÐAc Trưng Ðong và Khâm Sai Lư^ng chAng c#.
Lư^ng b8 gi3t, Ðong tNu thoát. Vương cho ch h3t lương th#c vD thành Quy
Nhơn
Thành Quy Nhơn h< xong, ñ8a phJn phL Quy Nhơn tc ngu1n chí bh thuGc vD
nhà Tây Sơn. Tháo đư^c ách tham quan Nguy%n Kh+c Tuyên, ngư i ngư i ñDu
hoan hQ và đDu nguy$n mGt lịng trung thành cùng Tây Sơn Vương
Tây Sơn Vương dùng thành Quy Nhơn làm căn b n. NgUn c ñào thêu kim
tuy3n bay phFt ph.i trên kỳ ñài, hiên ngang r#c rk
MUi vi$c vD quân s# dân s# ñDu ñư^c s+p x3p l
xin lmuAn xin vD thì cho vD khơng điDu ki$n
Các quan lñiDu khihn cLa các ÐCác huy$n lŽ Tuy Vi%n, Phù Ly, B1ng Sơn, mui huy$n có mGt ÐD ÐAc và
mGt hUc sĩ qu n lý. M(c dù thành Quy Nhơn ñã tr thành căn c: chi3n ñFu,
chi3n khu Tây Sơn vjn giK y nguyên và vjn ti3p tMc phát trihn kinh t3 và quân
s#
An ninh và trJt t# trong toàn phL đư^c giK gìn chu đáo. Khơng mGt vM lGn
xGn x y ra trong lúc gi ao thca. S+p x3p xong mUi vi$c trUng y3u, Tây Sơn
Vương chuNn b8 m rGng ph
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
ANH HÙNG NGHĨA SĨ GIÚP NHÀ TÂY SƠN DONG NGHIPP
Vca d#ng c kh i nghĩa, nhà Tây Sơn ñã ñư^c nhiDu anh hùng nghĩa sĩ xa
g n phò tá.
Bên võ có:
} Võ Văn Dũng, Bùi Th8 Xuân, Tr n Quang Di$u ñư^c anh em Tây Sơn
Vương coi như cJt ruGt
} Nguy%n Văn Tuy3t, Võ Ðình Tú, Nguy%n Văn LGc, Lê Văn Hưng ñư^c coi
như tay chân
} Nhưng Huy và T: Linh là hai tay lMc lâm m.i quy thuJn, lịng d< chưa
lư ng đư^c, nhưng võ ngh$ cao cư ng, nên vjn ñư^c trUng dMng
TFt c ñDu là tư.ng tài. Mui ngư i có mGt mơn s trư ng vơ đ8ch
* Võ Văn Dũng ngư i thơn Phú Phong, huy$n Tuy Vi%n (Bình Khê). Nhà
giàu. Rư.c th y vD hUc văn hUc võ, tc nh` ñ3n l.n. HUc văn thì tAi. Cịn hUc võ
thì d
trư^ng hU Lương giịng dõi Lương Văn Chánh Tuy Hịa, d
thành thMc. Nh. l i th y d(n HUc võ là đh phịng thân và dmp nui bFt bình khi
g(p, ch. khơng ph i đh đFu s:c khoe tài. Võ giFu kín nghD riêng. Cho nên
ngồi Nguy%n Nh
* Bùi ThV Xuân con cLa Bùi Ð+c Chí gUi Bùi Ð+c Tuyên bong chú, ngư i
thơn Xn Hịa, mGt thơn nom vD phía đơng Phú Phong [21], vca có s:c m
múa ki3m đi quyDn. Nghe kh chuy$n bà Trưng bà Tri$u cki voi ñánh gi(c, Bùi
Th8 Xuân náo n:c muAn đư^c theo gương bà Tri$u bà Trưng. Cịn nhKng
chuy$n Tô Tihu MuGi cùng ch1ng xư.ng hUa, chuy$n bà M
L.n lên t# ch3 kihu áo các nK hi$p v€ trong sách mà m(c. Cha mm chiDu con,
không nk l i trách c:. Còn ti3ng chê khen cLa ngư i ngồi thì Bùi Th8 Xn
khơng bJn tâm
Năm 12 tuIi, Bùi Th8 Xuân ñ3n trư ng hUc chK. MGt hơm anh em gi%u c^t
ra cho nhau câu đAi: Ngồi trai trong gái, dưa c)i dưa mơn
Có ngư i đAi: ÐTng xn ng-i thung, lá vơng lá chóc, r1i vu tay cư i m!
Bùi Th8 Xuân c thmn, vùng quyDn ñánh vào m(t hai ngư i sanh s#, r1i tr vD
nhà. Tc Fy b` hUc chK. & nhà chuyên hUc võ
Trư.c kia không bi3t Bùi Th8 Xuân hUc võ v.i ai và hUc vào lúc nào. Nhưng
tc khi b` hUc văn thì đêm đêm có mGt lão bà đ3n d
tr i, trc nhKng khi mưa gió, đêm nào bà lão cũng đ3n cũng đi ñúng gi giFc.
Nhà Tây Sơn
2010
wWw.VietLion.Com
Thư vi n sách ñi n t Online – Free for All !
D
m.i nh y chân khơng. Cịn nh y xa thì ban đ u dùng sào, sau dùng tre tươi
ngồi bMi, níu đUt uAn cong xuAng thFp r1i nương theo s:c bung cLa cây mà
nh y. Ðêm hUc ngày tJp. Ð3n 15 tuIi thì tài ngh$ đã điêu luy$n
MGt hơm bà lão đ3n, c m tay Bùi Th8 Xn khóc và nói:
} Ta có duyên cùng con chf bFy nhiêu. Ðêm nay ta đ3n tc bi$t con.
Bùi Th8 Xn khóc theo và nài nf xin cho bi3t tánh danh và quê qn. Bà lão
đáp:
} Ta g n đây. Trong ba hơm nKa con s€ bi3t tin t:c. Nhưng con ph i giK bí
mJt. Nói r1i, vMt mGt cái bi3n mFt
Ba hơm sau, thơn An Vinh [22] có mGt đám ma cLa mGt bà lão
Bà lão nhà nghèo, góa bMa, sAng v.i v^ ch1ng ngư i con gái làm nghD nông.
Khi Bùi Th8 Xn đư^c tin, tìm đ3n thì vi$c chơn cFt đã xong. Bi3t bà lão đây
chính là th y mình, nhưng nh. l i th y d(n, chf ñi3u tang như mGt ngư i
thư ng. VD nhà m.i ñ^i lúc khuya v+ng, thi3t hương án nơi vư n d
Tc Fy mGt mình t# tJp luy$n
MGt hơm Bùi Th8 Xn ngồi vD, tình c thFy ñ:a gái dùng hai chi3c
ñũa b3p làm ki3m múa. Múa ñúng bài b n phép t+c. Bùi Th8 Xn giJt mình!
Té ra cơ ngày ngày thFy tihu chL múa ki3m, b+t chư.c múa theo, lâu thành
quen tay. Ð^i cơ múa h3t bài, Bùi Th8 Xn ch
Tc Fy cho cô dùng gươm thi$t mà tJp. LhUc võ hUc ki3m thì ban đêm r nh vi$c đ3n nhà, Bùi Th8 Xn d
đã có con tay d+t tay b1ng, mà cũng ñ3n xin hUc. Tài ngh$ ñã tinh mà cách ñAi
x0 cách d
lFy vòi c< lên lưng, lên vai, có vt trìu m3n. Bùi Th8 Xuân xin cki th0. Voi co
mGt chân trư.c cho Bùi Th8 Xuân leo lên cI, r1i ñi t.i ñi lui theo s# ñiDu khihn
cLa Bùi. H3t th.t này ñ3n th.t kia, Bùi Th8 Xuân nhJn thFy ñiDu khihn voi cịn
có ph n d% hơn điDu khihn ng#a. Tc Fy cái chí muAn làm bà Trưng bà Tri$u lúc
nh` tr ltrong xóm, trong làng. Ti3ng ñ1n ñi xa, ch8 em các làng khác các huy$n khác
Nhà Tây Sơn
2010
