BỘ CÔNG THƯƠNG
ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP TP HCM
KHOA MAY- THỜI TRANG
⸙⸙⸙

BÁO CÁO TỐT NGHIỆP

“NGHIÊN CỨU VÀ THIẾT KẾ TRANG PHỤC TRÌNH DIỄN
ẤN TƯỢNG LẤY CẢM HỨNG TỪ NGHỆ THUẬT MÚA BĨNG
RỖI TRONG TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU CỦA NGƯỜI NAM BỘ”

GVHD: TH.S MAI CẨM TÚ
SVTH: NGUYỄN NHẬT DUY
MSSV: 17100791
LỚP: ĐHTKTR13A
KHÓA: 2017-2021

TP Hồ Chí Minh, Tháng 2, Năm 2021


LỜI CẢM ƠN
Trải qua một thời gian dài học tập tại trường và đồ án tốt nghiệp là môn học cuối
cùng của sinh viên, qua đồ án tốt nghiệp này giúp sinh viên tổng kết lại những kiến thức
đã học trong trường gần 4 năm qua, giúp sinh viên hiểu biết sâu sắc hơn về chuyên ngành
đã học.Được học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Công Nghiệp TP HCM là một điều
tự hào và hết sức vinh dự của tơi. Vì trường và đặc biệt là khoa May – Thời trang đã tạo
mọi điều kiện học tập và cơ sở vật chất để tơi có cơ hội theo đuổi ngành mà mình u thích.
Trong suốt thời gian theo học tại trường Đại học Công Nghiệp TP HCM, tôi đã
nhận được sự chỉ bảo nhiệt tình từ quý thầy cô, đặc biệt các thầy cô trong bộ môn thiết kế
thời trang. Thầy cô đã truyền đạt cho tôi những kiến thức từ tổng quát đến chuyên môn
cần thiết để bước ra môi trường làm việc thực tế. Nhân đây, tôi xin chân thành gửi lời cám

ơn đến quý thầy cô của trường Đại học Công Nghiệp TP HCM và đặc biệt là quý thầy
trong bộ môn thiết kế thời trang đã hết lòng giúp đỡ cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho
tôi tiếp thu kiến thức trong thời gian qua.
Tôi xin chân thành cám ơn, cô Th.s Mai Cẩm Tú đã trực tiếp hướng dẫn và tận tình
góp ý chỉnh sửa những khuyết điểm để tơi có thể hoàn thành đồ án tốt nghiệp đúng theo
thời gian quy định.
Cha mẹ và những người thân trong gia đình đã hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho
tôi trong suốt thời gian qua và đặc biệt trong thời gian bốn năm trên giảng đường đại học.
Với lượng kiến thức còn hạn chế, do vậy không thể tránh khỏi những thiếu sót trong q
trình làm đồ án, tơi mong nhận được những nhận xét, góp ý q báu của Thầy Cơ và các
bạn để kiến thức của tơi ngày càng hồn thiện hơn.
Cuối cùng, tôi xin chúc sức khoẻ quý thầy cô trong khoa, đặc biệt là cô Th.s Mai
Cẩm Tú và toàn thể những người thân yêu.
Xin chân thành cảm ơn!


NHẬN XÉT (Của giáo viên hướng dẫn)
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................


NHẬN XÉT (Của giáo viên phản biện)
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................................01
1. Lý do chọn đề tài:..........................................................................................................01
2. Mục tiêu nghiên cứu: .....................................................................................................02
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: ................................................................................02
3.1 Đối tượng nghiên cứu: ......................................................................................02
3.2 Phạm vi nghiên cứu: .........................................................................................02
4. Phương pháp nghiên cứu: ..............................................................................................03
5. Kết cấu đồ án: ................................................................................................................03
PHẦN NỘI DUNG ………………………………………………………………………04
CHƯƠNG 1: NGHIÊN CỨU VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU CHÚA XỨ CỦA NGƯỜI
NAM BỘ ………………………………………………………………………………...04
1.1 Khái quát lịch sử: …...……………………………………………………………......04
1.2 Tượng Bà Chúa Xứ: …………………...…………………………………………….05
1.3 Kiến trúc: …………………………………………………………………………….07
1.4 Nghi lễ thờ cúng: …………………………………………………………………….11

1.5 Tiểu kết chương 1: …………………………………………………………………...15
CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU VỀ NGHỆ THUẬT MÚA BÓNG RỖI………………….16
2.1 Lịch sử ra đời: ………………………………………………………………………. 16
2.2 Bài múa: ……………………………………………………………………………...17
2.3 Trang Phục- Lễ Phục: ………………………………………………………………. 24
2.4 Tiểu kế chương 2: ……………………………………………………………………32
CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ BỘ SƯU TẬP “BÓNG” …………………...............................33
3.1 Ý tưởng: ……………………………………………………………...........................33


3.2 Xây dựng bảng moodboard: …………………………………………………………33
3.3 Khách hàng mục tiêu: ………………………………………………………………. 34
3.3.1 Đặc điểm: …………………………………………………………………...34
3.3.2 Nhu cầu: …………………………………………………………………….34
3.4 Mẫu thiết kế: …………………………………………………………………………34
3.4.1 Mẫu phác thảo: ……………………………………………………………. 34
3.4.2 Mẫu phẳng: …………………………………………………………………43
3.4.3 Mẫu thực hiện: ……………………………………………………………...46
3.5 Giải pháp thiết kế BST: ……………………………………………………………...46
3.5.1 Phom dáng: …………………………………………………………………46
3.5.2 Chất liệu: …………………………………………………………………...47
3.5.3 Màu sắc: …………………………………………………………………….48
3.5.4 Trang trí: ……………………………………………………………………48
3.6 Quy trình thực hiện: …………………………………………………………………49
3.7 Mẫu hồn thiện: ……………………………………………………………………...54
3.8 Tiểu kết chương 3: …………………………………………………………………...63
KẾT LUẬN ……………………………………………………………………………...64
PHỤ LỤC ……………………………………………………………………………… .65
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO …………………………………………… ….66



1

PHẦN MỞ ĐẦU
Đề tài: “Nghiên cứu và thiết kế trang phục trình diễn ấn tượng lấy cảm hứng từ nghệ thuật
múa bóng rỗi trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Nam Bộ”
1. Lý do chọn đề tài:
“Múa bóng rỗi là một nghi lễ gắn liền với tục thờ Mẫu nên nó trước hết thỏa mãn
nhu cầu tâm linh của cộng đồng. Múa hầu bóng thể hiện ước mơ của người dân về
một cuộc sống an bình, khỏe mạnh sung túc qua những lời cầu xin đối với thần thánh
cũng như niềm mong chờ nhận được chút lộc Bà ban. Đó cũng là mong ước hết sức
chính đáng, là khát vọng chân chính của con người mn thuở. Vì vậy, múa bóng
rỗi chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc” (Trịnh Xn Thắng).
Dưới góc nhìn của tơi múa bóng rỗi là những hoạt động văn hóa cộng đồng trong
đời sống tâm linh của dân tộc, nó có khả năng kết nối mọi người lại với nhau. Đến với bóng
rỗi mọi người được gặp gỡ, giao lưu trò chuyện, chia sẻ và cùng nhau cộng cảm trong một
niềmmong ước chung, mong ước vể một cuộc sống tương lai tốt đẹp hơn. Đó chính là sợi
dây vơ hình gắn kết cộng đồng trong một hoạt động chung, tiếng nói chung. Bóng rỗi Nam
Bộ cịn góp phần thể hiện đặc trưng của văn hóa Nam Bộ đó là sự phóng khống bao dung,
tính bình dị, sự đa văn hóa...
Ngồi ra, bóng rỗi Nam Bộ cịn có chức năng mua vui, giải trí cho thần linh và cũng
là thỏa mãn nhu cầu giải trí cho những người tham dự. Đến với bóng rỗi, mọi người
tạm quên đi những lo toan, bộn bề của cuộc sống để thưởng thức những tiết mục
múa tạp kỹ công phu, điêu luyện, được thăng hóa trong tiếng nhạc, lời hát... Có thể
nói bóng rỗi đã góp phần làm phong phú đời sống tinh thần và đáp ứng nhu cầu thẩm
mỹ và thưởng thức văn hóa nghệ thuật của nhân dân ở thơn ấp xưa kia cũng như hiện nay.
Bóng rỗi ở Nam Bộ cần được tiếp tục bảo tồn và phát huy trong cuộc sống hơm nay.
Bóng rỗi cũng như hầu bóng chứa đựng nhiều giá trị nhưng q trình vận động trong



2

cuộc sống có những “bụi bẩn”, “tạp chất” phản giá trị bám vào do ý thức của những
người thực hiện nó. Chính vì vậy, thái độ đối với bóng rỗi phải là một thái độ trân
trọng , biết ngăn ngừa và hạn chế những phản giá trị có thể nảy sinh trong q trình
thực hiện để bóng rỗi Nam Bộ thực sự là hoạt động văn hóa tâm linh đầy ý nghĩa.
Việc đi tìm hiểu q trình hình thành tín ngưỡng thờ Mẫu ở Nam Bộ góp phần đánh
giá nhận định về loại hình múa bóng rỗi trong các nghi lễ thờ Mẫu ở Nam Bộ, từ đó rút ra
được những đặc điểm, vai trị, kỹ năng trình diễn của loại hình nghệ thuật này, để có thể
đưa ra phương pháp bảo tồn các giá trị văn hóa tâm tinh trong nghệ thuật múa bóng rỗi
đang ngày càng bị mai một.
Trên tinh thần ấy, tôi quyết định chọn đề tài: “Nghiên cứu và thiết kế trang phục
trình diễn ấn tượng lấy cảm hứng từ nghệ thuật múa bóng rỗi trong tín ngưỡng thờ mẫu của
người nam bộ” làm báo cáo tốt nghiệp, góp một phần hiểu biết của mình vào kho tang văn
hóa dân tộc nói chung và văn hóa khu vục Nam bộ nói riêng.
2. Mục tiêu nghiên cứu:
Thơng qua những giá trị của nghệ thuật múa Bóng rỗi trong văn hóa thờ Mẫu ở Nam
bộ tơi cảm nhận đây là một ý tưởng vô cùng độc đáo và sâu sắc mang đậm tính nhân văn
bảo tồn nền nghệ thuật của Việt Nam. Từ đó tạo nên bộ sưu tập kết hợp sự độc đáo và
phóng khống khoang thai, trang phục trình diễn ấn tượng và ứng dụng những kỹ thuật xử
lý chất liệu trên bề mặt vải như đính kết, in ấn, …
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
3.1 Đối tượng nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu về nghệ thuật múa bóng rỗi của người Nam Bộ
3.2 Phạm vi nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu về nghệ thuật múa bóng rỗi của người Nam Bộ


3


4. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp logic: phân tích, tổng hợp, so sánh, tham khảo thông tin từ các nguồn
tài liệu ( sách, báo, internet,. ) nhằm phân tích đánh giá BST trong phạm vi nghiên cứu
Phương pháp mỹ thuật học: nghiên cứu kết cấu cấu trúc văn hóa kiến trúc đặc điển
tạo hình trang phục sắc độ chuyển màu giữa các màu có phù hợp với ý tưởng nghiên cứu
đưa đến những sản phẩm tối ưu.
Phương pháp văn hóa học: tìm hiểu văn hóa trong nghệ thuật múa bóng rỗi của
người nam bộ , nguồn gốc ra đời của trang phục nhằm chắt lọc những nét văn hóa đặc sắc.
Phương pháp khảo sát: tìm hiểu thị trường, xu hướng thời trang nhằm đánh giá các
đối tượng nghiên cứu trên cơ sở chọn lọc nhằm rút ra kết luận mang tính chun mơn về bộ
sưu tập.
Phương pháp thực tế: từ những kinh nghiệm đúc kết thực tế mang tính chủ quan
trong việc thực hiện bộ sưu tập một cách hiệu quả và biểu cảm.
5. Kết cấu đồ án:
Ngoài phần mở đầu và kết luận thì trong phần nội dung có 3 chương:
Chương 1. Nghiên cứu về tín ngưỡng thờ bà chúa xứ của người nam bộ
Chương 2. Nghiên cứu về nghệ thuật múa bóng rỗi
Chương 3. Thiết kế bộ sưu tập “Bóng”
Ngồi ra, cịn có danh mục hình ảnh, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo.


4

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: NGHIÊN CỨU VỀ TÍN NGƯỠNG THỜ MẪU CHÚA XỨ CỦA
NGƯỜI NAM BỘ
1.1 Khái quát lịch sử:
Đầu thế kỷ 19, ông Thoại Ngọc Hầu (1761 – 1829) tên thật là Nguyễn Văn Thoại,
người Quảng Nam, thừa lệnh vua Gia Long, đã vào trấn vùng Tây Nam Bộ. Ông đã tham
mưu cho triều đình và được triều đình giao cho việc đào kênh Vĩnh Tế.


Hình 1.1 ơng Thoại Ngọc Hầu
Con kênh này dài 100km, rộng 50m, nối Châu Đốc với Hà Tiên. Đây là cơng trình
vĩ đại, nhằm thốt lũ, xả phèn cho đồng bằng sơng Cửu Long và rút ngắn con đường giao
thương đường thủy phía Tây vùng đồng bằng. Mặc dù 8 vạn dân công được huy động, song
khi bắt đầu vào cuộc, liên tiếp gặp trục trặc. Nhiều người chết vì tai nạn, bệnh tật, thú dữ
tấn cơng. Trước tình thế có thế khó khăn đó, bà Châu Thị Tế, vợ ơng Thoại đã nghe lời dân
làng, lên núi Sam khấn vái pho tượng thiêng. Quả nhiên, sau khi hành lễ, việc xây dựng
cơng trình diễn ra sn sẻ. Chỉ trong vịng 5 năm, cơng trình vĩ đại nhất vùng đồng bằng


5

sơng Cửu Long đã hồn thành. Thời đó, có một nhóm cướp ngoại bang xâm nhập sang
Châu Đốc. Thấy pho tượng trên núi Sam đẹp, bọn chúng đã tiến hành ăn cắp. Mấy chục tên
xúm vào nhấc pho tượng khỏi bệ đá, khiêng xuống núi. Tuy nhiên, chỉ khiêng được một
đoạn, thì pho tượng bỗng nặng trịch, khơng thể khiêng nổi nữa. Thấy chuyện lạ, chúng gọi
thêm người, nhưng pho tượng vẫn không hề suy suyển. Không lấy được tượng, bọn chúng
đành bỏ đi. Tuy nhiên, trước lúc đi, bọn cướp dùng gậy đập phá pho tượng, làm gãy một
cách tay. Hiện dấu vết phục chế vẫn còn. Nghe tin ấy, bà Châu Thị Tế cùng các bô lão kéo
lên núi Sam xem xét sự tình. Sau khi bàn bạc, dân làng đã quyết định thỉnh bà xuống núi.
Hàng chục thanh niên khỏe mạnh được huy động để thỉnh bà. Tuy nhiên, dù bao
nhiêu người, với đủ các loại phương tiện, pho tượng vẫn không hề suy suyển. Đang lúc
không biết làm thế nào, bỗng một cô gái xưng là Chúa Xứ thánh mẫu, nghĩa là Bà đã “nhập”
vào cô gái này. Bà Chúa Xứ yêu cầu dân làng cử 9 cô gái đồng trinh mang kiệu đến rước
bà xuống núi. Quả nhiên, khi 9 cô gái đồng trinh đến khênh, thì tượng nhẹ tênh. Đồn rước
tượng chạy một mạch xuống chân núi, đến chỗ miếu Chúa Xứ hiện nay thì kiệu bỗng chìm
xuống, rồi khơng nhấc lên được nữa. Nghĩ rằng Bà muốn ngự ở đây, nên bà Châu Thị Tế
đã cho dựng một ngôi miếu nhỏ, lợp lá và thờ đến mãi về sau. Câu chuyện này, bất cứ người
dân Châu Đốc nào cũng thuộc nằm lòng, bởi hàng năm, vào lễ hội Vía Bà Chúa Xứ, dân

làng dựng lại cảnh rước bà từ núi Sam xuống miếu. Lễ hội Vía Bà cũng là lễ hội kéo dài
nhất nước ta, suốt từ tháng 1 đến hết tháng 4 âm lịch hàng năm.
1.2 Tượng Bà Chúa Xứ:
Theo truyền thuyết, tượng Bà Chúa Xứ là sản phẩm của nền văn hóa Ĩc Eo, thuộc
vương quốc Phù Nam (thế kỷ I đến thế kỷ VII sau Cơng ngun). Tuy nhiên, tìm hiểu từ
các tài liệu và một số nhà nghiên cứu, thì truyền thuyết pho tượng có từ thời Ĩc Eo có lẽ là
đốn mị, là sự kết gắn mang tính cưỡng ép, bởi văn hóa Ĩc Eo được phát hiện ở vùng
Thoại Sơn (An Giang), cách núi Sam không xa lắm.


6

Các nhà khoa học sau khi nghiên cứu pho tượng này, đã khẳng định chất liệu tượng
từ đá sa thạch, khơng có ở vùng Thất Sơn, cũng như khắp vùng Nam Bộ. Như vậy, pho
tượng được đưa từ xa tới, hoặc đá được chuyển từ nơi khác đến để chế tác. Cịn pho tượng
có từ khi nào, quả thực vẫn chỉ là giả thiết. Có những giả thiết cho rằng, pho tượng có từ
cách nay 5.000 năm, do một thái tử mang từ Ấn Độ đến. Điều đáng chú ý là các nhà khoa
học đã phát hiện ra một bệ đá sa thạch trên lưng chừng núi Sam vào năm 1980. Qua đo đạc,
các nhà khoa học đã xác định bệ đá đó chính là chỗ tượng Bà Chúa Xứ “tọa”.

Hình 1.2 Pho tượng Bà Chúa Xứ
Vào năm 1941, nhà khảo cổ Pháp, tên là Louis Malleret đã khảo sát tỉ mỉ miếu Bà
Chúa Xứ và kết luận: Tượng Bà Chúa Xứ thuộc loại tượng thần Vishnu, tạc dáng ngồi nghĩ
ngợi, quý phái, bằng chất liệu đá son, có giá trị nghệ thuật cao, ra đời vào khoảng cuối thế
kỷ thứ VI. Trong cơng trình khảo cứu của nhà văn Sơn Nam, có tên “Đồng bằng sơng Cửu
Long - nét sinh hoạt xưa” (NXB Trẻ), ông đưa ra một nhận định giật mình. Theo ơng, tượng
Bà Chúa Xứ thực ra là pho tượng Phật đàn ông của người Khmer. Pho tượng này bị bỏ quên
lâu đời trên đỉnh núi Sam. Tượng Bà ngự trên đỉnh núi Sam, gần Pháo Đài. Chứng minh
cho điều này là bệ đá Bà ngồi vẫn cịn tồn tại (ảnh). Bệ đá có chiều ngang 1,60m; dài 0,3m,



7

chính giữa có lỗ vng cạnh 0,34m, loại trầm tích thạch màu xanh đen, hạt nhuyễn, khơng
có ở địa phương. Người Việt từ Bắc di cư vào, đã đưa tượng vào miếu, dùng sơn điểm tô,
mặc áo lụa, đeo dây chuyền, và biến pho tượng đàn ơng thành đàn bà.
Ơng Trần Văn Dũng, tác giả cuốn “Lịch sử khai phá vùng đất Châu Đốc 1757 -1857
cũng khẳng định: Tượng Bà Chúa Xứ là tượng nam, ngồi ở tư thế vương giả. Phần đầu của
tượng không phải nguyên gốc, mà là được chế tác sau bằng loại đá không giống thân tượng.
Theo sách Kỷ lục AnGiang, 2009, thì tượng Bà là "Pho tượng bằng đá sa thạch xưa nhất
Việt Nam", và "Có áo phụng cúng nhiều nhất".
1.3 Kiến trúc:
Khơng chỉ là một cơng trình kiến trúc đẹp và tơn nghiêm mà miếu Bà Chúa Xứ cịn
là một di tích nổi tiếng ở khắp vùng Đồng bằng sơng Cửu Long.

Hình 1.3 Miếu Bà Chúa Xứ


8

Miếu Bà Chúa Xứ tọa lạc dưới chân núi Sam ở thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang. Từ
lâu, nơi đây đã trở thành điểm du lịch tâm linh nổi tiếng không chỉ ở miền Tây Nam Bộ,
mà ngay cả người Việt ở nước ngoài vẫn biết đến. Ban đầu, khoảng năm 1824, miếu Bà
Chúa Xứ được làm bằng vật liệu đơn giản, chủ yếu là gỗ. Đến năm 1870, ngôi miếu được
xây dựng lại bằng gạch hồ ô dước, mái lợp ngói âm dương.

Hình 1.3 Kiến trúc của ngơi miếu.
Gần 100 năm sau, ngôi miếu bị xuống cấp nặng, nên đến năm 1962, ngôi miếu được
dân làng sửa chữa lại khang trang, bắt đầu thu hút nhiều người đến viếng. Ba năm sau, nhờ
sự đóng góp của các mạnh thường qn, ngơi miếu được xây rộng ra, có nhà khách, xây

hàng rào.


9

Hình 1.4 Ngơi miếu được xây dựng theo kiểu chữ Quốc.
Đến năm 1972, ngôi miếu được làm lại phần lớn, cơng trình kéo dài đến năm 1976,
và giữ ngun diện mạo cho tới ngày nay”. Kiến trúc của miếu Bà Chúa Xứ có hình chữ
"Quốc", hình khối tháp dạng hoa sen nở, mái tam cấp 3 tầng lầu, lợp ngói đại ống màu
xanh, góc mái vút cao như mũi thuyền đang lướt sóng.
Các văn hoa ở cổ lầu chánh điện thể hiện đậm nét nghệ thuật. Phía trên cao, các
tượng thần khỏe mạnh, đẹp đẽ giang tay đỡ những đầu kèo. Các khung bao, cánh cửa đều
được chạm trổ, khắc, lộng tinh xảo và nhiều liễn đối, hoành phi lộng lẫy. Đặc biệt, bức
tượng phía sau tượng Bà, bốn cây cột cổ lầu trước chánh điện gần như được giữ nguyên
như cũ.


10

Hình 1.5 Kiến trúc miếu

Hình 1.6 Hình ảnh miếu được thấp đèn vào ban đêm


11

Cũng kể từ năm 1972, pho tượng khơng cịn ở dạng “thô” như đã từng, mà được
“trang điểm” màu sắc, trông như một người đàn bà uy nghiêm mà phúc hậu. Trong suốt
mấy chục năm chiến tranh, ngôi miếu luôn được dân làng bảo vệ an toàn, bom đạn như
cũng “tránh” ngôi miếu và tượng Bà, không bị tàn phá như những vùng lân cận.


Hình 1.7 Hình ảnh miếu lúc chưa được cải tạo
Ở thời điểm năm 2009, thì miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam là "ngôi miếu lớn nhất Việt Nam".
1.4 Nghi lễ thờ cúng
Hàng năm, lễ hội “Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam” diễn ra từ ngày 23 đến 27-04 âm lịch.
Hàng vạn người đổ về dự lễ và tham gia các trò vui như: hát bội, múa võ, ca nhạc ngũ âm,
múa lân, đánh cờ… Phần lễ có những nghi lễ chính như sau:
Lễ Tắm Bà: Được cử hành vào lúc 0 giờ ngày 24-04 âm lịch. Mở đầu lễ, 2 ngọn nến to
được đốt sáng lên trong chánh điện. Ông lễ chánh bái nghi cùng với 2 vị bô lão, ban quản
lý miếu niệm hương, dâng rượu và trà. Bức màn vải có viền ren lộng lẫy kéo ngang bệ thờ,


12

che khuất khu vực đặt tượng, 9 cô gái trẻ được phân công trước bắt đầu vén màn tắm cho
tượng Bà. Đầu tiên là cởi mũ, áo, khăn đai từ lớp ngoài vào trong để lộ toàn thân pho tượng.
Những cô gái được phân công việc tắm Bà lần lượt nhúng từng chiếc khăn mới vào chậu
nước thơm, vắt ráo rồi lau tượng nhiều lần. Sau đó, họ dùng nước hoa xịt khắp bức tượng
rồi chọn bộ đồ mới đẹp nhất khốc lên bức tượng, thắt chặt đai, chít khăn, đội mão, gắn lại
những ngọn đèn màu trang trí như cũ. Lễ tắm Bà thường kéo dài khoảng một giờ, sau đó
bức màn ngăn được kéo lên để cho khách tự do chiêm bái, dâng hương, hoặc xin lộc Bà.
Phần Lễ Tắm Bà kết thúc…Nước tắm cho Bà còn lại sẽ đem hoà trong 2 thùng nước lớn để
phân phát cho du khách trẩy hội.

Hình 1.8 Nghi lễ tắm Bà
Lễ Thỉnh sắc: cử hành vào khoảng 16h chiều ngày 25, một đồn người gồm các bơ lão
trong làng quần áo chỉnh tề, tiến từ miếu Bà sang lăng Thoại Ngọc Hầu để thỉnh sắc (thật
ra, đây là lễ rước bài vị, vì sắc đã khơng cịn). Dẫn đầu có đội múa lân, các học trò lễ tay
cầm cờ phướn đi hầu phía trước và sau chiếc kiệu sơn son thiếp vàng gọi là long đình. Đến
điện thờ, ơng chánh bái làm lễ niệm hương, rồi thỉnh bài vị đưa lên kiệu trở về miếu Bà. Ba

chiếc bài vị mang tên Thoại Ngọc Hầu và tên bà vợ chánh Châu Thị Tế, bà vợ thứ Trương
Thị Miệt được đặt trên bàn thờ ở chánh điện. Bài vị thứ tư mang tên Hội đồng, ghi công lao
các quan quân đã theo Thoại Ngọc Hầu xưa kia, được đặt riêng ở bàn thờ phía trước.


13

Hình 1.9 Nghi lễ Thỉnh Sắc
Lễ Túc yết: được tổ chức lúc 0 giờ đêm 25 rạng 26-04 âm lịch, gồm có hai phần: nghi thức
cúng tế và phần xây chầu. Lễ vật dâng cúng gồm có: một con heo trắng, một đĩa huyết heo
có kèm theo nhúm lơng nhỏ. Một mâm trái cây, trầu cau, gạo, muối. Sau ba hồi chiêng,
trống, nhạc lễ nổi lên, lễ dâng hương, dâng trà bắt đầu. Nghi thức cúng tế kết thúc bằng
động tác của ông chánh tế đốt bản văn tế cùng giấy vàng bạc.

Hình 1.10 Nghi lễ Túc Yết


14

Tiếp theo nghi thức cúng tế là phần xây chầu được tiến hành ở nhà võ ca. Sau phần
cầu nguyện của ơng Chánh bái, xin cho mưa thuận gió hồ, đất đai phì nhiêu, mùa màng
bội thu, dân chúng khỏe mạnh, yên vui, các loài quỷ dữ bị tiêu diệt, lễ Xây chầu bắt đầu
bằng ba hồi trống lệnh. Sau đó, chiêng trống rộ lên, chương trình hát bội bắt đầu.
Lễ Chánh tế: Được tổ chức vào tờ mờ sáng ngày 27, gần giống như nghi thức cúng Túc
yết.
Lễ Hồi Sắc: Cử hành vào khoảng 15h ngày 27-04, đoàn hành lễ sẽ rước bài vị Thoại
Ngọc Hầu và nhị vị phu nhân từ miếu trở về Sơn Lăng. Kết thúc lễ hội Vía Bà Chúa Xứ
núi Sam.

Hình 1.11 Nghi lễ Hồi Sắc

Từ năm 2001, lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam được Bộ Văn hóa Thơng tin và Tổng
cục Du lịch Việt Nam công nhận là Lễ hội cấp Quốc gia. Ngoài phần Lễ được tổ chức trang
trọng theo lối cổ truyền, phần Hội cũng được tổ chức trọng thể hàng năm.


15

Hình 1.12 Phần Hội
1.5 Tiểu kết chương 1:
Miếu Bà Chúa Xứ núi Sam vang danh khắp vùng không chỉ bởi sự tâm linh mà còn
bởi ý nghĩa lịch sử to lớn. Từ những di tích vật thể đến những giai thoại được truyền miệng
từ đời này sang đời khác đều gắn với những sự kiện lịch sử hào hùng của dân tộc. Hãy đến
với Châu Đốc An Giang và ghé thăm miếu Bà để cảm nhận được vẻ đẹp tâm linh và ý nghĩa
lịch sử này. Các câu chuyện xoay quanh pho tượng bà Chúa Xứ nổi tiếng khắp cả nước, thu
hút cả triệu người đến chiêm bái mỗi năm. Quả thực, cịn nhiều bí ẩn, ly kỳ sự tích về bà
Chúa Xứ. Dù pho tượng là đàn ông hay đàn bà và nguồn gốc đến từ đâu đi chăng nữa thì
trong tâm thức người dân miền tây Nam Bộ, bà Chúa xứ là điểm tựa tâm linh cho rất nhiều
người. Những giai thoại về bà Chúa Xứ vẫn tiếp tục lưu truyền cho thế hệ mai sau về một
nét đẹp văn hóa của dân tộc.


16

CHƯƠNG 2: NGHIÊN CỨU VỀ NGHỆ THUẬT MÚA BÓNG RỖI
2.1 Lịch sửa ra đời:

Hình 2.1 Múa Rỗi
Múa bóng rỗi được các nhà nghiên cứu cho rằng đây là một loại diễn xướng dân
gian mang đậm yếu tố tín ngưỡng trong các lễ cúng Bà của người Việt ở Nam Trung Bộ và
Nam Bộ cùng với người Chăm. Loại hình này có nguồn gốc từ múa Pajao Chăm trong lễ

thờ nữ thần Mẹ xứ sở- Po Inư Nagar. Với điểm xuất phát đó, cùng với tín ngưỡng thờ Mẫu
hay thờ Bà trong quá trình vào Nam và theo quy luật chung của giao lưu văn hóa đã hình
thành nên sắc thái múa bóng rỗi của địa phương.
Theo các đợt Nam tiến, hát múa Bóng rỗi cũng đã lưu truyền vào các tỉnh cực Nam
Trung Bộ và Nam Bộ. Mỗi tọa độ địa lí, các tín lí của tập tục thờ nữ thần cũng như trình
thức diễn xướng thực hành nghi lễ của nó đã có những thay đổi đáng kể, song cũng như


17

các dạng thức văn hóa khác, tập tục này vẫn có độ chậm trong tiến trình thay đổi.
Hiện nay ở các tỉnh- thành Nam Bộ đều có loại hình diễn xướng bóng rỗi và được xem như
một nghề chuyên nghiệp và được thể hiện dưới các yếu tố như: chủ thể sáng tạo, truyền
dạy, gìn giữ và diễn xướng được đào tạo cơ bản từ 10 tuổi trở lên; nghề có ơng tổ; nghiệp
mưu sinh.
Xóm Bóng hình thành từ q trình cộng cư và giao lưu văn hóa Chăm-Việt, cụ thể
là sự tiếp nhận tín ngưỡng và cơ sở thờ tự Pô Inư Nagar. Một trong những kết quả của
quá trình lịch sử này là đội ngũ Hát Bóng rỗi ở vùng đất này đã được định danh là Xóm
Bóng.
“Ai về xóm Bóng thăm nhà
Hỏi xem điệu múa dâng Bà cịn khơng?”
Trong diễn xướng thì yếu tố tạo nên đạo cụ hỗ trợ rất quan trọng, vì địi hỏi người
hành nghề phải có kinh nghiệm và kỹ năng để cắt dán mâm vàng, mâm bạc hay mâm ngũ
sắc; mâm có hình tháp 3 tầng tượng trưng cho Thiên- Địa- Nhân. Trong đó mâm ngũ sắc
dâng lên Bà Ngũ Hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ); mâm vàng dâng lên Bà Chúa Xứ, Bà
Chúa Ngọc; mâm bạc dâng lên Quan Thánh Đế Quân.

2.2 Bài múa:
Múa bóng: Đây là hệ thống các điệu múa được kết hợp với âm nhạc, bao gồm: Múa
dâng bơng hay cịn gọi là dâng hoa cho thần linh. Nghệ nhân mang bình hoa hay chén hoa

trên tay hoặc đặt trên đầu vững chắc với lịng tơn kính, kết hợp với các động tác đứng, nằm,
ngồi tiến dần vào vị trí thờ Bà và múa liên tục 3 lần nên được gọi là tam chập. Tuy nhiên,
ở các nơi khác nhau về nội hàm của nghi lễ thì giống nhau nhưng cách thức múa của từng
nghệ nhân có thể khác nhau. Múa dâng mâm là điệu múa tiêu biểu mang yếu tố tạp kỹ. Cho
nên nghệ nhân phải vững tay nghề như là phải sử dụng tay, đầu và toàn thân cùng với động


18

tác lật mâm, chuyền mâm, tung mâm, bêu mâm. Ý nghĩa của điệu múa này là dâng tháp
cho thần linh (Bà):
“Lạy linh Bà ngự chốn miếu trung
Cho nữ xứ đáo lai hiến võ”.

Hình 2.1 Nghệ nhân trong điệu múa dâng dĩa và hoa
Khi múa hồn tất các động tác thì nghệ nhân quỳ trước bàn thờ cho người chủ lễ tại
nơi diễn đốt tháp trên mâm đến khi cháy hết. Bên cạnh 2 điệu múa chính thì cịn các điệu
múa tạp kỹ khác như: dâng lộc, múa hoa huệ, múa dù, múa lu, múa ghế đẩu, múa dao phay,
múa rót rượu, …


19

Hình 2.2 Nghệ nhân múa dao

Hình 2.3 Nghệ nhân trong điệu múa mâm vàng