Đối thoại Socratic 1
(Euthyphro, Socrates tự biẹn, Crito, ỈMiaeđo)
Nguyền Vủn Khoa dịch, chú g iải cà dẩn nhập


"Ị... Ị ba bài dấn nhập chung của chúng tôi
trong tuyển tập dịch này đều tập trung
trẽn những vấn dề lý luận trong liy ỉ 4P
học nói chung và Socrates học nói riênịr,
như: quan hệ phức tạp giữa Socrates với
Plato, sự phát triển và suy vong của nền
dân chủ Athens đối chiếu với các nền dân
chủ Áu - Mỹ dương đại, nội dung và
phong cách triết lý của Socrates. Mặt khác,
bốn bài tiếu dẫn vào mỗi đối thoại cũng
nhằm nêu lên các vấn đề triết học đặc thù
của nó, chứ khơng nhằm tóm tắt tác phẩm
như ở một số dịch phẩm mới xuất bản gần
đây, bởi vì những tiều tựa mà chúng tôi
đưa thêm vào mỗi đối thoại đã giúp cho
việc tiếp cận nó trở nên sáng sủa và dễ
dàng hơn, nhờ vậy, cơng việc tóm lược nội
dung tác phẩm sau đó củng hồn tồn nằm
trong tầm tay của các em học sinh và sinh
viên, theo nhận định của chúng tôi."
Nguyễn Văn Khoa


Đối thoai So cratic 1
(E u th y p h r o , S o cra te s tự b iệ n , C rito , P h a e d o )

TÚ SÁCH TINH HOA TRITHÚC THE GIÓI

PL A T O

D Ó IT H O A I S O C R A T IC 1
(Euthyphro, Sócrates ttf bien, Crito, Pheado)
N g u y é n V a n K h o a dich, chú giái v a dan nhap
(Tái b án lán thú h í)

NHÁ XUÁT BÁN TRI THÚC


B ả n q u y ề n © 2011: N h à x u ấ t b ả n T ri th ứ c và d ịc h g iả N g u y ễ n V ă n K h o a .


MỤC LỤC
Cảm tạ

vii

Q u y ư ớ c d ù n g tro n g d ịch p h ẩm

ix

Tài liệ u sử d ụ n g , th a m k h ảo , trích d ẫn

xi

DẪN NHẬP


SOCRATES CỦA PLATO
I - S o crate s, P lato , Py th ago ra s

3

n - K h ố i đ ối th oạ i v iế t của P lato

11

ATHENS VÀ CHẾ ĐỘ DÂN CHỦ
I - L ý tín h và d â n ch ủ

19

n - Lược

21

sử n ề n d ân ch ủ A then s (594-322)

m - D â n ch ủ : xưa v à n a y

50

SOCRATES THÀNH ATHENS, ^
"TÊN HÀNH KHẤT" VÀ BÀ ĐỠ
I - T h ầ n th ế và s ự n g hiệ p

n


61

- Ả n h h ư ở n g lịch sử & n h ậ n đ ịnh của

đời sau

82

DỊCH PHẨM
EUTHYPHRO (Về sùng tin)
Tiêu dân:
TÔN GIÁO VÀ CHÍNH TRỊ Ở ATHENS
I - T ơ n g iá o th ầ n th o ạ i

n - Bốn

v ấ n đ ề triế t h ọ c

EƯTHYPHRO

115
12 4

133

V


ĐỐI THOẠI SOCRATIC I


SOCRATES tự biện

Tiểu dẫn:
CÔNG LÝ VÀ NGHĨA vụ TRÍ THỨC
I - A thens: N guy ên cáo và bị cáo

n - H uy ền th uyết lập ng ơn
in - Biểu tư ợng Só crates

của triết học

171
173
176

SO C R A T E S T ự BIỆ N

183

CRITO (Về bổn phận)
TV

Ạ

J Ã__

T iêu d ân :

VỀ BỔN PHẬN: ĐẠO LÝ HAY CHÍNH TRỊ


I - Tác phẩm và ng hi vấn

231

n - H ai cách đọc

233

C R ITO

239

PHAEDO (Về linh hồn)
rp '

Ằ

1Ã

T iê u d a n :

VỀ LINH HỒN: LINH HồN BẤT t ử v à t h ế g i ớ i ý t h ể
I - M ột tác ph ẩm "đặc" Plato

263

n - H ọ c thu y ết về linh h ồn bất tử

264


m - H ọc th uy ế t ý thể và dự ph ần

270

PH A E D O

275

PHỤ LỤC
c ổ H y Lạp biên n iên
Ph ụ lụ c

Vi

392
411


CẢM TẠ
*

D ịc h p h ẩ m "Đ ối th o ạ i S o cra tic 1" đ ã h ìn h th à n h n h ờ ở s ự g iú p đ ỡ tậ n
tìn h c ủ a r ấ t n h iề u n g ư ờ i. D ịc h g iả trâ n h ọ n g g ử i lờ i c ả m tạ c h ấ n th à n h n à y
đến:
- B à B r ig itte S é c h e t, c ự u đ ồ n g n g h iệ p tạ i T h ư v iệ n Đ ạ i h ọ c P a r is V I II đ ã
g iú p tô i h iể u r õ h ơ n m ộ t s ố c â u , c h ữ H y L ạ p tr o n g n g u y ê n b ả n , m ỗ i k h i c ầ n
đ ố i c h iế u v ớ i c á c b ả n d ịc h tiế n g A n h c ủ a B e n ja m in Jo w e t t v à P h á p c ủ a V i c to r
C o u s in .
- B à H o à n g T h a n h T h ủ y đ ã x e m lạ i v à g ó p ý v ề từ n g ữ t r o n g b ả n d ịc h

tiế n g V iệ t, c ũ n g n h ư đ ã k i ê n n h ẫ n c h ịu đ ự n g r ấ t n h i ề u p h iề n to á i d o v iệ c d ịc h
th u ậ t k h ô n g n g ừ n g b ị g iá n đ o ạ n v ì n h ữ n g l ỷ d o n g o à i ý m u ố n c ủ a d ịc h g iả .
- C ô N g u y ễ n K iề u N g ọ c V y đ ã p h ó n g tá c m ộ t số b iế m h ọ a c h o d ịc h p h ẩ m
th ê m p h ầ n l in h đ ộ n g , h ứ n g th ú .

S a in t- D e n is , 1 -4 - 2 0 1 1 .
N guyễn V ăn K hoa

VII


QUY ƯỚC DÙNG TRONG
DỊCH PHẨM
*

Tên riêng:
- T ấ t c ả t ê n n g ư ờ i v à đ ịa d a n h đ ề u v iế t th e o b ả n d ịc h t iế n g A n h 1. T h í d ụ :
P la to , S o c r a te s , A th e n s th a y v ì P la to n , S o c ra te , A th è n e s ...
- T ấ t cả t ê n tá c p h ẩ m đ ề u in n g h i ê n g v à đ ậ m . T h í d ụ : P r o c e ss a n d R e a lit y ,

O rig in es d e la p en s ée grecqu e, L ịch s ử Tư tư ở n g trư ớc M ác...
- T ấ t c ả tê n d ịc h p h ẩ m đ ề u v iế t th e o b ả n d ịc h ti ế n g A n h , c h ữ in n g h iê n g và
đ ậm . T h í d ụ : E u thy p h ro , C ríto, P h a e d o th a y v ì E u thy p h ro n , C rỉto n , P h é d o n ...

Phụ chú:
- C á c t ê n h a y từ c ó d ấ u * đ i k è m sẽ lầ n lư ợ t đ ư ợ c c h ú th íc h c ặ n k ẽ t h ê m ở
p h ầ n P h ụ lục, h o ặ c c ủ a d ịch p h ẩ m n ày , h o ặ c tr o n g c ác d ịc h p h ẩ m sa u .
- T ro n g b ả n d ịc h v à p h ầ n c ư ớ c c h ú , cá c từ Ô n g v à T riết g ia (v ớ i c h ữ đ ầ u
v iế t h o a ) đ ề u c h ỉ S o cr a te s, đ ể d ễ p h â n b iệ t v ớ i c á c từ c ù n g lo ạ i c h ỉ c á c n h â n
v ật k h á c .

- N g o à i t h ư m ụ c , tấ t c ả n g à y th á n g đ ề u q u y ch iế u v ề t h ờ i c ổ đ ạ i tC n , trừ
p h i có x á c đ ịn h k h á c .
1 Trong trường hợp có hai lối viết, chúng tôi sẽ dùng cách gần với tên H y Lạp hơn cả. Thí
dụ: Arístoteles thay vì Aristotle.

ix


Đ ố í THOẠI SOCRATIC 1

- T ro ng p h ầ n c ư ớ c c h ú : loạ i cư ớ c ch ú c ó số ữ a n g d ẫ n v ề c á c tá c p h ẩm
in (th í d ụ : K arl Ja sp e rs , So crate, sd ttm , tr. 13 7 -1 3 8 ); lo ạ i c ư ớ c ch ứ k h ơ n g có
số tr a n g d ẫ n về cá c tá c p h ẩ m đ ã đ ư ợ c tru y cậ p tr e n m ạ n g Internet/ th í dụ :
X e n o p h o n , M em o rá bilia / 1. 1 - ch . 1.
- Q u y c h iế u v ề c á c tá c p h ẩ m c ủa P la to đ ư ợ c g h i lạ i th eo q u y ư ớ c E s tie n n e 2.
T h í d ụ : P la to , E u th y ph ro, 2a.

Viết tắ t:
c.

câu th ơ tro n g c á c a n h h ù n g c a I7 íW , O d y ssey

cc

cư ớ c ch ú

ch .

ch ư ơ n g (c h a p te r = ch ap itre)


đ.

đ o ạ n (p a rt = p a rtie )

đn

đ ịn h n g h ĩa

HL

H y L ạp

khg

kho ản g

LM

La M ã

nk

n h iệ m k ỳ

n xb

n h à xu ất b ả n

ph.


p h ầ n (s e ction )

q*

q u y ể n (to m e , v o lu m e ) c h o sá c h t h ờ i n ay .

sd tt m

sá c h d ẫ n ữ o n g th ư m ụ c

sC n

sa u c ô n g n g u y ê n

sn

số n h iề u

tC n

trư ớ c c ô n g n g u y ên

t

tậ p (b o o k = liv re ) c h o sá c h cổ .

tk

th ế k ỷ


ừ.

tr a n g

tv

trị v ì

VBT

V iệ n B ả o tà n g

2 Xem giải thích trong Socrates của Plato 1.3, ừ. 13-14.
X


TÀI LIỆU SỬ DJLJNG,
THAM KHẢO, TRÍCH DÂN
*
Đ ể h ồn th à n h dịch phẩm này, ch ún g tơi đã th am kh ảo và/h oặc trích d ân từ các
tác p hẩm sau:

1 - TỔ N G QUAN HY LP c I:
Balau dộ (Jean-Franỗois). Les Thộories de la ju stice dans l'antiquité. Paris: N a th an ,
1996.
Blackw ell (C hristop her W ) & Blacw ell (Amy H ackney ). L a M y th olog ie p o u r les

nuis. Pour l'ad apt. franỗaise Gilles Van H eem s & Y ves D. Papin. Paris: Ed.
Ffrst, 2007.
B on n ard (A ndré). De l'Iliade au Parthenon. L au sann e: La G uild e d u L iv re, ?


(|Civilisation grecque, q. 1).
B on n ard (A ndré). D'Antigone à Socrate. L ausan ne : La G u ilde d u L ivre , 1954.

(C ivilisa tion grecque, q. 2).
B o nn a rd (André). D'Euripide à Alexandrie. L au san ne : L a G u ild e d u L ivre , 1959.

(C ivilisation grecque, q. 3).
B o n n a rd (A ndré). Les D ieux de la Grèce. L au san n e : Ed. G o nthier, 1963.
B u r n e t (Joh n). L'Aurore de la p h ilo sop h ie grecque. Ed. fra n çaise p ar A ug uste
R ey m on d . Paris: Payot, 1970.
C o rn fo rd (Francis M cD on ald ). Before an d after Socrates. L o n d o n : C am b rid g e
U n iv e rsity P re ss, 1974.
C o rn fo rd (F rancis M cD on a ld ). From R elig ion to P h ilo sop h y. N e w Y ork: H a rp e r &
Row , 1957.
C o rn fo rd (F rancis M cD on a ld ). The U nw ritten P h iloso p hy. L o n d o n : C am b rid g e
U n iv e rsity P res s, 1967.

xi


ĐỐI THOẠI SOCRATIC I

Dover (K enneth Jam es). Greek H om osexuality, C am bridge, M ass.: H arvard
U niversity Press, 1989.
Finley (Moses I.). Dém ocratie antique et dém ocratie m oderne ; (précédé de)

Tradition de la dém ocratie grecque par Pierre Vidal-Naquet. Trad, de l'anglais
par M o nique Alexandre. Paris: Payot, cop. 1976.
Dodds (Eric Robertson). Les Grecs et l'irrationel. Trad, de l'A nglais par M ich ael

Gibson. Paris: Flam m arion, 1999.
Fustel de Coulanges (Num a-Denis). La Cité antique (1864).
Gom perz (Theodor). The Beginnings; From M etaphysics to P ositive Science; The

Age o f Enlightenment. Transi, by Laurie M agnus. L on do n: J. M urray, 1969.
(The Greek Thinkers, 1901-1912, q. 1).
Gom perz (Theodor). Socrates and the Socratics; Plato. Transi, by G. G. Berry.
London: J. Murray, 1969. (The Greek Thinkers, 1901-1912, q. 2).
Gom perz (Theodor). Plato. Transi, by G. G. Berry. London: J. M urray, 1969. (The

Greek Thinkers, 1901-1912, q. 3).
Gom perz (Theodor). Aristotle and his successors. Transi, by G. G. Berry. L on don:
J. M urray, 1969. (The Greek Thinkers, 1901-1912, q. 4).
Guthrie (W K. c .). The Greek Philosophers: from Thales to Aristotle. L on don:
M ethu en, 1972.
Hadot (Pierre). Eloge de la ph ilosoph ie antique. Paris: Allia, 1997.
Hegel (G. F W). La Philosophie grecque: des sophistes aux socratiques. Trad, et notes de
Pierre Garniron. Paris: J. Vrin, 2007. (Leỗons sur l'histoire de la philosophie, q. 2).
Lloyd (Geo ffrey E. R.). Les Débuts de la science grecque: de Thaïes à Aristote. Trad,
de l'anglais par Jacq ues Brunschw ig. Paris: F. M asp ero, 1974.

Les Penseurs grecs av an t Socrate. Trad., introd. et notes par Je an Voilquin. Paris:
Garnier - Flam m arion, 1964.
Tho m son (George). Les Premiers philosophes. Trad. de l'ang lais par M ich el Chariot.
Paris: Ed. sociales, 1973.
Trần Đ ức Thảo. Lịch sử Tư tưởng trước M arx. H à Nội: nxb K h oa học X ã hội, 1995.
Tư tưởng Triết học H y L ạp, ph. 5, tr. 169-293.
Vernant (Jean-Pierre). M ythe et pensée chez les Grecs. Paris: F. M asp ero, 1971. 2 q.
Vernant (Jean-Pierre). Les Origines d e la pensée grecque. Paris: PUF, 1975.
W erner (C harles). La P h ilosop hie grecque. Paris: Payot, 1962.


XII


Tàí liệu sử dụng, tham khảo, trích dẫn

2 - SOCRATES, PLATO, ARISTOTELES
ARISTOTELES
Allan (D onald Jam es). Fragmenta A ristotelỉca. Th e P hilo-s oph ical Q u ate rly, vol. 3,
n° 12, Ju ly 1953. E 248-252.
Aristote. M étaphysique. Trad, de Victor C ousin (1838).
Aristote. M etaphysique. Trad, de Jules B arth élém y Sain t H ilaừe (1878-1879).
Aristote. Rhétorique. Trad, par C harles Emile Ruelle (1922).
Aristotle. The Athenian C onstitution (Athênaiôn P oliteia). Transi. b y Sừ Fred eric
G. K en y on (1920).
A ristotle. M etaphysics. Transi, by w D. Ross (1924).
Aristotle. M eteorology. Transi, b y E. w W ebster (1923).
A ristotle. N icom achean Ethics. Transi, by w D. R oss (1908),
A ristotle. Physics. Transi, by R. E H ardie and R. K. G aye (1930).
Aristotle. Politics. Transi, b y Be n jam in Jow e tt (1885).
Aristotle. Rhetoric. Ir an i, by w Rhys Roberts (1954).

PLATO
Alain. Platon. Textes établis et pré sen tés par R obert B ou rg n e e t E m m an u el B lon d e l.
Paris: Flam m arion, 2004.
Bris son (Luc) & Prad eau (Jean-Franỗois). D iction naire P laton . Paris: Ellip ses,
2007.
C h â te le t (F ranỗois). Platon. Paris: G allim ard, 1965.
C orn fo rd (Francis M cD onald ). Plato's Theory o f K n ow ledge. L o n d on : R o u ü e d g e
& K e g a n Paul, 1957.

C ress on (A nd ré). Pla ton : sa vie, son oeuvre avec un exposé d e sa p h ilo so p h ie . Paris:
PUF, 1962.
D e Stry ck er (Em ile) & Slin gs (Sim on R .). P lato's A polog y o f S ocrates. Trg: K a m te k ar
(R achana ). P lato's Euthyphro, A p ology and C rito: critica l essay s. L a n h a m ,
M D : R ow m a n a n d L ittlefie ld , 2004.

xiii


ĐỐI THOẠI SOCRATIC 1

Descom bes (Vincent). L e P latonism e. Paris: PUF, 1971.
D u m on t (Jean-N oel). Premiốres leỗons sur l'Apologie de Socrate de Platon ; suivies
de l A p olog ie d e Socrate de Xenophon. Paris: PUF, 1998.

La Forme dialogue chez Platon. Textes réunis par Frédéric C ossutta e t M ich el
Narcy. G renoble: J. M illon, 2001.
Guillerm it (Lois). L'Enseignement de Platon. N îmes: Ed. de l'E clat, 2001. 2 q.
H arte (Verity). ConflictingValues in Plato's Crito. Trg: K am tekar (R achana). Plato's

Euthyphro, A pology and Crito: critical essays. L anham , M D : R ow m an and
Littlefield, 2004.
Kam tekar (Rachana). Plato's Euthyphro, A pology and Crito: critical essays.
Lanham , M D : R ow m an and Littlefield, 2004.
Koyré (Alexandre). Introduction à la lecture de Platon; suivi de Entretiens sur

Descartes. Paris: Gallimard, cop. 1962.
Lefranc (Jean). Platon et le platonism e. Paris: A. C olin, 1999.
M atthew s (Gw ynneth). Plato's Epistemology and related logical problem s.
London: Faber & Faber, 1972.

Plato. The Dialogues o f Plato. Transi, into English w ith Analyses and Introd . b y B.
Jow ett. 3rd ed. revised and corrected. London: Oxford University Press, 1892.
5 qPlato. The L a st D ays o f Socrates : Euthyphro, A pology, Crito, P haedo. Transi, by
H ugh Tred en nick & H arold Tarrant. Introd. & n otes b y H arold Tarrant.
Lond on: P enguin Books, 2003.
Plato. A pology o f Socrates. Transi, by Ben jam in Jow ett (1882).
Plato. Crito. Transi, b y B e njam in Jow ett (1882).
Plato. Euthyphro. Transi, b y B e njam in Jow ett (1882).
Plato. First A lcibiades. Transi, by B e n jam in Jo w ett (1892).
Plato. Gorgias. Transi, by B en jam in Jo w ett (1892).
Plato. Phaedo. Transi, b y B en jam in Jow e tt (1882).
Plato. The Republic. Transi, b y B e n ja m in Jow e tt (1892).
Plato. Symposium. Transi, b y B e n jam in Jo w ett (1892).
Plato. Theaetetus. Transi, b y B e n ja m in Jow e tt (1892).
xiv


Tài liệu sử dụng, tham khảo, trích d ln
Plato, X enop ho n. Socrates Tự biện. N gu y ễn V ă n K hoa d ịch , tiểu d ẫn và ch ú th ích.
H à N ội: N xb Tri Th ức, 2006.
Platon. Oeuvres com plètes I'. Introduction - H ipp ias m in e u r -A lc ib ia d e -A p o lo g ie

de Socrate - E uthyphron - Crỉton. Texte établi et trad, par M a u rice Croiset.
Paris: Les Belles Lettres, 1985 (1920).
Platon. A p ologie de Socrate; Criton; P hédon . Trad, du gre c p ar L é o n R ob in avec la
collab. d e Jo s ep h M oreau. Prộf. de Franỗois Ch õtelet. Paris: G allim ard , 1968
(1950).
Platon. A po lo gie de Socrate; Criton; Phédon. Trad., n otices e t n ote s p a r Em ile
Cham bry, Paris: Garnier - Flam m arion, 1965.
Platon. A po lo gie d e Socrate; Criton. Trad, in éd ites, introd . et no te s p ar L uc B risson.

Paris: G a rn ier - Flam m arion, 1997.
Platon. Prem iers dialogues. Trad., notices e t notes par Em ile C ham bry. Paris:
G arn ier - Flam m arion, 1967.
Platon. A p olog ie de Socrate. Trad, de Victor C ousin (1822).
Platon . A p olog ie d e Socrate. Trad., p résentatio n et n o tes d e B ern a rd P iettre et
R en é e Piettre. Paris: Livre de poch e, 2007 (1997).
Platon . A pologie d e Socrate, Trad, de M aurice C roiset. N o tes, et co m m e n t, d e
Pie rre Pellegrin. Paris: N a th an, 2008 (1991).
Platon. Criton. Trad, d e Victor Cousin (1822).
Platon . Euthyphron. Trad, de V ictor C ousin (1822).
Platon. Phédon , Trad, de V ictor C ousin (1822).
Platon . Phédon. Trad, n ouvelle, infrod. et n otes p ar M o n iqu e D ix saut. Paris:
G a rn ier - Fla m m ario n, 1991.
Platon . P hédo n h a y K h ảo v ề lin h hồn . B ản d ịch của Trịnh X u ân N g ạn (1960)
Popper (K arl R aỉm u n d ). The sp e ll o f P la to (1945). L on d o n : R ou tle d g e & K e g an
Paul, 1966. (The Open S ociety an d Its Ennemies, q. 1).
R ob in son (D ave) & G roves (Judy). N hập m ôn P lato. Trần T iễ n C ao Đ ăn g dịch. T p
H ồ C h í M in h : N xb Trẻ, 2006.
T hesle ff (H olger). P laton ic C hronology. P h ron e sis 3 4 ,1 9 8 9 , tr. 1-16),

XV


ĐỐI THOẠI SOCRATIC 1

SOCRATES
Bastin -H am m ou (M alika). Aristophane Va-t-il assassiné? (Tr. 74-75). Trg: Socrate,

un m tre à vivre, Le M agazin e Littéraire. N° 487, Juin, 2009.
Bau d art (A nne). Socrate et Jésus. Paris: Le Pomm ier - Fayard, 1999.

Bau d art (A nne). Socrate et le socratisme. Paris: A. Colin, 1999.
B e c k (Sanderson). Socrates. Trg: Greece and R om e to 30 BC. Santa Barbara, Calif.:
World Peace com m unications, 2004.
Brick house (Thom as C.) & Sm ith (Nicholas D.). Socrates.
Cresson (André). Socrate: sa vie, son oeuvre avec un exposé de sa ph ilosop hie. Paris:
PUF, 1962.
D o rion (Louis-André). Le Démon était-il en lui? (tr. 72); Pour la ph ilosophie, un père

libérateur (tr. 66-69). Trg: Socrate, un m tre à vivre, Le M agazine L ittéraire. N°
487, Ju in, 2009.
El M urr (Dimitri). Le Piéton d'Athènes (tr. 76-77); Prophète en terre d'Islam (tr. 8283); Quarante-huit heures dans la vie d'un sage (tr. 77). Trg: Socrate, un m tre

à vivre, Le M agazine Littéraire. N° 487, Juin , 2009.
Foucault (M ichel). Le Courage de la vérité. Paris: Ed. du Seuil, 2009 (Le Gouvernement

de so i et des autres: Cours au Collège de France (1983-1984), q. 2).
H ad ot (Pierre). Eloge de Socrate. Paris: Allia, 1998.
H ad o t (Pierre). L a Figure d e Socrate. Trg: Qu'est-ce que la p h ilosop h ie an tique?
Paris: Gallim ard, 1995 (Ph. I, ch. 3, tr. 46-87).
H e g e l ( G e o r g W ilh e lm F r ie d r ic h ) . S o cr a t e s . T r g : H eg el's L e c tu r e s on th e

H is t o r y o f P h il o s o p h y (1 8 0 5 -1 8 0 6 ). T r a n s i, b y E . S . H a ld a n e (1 8 9 2 1 8 9 6 ) . B . I : G r e ek P h il o s o p h y , C h . I I - B .
H uism an (D enis). Socrate. Paris: Pyg m alion, 2003.
H u m b ert (Jean). Socrate et les p etits socratiques. Paris: G allim ard, 1967.
Jaspers (Karl). Socrate. Trad, par X avier Tilliette. Ir g : Les grands p h ilo sop h es, q. 1:

Ceux qui o n t d on né la mesure de l'hum ain: Socrate - B ou d dh a - C onfucius Jésus. Trad, de l'a llem an d par G aston F loq u e t, Je an n e H e rs ch , H é lè n e N aef,
X avier Tilliette. Paris: Presses Pocket, 1990.

XVI



Tài liệu sử dụng, tham khảo, trích dẫn
í
I

Jaspe rs (Karl). Socrates. Trg: The Great Ph ilosophers, q. 1: The P aradigm atic

In divid u als: Socrates - B ou dd ha - Confucius - Jésu s; The S em in al Pounders
o f P h ilo sop h ical Thought: P la to - Augustine - Kant. Ed. b y H an n ah A rend t.
Transi. b y R alph M an he im . N ew York: H arcourt, Brace & W orld, 1962.
L ê T ô n N gh iê m . Socrate. Saigon : Q u ế Sơ n - V õ T á n h , 1971.
M acé (A rnaud). Un antiparlem en taire a im an t parlem enter (tr. 78-79). Trg: Socrate,

un m tre à vivre, L e M agazin e L ittéraừ e. N° 487, Ju in , 2009.
M a so n (M oy a K .). Socrates: the Bravest, W isest an d m ost Ju s t ?
M ore a u (Pierre -Fran coise ). L a science infuse (to 84-85). Trg: Socrate, un m tre à

vivre, Le M a g az in e Littéraire. N ° 487, Ju in , 2009.
N a rcy (M ich el). Du scénario original aux dialogues (to. 70-72); Les Q uelques reliqu es

d e l'iceberg socratiqu e (to. 70-71). Trg: Socrate, un m tre à vivre, L e M a g az in e
Littératoe. N ° 487, Ju in , 2009.
N ie tz sc h e (Fried rich W ilhelm ). The D ying o f Socrates. Trg: The J o y fu l W isdom
(1882). Transi, b y O scar Lu dw ig L evy (1924).
N ietzs ch e (Frie d rich W ilhelm ). The P roblem o f Socrates. Trg: Tw ilight o f th e Id o ls
(1888). Transi, b y W alter K au fm a n n and R. J. H olling d ale (1895).
R o v e r e ( M a x i m e ) . À la v e i ll e d e m o u rir, F o u c a u lt à so n c h e v e t , (tr. 8 8 8 9 ) ; B a n q u e t d e f a m i l l e (tr. 7 9 ) ; S o c r a t e , l' a n t i- m a ỵt r e à p e n s e r (tr .
6 4 - 6 5 ) ; L e z o o s o c r a t i q u e (tr . 8 0 - 8 1 ) . T r g : S o c r a t e , un m a ỵ t r e à v iv r e ,
L e M a g a z i n e L it t é r a i r e . N ° 4 8 7 , J u i n , 2 0 0 9 .

R u s s e l l ( B e r t r a n d ) . S o c r a t e s . T r g : A H i s t o r y o f W es t e rn P h i l o - s o p h y

a n d i t s C o n n e c t io n to P o l i t i c a l a n d S o c ia l C i r c u m s t a n c e s f r o m t h e
E a r l i e s t T im e t o t h e P r e s e n t D a y . N e w Y o r k : S i m o n & S c h u s t e r ,
194 5.

S o c r a t e , un m a ỵ t r e à v iv r e : d o s s ie r c o o r d o n n é p a r M a x i m e R o v e r e . L e
M a g a z in e L i t t é r a i r e . N ° 4 8 7 , J u i n , 2 0 0 9 . Tr. 6 4 - 8 9 .
S to n e (Isid o r F e in stein ). The Trial o f Socrates. N e w York: A n ch or B o o k s , 19 89.
V allée (C a th e rin e ). H an n ah A ren dt: S ocrate e t la qu estion du to ta lita rism e. Paris:
E llip s e s, 1999.
W o ü ing (P atrick ). Un gr an d m a la d e selon N ietzsche (to. 86 -8 7). Trg: Socrate, un

m a ỵtr e à vivre, L e M ag a z in e L ittéra ire. N ° 4 8 7, Ju in , 2009 .

xvii


ĐỐI THOẠI SOCRAT1C 1

3 - CÁC TÁC GIẢ HY LA KHẤC
Anaxagoras. Fragments and commentary. Arthur Fairbanks ed. and fransl. Trg: The

First Philosophers o f Greece. London: K. Paul; Trench; Trubner, 1898. Tr. 235262.
Anaximander. Fragments and commentary. Arthur Fairbanks ed. and transi. Irg :

The First Philos ophers o f Greece. London: K. Paul; Trench; Trubner, 1898. Tr.
8-16.
Anaxim enes. Fragments and commentary. Arthur Fahbanks ed. and ữ ansl. Trg:


The First Philosophers o f Greece. London: K. Paul; Trench; Trubner, 1898. Tr.
17-22.
A r is to p h a n e s . The A ch a r n ia n s (A k h a rn et s , 425 tC N ).
A r is to p h a n e s. Th e B ird s (ộ r n i t h e s , 414 tC N ).
A r i s to p h a n e s . The C lou d s (N eph é la i, 423 tC N ).
A r i s to p h a n e s . E c cle sia z o u s a e (E k k le s ia z d o u s a i, 3 92 tC N ).
A r i s to p h a n e s . L y s is tr a ta (L y s itr á tẽ , 411 tC N ).
A r is to p h a n e . T h éâ tre co m plet. T rad ., in t r o d ., n o tic e s e t n o te s p a r J e a n M a r c A lf o n s i. P a r is : G a m ie r - F l am m a r io n , 1 9 66 . 2 q.
B r o c h a r d (V ic t o r ). L es S cep tiq u es g recs. P ar is : J . V r in , 1 9 6 9.
Cicero (M arcus Tullius). Tusculan Disputations (Tusculanae Quaestiones, 45 tCN ).
Transi, by c. D. Yonge (1877).
Cicero (M arcus Tullius). Brutus or History o f Famous Orators (Brutus , kh g 46 tCn).
Transi, by E. Jone s (1776).
Cicero (M arcus Tullius). Letters to Atticus (t. XIU, th. 19). Transi, by O. E. W instedt
(1912).
Curd (Patricia). Anaxagoras o f Clazomenae: Fragments and Testimonia. Toronto:
University of Toronto Press, 2007.
Diogene Laërce. Vie, doctrines et sentences des philosophes illustres. Trad., notice et
notes par R obert Genaille. Paris: G am ie r - Flam m arion, 1965 (1933). 2 q.
Diogenes Laertius. The Lives and Opinions o f Eminent P hilosophers. Transi, by
Charles D uke Yonge (1853).

xviii


Tài liệu sử dụng, tham khảo, trích dẫn
Em pedocles. Fragments an d com m entary. A rthur Eaừbanks ed. and transi. Trg:

The First P hilosop hers o f Greece . L ond on : K. Paul; Trench; Trubner, 1898. Tr.
157-234.

Epictetus. Discourses. Transi. B y G eorge L on g (1890).

Epicure et les Épicuriens. Textes choisis par Je an Brun. Paris: PUF, 1971.
Epicurus. Fragm ents. Select, and transi, b y H e rm an n U sene r (1887).
Epicurus. Letter to M enoeceus. Transi, by Ro bert D rew H icks (1925) = Epicure.

Lettre à M énécée. Trad, de Je an Salem (1982).
Euripides. H yppolytus (428 tCn). Transi, b y Edw ard. E Co leridge (1891).
H esiod . The Theogony. Transi, b y H ugh G. Evelyn-W hite (1914).
Hom er. The Ilia d (k hg 800 tCn). Transi, by Sam uel B utler (1898).
Homer. The O dyssey (khg 800 tCn). Transi, by Sam uel Bu tler (1900).
H orace (Q uintu s H oratius Flaccus), Epistles I (Epistularum L ibe r Prim us, 20
tCN )
H orace (Q u in tu s H oratius P laỗ ais), Epistles I I (Epistularum Liber Secundus, 14
tCN ).
Lactantius (Lucius C aecilius Firm ianus). De Ira D ei = On th e W rath o f G od = L a

Colère de D ieu .
Paq ue t (L éon ce). Les Cyniques grecs: fragm ents et tém oignages. C ho ix réalisé p ar
L éon ce Paquet. Paris: Le livre de poche, 1992.
Sain t A ugustine. Confessions (397 sCN). N ew ly transi, and ed. b y A lbert

c.

O u tler

(1955).
Sain t H ippoly tus of R om a. A R efutation o f A ll H eresies (k hg 230 sCN ).
Sain t Ju stin M artyr. The Second A pology o f Justin fo r the Christians add ressed to


the R om an Senate (k hg 1 55-157 sCn).
Th ucyd id es. The H istory o f the Peloponnesian War (431 tC N). Transi, b y R ich ard
C raw ley (1903).
X en op h o n . Socrates Tự biện trước Tòa. Trg: Plato, X en op ho n. Socrates Tự biện.
N g u y ễn V ăn K hoa dịch, tiểu d ẫ n và ch ú thích . H à N ội: N xb Tri T hứ c, 2006.
Tr. 135-155.


ĐỐI THOẠI SOCRATIC I

X eno p ho n. The M em orabilia (Apomnêmoneumata, khg 379-371). Transi, by H en ry
Grah am Dakyns (1838-1911).
X eno p ho n. The Sym posium (khg 360). Transi. by H enry Graham D akyns (18381911).

4 - TÁC GIẢ THẾ KỶ XVI - XX
Co ndorce t (N icolas de). Esquisse d'un tableau historique des progrès d e l'esprit

hum ain (1795). Paris: Garnier-Flamm arion, 1988.
D escartes (R ené). M éditations métaphysiques. Trad, du latin de l'A uteur par M . le
D. D . L. N . S., 1647 (M editationes de prim a philosophia, 1641).
H egel (G. F. W). Ph ilosophy o f Right (1821). Transi, by s. w D yde (1896).
K ant (Im m anuel). Réponse à la question: Qu'est-ce que les Lum ières? (1784). Trg:
Kant, Em m anuel. La Philosophie de l'histoire (opuscules). Ed. établie e t trad,
par Stéphan e Piobetta. Paris: Denoël / Gonthier, 1972.
K an t (Im m anuel). An Answ er to the Question: W hat Is Enlightenm ent (1784).
Transi, b y M ary J. Gregor (1996).
Kierkegaard (Soren Aabye). Concluding U nscientific P ostscript to P hilosoph ical

Fragm ents (1846, pseud. Joh anne s Climacus). Transi, by Sw en son & Low rie
(1941).

Ko lakow ski (L eszek). Why Is There Som ething R ather Than N othing? Transi, by
Agn ieszka K olakow ska. L on don fete]: Penguin Books, 2008.
M erleau-Pon ty (M aurice). Éloge de la P hilosophie (1953). Paris: Flam m ario n,
1989.
M ontaigne (M ichel Eyq uem de). Essais (1580). 3 q.
M o ntesquieu (C harles-Louis de Secondât, baron de la B rè de e t de). L'Esprit des

lois (1748).
M ontesqu ieu (C harles-Louis de Seco nd ât, b aron de la B rèd e e t de). The S pirit o f

La w s (1748). Transi, by T hom as N u g en t, revised b y J. V P rich ard (1914).
Pascal (Blaise). Pensées (1670).
Reb oul (Olivier). Les Valeurs d e l'éducation. Paris: PUF, 1992.

XX


Tài liệu sử dụng, tham khảo, trích dẫn
Rousseau (Jean-Jacques). Discours sur les sciences et les arts (1751). le r e partie.
S tr a u s s ( L e o ). S o c r a t e s a n d A r i s t o p h a n e s . N e w Y o rk : B a s ic

B ooks,

1966.
Tocqueville (Alexis de). De la D ém ocratie en Am érique (1835-1840). Biogr., préf., et
bibliogr. peu Franỗois Furet. Paris: G arnier - Flam m arion, 1 9 8 1 .2 q.
Tocqueville (Alexis de). Dem ocracy in America. Transi, b y H en ry R e ev e (1899).
Trần Đ ứ c T h ảo. Lịch sử Tư tưởng trước Marx. T h eo v ở ghi bài g iản g củ a Ph ạm
H oà n g Gia. Lư u Đ ức M ộc đọc lại bả n ghi. H à N ội: N xb K h oa h ọ c X ã h ội,
1995.

W hiteh e ad (Alfred N orth). Process and R eality (1929). N ew York: T h e Free Press,
1969.

5 -T Ừ Đ IỂ N
Blackb urn (Sim on). The Oxford D ictionary o f Philosophy. N ew York: O x ford
U nive rsity Press, 2008.
Brisson (Luc) & Pradeau (Jean-Franỗois). D ictionnaire P laton. Paris: Ellipses,
2007.
C o mte-Sponville (André). Dictionnaire philosophiqu e. Paris: Presses u niv ersitaires
de Fran ce, 2001.

D ictionnaire de l'antiquité. Publ. sous la dir. d e Je a n L eclant. Paris: PUF, 2005.
D iction naire de p hilosoph ie politique. Publ. sous la dừ. de P hilipp e R ayna ud et
Sté p h a n e Riais. 3e ed. com plétée. Paris: PUF, 2005.

D ictionn aire illustré de la m ythologie grecque et rom aine. Paris: Se g h e rs, 1962.
Đ ào D u y A nh. Từ điển H án - Việt. Saigon: Trường T hi, 1957.
G obry (Ivan). Le Vocabulaire grec de la philosophie. Paris: Ellip ses, 2000.
Russ (Jacquelin e). D ictionnaire de philosophie. Paris: Bord as, 1991.

W ikipedia , T h e F ree Encyclopedia.

xxi


DẪN NHẬP


SOCRATES CỦA PLATO
*


I - SOCRATES, PLATO, PYTHAGORAS
1 - “Vấn đề Socrates”
M ộ t c â u h ỏ i từ x ư a k h ô n g n g ừ n g á m ả n h c ác n h à P la to h ọ c v à S o c r a te s
học.

Vì

(k h o ả n g

tư

tư ở n g

4 6 9 -3 9 9 )

củ a

S o c r a te s

c h ỉ đ ư ợ c b iế t

g iá n tiế p v à c h ủ y ế u q u a P la to
(k h o ả n g 4 2 9 -3 4 7 ) , ữ o n g k h i P la to (
c ò n là m ộ t tr iế t g ia v ĩ đ ạ i1 m à tư
tư ở n g c ũ n g đ ã tiế n h ó a r ấ t p h ứ c í
tạ p , liệ u n h â n v ậ t S o c r a te s tr o n g
cá c b ả n đ ối th o ạ i củ a ơ n g có p h á t
b iể u t r u n g th ự c n h ữ n g ý t ư ở n g J
c ủ a S o c r a t e s tr o n g lịc h sử c h ă n g , 1

v à n ế u c ó , t r u n g t h ự c đ ế n m ứ c n à o ? H a y S o c r a te s ở đ â y c h ỉ là n g ư ờ i p h á t
n g ô n c h o h ệ t h ố n g tư t ư ở n g r iê n g c ủ a P l a t o , c h ỉ là c h iế c m ặ t n ạ c ủ a P la t o 2,
1 "Cách đặc trưng hoá truyền thống triết lý Ấu châu an tồn nhất là mơ tả nó một cách tổng quát như

bao gồm hàng loạt cước chú nối tiếp cho trước tác của Plato" = "The safest general characterisation
of the European philosophical tradition is that it consists of a series of footnotes to Plato" (A. N orth
W hitehead, Process and R eality, tr. 53).
2 "... trong các bản Đối thoại của Plato, Socrates được sử dụng như chiếc mặt nạ cho Plato... Khi mà

cái "Tôi" đã xuất hiện từ lâu trong văn học Hy Lạp, Hesiod, Xenophanes, Parmenides, Empedocles,
các nhà Biện sĩ, và ngay cả Xenophon - những người này không ngần ngại phát biểu ở ngơi thứ
nhất số ít, thì riêng ơng, Plato đã hồn tồn ẩn mình sau Socrates và triệt đ ể tránh xưng "Tôi"
trong các bản Đối thoại. Đây là một quan hệ hết sức tế nhị mà chúng ta đâu đã hoàn toàn hiểu hết
ý nghĩa" = "...dans les Dialogues platoniciens, Socrates sert de masque à Platon ... Alors que le "Je"
avait fait son apparition depuis longtemps dans la littérature grecque, avec Hésiode, Xenophane,
3


ĐỐI THOẠI SOCRATIC 1

n ó i n h ư P ie r r e H a d o t? D ư ớ i th u ậ t từ h iệ n đ ạ i "vấn đề Socrates" ("the Socratic

problem "), n g h i v ấ n n à y th ự c r a đ ã đ ư ợ c n ê u l ê n n g a y từ th ơ i c o đ ạ i, v à
D i o g e n e s L a e r tiu s (tk III sC n ) đ ã từ n g c ả n h b á o đ ờ i s a u b a n g g i a i t h o ạ i m ọ t
c â u th a n c ủ a c h ín h S o cra te s , v ề k h ả n ă n g h ư cấ u c ủ a n g ư ờ i

h ọ c tr o

xuat


sắc này :

"N gười ta nói rằng sau khi nghe Plato đọc Ly sis, Socrates đa keu len:

X in

H e r a k le s c h ứ n g g iám ! C ậu th a n h n iê n n à y đ ã n ó i k h ơ n g b iê t b a o n h iê u
c h u y ệ n k h ố n g về tơ i". Bởi vì Plato đã ha bút viêt rât nhieu đieu cho là lời phat bieu

của Socrates mà thật ra Ơ ng chưa bao g iờ nói"*3. Q u y c h iếu v ê L y s is ở đ â y có th e
là k h ô n g đ ú n g , v ì th e o g iới c h u y ê n gia, tá c p h ẩ m n à y c h ỉ đ ư ợ c v iê t r a ít lâu
sa u k h i S o cr a te s đ ã b ị h à n h q u y ế t (k h o ả n g g iữ a 3 99 -3 9 0 ). N h ư n g đ iề u k h ô n g
th ể n g h i n g ờ là n ế u P lato đ ã từ b ỏ tấ t cả đ ể tr ở th à n h tr iế t g ia v ì S o c r a te s , n ế u
So c ra te s là n g ư ờ i đ ã có ả n h h ư ở n g sâ u đ ậ m v à đ ư ợ c ô n g y ê u k ín h n h ấ t4, P lato
cò n ch ịu ả n h h ư ở n g g iá n tiế p c ủa n h iề u triế t g ia " tiề n S o c r a te s " k h á c , n h ư
H e r a clitu s * x ứ E p h es u s (k h o ả n g 5 3 5 -4 7 5), P a r m e n id e s* th à n h E le a (k h o ả n g
51 5-45 0)5*v à, cu ố i c ù n g n h ư n g sâ u s ắc n h ấ t, P y th a g o r a s* x ứ S a m o s ( k h o ả n g

Parménide, Empédocỉe, les Sophistes, Xenophon lui-même, qui ne s'étaient pas privés de parler à
la première personne, Platon, pour sa part, dans ses Dialogues, s'efface totalement derrière Socrate
et évite systématiquement l'emploi du "Je". U y a là un rapport extrêmement subtil dont nous ne
pouvons comprendre parfaitement toute la signification" (P Hadot, Eloge de Socrate, tr. 15).
3 "They say that Socrates, having heard Plato read the Lysis, said, "O Hercules! what a number
of lies the young man has told about me". For he had set doĩon a great many things as sayings
of Socrates which he never said" (D. Laertius, Life of Plato, sdttm, t. 3 - d. 24); ở đây Diogenes
Laertius dựa trên ý kiến của một số người đương thời, cho rằng Lysis (bàn về tình bạn) và
Phaedrus (bàn về cái đẹp và tình yêu, về biện chứng pháp và thuật hùng biện) đã được
viết từ thời Socrates còn sống.
4 Sau khi thừa hưởng phần giáo dục gia đình căn bản kiểu truyền thống (mousikê = nghệ
thuật, và gymnastikê = thể dục), Plato bắt đầu lui tới với Socrates khoảng năm 20 tuổi (khg

408-407). Theo Diogenes Laertius, người ta kể lại rằng Socrates nằm mơ thấy một con thiên
nga hạ cánh đậu trên đầu gối Ơng rồi bay đi, đến hơm sau thì gặp Plato, về phần Plato,
sau khi gạp va dam thoại VƠI Socrates trước rạp kích Dionysus, ơng đã đốt hết các kích bản
mang đen đay đe ghi ten dự thi giải bi kịch, roi theo Triết gia học hỏi. Sau khi Socrates bi
hanh quyet, chinh VI xem vụ xư Ong là một trong những quyết đinh bất công nhất trên đời
m à Plato đã từ bỏ ý hẳn ý định tham chính để theo con đường triết hoc.
Van theo Diogenes Laertius, sau khi Socrates mất, Plato đã lui tới với một đệ tử của
Heraclitus là Cratylus, và một môn đồ của Parmenides là Hermogenes (D. Laertius, Life o f
plat0' sdttm' t , 3 ' đ- 8)s° nhà nghiên cứu khác lại cho rằng cũng có thể là ơng đã qua
lại với các nhân vật trên trước hoặc đồng thời với Socrates.

4


c ú a P lato

of Heraclitus; on those luith zl h intellect is conversant according to that of Pythagoras; and on
politics, according to that of So tes" (D. Laertius, Life o f Plato, sdttm, t. 3 - d. 10).
5