BỘ TƯ PHÁP
TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT HÀ NỘI
BÀI THI KẾT THÚC HỌC PHẦN
MÔN: NGHỀ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP
HỌC LUẬT
Đề bài: Hãy phân tích khái niệm, đặc điểm của phương pháp hỏi
đáp Socratic và bình luận về những ý nghĩa của việc sử dụng
phương pháp này trong dạy - học ngành luật. Lấy ví dụ về việc sử
dụng phương pháp này trong một giờ học môn luật chuyên ngành
cụ thể để minh họa cho đặc điểm và ý nghĩa của phương pháp hỏi
đáp Socratic
1
MỤC LỤC
2
LỜI NĨI ĐẦU
Ngược dịng thời gian trở về lịch sử văn minh nhân loại giai đoạn 470 –
399 TCN, Socrates – nhà hiền triết nổi tiếng người Hy Lạp cổ đại, đã từng tâm
niệm rằng: “Giáo dục là thắp lửa chứ khơng phải đổ đầy”,“Mục đích của giáo
dục khơng phải là tách con người ra khỏi đám đông, càng không phải là làm
cho con người ấy mất hút trong đám đơng; mục đích của giáo dục là làm cho
con người nhận ra chính mình giữa đám đơng”. Quả thực, mục đích cuối cùng
của học tập chính là sự định hướng tiềm tàng đầy khích lệ giúp con người khơng
ngừng khám phá thế giới, chiêm nghiệm quá khứ, giải mã hiện tại và khởi tạo
tương lai.
Nhờ những nhận thức rất sớm và đúng đắn như vậy về nhiệm vụ của giáo
dục, khơng ai khác ngồi Socrates – người “mang triết học từ thiên thượng
xuống nhân gian”1, đã xây dựng nên một phương pháp học tập kinh điển mà
sau này chúng ta gọi đó là phương pháp Socratic. Vậy thực chất Socratic là gì,
nó mang những đặc điểm như thế nào và đem lại ý nghĩa ra sao? Sau đây, em
xin trình bày những hiểu biết và quan điểm cá nhân về phương pháp đó thơng
qua đề tài:
“Hãy phân tích khái niệm, đặc điểm của phương pháp hỏi đáp Socratic
và bình luận về những ý nghĩa của việc sử dụng phương pháp này trong dạy học ngành luật. Lấy ví dụ về việc sử dụng phương pháp này trong một giờ học
môn luật chuyên ngành cụ thể để minh họa cho đặc điểm và ý nghĩa của
phương pháp hỏi đáp Socratic”
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Phương pháp hỏi đáp Socratic
1 Marcus Tullius Cicero: 106 TCN
3
Khởi nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ đại, “methodos” hay cịn gọi là “phương
pháp” có thể hiểu là cách thức được sử dụng nhằm đạt được những mục đích
nhất định. Trong mọi quá trình sinh hoạt cũng như lao động của con người,
phương pháp luôn là yếu tố giữ vị trí vơ cùng quan trọng. Vì vậy, khi bàn về vai
trị của nó, nhà triết học vĩ đại thời kỳ cận đại Francis Bacon đã từng nhận định:
“Phương pháp như chiếc đèn soi đường cho lữ khách trong đêm tối”.
Đối với từng lĩnh vực trong cuộc sống sẽ có những phương pháp nghiên
cứu, vận hành riêng và trong đào tạo ngành luật cũng vậy. Sẽ có những phương
pháp truyền thống được sử dụng một cách phổ biến như thuyết giảng, thảo luận,
…và các phương pháp đặc thù chẳng hạn phương pháp dạy học dựa trên vấn đề,
phương pháp dạy học bằng nghiên cứu tình huống, phương pháp dạy học qua
án, phương pháp hỏi đáp Socratic,… Trong đó, Socratic là một phương pháp
đặc sắc, mang đậm dấu ấn của ngành luật.
Được biết đến với vai trò là một sáng tạo của nhà triết học Socrates,
phương pháp Socratic chính là việc liên tiếp đặt ra các câu hỏi cho đến khi xuất
hiện mâu thuẫn hay sự bất hợp lý trong lập luận, qua đó nhằm mục đích thăm
dị, phát triển ý tưởng từ một chủ thể đang muốn khẳng định quan điểm.
Socrates đã vận dụng nó khi muốn khai thác sâu hơn những kiến thức và nhận
thức của sinh viên, và để khuyến khích mọi người tham gia đặt câu hỏi cũng
như trình bày những đánh giá, những quan điểm sâu xa hơn về một vấn đề hiển
nhiên. Phương pháp này tương tự như một sự trợ giúp để cuối cùng sinh viên tự
tìm ra giải pháp mà hạn chế tối đa sự xung đột, mâu thuẫn khơng đáng có.
2. Đặc điểm của phương pháp Socratic
2.1. Phương pháp Socratic sử dụng nhiều câu hỏi để khảo sát, hệ thống
kiến thức, xem xét cách nhìn nhận và quan điểm của người học
Bertrand Russell – một triết gia người Anh sống vào thế kỷ XX từng có
lời nhận xét: “Một trong những chức năng của một giáo viên là mở ra khung
cảnh trước học sinh của mình, cho chúng thấy khả năng thực hiện các hoạt
4
động thú vị cũng như hữu ích”. Khác xa với các phương pháp giảng dạy truyền
thống, phương pháp Socratic không có bài giảng hay giáo án mà chủ yếu dựa
vào cuộc đối thoại, tương tác giữa giảng viên và sinh viên thông qua hệ thống
câu hỏi và câu trả lời. Các câu hỏi này thường được phát triển theo hướng ngày
càng phức tạp hơn, và được kết thúc bằng một câu hỏi mở, qua đó khích lệ sự
tập trung và tư duy logic để tìm kiếm những lỗ hổng trong lập luận. Thực tế cho
thấy, những câu hỏi được đặt ra đôi khi không cần thiết phải trả lời, mà từ đó
sinh viên cũng sẽ nhận thức được sự thiếu sót trong một vấn đề nào đấy. Tuy
vậy, việc sử dụng hệ thống câu hỏi liên tiếp như thế không nhằm mục đích
tường thuật lại vấn đề cũ hay để “bắt bẻ”, “làm khó” sinh viên mà là mong
muốn sinh viên tập trung bảo vệ quan điểm của mình đồng thời có thể hình
thành những quan điểm mới.
2.2.
Phương pháp Socratic có cả ưu điểm và hạn chế
Với ngành giáo dục nói chung và lĩnh vực dạy – học ngành luật nói riêng,
phương pháp hỏi đáp Socratic đem lại rất nhiều lợi ích cho người học. Bởi vì
ngun lý của phương pháp này là việc đặt ra những câu hỏi không ngừng thu
nhỏ, mở rộng liên tiếp nên nó tạo ra những áp lực nhất định đối với người được
hỏi thông qua đó địi hỏi sự tập trung cao độ, chuẩn bị bài tốt và lắng nghe tích
cực để có thể theo kịp tiến trình bài. Nếu người học có thói quen vận dụng
phương pháp này thường xuyên không chỉ giúp rèn luyện kỹ năng tư duy và kỹ
năng phản biện vấn đề mà cịn giúp hình thành cách khai thác vấn đề sao cho
khoa học, hợp lý.
Bên cạnh một số ưu điểm như trên, phương pháp Socratic cũng có những
hạn chế nhất định. Bản chất của Socratic là một cuộc đối thoại giữa người dạy
và người học, nên việc giao tiếp giữa người dạy và người học là yếu tố cực kỳ
quan trọng. Nếu người học tham gia xây dựng bài một cách sơi nổi thì mới phát
huy được tối ưu hiệu quả của phương pháp, ngược lại nếu họ thụ động khơng
muốn tham gia thì phương pháp này khơng thể đem lại kết quả gì. Thực tế cho
5
thấy, có rất nhiều học sinh ngại nói và thể hiện mình trước đám đơng, rõ ràng
một lớp học nếu chỉ có sự tương tác giữa giảng viên với một hay một vài học
sinh thì tiết học sẽ trở nên rất nhàm chán. Ngoài ra, đối với người dạy, để điều
hành được một tiết học sử dụng Socratic cũng đòi hỏi nhiều kỹ năng và kinh
nghiệm, biết cách đặt, triển khai câu hỏi và xử lý một hoặc đôi khi là nhiều câu
trả lời của sinh viên.
2.3.
Phương pháp Socratic có thể tạo nên môi trường học tập thảo luận
căng thẳng và có thách thức, sơi nổi và năng động giữa những người
tham gia
Vai trò của người dạy khi vận dụng phương pháp này thực chất là một
người hướng dẫn, hỗ trợ và định hướng cho người học. Quá trình đặt ra liên tục
những câu hỏi như vậy sẽ đòi hỏi sinh viên phải xử lý tình huống và tư duy một
cách nhanh nhóng trong một khoảng thời gian nhất định. Socratic có thể chấp
nhận những câu trả lời có phần “ngây thơ”, “ngớ ngẩn”, tuy nhiên không chấp
nhận được những câu trả lời mang tính hời hợt, đùa cợt, do đó cũng địi hỏi
người học phải suy nghĩ một cách nghiêm túc hơn. Giờ học sẽ mang tính chất
giống như một buổi tranh luận, có sự tương tác nhiệt tình giữa những người
tham gia, từ đó tạo nên bầu khơng khí sơi nổi và năng động hơn bao giờ hết.
Thêm vào đó, các câu hỏi được sử dụng trong phương pháp Socratic được
tiến hành theo phong cách ad hominem2 nghĩa là “cơng kích cá nhân”. Đây là
một dạng của nguỵ biện xảy ra khi người lập luận bác bỏ luận cứ của đối
phương dựa trên tính cách, hồn cảnh, địa vị xã hội, quan hệ cá nhân,… Vì
mang phong cách như vậy nên phương pháp Socratic có thể phần nào dẫn đến
sự căng thẳng cho người được hỏi.
2 Xem thêm: Debra Jackson & Paul Newberry, Đinh Hồng Phúc lược dịch: Nguỵ biện ad hominem, nguồn:
/>
6
2.4.
Phương pháp Socratic phù hợp hơn với việc giảng dạy các ngành
nghề thuộc về lĩnh vực khoa học xã hội vì có thể có nhiều câu trả lời
đúng hoặc là khơng có câu trả lời rõ ràng
Thơng thường các câu hỏi trong phương pháp Socratic khơng có đáp án
chính xác và những câu trả lời thì có chút mơ hồ nhằm mục đích chứng minh
rằng một vấn đề nào đó rất phức tạp, khó khăn để giải quyết. Do đó, đối với các
lĩnh vực địi hỏi sự chính xác cao như hình học, số học, hố học, cơ khí,… thì
dường như Socratic khơng phát huy được tác dụng mà nó phù hợp hơn với các
lĩnh vực xã hội hoặc y học tâm lý trị liệu.
3. Ý nghĩa của phương pháp Socratic trong dạy – học ngành luật
“Socrates tuyên bố rằng giống như mẹ của mình, ơng hành nghề hộ sinh.
Chỉ có mẹ của ơng ấy mới giúp những người phụ nữ mang thai sinh con, trong
khi ông ấy giúp những người theo dõi mình truyền đạt kiến thức” 3. Đúng là như
vậy, phương pháp Socratic đem lại rất nhiều lợi ích lớn lao cho hoạt động truyền
đạt kiến thức mà đặc biệt là kiến thức ngành luật.
Thứ nhất, việc giảng dạy các mơn luật chun ngành có sử dụng phương
pháp Socratic sẽ giúp nâng cao tình thần học tập tích cực ở sinh viên. Thực tế
chỉ ra, nếu một tiết học và đặc biệt là học luật mà chỉ có giảng viên giảng về
kiến thức, còn sinh viên lắng nghe và ghi chép lại thì sẽ rất dễ tạo ra sự chán
nản, thậm chí là rất “buồn ngủ” bởi lượng kiến thức lý thuyết quá nặng nề.
Chính nhờ sự tương tác giữa người dạy và người học mới khơi gợi được cảm
hứng, niềm say mê, thích thú trong học tập ở sinh viên và như vậy mới có thể
đem lại hiệu quả cao nhất.
Thứ hai, phương pháp Socratic giúp sinh viên cải thiện, rèn luyện sự tự
tin và các kỹ năng như giao tiếp trước đám đông, lập luận, tư duy và phản biện,
… Điều đó khơng chỉ có ích cho việc học hiện tại, mà cịn giúp ích rất nhiều cho
3 Knezic D., Wubbels T., Elbers E., Hajer M. (2010): The Socratic Dialogue and teacher education. Teaching
and teacher education, 26 1104-1111
7
nghề nghiệp ở tương lai khi công tác với bất kỳ chức danh nào trong ngành luật
như: luật sư, pháp chế doanh nghiệp, chuyên viên pháp lý,…
Thứ ba, phương pháp Socratic giúp sinh viên hiểu được vấn đề một cách
sâu sắc và toàn diện hơn. Từ một vấn đề ban đầu thông qua hệ thống câu hỏi
thảo luận, người học có thể nắm rõ và hiểu được vấn đề một cách khái qt hơn.
Hơn thế nữa nó cịn giúp sinh viên khám phá các khái niệm, nguyên tắc pháp lý
phức tạp, hiểu được tác động của các quy định pháp luật với những đối tượng
điều chính của nó. Từ đó biết cách phân tích các vấn đề pháp lý bằng cách tư
duy logic và lập luận chặt chẽ, giàu sức thuyết phục hơn.
4. Ví dụ minh hoạ về việc sử dụng phương pháp Socratic trong một giờ
học môn luật chuyên ngành cụ thể
Phương pháp Socratic có mối liên hệ và sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc
đào tạo ngành luật đến mức có ý kiến cho rằng: “Một trường luật khơng phải là
một trường luật nếu khơng có phương pháp Socratic”4. Sau đây là một ví dụ
đơn giản để minh hoạ cho các đặc điểm và ý nghĩa của phương pháp Socratic.
Trong tiết thảo luận của môn Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật,
giảng viên gọi ngẫu nhiên một nhóm sinh viên và bắt đầu thảo luận:
-
Giảng viên: Các em hãy lấy ví dụ về một tình huống được xem là vi
-
phạm pháp luật
Nhóm sinh viên: Sáng nay tại đoạn đường Nguyễn Chí Thanh, có một
-
anh thanh niên đi xe máy và đi vào phần đường dành cho người đi bộ ạ.
Giảng viên: Theo các em tại sao tình huống trên lại vi phạm phạm luật?
Sinh viên: Dạ vì theo Điểm b Khoản 3 Điều 30 Luật giao thơng đường
bộ năm 2008 có quy định: “Người điều khiển xe mô tô hai bánh, xe mô tô
ba bánh, xe gắn máy không được thực hiện các hành vi sau: b, Đi xe vào
4 Dịch từ: “A law school just isn’t a law school without the Socratíc method”. Nguồn: Bautista, Lowell, The
Socratic Method as Pedagogical Method in Legal Education (2014). Faculty of Law, Humanities and the Art –
Papers.1481, />
8
phần đường dành cho người đi bộ và phương tiện khác”. Do vậy, hành
-
động của anh thanh niên ấy là trái pháp luật.
Giảng viên: Các em nghĩ việc làm đó có thể gây ra hậu quả nào khơng?
Sinh viên: Có thể gây mất trật tự an tồn giao thơng và cản trở việc lưu
-
thông của các phương tiện khác ạ.
Sinh viên: Ngồi ra trường hợp xấu có thể gây ra tại nạn giao thông ạ.
Giảng viên: Thế các em nghĩ nếu trong trường hợp này anh thanh niên đó
khơng biết rằng đấy là phần đường dành riêng cho người đi bộ thì có phải
-
là vi phạm pháp luật hay khơng?
Sinh viên: Tất nhiên là vẫn vi phạm pháp luật ạ.
Giảng viên: Thế giờ nếu anh thanh niên đó có vấn đề về tâm thần thì sao?
Sinh viên: Nếu vậy thì em nghĩ đó sẽ khơng cịn là tình huống vi phạm
-
pháp luật nữa.
Giảng viên: Được rồi. Vậy bây giờ các em có thể lấy lại ví dụ hồn chỉnh
hơn về vi phạm pháp luật được chứ?
Ở ví dụ nêu trên, để củng cổ kiến thức về vấn đề Vi phạm pháp luật,
giảng viên đã yêu cầu sinh viên lấy ví dụ về trường hợp vi phạm pháp luật. Dựa
trên câu trả lời đầu tiên mà giảng viên nhận được, họ đã phát hiện ra vài lỗ hổng
và thiếu sót của sinh viên khi vận dụng lý thuyết nên đã đưa ra các câu hỏi tiếp
theo nhằm mục đích thăm dị mức độ hiểu của sinh viên về vấn đề. Thông qua
các câu hỏi đó đã giúp sinh viên củng cố thêm kiến thức, nhận ra những điểm
thiếu sót và từ đó có thể nêu ra một ví dụ hồn chỉnh và chính xác hơn.
KẾT LUẬN
Thế giới ln vận động một cách liên tục đầy sáng tạo đòi hỏi con người
Việt Nam cũng phải đột phá, đổi mới trong trang bị kiến thức, kỹ năng. Đúng
như cựu Tổng thống nổi tiếng của Nam Phi - Nelson Mandela đã từng nói: “Để
phá huỷ bất kỳ quốc gia nào, không cần phải sử dụng đến bom nguyên tử hoặc
tên lửa tầm xa. Chỉ cần hạ thấp chất lượng giáo dục và cho phép gian lận trong
các kỳ thi của sinh viên… Sự sụp đổ của giáo dục là sự sụp đổ của một quốc
9
gia”. Muốn phát triển được giáo dục, chúng ta phải đổi mới nó một cách tồn
diện về cả nội dung kiến thức và phương pháp giảng dạy. Trong đó, có thể
khẳng định rằng, phương pháp Socratic chính là một cơng cụ rất hay và hữu ích
nếu được vận dụng một cách đúng đắn, linh hoạt và sáng tạo.
10
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Viện Luật so sánh – 2021: Phương pháp học ngành luật
2. Knezic D., Wubbels T., Elbers E., Hajer M. (2010): The Socratic
Dialogue and teacher education. Teaching and teacher education
3.
Bautista, Lowell: The Socratic Method as Pedagogical Method in Legal
Education (2014). Faculty of Law, Humanities and the Art, nguồn:
/>
4. Debra Jackson & Paul Newberry, Đinh Hồng Phúc lược dịch: Nguỵ biện
ad hominem, nguồn: />5. Kỹ thuật Đặt câu hỏi Socrat, nguồn:
/>cuments/project-design/strategies/dep-question-socratic.pdf
