ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÝ THANH LOAN

QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG
VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRƢỜNG
PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI – 2022


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

LÝ THANH LOAN

QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ TRƢỜNG
VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRƢỜNG
PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9.14.01.14
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:

PGS.TS. Đinh Thị Kim Thoa
PGS.TS. Trần Thành Nam

HÀ NỘI – 2022


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong Luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai cơng bố trong bất kì cơng
trình nào khác.
Tác giả luận án

Lý Thanh Loan

i


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành đƣợc Luận án này, tơi xin tỏ lòng tri ơn sâu sắc đến:
Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Quản lý giáo dục, Phịng
Đào tạo, Trung tâm Thơng tin - Thƣ viện, các Thầy/Cô, cán bộ giảng dạy, nghiên cứu
cùng các Anh/Chị nghiên cứu sinh khóa QH2017S chuyên ngành Quản lý giáo dục những ngƣời trực tiếp tổ chức đào tạo, chia sẻ những tri thức khoa học và kinh nghiệm
q báu cho tơi trong q trình học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin trân trọng biết ơn: PGS.TS. Đinh Thị Kim Thoa, PGS.TS. Trần
Thành Nam - ngƣời đã tận tình giúp đỡ hƣớng dẫn khoa học cho tơi trong suốt thời
gian nghiên cứu và thực hiện Luận án.
Tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn các nhà khoa học trong Hội đồng thi chuyên
đề Tiến sĩ, Hội đồng Seminar Luận án tiến sĩ, Hội đồng đánh giá Luận án tiến sĩ cấp
Bộ môn và Phản biện độc lập đã có nhiều góp ý quan trọng để tơi kịp thời nghiên cứu
bổ sung, hoàn thiện Luận án.
Cảm ơn cơ quan nơi tôi công tác – Vụ Giáo dục dân tộc, Bộ Giáo dục và Đào
tạo cùng gia đình, ngƣời thân đã tạo điều kiện thuận lợi, động viên tinh thần giúp tơi

có thêm động lực vƣợt qua khó khăn để có thể hồn thành tốt nhiệm vụ học tập.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2022

Tác giả luận án

Lý Thanh Loan

ii


MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................... ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................................. ix
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................................ x
DANH MỤC BIỂU ĐỒ .........................................................................................................xii
DANH MỤC SƠ ĐỒ.............................................................................................................xiii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ
TRƢỜNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRƢỜNG PHỔ
THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN DỰA
VÀO CỘNG ĐỒNG ................................................................................................................. 8
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................................... 8
1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển chƣơng trình nhà trƣờng ........................................... 8

1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển chƣơng trình giáo dục kỹ năng sống dựa vào cộng
đồng .......................................................................................................................................... 12
1.1.3. Những nghiên cứu về quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống theo tiếp cận dựa vào cộng đồng .......................................................................... 16
1.2. Chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông
dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở........................................................................................ 23
1.2.1. Chƣơng trình giáo dục .................................................................................................. 23
1.2.2. Chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống .................................................. 27
1.2.3. Chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông
dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở........................................................................................ 34
1.3. Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ
thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ........................ 40
1.3.1. Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng .............................................................................. 40
1.3.2. Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng theo tiếp cận dựa vào cộng đồng....................... 42
1.3.3. Chu trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng .. 46
1.4. Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng .. 48
iii


1.4.1. Quản lý và quản lý nhà trƣờng ..................................................................................... 48
1.4.2. Phân cấp trong quản lý phát triển chƣơng trình giáo dục........................................... 50
1.4.3. Nội dung quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho
học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng
đồng .......................................................................................................................................... 51
1.5. Các yếu tố tác động tới việc quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp
cận dựa vào cộng đồng ........................................................................................................... 65
1.5.1. Căn cứ pháp lý và tài liệu hỗ trợ quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo

dục kỹ năng sống dành cho trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ............. 65
1.5.2. Các nguồn lực tài chính và điều kiện cơ sở vật chất của trƣờng phổ thông dân tộc
bán trú cấp trung học cơ sở cho việc quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống ..................................................................................................................... 66
1.5.3. Năng lực quản lý và huy động sự tham gia phát triển chƣơng trình nhà trƣờng của
đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú
cấp trung học cơ sở ................................................................................................................. 66
1.5.4. Nhận thức và năng lực tham gia của cộng đồng dân cƣ xung quanh trƣờng trong
phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ
thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ............................................................................. 67
Kết luận chƣơng 1 ................................................................................................................... 68
CHƢƠNG 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ
TRƢỜNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRƢỜNG PHỔ
THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN DỰA
VÀO CỘNG ĐỒNG................................................................................................................ 69
2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội các tỉnh vùng dân tộc thiểu số và
miền núi ................................................................................................................................... 69
2.1.1. Đặc trƣng về điều kiện tự nhiên, dân số ...................................................................... 69
2.1.2. Đặc trƣng về điều kiện kinh tế-xã hội ......................................................................... 70
2.1.3. Đặc trƣng văn hóa ......................................................................................................... 70
2.1.4. Đặc điểm các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ....................... 71
2.2. Tổ chức nghiên cứu ......................................................................................................... 73
2.2.1. Tổ chức nghiên cứu tài liệu thứ cấp............................................................................. 73
iv


2.2.2. Tổ chức phỏng vấn ....................................................................................................... 74
2.2.3. Tổ chức thảo luận nhóm tập trung ............................................................................... 76
2.2.4. Tổ chức khảo sát bằng bảng hỏi .................................................................................. 77
2.3. Thực trạng chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng

phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ...................................................................... 80
2.3.1. Thực trạng về mục tiêu ................................................................................................. 81
2.3.2. Thực trạng về nội dung................................................................................................. 82
2.3.3. Thực trạng về hình thức tổ chức dạy học, hoạt động giáo dục .................................. 83
2.3.4. Thực trạng về kiểm tra đánh giá .................................................................................. 83
2.3.5. Đánh giá thực trạng chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng .. 83
2.4. Thực trạng phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống trong các
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng .. 86
2.4.1. Thực trạng phân tích nhu cầu ....................................................................................... 86
2.4.2. Thực trạng xây dựng mục tiêu, chuẩn đầu ra của chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống ..................................................................................................................... 87
2.4.3. Thực trạng thiết kế nội dung ........................................................................................ 88
2.4.4. Thực trạng thực thi chƣơng trình ................................................................................. 91
2.4.5. Thực trạng đánh giá cải tiến chƣơng trình .................................................................. 94
2.4.6. Thực trạng nhân sự tham gia phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống ................................................................................................................................. 95
2.5. Thực trạng quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng ......................................................................................................................... 98
2.5.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận
dựa vào cộng đồng .................................................................................................................. 98
2.5.2. Thực trạng chỉ đạo thiết kế chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng ....................................................................................................................... 100
2.5.3. Thực trạng tổ chức triển khai thực thi chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng........................................................................................................................ 103
v



2.5.4. Thực trạng kiểm soát đánh giá cải tiến chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng........................................................................................................................ 105
2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục kỹ năng sống cho học sinh các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ
sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ..................................................................................... 106
2.7. Một số kinh nghiệm quốc tế trong quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống cho nhóm học sinh yếu thế theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.............. 111
2.7.1. Kinh nghiệm quốc tế trong quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng................. 111
2.7.2. Kinh nghiệm quốc tế trong quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống cho nhóm yếu thế và trẻ em dễ bị tổn thƣơng .............................................. 113
2.7.3. Bài học kinh nghiệm ................................................................................................... 117
2.8. Đánh giá chung về thực trạng quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống cho học sinh các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo
tiếp cận dựa vào cộng đồng .................................................................................................. 118
2.8.1. Đối với chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh các trƣờng
phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở .................................................................... 118
Kết quả khảo sát đã chỉ rõ: Trong các nhà trƣờng PTDTBT cấp THCS đang tồn tại một số
văn bản có thể coi là bƣớc đầu của Chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS. Tuy nhiên
chƣa đƣợc hệ thống hóa, kế hoạch hóa mà chỉ là phần gia tăng khi thực hiện các nhiệm
vụ, chủ yếu tập trung vào một số kỹ năng đơn lẻ đi theo các hoạt động phối hợp, tài trợ
nên chƣa bao quát đƣợc hết nhu cầu của HS và tính bền vững khơng cao. Hoạt động giáo
dục KNS trong trƣờng PTDTBT còn thiếu kết nối, khơng đồng bộ để có thể ghép thành
một chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS hồn chỉnh............................................... 118
2.8.2. Đối với phát triển chƣơng trình nhà trƣờng đối với giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ......................................... 118
Kết quả khảo sát cho thấy: .................................................................................................... 118
2.8.3. Đối với quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho

học sinh các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào
cộng đồng............................................................................................................................... 119
2.8.4. Đối với thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng
về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học
cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ................................................................................ 120
vi


2.8.5. Đối với nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế trong quản lý phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho nhóm yếu thế theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ...... 120
Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................................. 121
CHƢƠNG 3 BIỆN PHÁP QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH NHÀ
TRƢỜNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRƢỜNG PHỔ
THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO TIẾP CẬN DỰA
VÀO CỘNG ĐỒNG ............................................................................................................. 122
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo
tiếp cận dựa vào cộng đồng .................................................................................................. 122
3.1.1. Đảm bảo tính hệ thống và đồng bộ ............................................................................ 122
3.1.2. Đảm bảo tính pháp lý.................................................................................................. 122
3.1.3. Đảm bảo tính khả thi................................................................................................... 122
3.2. Các biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào
cộng đồng............................................................................................................................... 123
3.2.1. Biện pháp 1. Kiện toàn bộ phận phát triển chƣơng trình nhà trƣờng dựa vào cộng
đồng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung
học cơ sở ................................................................................................................................ 123
3.2.2. Biện pháp 2. Lập kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng........................................................................................................................ 125

3.2.3. Biện pháp 3. Tổ chức bồi dƣỡng cho các nhóm cộng đồng nâng cao năng lực phát
triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống ................................................... 130
3.2.4. Biện pháp 4. Xây dựng cơ chế phối hợp với cộng đồng trong phát triển chƣơng
trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú
cấp trung học cơ sở ............................................................................................................... 134
3.2.5. Biện pháp 5. Xây dựng các chính sách thu hút nguồn lực nhằm huy động sự hỗ trợ
của cộng đồng trong phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở................................................ 137
3.2.6. Biện pháp 6. Hoàn thiện cơ chế giám sát, kiểm tra-đánh giá của cộng đồng trong
thực hiện kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở................................................ 140
vii


3.3. Khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi các biện pháp .................................................. 143
3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ............................................................................................... 143
3.3.2. Đối tƣợng, địa điểm khảo nghiệm ............................................................................. 143
3.3.3. Cách thức tiến hành và xử lý kết quả khảo nghiệm .................................................. 144
3.3.4. Kết quả khảo nghiệm .................................................................................................. 144
3.4. Thử nghiệm một biện pháp ........................................................................................... 148
3.4.1. Mô tả thử nghiệm ........................................................................................................ 148
3.4.2. Triển khai thử nghiệm ................................................................................................ 150
3.4.3. Kết quả thử nghiệm .................................................................................................... 151
Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................................. 156
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...................................................................................... 157
1. Kết luận .............................................................................................................................. 157
2. Khuyến nghị ...................................................................................................................... 157
DANH MỤC CƠNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CƠNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ............................................................................................................................. 161
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................... 162

PHỤ LỤC

viii


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

STT Từ viết tắt

Các chữ viết đầy đủ

1

CBQL

Cán bộ quản lý

2

DTTS

Dân tộc thiểu số

3

DTTS&MN Dân tộc thiểu số và miền núi

4

ĐLC


Độ lệch chuẩn

5

ĐTB

Điểm trung bình

6

GV

Giáo viên

7

HS

Học sinh

8

KNS

Kỹ năng sống

9

KT-ĐG


Kiểm tra đánh giá

10 PTDTBT

Phổ thông dân tộc bán trú

11 THCS

Trung học cơ sở

12 TN

Thử nghiệm

ix


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Phân cấp trong quản lý phát triển chƣơng trình giáo dục .................................... 50
Bảng 1.2. Khái quát nội dung lập kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp
cận dựa vào cộng đồng ........................................................................................................... 54
Bảng 1.3. Khái quát nội dung chỉ đạo thiết kế chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận
dựa vào cộng đồng .................................................................................................................. 56
Bảng 1.4. Khái quát nội dung tổ chức thực thi chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận
dựa vào cộng đồng .................................................................................................................. 60
Bảng 1.5. Khái quát nội dung đánh giá,cải tiến chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ

năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận
dựa vào cộng đồng .................................................................................................................. 62
Bảng 2.1. Thống kê số lƣợng trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ........ 72
Bảng 2.2. Thống kê đối tƣợng tham gia trả lời phỏng vấn ................................................... 74
Bảng 2.3. Thống kê ngƣời tham gia khảo sát bằng bảng hỏi ............................................... 77
Bảng 2.4. Thực trạng chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ......................................................... 84
Bảng 2.5. Thực trạng phân tích nhu cầu ................................................................................ 86
Bảng 2.6. Kết quả xây dựng mục tiêu, chuẩn đầu ra của chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống ..................................................................................................................... 87
Bảng 2.7. Thực trạng sử dụng các nguồn tài liệu trong thiết kế nội dung chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục kỹ năng sống ........................................................................................... 89
Bảng 2.8. Kết quả thiết kế, lựa chọn nội dung giáo dục kỹ năng sống................................ 90
Bảng 2.9. Tần suất, hiệu quả sử dụng các hình thức trong thực thi chƣơng trình nhà trƣờng
về giáo dục kỹ năng sống........................................................................................................ 91
Bảng 2.10. Tần suất, hiệu quả sử dụng các phƣơng pháp giáo dục kỹ năng sống .............. 92
Bảng 2.11. Mức độ điều chỉnh của các phƣơng án cải tiến chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục kỹ năng sống............................................................................................................. 95
Bảng 2.12. Thực trạng dựa vào cộng đồng trong tổ chức nuôi dạy học sinh bán trú trong
x


các trƣờng phổ thông dân tộc bán trú..................................................................................... 98
Bảng 2.13. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống tại các trƣờng phổ thông .................................................................................. 99
dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ................................ 99
Bảng 2.14. Thực trạng chỉ đạo thiết kế chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống
cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc ................................................................................ 101
bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng............................................ 101
Bảng 2.15. Thực trạng tổ chức triển khai thực thi chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ

năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận
dựa vào cộng đồng ................................................................................................................ 103
Bảng 2.16. Thực trạng đánh giá cải tiến chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa
vào cộng đồng........................................................................................................................ 105
Bảng 2.17. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến quản lý phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung
học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng đồng ......................................................................... 107
Bảng 3.1. Nội dung cơ bản của các tiêu chí đánh giá chƣơng trình nhà trƣờng về .......... 129
giáo dục kỹ năng sống........................................................................................................... 129
Bảng 3.2. Mẫu bảng địa chỉ tích hợp giáo dục kỹ năng sống trong mơn học ................... 131
Bảng 3.3. Tóm tắt trách nhiệm phối hợp của các nhóm cộng đồng trong phát triển chƣơng
trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú
cấp trung học cơ sở ............................................................................................................... 137
Bảng 3.4. Thống kê ngƣời tham gia khảo nghiệm .............................................................. 144
Bảng 3.5. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất ........................ 144
Bảng 3.6. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................... 146
Bảng 3.7. Tƣơng quan giữa mức độ cấp thiết và mức độ khả thi của các biện pháp đề xuất147
Bảng 3.8. Thống kê đối tƣợng tham gia thử nghiệm .......................................................... 149
Bảng 3.9. Mức độ phát triển năng lực phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống theo tiếp cận dựa vào cộng đồng của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú Cam Cọn cấp trung học cơ sở trƣớc và sau thử nghiệm151
Bảng 3.10. Chƣơng trình khung về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng ............. 154
phổ thông dân tộc bán trú Cam Cọn cấp Trung học cơ sở ................................................. 154
xi


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1. Thực trạng chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh
trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở ......................................................... 85

Biểu đồ 2.2. Kết quả xây dựng mục tiêu, chuẩn đầu ra của chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục kỹ năng sống............................................................................................................. 88
Biểu đồ 2.3. Kết quả lựa chọn nội dung giáo dục kỹ năng sống .......................................... 90
Biểu đồ 2.4. Đánh giá mức độ thƣờng xuyên thực hiện KT-ĐG trong Chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục kỹ năng sống ........................................................................................... 93
Biểu đồ 2.5. Mức độ thƣờng xuyên xây dựng, thực hiện kế hoạch đánh giá giáo dục kỹ
năng sống ................................................................................................................................. 94
Biểu đồ 2.6. Vai trò của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên trong phát triển chƣơng trình
nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống .................................................................................... 96
Biểu đồ 2.7. Mức độ tham gia của học sinh vào phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống ..................................................................................................................... 96
Biểu đồ 2.8. Mức độ tham gia của cộng đồng vào phát triển chƣơng trình nhà trƣờng
về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học
cơ sở ......................................................................................................................................... 97
Biểu đồ 3.1. Mức độ phát triển năng lực phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ
năng sống cho cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên trƣờng phổ thông dân tộc bán trú Cam
Cọn cấp trung học cơ sở trƣớc vào sau thử nghiệm ............................................................ 152

xii


DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1. Các thành tố cơ bản của chƣơng trình giáo dục[43] ........................................... 25
Sơ đồ 1.2. Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo tiếp cận dựa vào cộng
đồng .......................................................................................................................................... 53

xiii



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Đảng và Nhà nƣớc luôn quan tâm đến phát triển nguồn nhân lực vùng
DTTS&MN, đặc biệt thơng qua nhiều chính sách trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
Trong đó có chính sách phát triển hệ thống trƣờng PTDTBT ở vùng có điều kiện kinh
tế - xã hội đặc biệt khó khăn, địa hình trắc trở khiến phần lớn HS khơng thể đi đến
trƣờng và trở về nhà trong ngày. Gần đây, Nghị quyết số 120/2020/QH14 của Quốc
hội phê duyệt chủ trƣơng đầu tƣ Chƣơng trình mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế -xã
hội vùng đồng bào DTTS&MN giai đoạn 2021-2030 đã ƣu tiên, tăng cƣờng đầu tƣ
phát triển trƣờng PTDTBT theo hƣớng kiên cố hóa, chuẩn hóa đáp ứng yêu cầu đổi
mới giáo dục phổ thông và đảm bảo các điều kiện để chăm sóc, giáo dục HS bán trú.
Trƣờng PTDTBT là trƣờng chun biệt, ngồi tính chất phổ thơng, cịn có các yếu tố
đặc thù trong tổ chức và hoạt động của nhà trƣờng. Vì vậy hoạt động giáo dục KNS
cho HS trong các trƣờng PTDTBT là một nhiệm vụ trọng tâm và riêng biệt so với các
trƣờng phổ thông khác.
1.2. Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS là một trong những
nội dung có tính chất mở, linh hoạt và là một hoạt động quan trọng tạo nên sự riêng
biệt của mỗi nhà trƣờng, đặc biệt là các trƣờng PTDTBT cấp THCS nhằm thực hiện
hiệu quả Chƣơng trình giáo dục phổ thơng 2018 cũng nhƣ phù hợp với định hƣớng của
địa phƣơng, nhu cầu của cộng đồng đối với năng lực và phẩm chất của HS DTTS.
Chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong trƣờng PTDTBT phải đƣợc xây dựng
trên cơ sở khai thác triệt để hệ giá trị đặc trƣng, riêng biệt của ngƣời DTTS, phù hợp
với đặc điểm tâm, sinh lý HS DTTS và gắn liền với điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội
của vùng, miền...nhằm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực ngƣời DTTS nhƣ vai trò,
sứ mệnh các nhà trƣờng PTDTBT đƣợc giao phó.
1.3. Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng chính thức đủ cơ sở pháp lý để
thực hiện trong các trƣờng phổ thơng khi Chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 ra đời.
Đây là một bƣớc tiến rất lớn của tự chủ trong quản lý giáo dục phổ thông nhƣng do ở giai
đoạn đầu nên hầu hết các nhà trƣờng cịn nhiều khó khăn, lúng túng. Bên cạnh đó, ở Việt
Nam hiện nay có rất ít cơng trình nghiên cứu về vấn đề này để hỗ trợ cho ngƣời Hiệu

trƣởng trong cơng tác quản lý chƣơng trình và hoạt động giáo dục KNS. Vì vậy việc chỉ ra
từng nội dung quản lý trong chu trình phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS
và các biện pháp triển khai theo quy trình là một hoạt động hết sức cấp thiết.
1


1.4. Trƣớc những đòi hỏi của vấn đề nghiên cứu, với nhận định rằng: chất
lƣợng, hiệu quả của mọi hoạt động giáo dục đều đƣợc quyết định bởi yếu tố quản lý.
Hơn nữa tác giả nhận thấy cách tiếp cận dựa vào cộng đồng rất phù hợp với vị trí, vai
trò của trƣờng PTDTBT trong sự phát triển kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng ở các
địa phƣơng vùng DTTS&MN, cũng nhƣ mơ hình tổ chức và hoạt động của nhà trƣờng.
Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS theo tiếp cận dựa vào
cộng đồng nhằm tập trung nguồn lực thực hiện để các nhà trƣờng PTDTBT xây dựng
đƣợc chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS của riêng mình. Biện pháp quan trọng
này có thể làm thay đổi căn bản mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện và hình
thức tổ chức hoạt động giáo dục KNS cho HS DTTS cũng nhƣ chỉ ra những nội dung,
yêu cầu trong việc nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên trƣờng PTDTBT.
Với những lý do trên, là một CBQL giáo dục vùng DTTS&MN, tác giả lựa
chọn đề tài: “Quản lý phát triển chương trình nhà trường về giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh trường phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo
tiếp cận dựa vào cộng đồng” để nghiên cứu trong luận án tiến sỹ chuyên ngành
Quản lý giáo dục.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đề xuất các biện pháp quản
lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS trong các trƣờng
PTDTBT cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng nhằm góp phần nâng cao chất
lƣợng giáo dục toàn diện cho cho HS DTTS trong bối cảnh toàn Ngành Giáo dục đang
thực hiện đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thơng.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu

Phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong các trƣờng
PTDTBT.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS các trƣờng
PTDTBT cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.
4. Câu hỏi nghiên cứu
4.1. Phát triển chƣơng trình giáo dục KNS cho HS các trƣờng PTDTBT cấp THCS
trong bối cảnh đổi mới giáo dục đang đặt ra cho các cấp quản lý trong sự phân cấp và
phân nhiệm những vấn đề gì?
2


4.2. Cần có những biện pháp quản lý nào nhằm phát huy hiệu quả vai trò của cộng
đồng trong phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS trƣờng PTDTBT
cấp THCS?
5. Giả thuyết khoa học
Hiện nay, quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong
các trƣờng PTDTBT cấp THCS chƣa quan tâm đến việc dựa vào cộng đồng để triển
khai thực hiện cũng nhƣ việc phân cấp, phân nhiệm trong quản lý còn chƣa rõ ràng.
Nếu nghiên cứu vai trò của cộng đồng trong giáo dục KNS cho HS, áp dụng quy trình
phát triển chƣơng trình nhà trƣờng với cơ chế phối kết hợp theo tiếp cận dựa vào cộng
đồng và thực hiện vai trị tự chủ của các nhà trƣờng PTDTBT thì có thể tìm đƣợc các
biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS phù hợp với
HS và điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi địa phƣơng.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận án sẽ tiến hành những nhiệm vụ sau:
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và các văn bản pháp quy về chƣơng trình giáo
dục, chƣơng trình giáo dục KNS cho HS DTTS, phát triển chƣơng trình nhà trƣờng,
quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong trƣờng PTDTBT
cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.

6.2. Khảo sát và đánh giá thực trạng chƣơng trình giáo dục KNS, phát triển
chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong các trƣờng PTDTBT cấp THCS.
6.3. Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng
về giáo dục KNS trong các trƣờng PTDTBT cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng
đồng để rút ra những thành công, ƣu điểm và chỉ ra những hạn chế cần tránh trong quá
trình quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng.
6.4. Đề xuất và khảo nghiệm tính cấp thiết, khả thi của các biện pháp quản lý
phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS trong các nhà trƣờng PTDTBT
cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng; thử nghiệm khoa học một biện pháp quản
lý đề xuất.
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi khảo sát: Tập trung khảo sát và khảo nghiệm thực tế tại các trƣờng
PTDTBT cấp THCS ở khu vực miền núi phía Bắc và khu vực miền Trung.
- Địa bàn khảo sát: Tổng số trƣờng tham gia khảo sát là: 25 trƣờng (trên tổng
số 589 trƣờng PTDTBT cấp THCS toàn quốc).
3


- Đối tượng khảo sát: CBQL thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, các sở giáo dục
và đào tạo, CBQL, GV, nhân viên, HS của các trƣờng PTDTBT cấp THCS, cha mẹ
HS, đại diện các tổ chức chính trị, xã hội, doanh nghiệp ở địa phƣơng, thành viên cộng
đồng dân cƣ xung quanh trƣờng PTDTBT cấp THCS thuộc vùng trên.
- Thời gian thu thập số liệu: Số liệu sử dụng trong Luận án đƣợc thu thập từ
năm học 2013- 2014 đến năm học 2019-2020.
8. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp luận
- Phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác –
Lênin, quan điểm đại đoàn kết dân tộc trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh đƣợc vận dụng
trong nghiên cứu của Luận án nhằm đảm bảo tính logic về thời gian, phù hợp với quan
điểm chỉ đạo chung của toàn ngành và song hành với các chính sách, pháp luật của nhà

nƣớc về phát triển giáo dục và đào tạo vùng DTTS&MN.
- Tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu lý luận, khảo sát thực tiễn cũng nhƣ đề xuất
các biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS
trƣờng PTDTBT cấp THCS. Trong đó, tiếp cận hệ thống xem xét, nghiên cứu mối
quan hệ tƣơng tác giữa lý thuyết với thực tế và các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý phát
triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS; mối quan hệ thống nhất giữa chƣơng
trình nhà trƣờng với chƣơng trình địa phƣơng và chƣơng trình quốc gia; giữa hoạt
động quản lý phát triển chƣơng trình với các hoạt động khác cần sự huy động nguồn
lực và phối hợp tham gia của các thành viên cộng đồng.
- Tiếp cận hoạt động trong nghiên cứu chƣơng trình giáo dục KNS. Giáo dục
KNS là một hoạt động giáo dục trong các nhà trƣờng vì vậy chƣơng trình nhà trƣờng
về giáo dục KNS trong Luận án cũng đƣợc tiếp cận để phát triển trên cơ sở lý thuyết
hoạt động và tổ chức hoạt động nhằm gia tăng các trải nghiệm cho HS.
- Tiếp cận thực tiễn trong nghiên cứu phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục KNS. Trong nghiên cứu của Luận án, các nội dung thực trạng và biện pháp
đều dựa trên tiếp cận thực tiễn để kiểm chứng các lý thuyết và nhận định đƣa ra. Đặc
biệt có ý nghĩa khi các biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục KNS luôn gắn liền với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phƣơng và các yếu tố
thực tại của mỗi nhà trƣờng.
- Tiếp cận dựa vào cộng đồng đƣợc sử dụng trong Luận án này đƣợc xây dựng
trên cơ sở lý thuyết về giáo dục dựa vào cộng đồng. Dựa trên lý thuyết này, cộng đồng
4


đƣợc hiểu là cộng đồng địa lý và cộng đồng chức năng với các nguồn lực sẵn có hồn
tồn có thể tham gia ở các mức độ khác nhau vào các hoạt động của nhà trƣờng. Đây
là cơ sở để Luận án đề xuất các biện pháp trong quản lý phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục KNS cho HS trƣờng PTDTBT cấp THCS.
- Tiếp cận chức năng trong nghiên cứu quản lý phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng về giáo dục KNS. Với các chức năng chính của quản lý là lập kế hoạch, tổ

chức, chỉ đạo và kiểm tra, Luận án vận dụng tiếp cận này vào chu trình phát triển
chƣơng trình để xây dựng khung lý thuyết và đề xuất các biện pháp quản lý phát triển
chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS vừa có tính chất quy trình vừa thể hiện đầy
đủ các chức năng của quản lý nhà trƣờng PTDTBT cấp THCS.
8.2. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau để thu thập và xử lý dữ liệu:
8.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Tổng quan những nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nƣớc về các vấn đề
liên quan đến chƣơng trình giáo dục, chƣơng trình nhà trƣờng, phát triển chƣơng trình
nhà trƣờng, giáo dục KNS, phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS, các
cơng trình nghiên cứu về quản lý….
Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng, quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng nhằm xây dựng khung lý thuyết
cho vấn đề nghiên cứu.
8.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Hồi cứu các tài liệu, công trình
nghiên cứu, số liệu thống kê từ những nguồn đáng tin cậy, có liên quan đến thực tiễn
của đề tài.
- Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi: Nhằm thu thập những thơng tin cần thiết
có tính chất định lƣợng phục vụ cho việc nghiên cứu của đề tài.
- Phƣơng pháp phỏng vấn: Nhằm làm sáng tỏ, sâu sắc vấn đề Luận án quan tâm.
- Phƣơng pháp thảo luận nhóm tập trung: Nhằm làm rõ những quan điểm, khía
cạnh khác nhau đang tồn tại trong thực tiễn có liên quan đến Luận án cũng nhƣ những
nội dung cơ bản cần thống nhất trong các nhận định mà Luận án đƣa ra.
- Phƣơng pháp chuyên gia: Tham vấn ý kiến của các chun gia có trình độ cao
về phát triển chƣơng trình nhà trƣờng, giáo dục KNS, quản lý giáo dục, ... để từ đó có
một cái nhìn tổng qt, khách quan về các vấn đề nghiên cứu của Luận án.
5



8.2.3. Phương pháp hỗ trợ
Phƣơng pháp thống kê toán học: Thống kê, xử lý số liệu với sự hỗ trợ của phần
mềm Excel và SPSS (Statistic Package for Social Studies).
9. Luận điểm bảo vệ
- Hoạt động giáo dục KNS trong các trƣờng PTDTBT cấp THCS đã mang lại
nhiều hiệu quả tích cực, tuy nhiên nhiều nội dung trong chƣơng trình giáo dục KNS
vẫn còn khá xa lạ, chƣa tiếp cận với đặc trƣng trong KNS của HS DTTS và chƣa đáp
ứng đƣợc nhu cầu về KNS của HS trong các trƣờng PTDTBT cấp THCS. Trong bối
cảnh đổi mới chƣơng trình, mục tiêu giáo dục nhằm phát triển phẩm chất, năng lực
HS, giáo dục toàn diện đƣợc coi trọng hơn bao giờ hết thì vấn đề này càng bộc lộ
nhiều bất cập.
- Quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS là một nội dung
của tự chủ trong giáo dục phổ nhƣng hầu hết các nhà trƣờng PTDTBT hiện nay đều
gặp nhiều khó khăn, lúng túng do thiếu những nghiên cứu định hƣớng và các công cụ
hỗ trợ.
- Với tiếp cận dựa vào cộng đồng, các biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình
nhà trƣờng về giáo dục KNS mà đề tài đề xuất sẽ hỗ trợ cho Hiệu trƣởng các nhà
trƣờng PTDTBT trong hoạt động quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục KNS phù hợp với HS DTTS và mơ hình tổ chức, hoạt động của trƣờng PTDTBT
cấp THCS.
10. Đóng góp mới của đề tài nghiên cứu
- Đề xuất đƣợc quy trình có tính lý luận đối với vấn đề quản lý phát triển
chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS trƣờng PTDTBT cấp THCS theo
tiếp cận dựa vào cộng đồng.
- Mô tả đƣợc bức tranh thực trạng đối với vấn đề chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục KNS, phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS và thực trạng quản
lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS cho HS các trƣờng PTDTBT
cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.
- Đề xuất đƣợc các biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về
giáo dục KNS cho HS các trƣờng PTDTBT cấp THCS theo tiếp cận dựa vào cộng đồng

có thể là nguồn tham khảo cho các nhà quản lý trong phát triển chƣơng trình nhà trƣờng
đối với các hoạt động giáo dục của các nhà trƣờng vùng DTTS&MN, đặc biệt là công tác
phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục KNS của các trƣờng PTDTBT cấp THCS.
6


11. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và các phụ lục,
Luận án đƣợc trình bày trong 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở
theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.
Chƣơng 2: Cơ sở thực tiễn quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo
dục kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở
theo tiếp cận dựa vào cộng đồng.
Chƣơng 3: Biện pháp quản lý phát triển chƣơng trình nhà trƣờng về giáo dục
kỹ năng sống cho học sinh trƣờng phổ thông dân tộc bán trú cấp trung học cơ sở theo
tiếp cận dựa vào cộng đồng.

7


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN CHƢƠNG TRÌNH
NHÀ TRƢỜNG VỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH
TRƢỜNG PHỔ THÔNG DÂN TỘC BÁN TRÚ CẤP TRUNG HỌC CƠ SỞ
THEO TIẾP CẬN DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Những nghiên cứu về phát triển chương trình nhà trường
Trên thực tế, lý thuyết về phát triển chƣơng trình đã đƣợc nhiều nhà giáo dục

học, quản lý giáo dục trên thế giới quan tâm, nghiên cứu cũng nhƣ xây dựng lên hệ
thống cơ sở lý luận với những cách tiếp cận khác nhau. Khi nghiên cứu về phát triển
chƣơng trình giáo dục, mỗi tác giả đã đƣa ra một mơ hình riêng. Trong đó, một số mơ
hình đƣợc áp dụng phổ biến là: mơ hình của Ralph W.Tyler, mơ hình Hunskin, mơ
hình Taba, Saylor, Alexander và Lewis, mơ hình Tim Wentling, mơ hình Oliva…
Theo Tyler (1949) [175], ơng có quan điểm tiếp cận mục tiêu khi phát triển
chƣơng trình giáo dục vì vậy ơng chỉ ra 4 nhiệm vụ chính gắn với mục tiêu, đó là: Xác
định đƣợc mục đích, mục tiêu giáo dục; Lựa chọn các trải nghiệm học tập hữu ích để đạt
đƣợc các mục tiêu đó; Sắp xếp các trải nghiệm đó theo một trình tự hiệu quả, dễ dạy, dễ
học; Chỉ ra đƣợc các biện pháp đánh giá về độ hiệu quả của các trải nghiệm học tập.
Trong mơ hình của Tyler, HS, xã hội và các vấn đề của môn học là 3 nguồn dữ liệu quan
trọng mà ngƣời xây dựng chƣơng trình cần phải phân tích để xây dựng đƣợc mục tiêu
tổng quát của nhà trƣờng. Để xây dựng mục tiêu tổng quát dự kiến, các nhà hoạch định
phải bắt đầu bằng việc thu thập, phân tích dữ liệu liên quan đến các nhu cầu về giáo dục,
xã hội, thể chất, tâm sinh lý, vui chơi giải trí… của HS thơng qua các hình thức khảo sát
HS, gia đình, nhà trƣờng và xã hội. Tiếp theo, các nhà hoạch định phải phân tích nhu
cầu xã hội nơi HS sống, chịu ảnh hƣởng hoặc có khả năng tác động. Cuối cùng, đối
chiếu 2 nguồn dữ liệu trên với vai trò, nhiệm vụ của môn học, hoạt động giáo dục để
tổng hợp, phân tích và xây dựng lên các mục tiêu tổng qt [175].
Khác với mơ hình diễn dịch của Tyler, Taba (1962) đề xuất một phƣơng pháp
quy nạp trong xây dựng chƣơng trình, bắt đầu từ việc GV thiết kế những đơn vị kiến
thức nhỏ, cụ thể cho HS sau đó mới tiến đến xây dựng một thiết kế chung của nhà
trƣờng. 5 giai đoạn để thay đổi một chƣơng trình giáo dục của nhà trƣờng đó là: Giai
đoạn 1. Xây dựng các đơn vị thử nghiệm tiêu biểu (môn học, nhóm mơn học); Giai
đoạn 2. Kiểm tra các hoạt động thực nghiệm; Giai đoạn 3. Rà soát, sửa đổi các đơn vị
8


thử nghiệm, củng cố mục tiêu; Giai đoạn 4. Phát triển mơ hình mẫu; Giai đoạn 5. Thiết
lập và phổ biến các đơn vị kiến thức mới [173].

Hoạt động của GV trong 5 giai đoạn trên đƣợc thiết kế theo trình tự 8 bƣớc,
đó là: Bƣớc 1. Xác định nhu cầu bằng cách sử dụng một công cụ đánh giá nhu cầu;
Bƣớc 2. Xây dựng mục tiêu cụ thể bao gồm những kiến thức, kỹ năng, thái độ cần phải
đƣợc hình thành, phát triển và củng cố; Bƣớc 3. Lựa chọn nội dung bằng cách lọc thật
kỹ những vấn đề định đƣa vào trên cơ sở các mục tiêu đã thiết lập; Bƣớc 4. Sắp xếp
các nội dung từ đơn giản đến phức tạp; Bƣớc 5. Lựa chọn các trải nghiệm phù hợp với
nội dung dựa trên những hiểu biết, kinh nghiệm của ngƣời học; Bƣớc 6. Sắp xếp các
trải nghiệm; Bƣớc 7. Xác định điều cần đánh giá, phƣơng pháp và phƣơng tiện để thực
hiện đánh giá một cách liên tục; Bƣớc 8. Kiểm tra lại sự cân đối và trình tự của tất cả
các bƣớc để đảm bảo rằng các hoạt động đƣợc thiết trong chƣơng trình giúp ngƣời học
đạt đƣợc mục tiêu hiệu quả nhất [173],[43].
Mơ hình của Taba (1962) tạo ra bƣớc ngoặt lớn trong phân cấp phát triển
chƣơng trình, theo hƣớng giao quyền tự chủ trong quản lý, phát triển chƣơng trình cho
các nhà trƣờng và tăng tính trách nhiệm và tự do sƣ phạm cho GV, là xu hƣớng tiếp
cận của các nhà trƣờng hiện nay, cũng là quan điểm trong quản lý phát triển chƣơng
trình của Luận án.
Saylor, Alexander và Lewis (1981) đề xuất mơ hình phát triển chƣơng trình
giáo dục dựa trên các chức năng của quản lý, gồm 4 giai đoạn: 1. Xác định mục tiêu
tổng quát và các mục tiêu cụ thể; 2. Thiết kế chƣơng trình; 3. Thực hiện chƣơng trình;
4. Đánh giá chƣơng trình. Trong đó, việc xác định các mục tiêu cũng dựa trên các
nguồn nhu cầu giống nhƣ trong mơ hình của Tyler. Tuy nhiên Saylor, Alexander và
Lewis (1981) phân loại các mục tiêu tổng quát thành bốn nhóm mục tiêu dựa theo sự
hình thành các phẩm chất, năng lực của HS, đó là: phát triển cá nhân, năng lực xã hội,
các kỹ năng học tập tiếp tục và sự chun mơn hóa. Sau khi các mục tiêu tổng quát và
cụ thể đã đƣợc thiết lập, ngƣời hoạch định chuyển sang quá trình thiết kế chƣơng trình
giáo dục để cung cấp cho GV làm cơ sở xác định mục tiêu giảng dạy, lựa chọn phƣơng
pháp, phƣơng tiện và chiến lƣợc giảng dạy phù hợp. Cuối cùng các nhà hoạch định sẽ
cùng với GV đánh giá chƣơng trình thơng qua việc đánh giá hiệu quả giảng dạy, kết
quả học tập của HS để xác định mức độ phù hợp của các mục tiêu đề ra [105,170].
Peter F. Oliva (2006) [169] trong cơng trình nghiên cứu “Phát triển chƣơng

9


trình giáo dục” đã đề xuất mơ hình của một q trình tồn diện, từng bƣớc cụ thể từ
việc hoạch định kế hoạch phát triển chƣơng trình nhà trƣờng đến các khâu kiểm tra
đánh giá. Trong mơ hình của Oliva, đầu tiên nhà quản lý phát triển chƣơng trình nhà
trƣờng phải xác định rõ mục đích giáo dục bằng cách căn cứ hoặc phân tích chƣơng
trình khung (có đƣợc từ việc phân tích nhu cầu của xã hội và nhu cầu đại bộ phận
ngƣời học trong xã hội đó). Tiếp theo nhà quản lý phải tổng hợp, phân tích đƣợc các
nhu cầu của cộng đồng nơi trƣờng tọa lạc hoặc cộng đồng dân cƣ nơi sinh sống của HS
và các nhu cầu cấp thiết của cuộc sống mà môn học, chƣơng trình giảng dạy phải giải
quyết. Sau đó sắp xếp và thực hiện chƣơng trình giảng dạy cũng nhƣ thiết lập cho nó
một cấu trúc chƣơng trình đầy đủ mục đích, mục tiêu, phƣơng pháp, phƣơng tiện.... Rõ
ràng, vai trị của ngƣời hiệu trƣởng có mặt ở hầu hết các khâu của quá trình, họ phải
thiết lập lên cơ cấu tổ chức để việc xây dựng chƣơng trình tiến triển, đảm bảo các điều
kiện về cơ sở vật chất và các nguồn lực cần thiết, quản lý, phối hợp các nhóm theo
nhiệm vụ, giải quyết các mâu thuẫn phát sinh, và duy trì sự liền mạch, ăn khớp giữa tất
cả các khâu của quá trình [169, Tr.15-36].
Những năm đầu Thế kỉ 21, khi nhân loại bƣớc vào kỷ nguyên thông tin và cách
mạng công nghiệp lần thứ tƣ, yêu cầu nguồn nhân lực có trình độ cao, với những năng
lực đặc trƣng đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết, đã đặt ra cho các nhà phát triển
chƣơng trình giáo dục những thách thức khơng nhỏ để có thể thiết kế đƣợc các chƣơng
trình giáo dục đáp ứng nhu cầu trên. Trong đó, hƣớng nghiên cứu đƣợc nhiều nhà khoa
học quan tâm là phát triển các chƣơng trình tích hợp, liên môn. Tác giả tiên phong
trong lĩnh vực này là L.Dee Fink (2013) với tác phẩm “Creating Significant Learning
Expriences” (Trải nghiệm sáng tạo).
Trong tác phẩm của mình L.Dee Fink (2013) viết: “Hàng năm hơn một triệu
giáo viên chuẩn bị bài lên lớp, và hàng chục triệu học sinh đến trƣờng học tập. Mỗi
giáo viên dạy 1, 2 môn học…Và vấn đề đặt ra là chúng ta tiếp tục dạy học môn học
nhƣ những năm trƣớc đây hay chúng ta dám làm điều gì đó khác biệt trong mơn học để

nâng cao chất lƣợng học tập của ngƣời học. Và liệu chúng ta có thể tạo ra sự thay đổi
đó khơng?” [160. Tr.1].
Dee Fink (2013) đề xuất mơ hình thiết kế các mơn học tích hợp nhƣ một
phƣơng thức thay đổi cách dạy, cách học trong bối cảnh mới. Đồng thời Dee Fink đề
xuất qui trình 12 bƣớc trong 3 giai đoạn thiết kế mơn học tích hợp.
Giai đoạn đầu. Xây dựng các thành tố ban đầu, gồm 5 nhiệm vụ: Xác định bối
10