ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN HỊA TRANG

VAI TRß CđA VIƯN KIĨM S¸T
TRONG VIƯC ¸P DơNG C¸C BIƯN PH¸P ĐIềU TRA ĐặC BIệT
THEO LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2022


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

NGUYỄN HỊA TRANG

VAI TRß CđA VIƯN KIĨM S¸T
TRONG VIƯC ¸P DơNG C¸C BIƯN PH¸P ĐIềU TRA ĐặC BIệT
THEO LUậT Tố TụNG HìNH Sự VIệT NAM
Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 8380101.03

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: GS.TS ĐỖ NGỌC QUANG

HÀ NỘI - 2022

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tơi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được cơng bố trong
bất kỳ cơng trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tơi đã
hồn thành tất cả các mơn học và đã thanh tốn tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
NGƢỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Hịa Trang


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỆN PHÁP ĐIỀU
TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM
SÁT TRONG ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ
TỤNG ĐẶC BIỆT .......................................................................... 12
1.1.

Khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt..... 12

1.1.1. Khái niệm biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ................................... 12

1.1.2. Đặc điểm của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt .............................. 15
1.2.

Khái niệm, ý nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của
Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt ............................................................................................ 19

1.2.1. Khái niệm vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt ............................................................ 19
1.2.2. Ý nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của Viện kiểm sát
trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ................ 27
1.2.3. Các hình thức thực hiện vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ..................................... 29
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ............................................................................. 40
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT
TRONG VIỆC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ
TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ .... 41
2.1.

Thực trạng pháp luật tố tụng hình sự về vai trị của Viện kiểm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ........... 41


2.1.1. Quy định về việc phê chuẩn áp dụng các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt ..................................................................................... 41
2.1.2. Quy định về việc áp dụng, hủy bỏ các biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt ............................................................................................. 45
2.1.3. Quy định việc kiểm sát thi hành quyết định áp dụng các biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt .................................................................... 51
2.1.4. Quy định về kiểm sát sử dụng thông tin, tài liệu thu thập đƣợc

bằng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ............................................ 53
2.2.

Thực tiễn thực hiện vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ................................ 58

2.2.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................... 58
2.2.2. Những tồn tại vƣớng mắc trong thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ..................... 59
2.3.

Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ........... 66

2.3.1. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao vai trị của
Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt ..... 66
2.3.2. Những giải pháp khác ....................................................................... 77
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ............................................................................. 82
KẾT LUẬN ................................................................................................. 83
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 85


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLTTHS:

Bộ luật Tố tụng hình sự

BPĐT TTĐB:

Biện pháp điều tra Tố tụng đặc biệt


BPĐT:

Biện pháp điều tra

CQĐT:

Cơ quan điều tra

ĐTTTĐB:

Điều tra tố tụng đặc biệt

ĐTV:

Điều tra viên

KSV:

Kiểm sát viên

TA:

Tòa án

VKS:

Viện kiểm sát

VKSND:


Viện kiểm sát nhân dân


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Xuất phát từ yêu cầu đấu tranh phịng chống tội phạm trong tình hình
mới, nhất là các tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm về ma túy, vũ khí, tội mua
bán ngƣời, khủng bố..., các tội phạm này ngày càng hoạt động tinh vi, xảo
quyệt, sử dụng nhiều công cụ, phƣơng tiện công nghệ cao để phạm tội. Do
vậy, nếu chỉ điều tra công khai thì việc thu thập chứng cứ tố tụng chứng minh
tội phạm sẽ rất khó khăn. Trƣớc khi ban hành BLTTHS năm 2015, các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt không đƣợc quy định. Tuy nhiên, các biện pháp
nghiệp vụ/trinh sát (một số biện pháp trong BLTTHS năm 2015 đƣợc ghi
nhận là biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt) đƣợc đề cập trong một số luật nhƣ
Luật Công an nhân dân, Luật Phòng, chống ma túy, Luật Phòng, chống khủng
bố, Luật An ninh quốc gia …, nhƣng mới chỉ quy định chung chung mà chƣa
quy định cụ thể trình tự thủ tục, thẩm quyền, trách nhiệm tiến hành; thông tin,
tài liệu thu thập chƣa đƣợc xem là nguồn chứng cứ trong tố tụng hình sự mà
chỉ đƣợc sử dụng định hƣớng cho hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ.
BLTTHS năm 2015 với việc bổ sung về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đã
tạo hành lang pháp lý cho Cơ quan điều tra chủ động thu thập chứng cứ quan
trọng, có giá trị trực tiếp chứng minh tội phạm, xác định đối tƣợng phạm tội
và đồng phạm, ngăn chặn đối tƣợng bỏ trốn, tiêu hủy chứng cứ, truy nguyên
tài sản bị tội phạm chiếm đoạt … trong điều tra các vụ án phức tạp, có tổ
chức, đặc biệt nghiêm trọng. Về mặt thực tiễn, các biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt có ý nghĩa tạo ra sự khác biệt, có thủ tục riêng hoặc đặc biệt trong
giải quyết các vụ án hình sự nhằm thực hiện có hiệu quả việc phát hiện, điều
tra loại tội phạm nghiêm trọng và phức tạp.
Trên thế giới có rất nhiều quốc gia nhƣ Nga, Đức, Pháp, Mỹ, Trung


1


Quốc, Hungary … quy định các biện pháp: Ghi âm, ghi hình bí mật; thu thập
bí mật dữ liệu điện tử; theo dõi, giám sát bí mật; nghe điện thoại bí mật; chặn
và ghi âm các cuộc liên lạc viễn thông và internet; sử dụng trinh sát trực tiếp;
sử dụng cộng tác viên bí mật; kiểm tra bí mật nơi ở, nơi làm việc … trong hệ
thống pháp luật tố tụng hình sự. Những biện pháp này đƣợc quy định trong
Bộ luật Tố tụng hình sự của quốc gia đó hoặc đƣợc tách thành bộ luật riêng,
nhƣng những thông tin, tài liệu thu thập đƣợc từ các biện pháp này cũng đƣợc
sử dụng nhƣ những nguồn chứng cứ để chứng minh tội phạm. Trong tiến trình
hội nhập quốc tế, pháp luật Việt Nam cũng cần có những thay đổi để phù hợp
với xu thế chung nhƣng vẫn luôn phải đảm bảo các yêu cầu về mặt chính trị.
Việt Nam tham gia nhiều cơng ƣớc quốc tế về đấu tranh phịng, chống tội
phạm; trong đó, có những cơng ƣớc khi tham gia, Việt Nam đã cam kết sẽ luật
hóa biện pháp điều tra đặc biệt [44] (Công ƣớc về đấu tranh chống tội phạm
tham nhũng, ma túy, chống tội phạm có tổ chức; Công ƣớc của Liên hợp quốc
về chống tham nhũng). Vì vậy, việc đƣa quy định về biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt vào BLTTHS năm 2015 là một yêu cầu mang tính khách quan, tất yếu.
Thực chất các biện pháp điều tra tố tụng là hoạt động nghiệp vụ trinh
sát của CQĐT nên có rất ít thơng tin về các biện pháp điều tra này mặc dù đã
đƣợc CQĐT áp dụng từ trƣớc đây trong chừng mực khác nhau[3]. Nói chung,
dù ít hay nhiều tất cả các biện pháp điều tra này đều hạn chế một hoặc một số
quyền con ngƣời, quyền công dân nên rất dễ dẫn đến việc tùy tiện, lạm dụng
nhƣng trong BLTTHS năm 2015 một số biện pháp điều tra đã đƣợc luật hóa
khơng cịn mang tính “nghiệp vụ trinh sát” mà các biện pháp này gắn liền với
sự kiểm sát chặt chẽ của VKSND. Việc tìm hiểu rõ về các biện pháp điều tra
tố tụng đặc biệt là việc rất cần thiết với cơ quan VKS nhất là khi Hiến pháp
2013 đề cao bảo vệ quyền con ngƣời. Bên cạnh đó việc VKSND theo quy

định tham gia vào việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt sẽ góp

2


phần thực hiện tốt điều tra vụ án hình sự phát hiện tội phạm và ngƣời phạm
tội xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật và hạn chế thấp nhất sự
tùy tiện, lạm dụng các biện pháp này cũng là cần thiết.
Để đảm bảo việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là cần thiết
trong quá trình làm rõ sự thật khách quan của vụ án đồng thời việc áp dụng
các biện pháp này khi đủ điều kiện, có căn cứ cũng nhƣ đảm bảo đƣợc quyền,
lợi ích hợp pháp của cơng dân. Vai trị của VKSND đối với những vấn đề này
là rất quan trọng, cần quan tâm và phát huy hơn nữa. Hiến pháp và pháp luật
đã quy định VKSND thực hiện hai chức năng là thực hành quyền công tố và
kiểm sát hoạt động tƣ pháp. Việc đảm bảo thực hiện hai chức năng này có
hiệu quả, góp phần khơng nhỏ trong thực tiễn giải quyết vụ án hình sự nói
chung, việc áp dụng các BPĐT TTĐB của các cơ quan tiến hành tố tụng nói
riêng đạt đƣợc hiệu quả và có ý nghĩa thực sự; đồng thời đảm bảo đƣợc quyền
lợi của ngƣời bị áp dụng biện pháp ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí
mật; thu thập bí mật dữ liệu điện tử ....
Vì thế tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Vai trò của Viện kiểm
sát trong việc áp dụng các biện pháp điều tra đặc biệt theo luật tố tụng
hình sự Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ, với mong muốn góp phần vào
việc nâng cao vai trò của Viện kiểm sát trong quá trình thực hiện các biện
pháp ĐTTTĐB - một vấn đề mang tính cấp bách, thiết thực khơng những về
mặt lý luận mà cả về mặt thực tiễn trong giai đoạn xây dựng Nhà nƣớc pháp
quyền hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trƣớc khi lựa chọn đề tài và trong quá trình nghiên cứu, tìm tài liệu
tham khảo để thực hiện đề tài, tác giả đã tìm hiểu và đƣợc biết, biện pháp

ĐTTTĐB đƣợc quy định lần đầu tiên trong BLTTHS năm 2015, đây là một
trong những điểm mới của bộ luật này.

3


Về giáo trình, sách chun khảo, bình luận có các cơng trình sau:
- PGS.TS Nguyễn Hịa Bình (chủ biên) (2016), Cơng trình Những nội
dung mới trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Nxb Chính trị quốc gia –
Sự thật, Hà Nội. Bài viết Biện pháp ĐTTTĐB của PGS.TS. Trần Đình Nhã đã
đề cập đến biện pháp ĐTTTĐB và nêu khái quát nội dung của biện pháp này về
các trƣờng hợp áp dụng biện pháp ĐTTTĐB, về thẩm quyền, trách nhiệm quyết
định việc áp dụng, thời hạn áp dụng, về sử dụng thông tin, tài liệu thu thập đƣợc
bằng biện pháp ĐTTTĐB, về hủy bỏ việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.
- TS. Trần Công Phàn (chủ biên) (2017), Công trình Những nội dung
cơ bản của các đạo luật mới về tư pháp hình sự, Nxb Thơng tin và Truyền
thơng, Hà Nội. Bài viết Biện pháp ĐTTTĐB; một số hoạt động hợp tác quốc
tế theo quy định của BLTTHS năm 2015 của Trung tƣớng, GS.TS. Nguyễn
Xuân Yêm đã đề cập đến sự cần thiết quy định về biện pháp ĐTTTĐB và nêu
khái quát nội dung của biện pháp này về thời điểm và trƣờng hợp áp dụng
biện pháp ĐTTTĐB, về thẩm quyền, trách nhiệm quyết định và thi hành
quyết định áp dụng biện pháp ĐTTTĐB, thời hạn áp dụng, về sử dụng thông
tin, tài liệu thu thập đƣợc bằng biện pháp ĐTTTĐB, về hủy bỏ việc áp dụng
biện pháp ĐTTTĐB.
Ngoài ra một số tác giả cũng đã công bố những bài báo khoa học có đề
cập đến biện pháp ĐTTTĐB nhƣ:
- Phan Văn Chánh (Số 06/2016), “Các biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát,
(48). Bài viết đã phát hiện và có những đề xuất liên quan đến các vấn đề về
xây dựng, sử dụng và phối hợp giữa các lực lƣợng; nguyên tắc áp dụng; căn

cứ áp dụng; quy trình tiến hành các biện pháp ĐTTTĐB.
- Đào Anh Tới (Số 11/2017), “Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và
một số vấn đề kiểm sát việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt”, Tạp

4


chí Kiểm sát, (29). Bài viết đã phát hiện và trình bày nhận thức về biện pháp
ĐTTTĐB trên cơ sở những quy định của pháp luật quốc tế, một số quốc gia,
đồng thời đặt ra yêu cầu đối với pháp luật Việt Nam để tăng cƣờng kiểm sát
việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.
- Hoàng Anh Tuyên (Số 03/2018), “Những nội dung mới của Bộ luật
Tố tụng hình sự năm 2015 về bảo vệ quyền con người và quyền công dân
trong tố tụng hình sự”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, (03). Bài viết đã trình bày
về những nội dung mới của BLTTHS, trong đó trình bày nội dung bảo vệ
quyền con ngƣời, quyền công dân thông qua việc bổ sung quy định về các
biện pháp ĐTTTĐB.
- Phan Văn Chánh (Số 11/2018), “Đảm bảo quyền con người trong áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt”, Tạp chí Kiểm sát, (48). Bài
viết đã phát hiện và có những đề xuất liên quan đến các vấn đề đảm bảo
quyền con ngƣời trong áp dụng các biện pháp ĐTTTĐB.
- Võ Hồng Phƣợng, Võ Minh Kỳ (Số 05(25)/2018), “Quyền riêng tư
của cá nhân và các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt”, Tạp chí Khoa học
Kiểm sát, (31). Bài viết đã trình bày về quyền riêng tƣ của cá nhân trong mối
quan hệ với các biện pháp ĐTTTĐB, phân tích những hạn chế của biện pháp
ĐTTTĐB có thể xâm phạm quá mức đến quyền riêng tƣ.
- Cao Anh Đức, Ngô Thị Bích Thu (số 11/2021), “Biện pháp thu thập,
chuyển hóa, sử dụng chứng cứ điện tử trong vụ án sử dụng cơng nghệ cao”,
Tạp chí Kiểm sát. Bài viết đã trình bày về các cách thức để thu thập, chuyển
hóa chứng cứ điện tử và các cách sử dụng chứng cứ điện tử trong các vụ án

cơng nghệ cao; phân tích những hạn chế, khó khăn hiện nay khi sử dụng
chứng cứ này mặc dù đã đƣợc BLTTHS quy định.
Bên cạnh đó là các bài viết, các phát biểu thể hiện trên các báo, các
website… đề cập đến biện pháp ĐTTTĐB, góp ý cho việc ban hành và áp dụng

5


BLTTHS 2015: bài viết của tác giả Dƣơng Văn Hƣng trên tạp chí tịa án nhân dân
điện tử năm 2019 về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; Bài viết của tác giả
Mai Nga trên Cổng thông tin điện tử Viện kiểm sát nhân dân tối cao năm 2020 về
Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và kiểm sát việc áp dụng các biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt trong vụ án ma túy ( />Bài viết của tác giả trên Cổng thông tin điện tử của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh
Cao Bằng trích từ Tạp chí kiểm sát số 01/2019 về Biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt và hoạt động kiểm sát việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
( .
Ngồi ra cịn có một số nghiên cứu theo chun đề cụ thể nhƣ: Nhóm
nghiên cứu của Học viên An ninh nhân dân về Chuyên đề các biện pháp điều
tra tố tụng đặc biệt trong BLTTHS năm 2015 và những vấn đề đặt ra trong tổ
chức thực hiện; Nhóm nghiên cứu của Viện kiểm sát nhân dân huyện Yên
Dũng, tỉnh Bắc Giang về Chuyên đề quy định về biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt, việc ghi âm, ghi hình có âm thanh theo quy định của BLTTHS năm
2015 và những vấn đề cần lƣu ý khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ kiểm sát.
Vai trò của Viện kiểm sát trong q trình áp dụng các biện pháp điều
tra thơng thƣờng có thể kể đến một số cơng trình:
- Sách chuyên khảo:
+ TS. Lê Hữu Thể (2008), THQCT và kiểm sát hoạt động tư pháp trong
giai đoạn điều tra: Đề cập tƣơng đối toàn diện, đầy đủ các quan điểm và lý
luận chung về chức năng, nhiệm vụ của VKS trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự, trong đó đi sâu nghiên cứu các quan điểm về quyền công tố, thực

hành quyền công tố, hoạt động tƣ pháp và kiểm sát các hoạt động tƣ pháp ở
giai đoạn điều tra vụ án hình sự; những quy định của pháp luật về Kiểm sát

6


viên và một số giải pháp nhằm nâng cao chất lƣợng, hiệu quả hoạt động
THQCT và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn điều tra; đồng
thời, khái quát về cơ quan công tố của một số nƣớc trên thế giới nhằm rút ra
kinh nghiệm ứng dụng vào Việt Nam.
+ Nguyễn Hải Phong (chủ biên) (2014), Một số vấn đề về tăng cường
trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều
tra theo yêu cầu của cải cách tư pháp, cuốn sách đã phân tích, đánh giá các
quy định pháp luật hiện hành, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn hoạt động công
tố của các cấp kiểm sát, kiến nghị các giải pháp thiết thực, có tính khả thi khi
thực hiện trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra của VKS.
- Đề tài khoa học cấp bộ: Nguyễn Hồng Quân (2012), Chức năng,
nhiệm vụ của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự trên địa bàn
thành phố Hải Phịng.
- Luận án Tiến sĩ: Nguyễn Quang Thành (2015), Hoạt động THQCT và
kiểm sát điều tra của VKSND trong điều tra các vụ án hình sự trên địa bàn
thành phố Hà Nội, Học viện Cảnh sát nhân dân.
- Tống Kim Hƣơng, Về kiểm sát điều tra vụ án hình sự và mối quan hệ
giữa kiểm sát điều tra và THQCT trong tố tụng hình sự, Tạp chí Kiểm sát số
06/2013.
- Nguyễn Tiến Sơn, THQCT, kiểm sát điều tra và mối quan hệ giữa
VKS với CQĐT trong điều kiện cải cách tư pháp, Tạp chí Khoa học kiểm sát
số 01/2014.
- Trần Thanh Thủy, Đề ra yêu cầu điều tra và kiểm sát hoạt động điều
tra, Tạp chí Kiểm sát số 16, tháng 8/2016.

- Hoàng Xuân Đàn (2016), Mối quan hệ giữa THQCT và kiểm sát hoạt
động tư pháp trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự theo BLTTHS năm
2015, Tạp chí Khoa học Kiểm sát số 02/2016.

7


- Trần Đình Hải, Cơ sở lý luận của hoạt động kiểm sát điều tra vụ án
hình sự, Tạp chí Kiểm sát số 13, tháng 7/2019.
- Cao Nguyên (2014), “Vai trò của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều
tra”, Báo điện tử Lao động, />- Một số luận văn thạc sĩ tại thƣ viện khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà
Nội nhƣ: Luận văn thạc sĩ của tác giả Phan Đình Kiên, Vai trị của Viện kiểm
sát trong hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra vụ án
hình sự (năm 2019); Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Kiều Diễm, Vai
trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp ngăn chặn trong giai đoạn
điều tra, truy tố: thực tiễn trên địa bàn thành phố Hà Nội (năm 2014)... Ngồi
ra cịn có một số nghiên cứu theo chuyên đề cụ thể của Nhóm nghiên cứu
trƣờng Đại học Kiểm sát Hà Nội về Chuyên đề “Yêu cầu đấu tranh phòng,
chống tội phạm trong giai đoạn 2021-2030 và những vấn đề đặt ra đối với
Viện kiểm sát nhân dân”; Chuyên đề “Cơ chế kiểm soát việc thực hiện các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015”...
Trong những năm gần đây, các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt cũng
là một vấn đề đang đƣợc quan tâm nghiên cứu của các chuyên gia luật học cả
về lý luận lẫn thực tiễn. Tuy chƣa có cơng trình nghiên cứu, bài viết, chun
đề nào đề cập tới biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt mang tính chun sâu,
tồn diện, đầy đủ về vai trị của Viện kiểm sát trong quá trình áp dụng các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để tác giả có thể tiếp cận và tham khảo.
Có thể nói, các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là một chế định
hoàn toàn mới đƣợc quy định trong BLTTHS năm 2015, lại rất nhạy cảm
nên hiện có rất ít cơng trình nghiên cứu về vấn đề này và về vai trò của Viện

kiểm sát là khơng có mặc dù tác giả đánh giá VKS thể hiện vai trị của mình

8


trong suốt quá trình từ khi bắt đầu áp dụng tới khi hủy bỏ việc quyết định áp
dụng đƣợc luật định.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu tổng quát của luận văn là dựa trên cơ sở nghiên
cứu lý luận và các quy định của pháp luật hiện hành về vai trò của Viện kiểm
sát đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt chủ yếu là bí mật thu thập chứng cứ, cơ quan có thẩm quyền,
ngƣời có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng kết hợp nhiều biện
pháp điều tra, để thu thập chứng cứ một cách có hiệu quả nhất, phục vụ tốt
nhất cho cơng tác đấu tranh và phịng chống tội phạm, khơng làm oan ngƣời
vơ tội trong tố tụng hình sự mà Hiến pháp 2013 đã quy định. Vai trò này đƣợc
thể hiện thông qua chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động
tƣ pháp đƣợc coi là “sợ chỉ đỏ” xuyên suốt quá trình áp dụng biên pháp điều
tra tố tụng đặc biệt.
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
trong BLTTHS năm 2015, luận văn làm rõ các quy định về vai trò của Viện
kiểm sát khi áp dụng các biện pháp này đƣợc quy định và thể hiện bằng các
hình thức nhƣ thế nào; phân tích thực tiễn việc Viện kiểm sát có hay khơng
kiểm sát q trình áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; từ đó, tìm ra
ngun nhân của thực trạng hiện nay và qua đó đề xuất các giải pháp hồn
thiện nhằm nâng cao chất lƣợng vai trò của Viện kiểm sát đối với các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong thực tiễn theo quy định của BLTTHS.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích một số vấn đề lí luận về các biện pháp điều tra tố tụng đặc

biệt về các khía cạnh nhƣ: khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt.

9


- Phân tích một số vấn đề lí luận để đƣa ra khái niệm, ý nghĩa quy định
của pháp luật về vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật về vai trò của Viện kiểm sát
trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; Những khó khăn,
vƣớng mắc trong quy định của pháp luật khi triển khai thực hiện vai trò của
Viện kiểm sát đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
- Đề xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Viện kiểm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu quy định của BLTTHS năm 2015 về các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, vai trò của VKSND khi áp dụng các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt, thực tiễn thực thi các quy định của BLTTHS
năm 2015 về áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Luận văn không
tập trung nghiên cứu thực tiễn từ các vụ án cụ thể do thực tiễn tác giả nhận
thấy sau khi nghiên cứu các hồ sơ vụ án tại VKSNS TP Hà Nội; tác giả nhận
thấy CQĐT khơng thể hiện các tài liệu về việc có áp dụng các biện pháp điều
tra tố tụng đặc biệt trong hồ sơ các vụ án nên tác giả đã tiếp cận, nghiên cứu
và phân tích dựa trên các quy định của pháp luật hiện hành.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong quá trình
kiểm sát việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt dựa trên các quy
định của BLTTHS năm 2015 và văn bản hƣớng dẫn hiện nay.

Những nội dung của Luận văn có liên quan đến thực tiễn thực hiện các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt cũng mới chỉ đƣợc nghiên cứu kể từ khi
BLTTHS năm 2015 có hiệu lực ngày 1/1/2018 đến nay.

10


5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ Nghĩa Mác- Lênin, quan điểm
của Đảng và tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về nhà nƣớc và pháp luật; cơ sở lý
luận khoa học luật tố tụng hình sự.
Luận văn nghiên cứu trên cơ sở các quy định của Nhà nƣớc ta về pháp
luật hình sự; pháp luật tố tụng hình sự và các quy định của pháp luật có liên
quan đến nội dung nghiên cứu.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp luận nghiên cứu của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác – Lênin với
những phƣơng pháp cụ thể: Phƣơng pháp phân tích, so sánh, tổng hợp kết hợp
phƣơng pháp nghiên cứu khác nhƣ phƣơng pháp luật so sánh để làm sáng tỏ
nội dung nghiên cứu của luận văn.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn gồm hai chƣơng:
Chương 1: Một số vấn đề chung về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và
vai trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Chương 2: Thực trạng vai trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt và giải pháp nâng cao hiệu quả.

11



CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG
ĐẶC BIỆT VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG ÁP DỤNG
CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT
1.1. Khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
1.1.1. Khái niệm biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Để làm rõ đƣợc khái niệm biện pháp ĐTTTĐB thì cần hiểu đƣợc yếu tố
đặc biệt trong khái niệm này. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Đặc biệt là tính từ có
nghĩa là khác hẳn những trường hợp thơng thường về tính chất, chức năng hoặc
mức độ” [28, tr. 301]. Tính đặc biệt trong biện pháp ĐTTTĐB là những yếu tố
khác hẳn về tính chất so với các biện pháp điều tra khác trong BLTTHS.
Điểm đặc trƣng cơ bản của biện pháp ĐTTTĐB là yếu tố bí mật bao
gồm bí mật về phƣơng pháp tiến hành, bí mật về đối tƣợng áp dụng, bí mật về
các thông tin, tài liệu không liên quan… nhƣng lại đƣợc công khai về chứng
cứ phục vụ công tác khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Đây cũng là điểm khác
biệt cơ bản giữa biện pháp ĐTTTĐB với biện pháp điều tra tố tụng thông
thƣờng hay biện pháp điều tra trinh sát.
Nhƣ vậy, yếu tố đặc biệt của biện pháp ĐTTTĐB là yếu tố "bí mật" dấu hiệu đặc trƣng của biện pháp ĐTTTĐB[2,tr.48]. Những biện pháp này
đều đƣợc tiến hành điều tra một cách bí mật, vừa để đảm bảo bí mật trong q
trình điều tra, vừa giúp q trình thu thập chứng cứ diễn ra một cách khách
quan, đối phó với những tội phạm có tính chất nghiêm trọng, thủ đoạn tinh vi.
Việc quy định biện pháp điều tra tố tụng đặc góp phần thực thi những
cam kết về luật hóa biện pháp ĐTTTĐB trong các Cơng ƣớc quốc tế mà Việt
Nam tham gia mà tiêu biểu nhất là Công ƣớc của Liên hợp quốc về chống
tội phạm có tổ chức xun quốc gia và Cơng ƣớc của Liên hợp quốc về
chống tham nhũng.

12



Công ƣớc của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xun quốc
gia: Điều 20 của Cơng ƣớc này quy định về các kỹ thuật điều tra đặc biệt.
Theo Điều 20 Công ƣớc của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức
xuyên quốc gia, biện pháp điều tra đặc biệt đƣợc khuyến nghị gồm một nhóm
các biện pháp điều tra khác nhau, nhƣ: vận chuyển có kiểm sốt, các hình
thức giám sát, hoạt động sử dụng lực lƣợng bí mật. Đồng thời, tại một số
điều, Cơng ƣớc của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc
gia cũng quy định thêm về các vấn đề liên quan xung quanh yêu cầu về việc
áp dụng các kỹ thuật điều tra đặc biệt nhƣ Điều 24 về bảo vệ nhân chứng,
Điều 25 về hỗ trợ và bảo vệ nạn nhân…
Công ƣớc của Liên hợp quốc về chống tham nhũng: Điều 50 của Công
ƣớc này quy định về kỹ thuật điều tra đặc biệt. Theo đó, Công ƣớc của Liên
hợp quốc về chống tham nhũng cũng đòi hỏi mọi quốc gia phải áp dụng các
biện pháp cần thiết, đủ mạnh và biện pháp này cũng là một biện pháp đặc biệt.
Các biện pháp điều tra đặc biệt đƣợc Công ƣớc nhấn mạnh về tầm quan trọng
trong việc đấu tranh phòng, chống các tội phạm, đặc biệt là các tội phạm ma
túy, các tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia và tội phạm tham nhũng. Công
ƣớc cũng nêu ra các biện pháp điều tra đặc biệt bao gồm kiểm soát vận
chuyển (thƣờng áp dụng trong các trƣờng hợp qua biên giới và trong các vụ
án ma túy); giám sát, theo dõi điện tử (theo dõi điện thoại, thƣ điện tử...);
giám sát, theo dõi đối tƣợng (theo dõi đối tƣợng tình nghi); hoạt động tình
báo, hoạt động “chìm”; kiểm tra liêm chính; giám sát giao dịch tài chính và
một số biện pháp khác. Việt Nam đã tham gia nhiều Công ƣớc của Liên hợp
quốc và đã cam kết luật hóa biện pháp điều tra đặc biệt này, cho nên việc đƣa
một chƣơng quy định biện pháp điều tra đặc biệt trong BLTTHS là một đòi
hỏi tất yếu của việc thực hiện các cam kết quốc tế.
Đối với một số loại tội phạm nhất định, việc áp dụng các biện pháp này


13


nhằm bí mật thu thập chứng cứ và đây sẽ là nguồn chứng cứ có giá trị chứng
minh tội phạm trực tiếp [44], hiệu quả nhất. Thông qua các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt những ngƣời có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong các cơ quan
tiến hành tố tụng có thể ghi lại nội dung của các cuộc trò chuyện, trao đổi, mặc
cả của các đối tƣợng mà Cơ quan điều tra đang nghi vấn; Ghi lại hình ảnh của
các đối tƣợng đã thực hiện hành vi phạm tội; Nghe và ghi lại lời nói của đối
tƣợng nghi vấn hoặc đối tƣợng đã thực hiện hành vi phạm tội hoặc thu thập dữ
liệu điện tử. Biện pháp ĐTTTĐB tạo điều kiện cho CQĐT chủ động thu thập
chứng cứ, xác định đối tƣợng tình nghi phạm tội trong q trình điều tra các vụ
án phức tạp, có tổ chức, đặc biệt nghiêm trọng; góp phần đấu tranh chống tội
phạm, mở rộng nguồn chứng cứ có giá trị trực tiếp chứng minh tội phạm.
Vì đƣợc coi là biện pháp ĐTTTĐB nên không phải các biện pháp này
đƣợc áp dụng đối với mọi tội phạm. ĐTTTĐB chỉ đƣợc áp dụng đối với các
loại tội phạm quy định tại Điều 224 BLTTHS năm 2015 bao gồm: Các tội xâm
phạm an ninh quốc gia; các tội khủng bố, tội rửa tiền; các tội phạm về ma túy;
tội phạm về tham nhũng. Bên cạnh các loại tội phạm kể trên, biện pháp
ĐTTTĐB còn có thể đƣợc sử dụng để điều tra bất cứ tội phạm nào khác đƣợc
thực hiện có tổ chức thuộc loại tội đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài các trƣờng hợp
nêu trên, biện pháp ĐTTTĐB không đƣợc phép áp dụng nhƣ là biện pháp điều
tra thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều tra. Việc quy định về giới hạn các
trƣờng hợp đƣợc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB xuất phát từ lý do để tránh sử
dụng tràn lan và đảm bảo hiệu quả cao trong việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.
Tác giả Phạm Quang Phúc cho rằng: “biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt là biện pháp trinh sát có tính chất đặc thù, rõ nét nhất đó là tính chất bí
mật” [14,tr.57]. Khái niệm này đồng nhất biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
với biện pháp trinh sát và nhấn mạnh đặc điểm “bí mật” khi tiến hành để phân
biệt với các hoạt động điều tra khác mang tính công khai.


14


Căn cứ vào quy định của pháp luật TTHS, kết hợp với lý luận và thực
tiễn tiến hành các hoạt động điều tra, tác giả Phan Văn Chánh đƣa ra khái
niệm: “Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là một trong các biện pháp điều
tra tố tụng được các cơ quan chuyên trách trong lực lượng công an nhân dân
và quân đội nhân dân tiến hành sau khi khởi tố vụ án, trong q trình điều tra
bí mật do BLTTHS quy định để xác định tội phạm và người thực hiện hành vi
phạm tội làm cơ sở cho việc giải quyết vụ án hình sự” [3,tr.4]. Trong khái
niệm của mình, tác giả đã đề cập nhiều vấn đề của biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt nhƣ đặc điểm, chủ thể tiến hành, thời điểm tiến hành, mục đích.
Điểm giống nhau giữa hai khái niệm đó là đều thừa nhận đặc điểm bí
mật của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Theo quan điểm cá nhân, tác giả nhận thấy khái niệm thứ hai đầy đủ và
chi tiết. Tuy nhiên khái niệm trên cần diễn đạt cho hoàn thiện, có thể hiểu: các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là một trong các biện pháp điều tra do
pháp luật quy định thể hiện hoạt động thu thập tài liệu, chứng cứ một cách bí
mật do những người có thẩm quyền tiến hành, áp dụng sau khi khởi tố vụ án
nhằm phục vụ quá trình điều tra vụ án hình sự về các tội phạm xâm phạm an
ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội
rửa tiền, và tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm
trọng được qui định trong BLTTHS để thu thập chứng cứ chứng minh tội
phạm và người thực hiện tội phạm.
1.1.2. Đặc điểm của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Biện pháp điều tra đặc biệt là hoạt động thu thập chứng cứ trong giai
đoạn điều tra các vụ án do Cơ quan điều tra áp dụng thông qua các hoạt động
cụ thể. Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt có những đặc điểm khác biệt
các biện pháp điều tra thông thƣờng:

Thứ nhất, Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là hình thức thu thập

15


chứng cứ một cách bí mật phục vụ cho cơng tác đấu tranh phòng, chống tội
phạm mà trực tiếp là thông qua hoạt động điều tra tội phạm, hoạt động này
chỉ đƣợc áp dụng sau khi đã khởi tố vụ án. Đây là đặc điểm mang tính chất
khác biệt căn bản của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt so với các biện pháp
điều tra thông thƣờng khác nhƣ: khám nghiệm hiện trƣờng, khám nghiệm tử
thi, hỏi cung, đối chất, nhận dạng, thực nghiệm điều tra… Biện pháp điều tra
đặc biệt thể hiện “tính đặc biệt” của chúng ở khía cạnh, khi đang tiến hành,
biện pháp này bắt buộc phải bí mật, chủ thể bị áp dụng và những ngƣời khác
(ngoại trừ cơ quan điều tra áp dụng và Viện kiểm sát thực hiện chức năng
kiểm sát) không thể biết đƣợc và không đƣợc phép biết. Trong BLTTHS một
số nƣớc quy định biện pháp này là biện pháp điều tra bí mật nhƣ Đức, Pháp,
Nga… (Khoản 1 Điều 186 BLTTHS LB Nga quy định các biện pháp bao gồm
giám sát, ghi âm các cuộc trao đổi điện thoại; thu thập thông tin từ các cuộc
liên lạc giữa những ngƣời thuê bao và các thiết bị thuê bao thông qua việc yêu
cầu cơ quan, tổ chức dịch vụ thông tin liên lạc cung cấp thông tin; Điều 70680; Điều 706-73 và 706-81, 706-82; Điều 706-95, Điều 706-96 đến 706- 101,
100 BLTTHS Pháp: bao gồm theo dõi bí mật; xâm nhập nhà riêng; chặn
đƣờng liên lạc viễn thông; cài đặt thiết bị ghi âm và ghi hình tại một số địa
điểm hoặc trong một số phƣơng tiện đi lại; truy cập dữ liệu tin học; Điều 110c
và các điều 100, 100a, 100b, 100c, 100 e, 100F, 100g, 100h, 100i BLTTHS
Đức: bao gồm kiểm tra giấy tờ; kiểm sốt giao thơng; xâm nhập nhà riêng;
nghe điện thoại hoặc thiết bị viễn thông bí mật; ghi âm bí mật; ghi hình bí
mật; sử dụng thiết bị kỹ thuật phục vụ việc giám sát đối tƣợng; điều tra trinh
sát). Trƣớc đây các biện pháp nghiệp vụ trinh sát (hoạt động nghiệp vụ bí
mật) của lực lƣợng công an vẫn thƣờng đƣợc tiến hành trong quá trình trƣớc
khi khởi tố, điều tra các vụ án hình sự hoặc trong quá trình điều tra vụ án hình

sự. Trong đó cơ quan cơng an vẫn áp dụng các biện pháp nhƣ ghi âm, ghi

16


hình bí mật, thu thập dữ liệu điện tử bí mật… Tuy nhiên, các biện pháp này
chỉ là các biện pháp nghiệp vụ của ngành, mà không phải các biện pháp điều
tra mang tính chất tố tụng.
Thứ hai, về ý nghĩa pháp lý, biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là biện
pháp thu thập chứng cứ đƣợc BLTTHS quy định, kết quả điều tra có thể sử
dụng làm chứng cứ trong giải quyết vụ án hình sự. Đây chính là đặc điểm để
phân biệt biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt với các biện pháp nghiệp vụ trinh
sát của lực lƣợng công an đã tiến hành trƣớc kia. Biện pháp nghiệp vụ trinh
sát của lực lƣợng công an chỉ đƣợc quy định trong các văn bản nghiệp vụ nội
bộ của ngành Công an và vẫn thƣờng đƣợc tiến hành trong công tác đảm bảo
an ninh trật tự, an tồn xã hội, thu thập thơng tin về các đối tƣợng tình nghi,
đối tƣợng nghi thực hiện hành vi phạm tội, biện pháp này đƣợc thực hiện một
cách bí mật với các nghiệp vụ nhƣ: ghi âm, ghi hình bí mật, theo dõi bí mật…
Tuy nhiên, một vấn đề của biện pháp nghiệp vụ trinh sát đó là biện pháp này
chỉ có giá trị thu thập thơng tin dùng cho lực lƣợng công an để quản lý về an
ninh, trật tự, an tồn xã hội, theo dõi đối tƣợng tình nghi phạm tội mà khơng
có giá trị cung cấp các chứng cứ cần thiết cho hoạt động tố tụng để chứng
minh vụ án hình sự, hoặc nếu có thì phải trải qua q trình chuyển hóa chứng
cứ. Tuy nhiên, khi đã luật hóa – quy định trong BLTTHS những biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt thì biện pháp này là một biện pháp điều tra hợp pháp,
đƣợc BLTTHS quy định. Hay nói cách khác, giá trị các tài liệu, chứng cứ mà
hoạt động này thu thập đƣợc sẽ đƣợc sử dụng để làm chứng cứ chứng minh
vụ án hình sự.
Thứ ba, về đối tƣợng áp dụng, do tính “đặc biệt” các biện pháp biện
pháp này chỉ đƣợc triển khai khi điều tra một số loại tội phạm đặc biệt. Hơn

nữa mỗi biện pháp điều tra đặc biệt phải đƣợc áp dụng phù hợp, có hiệu quả
trong từng vụ án hình sự cụ thể. Điều này góp phần tránh tình trạng áp dụng

17


tràn lan, không đúng với qui định của BLTTHS năm 2015 hoặc lạm dụng áp
dụng xâm phạm đền quyền con ngƣời, quyền công dân. Các biện pháp điều
tra tố tụng đặc biệt nhƣ tên gọi của chúng đó là mang tính chất “đặc biệt”, một
trong những tính đặc biệt của biện pháp này thể hiện ở loại tội phạm mà biện
pháp này đƣợc phép áp dụng, theo quy định chỉ có các tội phạm về xâm phạm
an ninh quốc gia, tội phạm tham nhũng, tội khủng bố, tội ma túy và tội rửa
tiền cũng nhƣ những loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác. Nhƣ vậy, đặc
điểm khác biệt ở đây chính là nếu nhƣ các biện pháp điều tra thơng thƣờng
khác có thể áp dụng trong điều tra mọi loại tội phạm, mà mục đích để thu thập
chứng cứ thì biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt chỉ áp dụng đối với các loại
tội phạm mang tính chất nguy hiểm, phức tạp, ảnh hƣởng đến sự tồn vong của
chế độ, của trật tự, an toàn xã hội và nhu cầu cần phải có những biện pháp thu
thập chứng cứ với đặc thù riêng để đối phó với tính phức tạp, kín kẽ, tinh vi,
xảo quyệt của tội phạm.
Thứ tư, về chủ thể tiến hành, chủ thể thực hiện các biện pháp điều tra
đặc biệt là Cơ quan điều tra. Viện kiểm sát có trách nhiệm kiểm sát, đánh giá,
phê chuẩn có hay khơng việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để
các biện pháp điều tra đặc biệt đƣợc thực hiện theo đúng trình tự, quy định của
BLTTHS. Đây là đặc điểm thể hiện tính chất chặt chẽ của biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt. Bởi lẽ, biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt có khả năng cao tác
động tới các quyền tự do, dân chủ của con ngƣời nhƣ: quyền bí mật đời tƣ,
quyền bất khả xâm phạm về thƣ tín, điện tín, bƣu kiện, bƣu phẩm, quyền bất khả
xâm phạm về chỗ ở…. Chính vì vậy, nếu quy định thủ tục áp dụng khơng chặt
chẽ, khơng có sự kiểm tra giám sát chặt chẽ sẽ dẫn đến những lạm dụng, sử dụng

thơng tin tài liệu thu thập đƣợc vì những mục đích khơng phù hợp. Việc
BLTTHS quy định về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt rất chặt chẽ nhƣ vậy là
phù hợp trong bối cảnh đây mới là lần đầu tiên các biện pháp này đƣợc luật hóa.

18


Thứ năm, về phạm vi áp dụng, thông tin, tài liệu thu thập đƣợc từ biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt chỉ đƣợc sử dụng vào việc khởi tố, điều tra, truy
tố, xét xử, khơng dùng vào mục đích khác. Việc lạm dụng sử dụng các thông
tin thu thập đƣợc vào các mục đích khơng phù hợp, xâm phạm bí mật đời tƣ
của cơng dân là điều đáng lo ngại nhất khi áp dụng các biện pháp này. Do đó,
BLTTHS Việt Nam cũng nhƣ các quốc gia trên thế giới đều quy định rằng
nếu sau khi có căn cứ cho rằng không sử dụng hoặc hết thời hạn sử dụng các
lài liệu, thông tin thu thập đƣợc từ các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt thì
cần phải tiêu hủy, có sự chứng kiện của các lƣc lƣợng kiểm soát và phải lập
thành biên bản.
Thứ sáu, các biện pháp điều tra tố tung đặc biệt có nguy cơ xâm phạm
đến quyền con ngƣời, quyền công dân, quyền của ngƣời bị buộc tội rất lớn do
tại giai đoạn điều tra yếu tố tranh tụng chƣa thực sự hiện hữu, nguy cơ xảy ra
oan, sai, bỏ lọt tội phạm lớn hơn nhiều so với các giai đoạn khác. Vì vậy, việc
áp dụng các biện pháp này địi hỏi một trình tự thủ tục chặt chẽ, nghiêm ngặt và
cần thiết phải có sự kiểm sát từ VKSND một cách liên tục và thƣờng xuyên.
1.2. Khái niệm, ý nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của
Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
1.2.1. Khái niệm vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Theo Từ điển Tiếng Việt năm 2013, vai trò là: “Tác dụng, chức năng
trong sự hoạt động, phát triển của cái gì đó” [32].
VKSND có vai trị rất quan trọng trong hoạt động TTHS. Là một trong

những cơ quan tiến hành tố tụng cùng với CQĐT, TA, VKSND góp phần
quan trọng vào hoạt động TTHS. Thực hành quyền công tố và kiểm sát việc
tuân theo pháp luật trong hoạt động tƣ pháp là chức năng hiến định của ngành
kiểm sát nhân dân. Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan nhà nƣớc có nhiệm vụ bảo

19