Cơng trình được hồn thành
tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội

Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS.TS ĐỎ NGỌC QUANG

Phản biện n TS. NGUYỄN HẢI NINH

Phản biện
TIẾN VIỆT
• 2: PGS.TS TRỊNH
•
•

Luận văn được bảo vệ tại Hội đơng châm luận văn, họp
tại
Khoa
Luật
Đại
học
Quốc
gia
Hà
Nội.
•
~
•
Vào hồi.... giờ.... ngày Ỉ4 tháng Oỉ năm 2022

Có thể tìm hiểu luận văn tại
Trung tâm tư liệu Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội
Trung tâm tư liệu - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội

MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN

Trang

Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các từ viết tắt
MỞ ĐẦU.....................
....................................................... .......... 1
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ BIỆN PHÁP ĐIỀU
TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆN
KIỂM SÁT TRONG ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP ĐIÊU
TRA TÔ TỤNG ĐẶC BIỆT ................. ........
12
1.1. Khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.... 12
1.1.1. Khái niệm biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.................................. 12
1.1.2. Đặc điểm của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt............................ 15
1.2. Khái niệm, ý nghĩa của việc quỵ định và thực hiện vai trò
cùa Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt...........................
19
1.2.1. Khái niệm vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt............................................................. 19
1.2.2. Ý nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt....... 27
1.2.3. Các hình thức thực hiện vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.................................... 29

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1................... ................ '........................................ 40
CHƯƠNG 2: THựC TRẠNG VAI TRÒ CỦA VIỆN KIẺM SÁT
TRONG VIẸC ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ
TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ.... 41
2.1. Thực trạng pháp luật tố tụng hình sự về vai trò của Viện kiếm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt............. 41
2.1.1. Quy định về việc phê chuẩn áp dụng các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt...............................................................
41
2.1.2. Quy định về việc áp dụng, hủy bỏ các biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt.............................................................................................. 45
2.1.3. Quy định việc kiểm sát thi hành quyết định áp dụng các biện
pháp điêu tra tô tụng đặc biệt............................................................ 51
2.1.4. Quy định vê kiêm sát sử dụng thông tin, tài liệu thu thập được
băng biện pháp điêu tra tô tụng đặc biệt........................................... 53
N

A


Thực tiên thực hiện vai trò của Viện kiêm sát trong việc áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt............................... 58
2.2.1. Những kết quả đạt được.............................................................
58
2.2.2. Những tồn tại vướng mắc trong thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt....................59
2.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt...........66
2.3.1. Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao vai trò của
Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.... 66

2.3.2. Những giải pháp khác........................................................................ 77
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................. 82

2.2.

KÉT LUẬN.... ............................................................................................. 83
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................. 85

2


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đê tài
Xuất phát từ yêu cầu đấu tranh phịng chống tội phạm trong tình hình
mới, nhất là các tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm về ma túy, vũ khí, tội

mua bán người, khủng bố..., các tội phạm này ngày càng hoạt động tinh vi,
xảo quyệt, sử dụng nhiều công cụ, phương tiện công nghệ cao để phạm tội.

Do vậy, nếu chỉ điều tra công khai thì việc thu thập chứng cứ tố tụng
chứng minh tội phạm sẽ rất khó khăn. Trước khi ban hành BLTTHS năm

2015, các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt không được quy định. Tuy
nhiên, các biện pháp nghiệp vụ/trinh sát (một số biện pháp trong BLTTHS

năm 2015 được ghi nhận là biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt) được đề
cập trong một số luật như Luật Công an nhân dân, Luật Phòng, chống ma

túy, Luật Phòng, chống khủng bố, Luật An ninh quốc gia ...
Trên thế giới có rất nhiều quốc gia như Nga, Đức, Pháp, Mỹ, Trung


Quốc, Hungary ... quy định các biện pháp: Ghi âm, ghi hình bí mật; thu thập

bí mật dữ liệu điện tử; theo dõi, giám sát bí mật; nghe điện thoại bí mật; chặn
và ghi âm các cuộc liên lạc viễn thông và internet; sử dụng trinh sát trục tiếp;

sử dụng cộng tác viên bí mật; kiểm tra bí mật nơi ở, nơi làm việc ... trong hệ
thống pháp luật tố tụng hình sự. Những biện pháp này được quy định trong

Bộ luật Tố tụng hình sự của quốc gia đó hoặc được tách thành bộ luật riêng,

nhưng những thông tin, tài liệu thu thập được từ các biện pháp này cũng
được sử dụng như những nguồn chứng cứ để chứng minh tội phạm.

Đe đảm bảo việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là cần
thiết trong quá trình làm rõ sự thật khách quan của vụ án đồng thời việc áp
dụng các biện pháp này khi đủ điều kiện, có căn cứ cũng như đảm bảo

được quyền, lợi ích họp pháp của cơng dân. Vai trị của VKSND đối với
những vấn đề này là rất quan trọng, cần quan tâm và phát huy hơn nữa.

Vì thế tác giả đã lựa chọn nghiên cứu đề tài; “Vai trò của Viện

kiểm sát trong việc áp dụng các biện pháp điều tra đặc biệt theo luật tố
tụng hình sự Việt Nam ” làm luận văn thạc sĩ, với mong muốn góp phần
3


vào việc nâng cao vai trò của Viện kiêm sát trong quá trình thực hiện các


biện pháp ĐTTTĐB - một vấn đề mang tính cấp bách, thiết thực khơng
những về mặt lý luận mà cả về mặt thục tiễn trong giai đoạn xây dụng

Nhà nước pháp quyền hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trước khi lựa chọn đề tài và trong quá trình nghiên cứu, tìm tài liệu

tham khảo để thực hiện đề tài, tác giả đã tìm hiếu và được biết, biện pháp
ĐTTTĐB được quy định lần đầu tiên trong BLTTHS năm 2015, đây là

một trong những điếm mới của bộ luật này.
về giáo trinh, sách chuyên khảo, bình luận có các cơng trình sau:
- PGS.TS Nguyễn Hịa Bình (chủ biên) (2016), Cơng trình Những

nội dung mới trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Nxb Chính trị quốc

gia - Sự thật, Hà Nội. Bài viết Biện pháp ĐTTTĐB của PGS.TS. Trần
Đình Nhã đã đề cập đến biện pháp ĐTTTĐB và nêu khái quát nội dung

của biện pháp này về các trường họp áp dụng biện pháp ĐTTTĐB, về
thấm quyền, trách nhiệm quyết định việc áp dụng, thời hạn áp dụng, về sử
dụng thông tin, tài liệu thu thập được bằng biện pháp ĐTTTĐB, về hủy bỏ
việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.

- TS. Trần Công Phàn (chủ biên) (2017), Cơng trình Những nội dung
cơ bản của các đạo luật mới về tư pháp hình sự, Nxb Thơng tin và Truyền

thông, Hà Nội. Bài viết Biện pháp ĐTTTĐB; một số hoạt động họp tác
quốc tế theo quy định của BLTTHS năm 2015 của Trung tướng, GS.TS.


Nguyễn Xuân Yêm đã đề cập đến sự cần thiết quy định về biện pháp
ĐTTTĐB và nêu khái quát nội dung của biện pháp này về thời điểm và
trường hợp áp dụng biện pháp ĐTTTĐB, về thẩm quyền, trách nhiệm

quyết định và thi hành quyết định áp dụng biện pháp ĐTTTĐB, thời hạn

áp dụng, về sử dụng thông tin, tài liệu thu thập được bằng biện pháp

ĐTTTĐB, về hủy bỏ việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.
Ngoài ra một số tác giả cũng đã cơng bố những bài báo khoa học có

đề cập đến biện pháp ĐTTTĐB như:
4


- Phan Văn Chánh (Sô 06/2016), “Các biện pháp điêu tra tơ tụng
đặc biệt trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015”, Tạp chí Khoa học
Kiểm sát, (48). Bài viết đã phát hiện và có nhũng đề xuất liên quan đến các

vấn đề về xây dựng, sử dụng và phối họp giữa các lực lượng; nguyên tắc

áp dụng; căn cứ áp dụng; quy trình tiến hành các biện pháp ĐTTTĐB.
- Đào Anh Tới (Số 11/2017), “Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và
một so vẩn đề kiểm sát việc áp dụng biện pháp điều tra to tụng đặc biệt”,

Tạp chí Kiểm sát, (29). Bài viết đã phát hiện và trình bày nhận thức về

biện pháp ĐTTTĐB trên cơ sở những quy định của pháp luật quốc tế, một
số quốc gia, đồng thời đặt ra yêu cầu đối với pháp luật Việt Nam để tăng


cường kiểm sát việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB.
- Hoàng Anh Tuyên (Số 03/2018), “Những nội dung mới của Bộ luật

Tố tụng hình sự năm 2015 về bảo vệ quyền con người và quyền công dân

trong tổ tụng hình sự”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát, (03). Bài viết đã trình
bày về nhũng nội dung mới của BLTTHS, trong đó trình bày nội dung bảo

vệ quyền con người, quyền công dân thông qua việc bố sung quy định về

các biện pháp ĐTTTĐB.
- Phan Văn Chánh (Số 11/2018), “Đảm bảo quyền con người trong
áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt”, Tạp chí Kiểm sát, (48).

Bài viết đã phát hiện và có những đề xuất liên quan đến các vấn đề đảm
bảo quyền con người trong áp dụng các biện pháp ĐTTTĐB.

- Võ Hồng Phượng, Võ Minh Kỳ (Số 05(25)/2018), “Ổạyển riêng tư
của cá nhân và các biện pháp điều tra tổ tụng đặc biệt”, Tạp chí Khoa học
Kiểm sát, (31). Bài viết đã trình bày về quyền riêng tư của cá nhân trong

mối quan hệ với các biện pháp ĐTTTĐB, phân tích những hạn chế của

biện pháp ĐTTTĐB có thể xâm phạm quá mức đến quyền riêng tư.
- Cao Anh Đức, Ngô Thị Bích Thu (số 11/2021), “Biện pháp thu
thập, chuyển hóa, sử dụng chứng cứ điện tử trong vụ án sử dụng cơng

nghệ cao ”, Tạp chí Kiểm sát. Bài viết đã trình bày về các cách thức để thu
thập, chuyến hóa chứng cứ điện tử và các cách sử dụng chứng cứ điện tử


5


trong các vụ án cơng nghệ cao; phân tích những hạn chê, khó khăn hiện

nay khi sử dụng chứng cứ này mặc dù đã được BLTTHS quy định.
Vai trò của Viện kiểm sát trong quá trình áp dụng các biện pháp điều
tra thơng thường có thể kể đến một số cơng trình:

- Sách chun khảo:
+ TS. Lê Hữu Thể (2008), THQCT và kiểm sát hoạt động tư pháp

trong giai đoạn điều tra: Đe cập tương đối toàn diện, đầy đủ các quan
điểm và lý luận chung về chức năng, nhiệm vụ của VKS trong giai đoạn

điều tra vụ án hình sự, trong đó đi sâu nghiên cứu các quan điếm về quyền

công tố, thực hành quyền công tố, hoạt động tư pháp và kiểm sát các hoạt
động tư pháp ở giai đoạn điều tra vụ án hình sự; những quy định của pháp
luật về Kiếm sát viên và một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu

quả hoạt động THQCT và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai
đoạn điều tra; đồng thời, khái quát về cơ quan công tố của một số nước
trên thế giới nhằm rút ra kinh nghiệm ứng dụng vào Việt Nam.
+ Nguyễn Hải Phong (chủ biên) (2014), Một sổ vẩn đề về tăng cường

trách nhiệm công tổ trong hoạt động điều tra, gắn công to với hoạt động
điều tra theo yêu cầu của cải cách tư pháp, cuốn sách đã phân tích, đánh giá


các quy định pháp luật hiện hành, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn hoạt động
công tố của các cấp kiểm sát, kiến nghị các giải pháp thiết thực, có tính khả

thi khi thực hiện trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra của VKS.
- Đồ tài khoa học cấp bộ: Nguyễn Hồng Quân (2012), Chức năng,
nhiệm vụ của VKSND trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự trên địa

bàn thành pho Hải Phòng.
- Luận án Tiến sĩ: Nguyễn Quang Thành (2015,), Hoạt động THQCT

và kiểm sát điều tra của VKSND trong điều tra các vụ án hình sự trên địa
bàn thành pho Hà Nội, Học viện Cảnh sát nhân dân.
- Tống Kim Hương, về kiểm sát điều tra vụ án hình sự và mối quan
hệ giũa kiểm sát điều tra và THQCT trong to tụng hình sự, Tạp chí Kiểm

sát số 06/2013.

6


- Nguyễn Tiến Sơn, THQCT, kiêm sát điều tra và mối quan hệ giữa

VKS với CQĐT trong điều kiện cải cách tư pháp, Tạp chí Khoa học kiểm
sát số 01/2014.

- Trần Thanh Thủy, Đề ra yêu cầu điều tra và kiểm sát hoạt động

điều tra, Tạp chí Kiểm sát số 16, tháng 8/2016.
- Hoàng Xuân Đàn (2016), Mối quan hệ giữa THQCT và kiểm sát
hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự theo

BLTTHS năm 2015, Tạp chí Khoa học Kiểm sát số 02/2016.

- Trần Đình Hải, Cơ sở lý luận của hoạt động kiêm sát điều tra vụ án
hình sự, Tạp chí Kiểm sát số 13, tháng 7/2019.

- Cao Nguyên (2014), “Vai trò của Viện kiểm sát trong giai đoạn

điều tra ”, Báo điện tử Lao động, />
- Một• số luận
văn thạc
sĩ tại♦ thư viện
khoa Luật
- Đại
học
Ọuốc gia
•
♦
•
•
•
•

Hà Nội như: Luận văn thạc sĩ của tác giả Phan Đình Kiên, Vai trị của Viện
kiểm sát trong hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ trong giai đoạn điều

tra vụ án hình sự (năm 2019); Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị
Kiều Diễm, Vai trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp ngăn
chặn trong giai đoạn điều tra, truy tổ: thực tiền trên địa bàn thành phổ Hà

Nội (năm 2014)... Ngồi ra cịn có một số nghiên cứu theo chun đề cụ


thể của Nhóm nghiên cứu trường Đại học Kiếm sát Hà Nội về Chuyên đề
“Yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong giai đoạn 2021-2030 và

những vấn đề đặt ra đổi với Viện kiếm sát nhân dân”', Chuyên đề “Cơ chế
kiểm soát việc thực hiện các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt theo Bộ

luật tổ tụng hình sự năm 2015 ”...

3. Mục
đích và nhiệm
vụ• nghiên cún của luận
văn
•
•
•

3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu tổng quát của luận văn là dựa trên cơ sở nghiên
cứu lý luận và các quy định của pháp luật hiện hành về vai trò của Viện
kiếm sát đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, các biện pháp điều
7


tra tơ tụng đặc biệt chủ u là bí mật thu thập chúng cứ, cơ quan có thâm

quyền, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng kết hợp

nhiều biện pháp điều tra, để thu thập chúng cứ một cách có hiệu quả nhất,
phục vụ tốt nhất cho cơng tác đấu tranh và phịng chống tội phạm, khơng

làm oan người vơ tội trong tố tụng hình sự mà Hiến pháp 2013 đã quy
định. Vai trò này được thể hiện thông qua chức năng thực hành quyền

công tố và kiếm sát hoạt động tư pháp được coi là “sợ chỉ đỏ” xuyên suốt
quá trình áp dụng biên pháp điều tra tố tụng đặc biệt.

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về các biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt trong BLTTHS năm 2015, luận văn làm rõ các quy định về vai trò của

Viện kiểm sát khi áp dụng các biện pháp này được quy định và thể hiện
bằng các hình thức như thế nào; phân tích thực tiễn việc Viện kiểm sát có

hay khơng kiểm sát q trình áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt;
từ đó, tìm ra ngun nhân của thực trạng hiện nay và qua đó đề xuất các

giải pháp hồn thiện nhằm nâng cao chất lượng vai trò của Viện kiểm sát
đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong thực tiễn theo quy

định của BLTTHS.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Phân tích một số vấn đề lí luận về các biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt về các khía cạnh như: khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra
tố tụng đặc biệt.

- Phân tích một số vấn đề lí luận để đưa ra khái niệm, ý nghĩa quy
định của pháp luật về vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện

pháp điều tra tố tụng đặc biệt
- Nghiên cứu các quy định của pháp luật về vai trò của Viện kiểm sát


trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; Những khó
khăn, vướng mắc trong quy định của pháp luật khi triển khai thực hiện vai
trò của Viện kiểm sát đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.

- Đe xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Viện
kiếm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
8


4. Đôi tưọng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đoi tượng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cúu quy định của BLTTHS năm 2015 về
các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, vai trò của VKSND khi áp dụng
các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, thực tiễn thực thi các quy định của

BLTTHS năm 2015 về áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Luận văn không tập trung nghiên cứu thực tiễn từ các vụ án cụ thế do thực

tiễn tác giả nhận thấy sau khi nghiên cứu các hồ sơ vụ án tại VKSNS TP
Hà Nội; tác giả nhận thấy CQĐT không thể hiện các tài liệu về việc có áp

dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong hồ sơ các vụ án nên tác

giả đã tiếp cận, nghiên cứu và phân tích dựa trên các quy định của pháp
luật hiện hành.

4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong quá

trình kiểm sát việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt dụa trên
các quy định của BLTTHS năm 2015 và văn bản huớng dẫn hiện nay.
Những nội dung của Luận văn có liên quan đến thực tiễn thực hiện

các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt cũng mới chỉ được nghiên cứu kể từ
khi BLTTHS năm 2015 có hiệu lực ngày 1/1/2018 đến nay.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

5.1. Cơ sở lý luận
Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ Nghĩa Mác- Lênin, quan
điểm của Đảng và tư tưởng của Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; cơ

sở lý luận khoa học luật tố tụng hình sự.
Luận văn nghiên cứu trên cơ sở các quy định của Nhà nước ta về

pháp luật hình sự; pháp luật tố tụng hình sự và các quy định của pháp luật

có liên quan đến nội dung nghiên cứu.

5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp luận nghiên cứu của chủ nghĩa
duy vật biện chúng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác - Lênin
9


với những phương pháp cụ thê: Phương pháp phân tích, so sánh, tông hợp
kết hợp phương pháp nghiên cứu khác như phương pháp luật so sánh để
làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu của luận văn.


6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung luận văn gồm hai chương:

Chương 1: Một số vấn đề chung về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và
vai trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Chương 2: Thực trạng vai trò của Viện kiểm sát trong áp dụng các

biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và giải pháp nâng cao hiệu quả.
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐÈ CHUNG VÈ BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG

ĐẶC BIỆT VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG ÁP DỤNG
CÁC BIỆN PHÁP ĐIÈƯ TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT

1.1. Khái niệm, đặc điểm của các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt

1.1.1. Khái niệm biện pháp điều tra to tụng đặc biệt
Để làm rõ được khái niệm biện pháp ĐTTTĐB thì cần hiểu được yếu
tố đặc biệt trong khái niệm này. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Đặc biệt là tính
từ có nghĩa là khác hẳn những trường hợp thơng thường về tính chat, chức
năng hoặc mức độ Tính đặc biệt trong biện pháp ĐTTTĐB là những yếu tố
khác hẳn về tính chất so với các biện pháp điều tra khác trong BLTTHS.
Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là một trong các biện pháp
điều tra do pháp luật quy định thế hiện hoạt động thu thập tài liệu, chứng
cứ một cách bí mật do những người có thấm quyền tiến hành, áp dụng sau
khi khởi tố vụ• án nhằm Aphục
vụ
q
trình

điều
tra
vụ
án
hình
sự
về
các
tội
•
•
JL
•
•
•
phạm xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm về tham
nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền, và tội phạm khác có tổ chức thuộc loại
tội phạm đặc biệt nghiêm trọng được qui định trong BLTTHS để thu thập
chứng cứ chứng minh tội phạm và người thực hiện tội phạm.
10


1.1.2. Đặc điêm của biện pháp điêu tra tô tụng đặc biệt
Thứ nhất, Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là hình thức thu thập
chứng cứ một cách bí mật phục vụ cho cơng tác đấu tranh phịng, chống tội
phạm mà trực tiếp là thông qua hoạt động điều tra tội phạm, hoạt động này
chỉ được áp dụng sau khi đã khởi tố vụ án. Đây là đặc điểm mang tính chất
khác biệt căn bản của biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt so với các biện pháp

điều tra thông thường khác như: khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử


thi, hỏi cung, đối chất, nhận dạng, thực nghiệm điều tra... Biện pháp điều tra
đặc biệt thể hiện “tính đặc biệt” của chúng ở khía cạnh, khi đang tiến hành,
biện pháp này bắt buộc phải bí mật, chủ thể bị áp dụng và những người khác

(ngoại trừ cơ quan điều tra áp dụng và Viện kiểm sát thực hiện chức năng
kiểm sát) không thể biết được và không được phép biết.

Thứ hai, về ý nghĩa pháp lý, biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là

biện pháp thu thập chứng cứ được BLTTHS quy định, kết quả điều tra có

thể sử dụng làm chứng cứ trong giải quyết vụ án hình sự. Đây chính là đặc
điếm đế phân biệt biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt với các biện pháp
nghiệp vụ trinh sát của lực lượng công an đã tiến hành trước kia. Biện

pháp nghiệp vụ trinh sát của lực lượng công an chỉ được quy định trong

các văn bản nghiệp vụ nội bộ của ngành Công an và vẫn thường được tiến

hành trong công tác đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội, thu thập thơng
tin về các đối tượng tình nghi, đối tượng nghi thực hiện hành vi phạm tội,

biện pháp này được thực hiện một cách bí mật với các nghiệp vụ như: ghi
âm, ghi hình bí mật, theo dõi bí mật...
Thứ ba, về đối tượng áp dụng, do tính “đặc biệt” các biện pháp biện

pháp này chỉ được triển khai khi điều tra một số loại tội phạm đặc biệt.
Hơn nữa mỗi biện pháp điều tra đặc biệt phải được áp dụng phù họp, có


hiệu quả trong từng vụ án hình sự cụ thể. Điều này góp phần tránh tình

trạng áp dụng tràn lan, không đúng với qui định của BLTTHS năm 2015
hoặc lạm dụng áp dụng xâm phạm đền quyền con người, quyền công dân.
Các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt như tên gọi của chúng đó là mang
11


tính chât “đặc biệt”, một trong những tính đặc biệt của biện pháp này thê

hiện ở loại tội phạm mà biện pháp này được phép áp dụng, theo quy định

chỉ có các tội phạm về xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm tham nhũng,
tội khủng bố, tội ma túy và tội rửa tiền cũng như những loại tội phạm đặc

biệt nghiêm trọng khác.
77zỉt tư, về chủ thể tiến hành, chủ thể thực hiện các biện pháp điều tra

đặc biệt là Cơ quan điều tra. Viện kiếm sát có trách nhiệm kiểm sát, đánh

giá, phê chuẩn có hay khơng việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng
đặc biệt đế các biện pháp điều tra đặc biệt được thực hiện theo đúng trình
tự, quy định của BLTTHS. Đây là đặc điểm thể hiện tính chất chặt chẽ của

biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Bởi lẽ, biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt có khả năng cao tác động tới các quyền tự do, dân chủ của con người

như: quyền bí mật đời tư, quyền bất khả xâm phạm về thư tín, điện tín, bưu
kiện, bưu phẩm, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở....
Thứ năm, về phạm vi áp dụng, thông tin, tài liệu thu thập được từ biện


pháp điều tra tố tụng đặc biệt chỉ được sử dụng vào việc khởi tố, điều tra,

truy tố, xét xử, khơng dùng vào mục đích khác. Việc lạm dụng sử dụng các
thông tin thu thập được vào các mục đích khơng phù họp, xâm phạm bí mật

đời tư của công dân là điều đáng lo ngại nhất khi áp dụng các biện pháp này.

77? ứ sáu, các biện pháp điều tra tố tung đặc biệt có nguy cơ xâm phạm

đến quyền con người, quyền công dân, quyền của người bị buộc tội rất lớn
do tại giai đoạn điều tra yếu tố tranh tụng chưa thực sự hiện hữu, nguy cơ

xảy ra oan, sai, bở lọt tội phạm lớn hơn nhiều so với các giai đoạn khác. Vì
vậy, việc áp dụng các biện pháp này địi hỏi một trình tự thủ tục chặt chẽ,

nghiêm ngặt và cần thiết phải có sự kiểm sát từ VKSND một cách liên tục
và thường xuyên.
1.2. Khái niệm, ý nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của
2

_

_

-

»

-


A A

L

Viện kiêm sát trong áp dụng các biện pháp điêu tra tô tụng đặc biệt
L

1.2.1. Khái niệm vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các

biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
12


VKSND có vai trị rât quan trọng trong hoạt động TTHS. Là một
trong những cơ quan tiến hành tố tụng cùng với CQĐT, TA, VKSND góp

phần quan trọng vào hoạt động TTHS. Thực hành quyền công tố và kiểm
sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp là chức năng hiến định
của ngành kiểm sát nhân dân. Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan nhà nước

có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân,
bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích

hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp
hành nghiêm chỉnh, thống nhất.

VKSND có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền

con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích

của Nhà nước, quyền và lợi ích của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm
pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất (Điều 1 Luật Tổ

chức Viện kiểm sát nhân dân 2014).
Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự đó là việc
thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong các hoạt động tố tụng

hình sự nhằm góp phần vào việc đảm bảo các quy định của pháp luật được
chấp hành nghiêm túc, quyền và lợi ích của các cơ quan tố tụng, người tiến

hành tố tụng, người tham gia tố tụng không bị xâm phạm.

Vai trò kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong quá trình áp dụng
BPĐT TTĐB cịn góp phần báo đảm sự trong sạch, vô tư, khách quan của

người tiến hành tố tụng, tham gia tố tụng. Những người tiến hành tố tụng,
người tham gia tố tụng giúp rõ các vấn đề của vụ việc hình sự, có trách
nhiệm thực thi cơng lý, nếu họ không vô tư trong việc tiến hành tố tụng

hoặc tham gia tố tụng thì việc giải quyết vụ việc hình sự sẽ bị thiên lệch.

1.2.2. Ỷ nghĩa của việc quy định và thực hiện vai trò của Viện kiểm
•

1

J

•


ỉ

•

•

sát trong việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
- Thứ nhất, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho công tác thực hành quyền
công tố và kiểm sát quá trình chứng minh tội phạm. Trước khi ban hành

BLTTHS năm 2015, những biện pháp trinh sát đã được tiến hành trong
13


thực tiễn đối với một số loại tội phạm phức tạp, nguy hiểm, khó phát hiện

và chứng minh. Tuy nhiên, do chưa được luật hóa nên thơng tin, tài liệu
thu thập được từ những biện pháp này không thể sử dụng trục tiếp mà phải
trải qua bước “chuyển hóa chứng cứ” gây mất thời gian và công sức.

- Thứ hai, hạn chế việc xâm phạm quyền con người, quyền cơ bản
của cá nhân. Một trong những đặc điểm của biện pháp điều tra tố tụng là
xâm phạm quyền con người, quyền cơ bản của cá nhân.

- Thứ ba, góp phần phòng ngừa tội phạm xâm phạm hoạt động tư
pháp. Những chủ thể có thấm quyền áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt là những người có chức vụ, quyền hạn trong hoạt động tư pháp. Họ có

khả năng nhận thức rằng trước đây khi áp dụng các biện pháp trinh sát đặc
thù và việc “chuyển hóa chứng cứ” là cách làm dễ dàng và họp lý, khó


phát hiện trong các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp.

1.2.3. Các hình thức thực
hiện
vai
trị
của
Viện
kiếm
sát
trong
việc
•
•
•
O •
áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
* Vai trò của Viện kiêm sát trong việc phê chuẩn việc áp dụng các
biện pháp điều tra tổ tụng đặc biệt

* Vai trò của Viện kiểm sát trong việc quyết định áp dụng, hủy bỏ

các biện pháp điều tra tổ tụng đặc biệt

* kizz trò của Viện kiêm sát trong việc kiểm sát việc thi hành quyết
định áp dụng các biện pháp điều tra tổ tụng đặc biệt

* Vaỉ trò của Viện kiểm sát trong việc sử dụng thông tin, tài liệu thu
thập được bằng các biện pháp điều tra tổ tụng đặc biệt


KÉT LUẬN CHƯƠNG 1
Qua chương 1 có thể thấy, các biện pháp điều tra đặc biệt lần đầu

được quy định trong BLTTHS. Tuy nhiên vai trò của Viện kiểm sát được

thể hiện trong suốt quá trình từ việc phê chuẩn áp dụng, quyết định áp
dụng, hủy bỏ, kiểm sát quá trình thu thập, sử dụng chúng cứ thu thập
được... dù là một biện pháp điều tra nhưng khơng cịn thể hiện dưới hình
14


dạng biện pháp trinh sát thông thường một cách chung chung mà đã được
quy định cụ thể với sự kiểm sát chặt chẽ của Viện kiểm sát nhân dân.
±

•

•

•

•

BLTTHS năm 2015 quy định về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
đã là một lối mở, một điểm sáng, một lối đi đối với nhiều vụ án có tính
chất phức tạp, tinh vi. Bằng lối đi này, vai trò của Viện kiểm sát cũng cần

được nâng cao để bám sát biện pháp nhằm nâng cao chức năng kiểm sát
hoạt động này.

Những vấn đề được trình bày trong chương 1 của Luận văn là cơ sở
tiền đề để làm rõ các vấn đề tập trung ở chương 2 của Luận văn.

CHƯƠNG 2
THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT TRONG VIỆC

ÁP DỤNG CÁC BIỆN PHÁP ĐIỀU TRA TỐ TỤNG ĐẶC BIỆT VÀ
GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ

2.1. Thực trạng pháp luật tố tụng hình sự về vai trị của Viện

kiếm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Như đã phân tích, do phải đảm bảo bí mật khi áp dụng và cũng để
tránh ảnh hưởng tới quyền, lợi ích hợp pháp của cơng dân, người bị buộc
tội nên khi các biện pháp này đang diễn ra, chỉ có Viện kiểm sát nhân dân

mới được tiến hành các biện pháp kiểm sát mang tính chất trực tiếp nhất,
cụ thể nhất, còn các thiết chế khác hầu hết chỉ thực hiện theo phương
châm “kiểm tra kết quả” (Các thiết chế khác như cơ quan Đảng, Quốc

Hội, Hội đồng nhân dân, ủy ban mặt trận tổ quốc và các tổ chức thành
viên, cơ quan quản lý nhà nước cấp trên, cơ quan thanh tra của ngành
cũng thực hiện hình thức kiếm tra qua hồ sơ, tài liệu thông qua báo cáo

của Cơ quan Công an, quân đội trong các kỳ họp theo quy định, thông
qua thông báo thanh tra hoặc thực hiện yêu cầu báo cáo chuyên đề điều
tra...) nên trong nội dung mục này, học viên chủ yếu chỉ phân tích nội

dung, cách thức kiểm sát xuất phát từ chức năng của Viện kiểm sát nhân
dân đối với cơ quan điều tra đã ra quyết định áp dụng các biện pháp này.

15


2.1.1. Quy định vê việc phê chuân áp dụng các biện pháp điêu tra
tố tụng đặc biệt
Đối với việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt, VKS có
trách nhiệm kiểm tra, xem xét, đánh giá tính chất, mức độ cần thiết phải áp
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt hay khơng? Neu có thì áp

dụng biện pháp nào cho phù hợp, hiệu quả trong việc thu thập chứng cứ để

có thể ra quyết định phê chuẩn quyết định áp dụng biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt một cách kịp thời và chính xác nhất.

Thứ nhất, kiểm sát chặt chẽ nguyên tắc, căn cứ, điều kiện, thẩm
quyền, trình tự, thủ tục, thời hạn áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc

biệt, việc sử dụng thông tin, tài liệu thu thập được bằng biện pháp điều tra
tố tụng đặc biệt.

Thứ hai, trường hợp CQĐT đề nghị phê chuẩn áp dụng biện pháp

điều tra tố tụng đặc biệt thì KSV yêu cầu CQĐT cung cấp đầy đủ hồ sơ, tài
liệu gửi kèm văn bản đề nghị VKS phê chuẩn quyết định áp dụng biện

pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Sau khi nghiên cứu, KSV báo cáo, đề xuất
Lãnh đạo đơn vị, Lãnh đạo VKS xem xét, quyết định phê chuẩn hoặc
không phê chuẩn quyết định áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
Thứ ba, trường hợp có căn cứ và xét thấy cần thiết mà CQĐT không ra


quyết định áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt thì KSV báo cáo, đề
xuất Lãnh đạo đơn vị, Lãnh đạo VKS ra văn bản yêu cầu CQĐT ra quyết

định áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt; nếu CQĐT khơng thực hiện

thì Lãnh đạo VKS thực hiện quyền kiến nghị theo quy định của pháp luật.

2.1.2. Quy định về việc áp dụng, hủy bỏ các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt
Đối với các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt được áp dụng, Viện
kiểm sát nhân dân phải đảm bảo kiểm sát chặt chẽ và phải chắc chắn các biện
pháp áp dụng chỉ có thể là một trong ba biện pháp ghi âm, ghi hình bí mật;

Nghe điện thoại bí mật; Thu thập bí mật dữ liệu điện tử. Viện kiểm sát cũng
cần kiểm tra quyết định khởi tố vụ án để đảm bảo các biện pháp trên được
16


thực thi đúng căn cứ. Trên thực tê đê thực hiện việc thu thập chứng cứ, cơ
quan điều tra có thể sử dụng cả các biện pháp mang tính trinh sát khác như

sử dụng đặc tình, trinh sát nội tuyến, trinh sát ngoại tuyến, đặc biệt là hình
thức khám xét bí mật và thu thập thơng tin qua thư tín, điện tín.

Sau khi kiểm tra tài liệu, chứng cứ, đối chiếu với quy định tại Điều
223, Điều 224, Điều 225, Điều 226 BLTTHS năm 2015 về thẩm quyền,
đối tượng, điều kiện áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt với từng

trường hợp, Kiểm sát viên báo cáo Viện trưởng, Phó Viện trưởng quyết
định việc phê chuấn Quyết định áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt


nếu có đủ căn cứ và hồn trả hồ sơ ngay cho CQĐT.
Khi kiểm sát các trường hợp áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc

biệt, Viện kiểm sát cần đảm bảo các tội phạm đang được tiến hành phải là
một trong các tội xâm phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, tội

phạm về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền; hoặc tội phạm khác có tổ
chức thuộc loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

Viện kiểm sát cần kiểm sát chặt chẽ Quyết định áp dụng biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt. Kiểm tra các thơng tin ghi trong quyết định, trong
đó các nội dung buộc phải có như thơng tin cần thiết về đối tượng bị áp

dụng (tên, ngày tháng năm sinh, nơi cứ trú, nghề nghiệp v.v...), tên biện

pháp được áp dụng (ghi âm, ghi hình bí mật hay thu thập bí mật dữ liệu
điện tử hay áp dụng đồng thời nhiều biện pháp), trong quyết định phải thể
hiện rõ thời hạn, địa điểm áp dụng, cơ quan tiến hành biện pháp điều tra tố

tụng đặc biệt và các nội dung như số, ngày, tháng, năm, địa điểm ban hành
văn bản, căn cứ ban hành, nội dung của văn bản tố tụng, họ tên, chức vụ,

chữ ký của người ban hành và đóng dấu. Neu khơng đáp ứng các nội dung
trên thì cần lập tức yêu cầu cơ quan điều tra bổ sung đầy đủ.

Với các chứng cứ đặc thù tồn tại ở dạng âm thanh, hình ảnh, dữ liệu

điện tử nên việc thu thập và bảo quản cũng phải tuân thủ theo các quy trình
hết sức đặc biệt. Trước tiên, các phương tiện ghi âm, ghi hình bí mật, nghe

điện thoại bí mật phải đảm bảo chất lượng và có độ ổn định cao. Đối với
17


âm thanh thu được, phải đủ các điều kiện về âm lượng, giảm thiểu tối đa
độ nhiễu, ồn, phải có căn cứ để khi giám định xác định được vận tốc,
cường độ, trường độ, nhịp cộng hưởng, âm sắc...
Đối với hình ảnh, VKS phải kịp thời nhắc nhở CQĐT đảm bảo chất
lượng hình ảnh, kích thước, độ rõ nét, góc quay... và đặc biệt, phải đảm
bảo về thời lượng của đoạn ghi âm, ghi hình đế thuận lợi trong việc so
sánh với các mẫu so sánh khi tiến hành giám định.

2.1.3. Quy định việc kiểm sát thi hành quyết định áp dụng các biện
pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Sau khi phê chuẩn quyết định áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc
biệt, Kiểm sát viên thụ lý giải quyết vụ án phải kiểm sát chặt chẽ việc thi
hành việc áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt và thời hạn áp dụng
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt để kịp thời báo cáo Viện trưởng, Phó
Viện trưởng.
Viện kiểm sát cần kiểm sát chặt chẽ về thời hạn áp dụng biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt. Cụ thể cần sát sao theo dõi đề đảm bảo thời hạn
được áp dụng các biện pháp này không quá 02 tháng tính từ ngày Viện
trưởng Viện kiểm sát phê chuẩn.
Kiểm sát viên phải đối chiếu thời hạn áp dụng biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt quy định tại điều 226 Bộ luật TTHS với thời hạn ghi trong
quyết định xem thời hạn áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đó có
đúng với tội phạm đang được áp dụng hay không? Cụ thể: Thời hạn áp
dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt là 02 tháng kể từ ngày được Viện
trưởng Viện kiểm sát phê chuẩn.
Trong quá trình áp dụng, Viện kiểm sát phải thường xuyên đôn đốc

về tiến độ cũng như yêu cầu thông báo về cách thức cũng như kết quả của
việc áp dụng, đánh giá hiệu quả của việc áp dụng, nghiên cứu các ảnh
hưởng của việc áp dụng đối với đối tượng bị áp dụng đế xây dựng căn cứ
cho việc tiếp tục áp dụng hay hủy bỏ.
2.1.4. Quy định về kiểm sát sử dụng thông tin, tài liệu thu thập
được bằng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Cần đám bảo yếu tố bí mật trong q trình tiến hành hoạt động điều
18


tra tô tụng đặc biệt. Khi xem xét áp dụng các biện pháp điêu tra tô tụng đặc
biệt tại Điều 223 BLTTHS năm 2015 (như ghi âm, ghi hình, nghe điện
thoại, thu thập dữ liệu điện tử) đều phải được đảm bảo bí mật. Điều này
phân biệt với các biện pháp điều tra tố tụng thông thường khác quy định tại
BLTTHS năm 2015 như: Điều 107 (thu thập phưong tiện điện tử, dừ liệu
điện tử); Điều 196 (thu giữ phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử); Điều 183

(hỏi cung bị can, trong đó quy định việc hỏi cung bị can phải được ghi âm
hoặc ghi hình có âm thanh); Điều 191 (nhận biết giọng nói).
Biện pháp ĐTTTĐB cụ thể hóa yêu cầu của Hiển pháp năm 2013
“Quyền con người, quyền cơng dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của
luật”. Theo quy định tại Điều 21 Hiến pháp năm 2013 thì mọi cá nhân có
quyền bất khả xâm phạm và bảo đảm an toàn về đời sống riêng tư, bí mật
cá nhân và bí mật gia đình, quyền bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các
hình thức trao đổi thơng tin riêng tư khác. Đồng thời, theo quy định tại
Khoản 4 Điều 15 Hiến pháp năm 2013, việc thực hiện các quyền trên phải
tuân thủ nguyên tắc việc thực hiện quyền con người, quyền công dân
khơng được xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, quyền và lợi ích họp pháp
của người khác.
Việc sử dụng thông tin, tài liệu thu thập được bằng biện pháp điều tra

tố tụng đặc biệt là những quy định cần thiết để đảm bảo sự chặt chẽ và
nghiêm ngặt về thủ tục thi hành các biện pháp này cũng như đảm bảo tối
đa quyền con người, quyền công dân và quyền của những người bị buộc
tội. BLTTHS cũng quy định nghiêm cấm sử dụng thông tin, tài liệu, chứng
cứ thu thập được vào mục đích khác. Điều này một lần nữa khẳng định cho
nguyên tắc các tài liệu, chứng cứ thu thập được từ các biện pháp này chỉ có
thể sử dụng vào việc điều tra, truy tố, xét xử. đó phải chịu trách nhiệm theo

quy định của pháp luật.
2.2. Thực
tiễn
thực
hiện
vai
trị
của
Viện
kiểm
sát
trong
việc
áp
•
•
•
•
~
>
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
2.2.1. Những kết quả đạt được

Các biện pháp điều tra tố tụng nói chung, trong đó có các biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt được thực hiện nhằm mục đích thu thập chứng cứ
19


đê chúng minh sự thật khách quan của vụ án hình sự vê tội phạm; đê xác
định có hay khơng có hành vi phạm tội xảy ra và các tình tiết khác có ý

nghĩa trong việc giả quyết vụ án. Nhũng chứng cứ thu được thông qua việc
thực hiện các biện pháp điều tra tố tụng nói chung đã là cơ sở cho việc truy

tố, xét xử các loại tội phạm xảy ra trong những năm vừa qua.

Cho đến thời điểm hoàn thành luận văn này, tác giả Luận văn khẳng

định trong suốt thời gian cơng tác tại phịng Thống kê thuộc Viện KSND
TP Hà Nội và Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, tác giả chưa từng đọc hồ sơ
vụ án nào phản ánh nội dung có áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt. Bên

cạnh đó, trong các báo cáo sơ kết, tổng kết hàng năm cũng như các số liệu

thông kê của ngành kiểm sát từ năm 2018 đến nay (2021) hồn tồn khơng
đề cập bất kỳ nội dung nào có liên quan đến việc áp dụng các biện pháp

điều tra tố tụng đặc biệt. Qua khảo sát cũng như phỏng vấn các kiểm sát
viên Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội cũng như Kiểm sát viên
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, không kiểm sát viên nào thực hiện việc
kiếm sát các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong các vụ án hình sự do

các cơ quan điều tra tiến hành.


2.2.2. Những
tồn tại
vướng
mắc trong
thực
hiện
vai trị của Viện
O
•
o
O
•
•
•
kiểm sát khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Thứ nhất, Viện kiểm sát không kiểm sát được các hoạt động điều tra
“có tính chất đặc biệt” do thực tiễn chủ yếu được tiến hành dưới dạng các

biện pháp trinh sát nghiệp vụ
Thứ hai, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát qn sư trung

ương khơng có quyền đề xuất áp dụng các BPĐTTTĐB nên chưa tạo được
thuận lợi trong điều tra các vụ án có tính chất đặc biệt phức tạp, nghiêm trọng
Thứ ba, Kiểm sát viên khó khăn trong việc đề xuất áp dụng cũng như
thực hiện kiểm sát áp dụng các BPĐT TTĐB nếu có

Thứ tư, chưa có cơ chế quy định sau khi VKSND phê chuẩn thì để

đảm bảo việc CQĐT thực hiện sau khi có Quyết định phê chuẩn việc áp

dụng biện pháp điều tra đặc biệt của VKS
20


Thứ năm, khó khăn trong giải quyết mâu thuẫn giữa đảm báo bí mật

điều tra và hiệu quả của việc kiểm sát.
Thứ sáu, một thách thức mới đối với ngành Kiểm sát để đảm bảo
thực hiện vai trị của mình trong việc áp dụng biện pháp ĐTTTĐB trong
thời điếm hiện nay.
2.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện vai trò của Viện kiểm
sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Đấu tranh và phòng ngừa các tội phạm có tổ chức đặc biệt nghiêm
trọng, các tội phạm xâm phạm ninh quốc gia, tội phạm về tham nhũng, tội

phạm ma túy ... là một trong những nhiệm vụ trọng tâm luôn được Đảng
và Nhà nước quan tâm, chỉ đạo. Việc luật hóa các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt cũng là một trong những giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả
và chất lượng điều tra, truy tố xét xử đối với các loại tội phạm nói trên.
Các biện pháp này là cơ sở để đảm bảo việc phát hiện, xử lý được nhanh
chóng, thuận lợi và chính xác. Mặt khác, với đặc thù trong quy định cũng
như áp dụng trong bối cảnh phải giải quyết mâu thuẫn giữa nhiệm vụ kịp
thời, nhanh chóng và hiệu quả trong đấu tranh chống các tội phạm ấy với
nhiệm vụ không kém phần quan trọng là bảo đảm quyền con người, quyền
công dân, quyền của người bị buộc tội trong tố tụng hình sự mà Hiến pháp

và các văn bản pháp luật có liên quan đã quy định.

2.3.1. Hồn thiện pháp luật tố tụng hình sự nhằm nâng cao vai trò
của Viện kiểm sát trong áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt

Giải pháp này nhằm hồn thiện hệ thống pháp luật nói chung và pháp
luật TTHS nói riêng. Đây là giải pháp có ý nghĩa và vai trị đặc biệt quan
trọng vì nó là cơ sở để tiến hành đồng bộ các giải pháp khác. Đe hoàn
thiện các quy định cả BLTTHS hiện hành liên quan đến biện pháp điều tra
tố tụng đặc biệt cần sửa đổi, bổ sung.

Thứ nhất, cần sửa đổi, bổ sung Khoản 1 Điều 225 BLTTHS liên
quan đến thẩm quyền áp dụng BPĐT TTĐB để đảm bảo tính thống nhất,
hiệu quả trong việc xác định chủ thể có thẩm quyền áp dụng tạo điều kiện
thuận lợi trong quá trình thực hiện vai trò kiếm sát của VKSND

21


Thứ hai, bổ sung quy định và cụ thể hóa nhiệm vụ, quyền hạn của
VKS trong việc tiến hành các hình thức kiểm sát.

Thứ ba, cần có văn bản hướng dẫn thi hành quy định về thời hạn thực hiện

sau khi có sự phê chuẩn của VKSND đối với Quyết định áp dụng BPĐT TTĐB
Thứ tư, nên quy định hình thức quyết định hủy bỏ việc áp dụng biện

pháp điều tra tố tụng đặc biệt
77íW’ năm, BLTTHS năm 2015 cần quy định các nguyên tắc trong thu

thập chứng cứ điện tử trên tỉnh thần đảm bảo
Thứ sáu, quy định về việc Thơng báo giữa VKSND và CQĐT trong

q trình áp dụng BPĐT TTĐB
Thứ bảy, bổ sung quy định về trách nhiệm giữ bí mật trong áp dụng

BPĐT TTĐB đối với các chủ thể có liên quan

Thứ tám, cần có ngay một văn bản liên ngành hướng dẫn thi hành

một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự về các biện pháp điều tra tố
tụng đặc biệt để từ đó thuận lợi cho việc quy định và thực hiện kiểm sát áp

dụng TTĐB

2.3.2. Những giải pháp khác
Thứ nhất, nâng cao năng lực cán bộ, Kiểm sát viên trực tiếp thực hiện
chức năng kiểm sát hoạt động áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
Thứ hai, tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành của lãnh

đạo Viện kiếm sát nhân dân hai cấp.

Thứ ba, tăng cường hợp tác quốc tế trong đào tạo cán bộ điều tra, tập
huấn nghiệp vụ cho Kiểm sát viên
Thứ tư, tăng cưòng và nâng cao chất lưọng mối quan hệ giữa Cơ quan

điều tra và các chủ thế kiểm sát trong quá trình áp dụng biện pháp điều tra tố

tụng đặc biệt trên cơ sở thực hiện đúng chức năng nhiệm vụ của mỗi cơ quan.

KÉT LUẬN CHƯƠNG 2
Từ những nội dung đã nêu tại Chương 2, tác giả tập trung nghiên cứu

những quy định của pháp luật tổ tụng về vai trò của Viện Kiểm sát trong áp
22



dụng các biện pháp điêu tra tô tụng đặc biệt; những giải pháp nâng cao hiệu

quả thi hành thẩm quyền của Viện Kiểm sát trong áp dụng các biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt; nhũng ton tại vưóng mắc trong thi hành thẩm quyền
của Viện Kiểm sát khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt....

Qua nghiên cứu phân tích các quy định của BLTTHS năm 2015 về

biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đã nêu lên các quy định và từ đó chỉ ra

những vướng mắc, khó khăn liên quan tới thấm quyền ra quyết định tiến
hành biện pháp điều tra Tố tụng đặc biệt; chưa đề cập tới nhiệm vụ, quyền
hạn, trách nhiệm của ĐTV, KSV trực tiếp điều tra, kiểm sát điều tra trong
vụ án áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt... để tìm hiểu làm rõ

nguyên nhân đề ra các giải pháp nhàm nâng cao hiệu quả áp dụng cũng
như việc kiếm sát áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.

KÉT LUẬN

Lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến ở nước ta, Hiến pháp năm 2013
đặt ra nguyên tắc “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế
theo qui định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phịng, an

ninh quoc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng
đồng1'. Trong lĩnh vực TTHS, để đạt được mục đích cao nhất là phát hiện

tội phạm và người phạm tội, pháp luật của tất cả các nước đều cho phép áp
dụng một số biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân ... Song


vấn đề cần nhấn mạnh là, không phải bất cứ đối tượng nào cũng có thể bị
áp dụng các biện pháp này. Trường hợp cần phải áp dụng biện pháp hạn

chế quyền con người, quyền cơng dân thì phải đáp ứng đầy đủ căn cứ luật

định phải trên cơ sở và chỉ trong khuôn khố qui định của luật.
Nhằm đảm bảo các hoạt động áp dụng BPĐT TTĐB của CQĐT thì

việc quy định thể hiện vai trị của VKS trong việc áp dụng các BPĐT TTĐB

là cần thiết trong việc thực hiện chức năng của ngành kiểm sát cũng như làm
sáng tỏ các tình tiết của vụ án, tạo điều kiện cho hoạt động điều tra cũng như

đảm bảo quyền con người không bị xâm phạm một cách trái pháp luật.
23


Nhưng vân đê cân quan tâm là làm sao đê các BPĐT TTĐB này
được áp dụng khi có đủ điều kiện, có căn cứ luật định, thực sự cần thiết và
đảm bảo được quyền, lợi ích họp pháp của cơng dân thì vai trị của
VK.SND đối với vấn đề này là rất quan trọng, cần quan tâm và phát huy

hơn nữa. Hiến pháp và pháp luật đã quy định VKSND thực hiện hai chức

năng là thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Việc đảm
bảo thực hiện hai chức năng này có hiệu quả, góp phần khơng nhỏ trong
thực tiễn giải quyết vụ án hình sự nói chung, việc áp dụng các BPĐT

TTĐB của các cơ quan tiến hành tố tụng nói riêng đạt được hiệu quả và có

ý nghĩa thực sự. Đồng thời đảm bảo được quyền lợi của người bị áp dụng

biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Đây là nhừng vấn đề rất quan trọng,
cần quan tâm nâng cao hơn nữa để các quy định của pháp luật đi vào thực
tiễn nhằm xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội

phạm, không làm oan người vô tội, không xâm phạm quyền riêng tư cá

nhân một cách trái phép. Để thực hiện được điều đó, các quy định pháp
luật TTHS và liên quan, cũng như vấn đề về tổ chức hoạt động của

VKSND phải hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động TTHS, hoạt

động áp dụng các BPĐT TTĐB. Việc đôi mới, tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng, phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, của công luận và

của nhân dân đoi với hoạt động tư pháp cần phải được quan tâm thực hiện
thiết thực hơn. Và việc nâng cao năng lực, phẩm chất cán bộ làm công tác

điều tra, truy tố cần được quan tâm đáp ứng yêu cầu cách cách tư pháp và
thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự hiện nay.

24