PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG HÀ NỘI
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

TIỂU LUẬN TRIẾT HỌC

ĐỀ TÀI:
PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG
TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

Sinh viên thực hiện: Lương Ngọc Thanh Thắm
Mã sinh viên: 2111210626
Số thứ tự: 100
Lớp tín chỉ: TRI114.4
Giáo viên hướng dẫn: TS ĐÀO THỊ TRANG

Hà Nội, 11/2021


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

MỤC LỤC
MỤC LỤC.

2

LỜI MỞ ĐẦU

3

NỘI DUNG

4

I. Quy luật mâu thuẫn của phép biện chứng duy vật

4

1. Khái quát lịch sử phát triển của phép biện chứng

4

2. Nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật

5

3. Phép biện chứng về mâu thuẫn

7

II. Vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
9
1.

Mâu thuẫn giữa yêu cầu tăng trưởng, phát triển kinh tế với sự bất cập của cơ
chế, chính sách khai thác nguồn lực hiện nay
9
2.
Mâu thuẫn giữa tính ưu việt của nền kinh tế thị trường đinh hướng XHCN
với những hạn chế trong việc tìm ra quyết sách khắc phục mặt trái của kinh tế thị trường
10
3.
Mâu thuẫn giữa tính tất yếu khách quan phải nâng cao sự đồng thuận xã hội
trong đổi đất nước với sự tấn công của các thế lực thù địch trong và ngoài nước nhằm
phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc
10
4.
Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao tính tích cực chính trị với lối sống thực
dụng trong một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân
10
5.
Mâu thuẫn giữa yêu cầu đẩy mạnh đổi mới hệ thống chính trị với sự thiếu
hụt trong những biện pháp mang tính đột phá trên lĩnh vực này
11
6.
Mâu thuẫn giữa quá trình phát triển dân chủ với tình trạng thiếu giá đỡ về lý
luận và thực tiễn cho q trình đó
11
7.
Mâu thuẫn giữa tích cực, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế với khả năng
giữ vững độc lập tự chủ trong hội nhập và khắc phục những tác động tiêu cực của hội
nhập
12
KẾT LUẬN


14

TÀI LIỆU THAM KHẢO

15


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

LỜI MỞ ĐẦU
Trong quá trình vận động và phát triển của sự vật hiện tượng luôn xảy ra mâu
thuẫn. Nhà triết học Hêgen cũng đã khẳng định: Cuộc sống tiến lên thông qua những
mâu thuẫn. Đó là mâu thuẫn giữa các yếu tố trong bản thân hay giữa các sự vật với nhau.
Qua nhiều năm đổi mới, nhờ đường lối đúng đắn của Đảng và tính tích cực, sáng
tạo của nhân dân, chúng ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đang từng bước được xây dựng. Nền dân
chủ XHCN với Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân đã được thiết định trên
những đường nét cơ bản. Nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, sự thống nhất
trong đa dạng đã hình thành. Khối đại đồn kết tồn dân tộc mà nền tảng là liên minh
giữa giai cấp công nhân với giai cấp nơng dân và đội ngũ trí thức ngày càng được củng
cố, thực sự trở thành một động lực quan trọng của đổi mới đất nước…
Tuy nhiên, bên cạnh những tiến bộ và thành tựu đáng nể đó, vẫn tồn tại đâu đó
những mâu thuẫn kìm hãm sự phát triển của đất nước, ví dụ: sự phân hóa giàu nghèo, hối
lộ, ô nhiễm môi trường, tệ nạn xã hội… Đấy là những hạn chế cần có đường lối và giải
pháp mạnh để khắc phục để thúc đẩy sự phát triển của nước ta, đưa Việt Nam thành một
đất nước với nền kinh tế thị trường, sóng vai cùng các cường quốc trên năm châu.
Để đưa công cuộc đổi mới tiếp tục tiến lên, chúng ta phải giải quyết rất nhiều mâu

thuẫn phức tạp. Xuất phát từ thực trạng đó, em quyết định viết để tài: “Phép biện chứng
về mâu thuẫn và vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường
định hướng Xã hội Chủ nghĩa ở nước ta”. Vì kinh nghiệm cịn hạn chế, bài tiểu luận cịn
nhiều thiếu sót, em mong nhận được góp ý từ thầy cơ để bài viết được hồn thiện hơn.
Em xin cảm ơn!


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

NỘI DUNG
I. Quy luật mâu thuẫn của phép biện chứng duy vật
1. Khái quát lịch sử phát triển của phép biện chứng
Phép biện chứng xuất hiện từ thời cổ đại, và từ đó đến nay lịch sử phát triển của
nó đã trải qua nhiều gian đoạn khác nhau gắn liền với sự phát triển của khoa học và thực
tiễn. Từ phép biện chứng mộc mạc, chất phác thời cổ đại đã thể hiện rõ những tư tưởng
biện chứng khá sâu sắc như mối quan hệ quy định lẫn nhau tạo ra sự thống nhất giữa cái
bất biến với cái biến đổi, giữa cái duy nhất với số nhiều, bất kỳ sự vật nào cũng là thể
thống nhất của hai mặt đối lập vừa xung khắc nhau, vừa nương tựa vào nhau, vừa bao
hàm lẫn nhau. Thế giới vật chất tồn tại trong sự hình thành, vận động vĩnh viễn của sự
thống nhất giữa các mặt đối lập… Đặc trưng cơ bản của phép biện chứng cổ đại là tính tự
phát, ngây thơ. Cho dù cịn nhiều hạn chế, nhưng nhìn chung phép biện chứng cổ đại đã
coi thế giới là chỉnh thế thống nhất giữa các bộ phận của thế giới có mối lien hệ qua lại,
thâm nhập, tác động và quy định lẫn nhau, thế giới không ngừng vận động, biến đổi. Tiếp
theo đó là phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ điển Đức và đỉnh cao là phép biện
chứng duy tâm của Hêghen. Về hình thức, phép biện chứng này bao quát cả 3 lĩnh vực:
logic thuần túy, tự nhiên, biện chứng của tồn bộ q trình lịch sử. Về nội dung, phép
biện chứng chia thành tồn tại, bản chất và khái niệm. Phép biện chứng trong giai đoạn
này là sự phát triển từ cái trừu tượng đến cái cụ thể, từ chất này sang chất khác nhờ giải

quyết mâu thuẫn. Phát triển được coi là sự tự phát triển, và là nguyên lý cơ bản nhất của
phép biện chứng với phạm trù trung tâm là “tha hóa” và khẳng định “tha hóa được diễn
ra ở mọi nơi, mọi lúc trong cả tự nhiên, xã hội và tinh thần”.
Phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ điển Đức thời kỳ này đã xây dựng
được hệ thống lý luận tương đối hoàn chỉnh trong một chừng mực nhất định và đã trở
thành một phương pháp tư duy triết học phổ biến. Tuy nhiên nó vẫn tồn tại một số mặt
hạn chế nhất định và sau này sẽ bị phủ định, thay thế bằng phép biện chứng duy vật.
Phép biện chứng duy vật là sự thống nhất hữu cơ giữa thế giới quan duy vật và
phương pháp biện chứng, giữa lý luận nhận thức và logic biện chứng. Sự ra đời của phép
biện chứng duy vật là cuộc cách mạng trong phương pháp tư duy triết học, là phương
pháp tư duy khác về chất so với những phương pháp tư duy trước đó. “Nó xem xét
những sự vật và những phản ánh của chúng trong tư tưởng, trong mối liên hệ qua lại lẫn
nhau, trong sự


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

rằng buộc, sự vẫn động, sự phát sinh và sự tiêu vong của chúng”. Phép biện chứng duy vật
thể hiện ở 2 nguyên lý, 6 cặp phạm trù và 3 quy luật.
2. Nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật
2.1. Hai nguyên lí
2.1.1. Nguyên lí về mối liên hệ phổ biến
Nguyên lí về mối liên hệ phổ biến khái qt tồn cảnh thế giới trong những mối
liên hệ chằng chịt giữa các sự vật, hiện tương. Tính vơ hạn của thế giới, cũng như tính vơ
lượng của các sự vật, hiện tượng đó chỉ có thể giải thích được trong mối liên hệ phổ biến,
được quy định bằng các mối liên hệ có hình thức, vai trị khác nhau. Trong hoạt động
thực tiễn, phải xem xét sự vật, hiện tượng trong mối liên hệ phổ biến.
2.1.2. Nguyên lí về sự phát triển

Mọi sự vật hiện tượng đều vận động từ thấp đến cao, đơn giản đến phức tạp, từ
kém hoàn thiện đến hồn thiện hơn. Q trình đó diễn ra làm cho sự vật, hiện tượng cũ
mất đi, sự vật, hiện tượng vật chất mới ra đời. Phát triển là tự thân, có mặt trong cả tự
nhiên, xã hội và tư duy, rất đa dạng và phong phú. Động lực của sự phát triển là mâu
thuẫn giữa các mặt đối lập bên trong sự vật, hiện tượng. Phát triển đi theo đường xoáy
ốc, cái mời dường như lặp lại một số điểm của cái cũ nhưng trên cơ sở cao hơn.
2.2. Ba quy luật
2.2.1. Quy luật lượng chất
Mọi sự vật đều có lượng và chất. Lượng là tính quy định, thuộc tính vốn có của sự
vật. Chất là cái để phân biệt sự vật, hiện tượng này với sự vât, hiện tượng khác. Mối sự
vật đều là sự thống nhất giữa chất và lượng. Lượng biến đổi đạt tới điểm nút, phá vỡ độ
cũ thì chất của sự vật thay đổi căn bản. Sự vật biến thành sự vật khác. Lượng biến đổi,
chưa đạt tới mức phá vỡ độ thì chất của sự vật đã thay đổi cục bộ. Khi chất biến đổi lại
tác động ngược trở lại lượng làm lượng biến đổi hoặc lượng mới xuất hiện. Sự chuyển
hóa lượng – chất phụ thuộc vào những điều kiện nhất định.
2.2.2. Quy luật phủ định của phủ định
Quy luật này chỉ ra khuynh hướng phát triển của sự vật. Quá trình phủ định của
phủ định tạo thành sự vận động phát triển khơng ngừng mang tính chu kỳ của thế giới
khách quan. Sau hai lần phủ định, sự vật dường như lặp lại cái ban đầu nhưng trên cơ sở
cao hơn.


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

Phủ định là tự phủ định và khuynh hướng diễn ra theo vòng trịn xốy ốc, nói lên tính
tiến lên và kế thừa trong sự phát triển.
2.2.3. Quy luật mâu thuẫn (thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập)
Quy luật này là hạt nhân của phép biện chứng duy vật, nó chỉ ra nguồn gốc, động

lực của sự vận động, phát triển. Mọi sự vật đều có những mặt đối lập. Sự tác động qua lại
giữa các mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn bên trong của sự vật. Mâu thuẫn tồn tại khách
quan, phổ biến trong các sự vật, hiện tượng. Các mặt đối lập vừa thống nhất vừa đấu
tranh với nhau. Trong đó, thống nhất là tương đối, tạm thời, đấu tranh là tuyệt đối, vĩnh
viễn.
2.3. Sáu cặp phạm trù cơ bản
2.3.1. Cái riêng, cái chung, và cái đơn nhất
Sự vật, hiện tượng nào cũng có cái chung, cái riêng và cái đơn nhất, chúng tồn tại
không tách rời nhau mà tác động biện chứng với nhau, thông qua nhau mà thể hiện sự
tồn tại của mình. Nó mang tính chất tương đối và trong những điều kiện nhất định chúng
có thể chuyển hóa cho nhau.
2.3.2. Nguyên nhân và kết quả
Mọi sự vật, hiện tượng đều có nguyên nhân, mỗi một nguyên nhân thì sinh ra một
kết quả. Nguyên nhân ln có trước kết quả. Giữa ngun nhân, kết quả ln có mối liên
hệ qua lại, quy định lẫn nhau. Một sự vật, hiện tượng ở trong mối quan hệ này là nguyên
nhân, nhưng lại là kết quả ở trong mối quan hệ khác và ngược lại tạo nên chuỗi nhân quả
vô tận. Nguyên nhân và kết quả chỉ mang tính chất tương đối và được xem xét ở trong
một mối quan hệ cụ thể.
2.3.3. Tất nhiên và ngẫu nhiên
Tất nhiên là phạm trù chỉ mối liên hệ xuất phát bên trong của sự vật trong những
điều kiện nhất định phải xảy ra như thế. Ngẫu nhiên do mỗi liên hệ khơng bản chất, do
những ngun nhân, hồn cảnh bên ngồi quy định, có thể xuất hiện, khơng xuất hiện,
xuất hiện thế này hoặc xuất hiện thế khác. Ranh giới giữa tất nhiên và ngẫu nhiên có tính
chất tương đối. Trong điều kiện nhất định hai cái có thể chuyển hóa lẫn nhau. Giữa ngẫu
nhiên và tất nhiên có mối liên hệ biện chứng lẫn nhau. Cái tất nhiên biểu hiện thông qua
vô số cái ngẫu nhiên. Tất nhiên đóng vai trị chi phối sự phát triển, cịn ngẫu nhiên làm
cho sự phát triển diễn ra nhanh hoặc chậm trong hình thức này hay hình thức khác.
2.3.4. Nội dung và hình thức
Nội dung là tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố tạo nên sự vật, hiện tượng.



PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

Hình thức là phương pháp tồn tại của nội dung. Giữa nội dung và hình thức có mối liên
hệ


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

qua lại, quy định lẫn nhau, trong đó nội dung giữ vài trị quy định hình thức. Nội dung
thay đổi thì hình thức cũng phải thay đổi cho phù hợp. Tuy nhiên hình thức cũng có tính
độc lập tương đối và tác động tích cực trở lại nội dung. Khi phù hợp nó là động lực thúc
đẩy nội dung phát triển, cịn khơng phù hợp, nó sẽ cản trở sự phát triển của nội dung.
Một nội dung có thể thể hiện dưới nhiều hình thức và ngược lại, một hình thức có thể
phù hợp với nhiều nội dung khác nhau.
2.3.5. Bản chất và hiện tượng
Bản chất là tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên hệ tất nhiên tương đối ổn
định bên trong, quy định sự tồn tại, vận động và phát triển của sự vật. Sự vật là những
biểu hiện bên ngoài. Bản chất và hiện tượng căn bản thống nhất biện chứng với nhau.
Bản chất tương đối ổn định, còn hiện tượng thường xuyên biến đổi.
2.3.6. Khả năng và hiện thực
Khả năng là cái hiện chưa xảy ra nhưng sẽ xảy ra khi có các điều kiện thích hợp.
Hiện thực là cái đang có, đang tồn tại thực sự. Trong hiện thực bao giờ cũng chứa đựng
những khả năng nhất định, ngược lại khả năng lại nằm trong hiện thực và khi đủ điều
kiện sẽ biến thành hiện thực mới. Mối quan hệ giữa khả năng và hiện thực diễn ra rất
phức tạp. Mỗi sự vật đều có nhiều khả năng, xuất hiện trong quá trình vận động và phát

triển của nó. Nhưng bản thân khả năng cũng ln ln vận động và biến đổi không
ngừng. Từ khả năng đến hiện thực phải thông qua một tập hợp điều kiện thích hợp.
3. Phép biện chứng về mâu thuẫn
Mỗi sự vật, hiện tượng là một tổng thể của những mâu thuẫn khác nhau. Mỗi mâu
thuẫn có một vai trị nhất định đối với quá trình phát sinh, phát triển tất yếu của sự vật,
hiện tượng chứa đựng chúng. Theo nguyên lý về mối liên hệ phổ biến, các mâu thuẫn
cùng tồn tại trong một sự vật, hiện tượng phải tác động, ảnh hưởng lẫn nhau. Và sự tác
động, ảnh hưởng này tạo thành một tổng hòa tác dụng của chúng. Sự thống nhất và đấu
tranh của các mặt đối lập trong từng mâu thuẫn chỉ có thể diễn ra trong tổng hòa tác dụng
của tất cả các mâu thuẫn cùng tồn tại trong một chỉnh thể. Vai trò động lực của mâu
thuẫn đối với chủ thể chỉ có thể phát huy tác dụng thơng qua tổng hịa tác dụng của
chúng. Như vậy mâu thuẫn không tác động đến chủ thể trong trạng thái riêng lẻ, đơn
chiếc. Động lực phát triển bao giờ cũng là một tổng hòa tác dụng của tất cả các mâu
thuẫn.
Quá trình phát triển tất yếu của sự vật hiện tượng không chỉ chịu ảnh hưởng của
riêng một mâu thuẫn nào, dù đó là mâu thuẫn quan trọng nhất, mà chịu tác động của tất


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

cả các mâu thuẫn chứa đựng trong nó. Chính tổng hợp tác động này là động lực của quá
trình


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA


phát triển. Các mâu thuẫn bên ngồi của sự vật có thể tác động đến sự phát triển của sự
vật đó thơng qua các mâu thuẫn bên trong của nó. Tức là mâu thuẫn bên ngoài tác động
đến mâu thuẫn bên trong làm cho các mâu thuẫn này biến đổi, và đến lượt chúng, chính
các mâu thuẫn bên trong của sự vật làm biến đổi chủ thể của chúng. Xét trong một điều
kiện nhất định thì mâu thuẫn bên ngồi và mâu thuẫn bên trong có thể chuyển hóa cho
nhau, mâu thuẫn bên ngoài của sự vật này cũng là mâu thuẫn bên trong của sự vật kia.
Triết học duy vật biện chứng khẳng định: các mặt đối lập cùng tồn tại với nhau trong một
mâu thuẫn nhưng vận động theo những phương hướng đối lập nhau, nên chúng bài trừ
lẫn nhau, phủ định lẫn nhau. Từ đó có thể thấy rằng đấu tranh chỉ có thể diễn ra giữa các
mặt đối lập, gắn bó với nhau một cách hợp quy luật khách quan trong một mâu thuẫn xác
định, khơng có thể có sự đấu tranh giữa các sự vật hiện tượng bất kỳ mà sự tồn tại của
chúng hồn tồn khơng phải là kết quả của sự phân cực. Đấu tranh của các mặt đối lập
bắt đầu từ sự thống nhất của chúng. Chừng nào sự thống nhất của các mặt đối lập khơng
cịn nữa thì sự đấu tranh của chúng cũng chấm dứt.
Sự tác động ảnh hưởng lẫn nhau giữa các mâu thuẫn có ý nghĩa to lớn. Nó địi hỏi
người hoạt động thực tiễn, khi giải quyết bất kỳ mâu thuẫn nào của đời sống, phải cân
nhắc thần trọng đến ảnh hưởng của hoạt động giải quyết mâu thuẫn này đối với các mâu
thuẫn khác và tác động ngược lại từ các mâu thuẫn khác đối với các mâu thuẫn được giải
quyết.
Mâu thuẫn khơng chỉ được hình thành từ thống nhất và đấu tranh của các mặt đối
lập. Nó cịn nhất thiết phải được hình thành từ sự thống nhất, theo nghĩa loại trừ đối lập,
của các phần tử không đối lập nhau. Logic của kết luận là: để có mâu thuẫn phải có mặt
đối lập, để có mặt đối lập phải có mặt khơng đối lập. Từ đó nổi lên mối quan hệ biện
chứng quan trọng là: đối lập phải được hình thành từ khơng đối lập.
○ Mối quan hệ thống nhất, đấu tranh giữa các mặt đối lập cịn có một nghĩa
khác: đấu tranh giữa các mặt đối lập có tác dụng trở lại đối với sự thống
nhất giữa các mặt đối lập. Để có sự thống nhất giữa các mặt đối lập thì phải
có các mặt đối lập. Nhưng các mặt đối lập trong một mâu thuẫn chỉ có thể
tồn tại trong sự đấu tranh của chúng. Trong đấu tranh các mặt đối lập không
ngừng loại trừ lẫn nhau nhưng đồng thời cũng không ngừng tự khẳng định

mình, do đó cả hai mặt đối lập đều được kích thích, tăng cường vận động và
phát triển. Chính đó, đấu tranh là phương thức tồn tại của sự vật. Chúng ta
hiểu tồn tại không phải là tồn tại biệt lập, cách biệt với thế giới bên ngoài,


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

mà là khẳng định mình trong sự tác động, ảnh hưởng lẫn nhau giữa các sự
vật, hiện tượng khác nhau, đối lập nhau. Quan điểm này là quan trọng. Sự
đấu tranh giữa các cực là một phương pháp của sự phân


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

● cực. Ta vẫn quan niệm đấu tranh giữa các mặt đối lập là để giải quyết mâu thuẫn,
mà khi mâu thuẫn được giải quyết thì các mặt đối lập của mâu thuẫn không tồn tại
nữa – chúng bị tiêu diệt hoặc chuyển hóa thành các mặt đối lập khác. Vậy quan
niệm cho rằng đấu tranh giữa các mặt đối lập là điều kiện để khẳng định sự tồn tại
của các mặt đối lập có trái với quan niệm được thừa nhận khơng? Về thực chất thì
các quan niệm này khơng trái ngược với nhau. Các mặt đối lập nào thực sự tiêu
biểu cho xu thế phát triển của cái mới, của cái tiến bộ thì tồn tại và phát triển cao
hơn, cịn ngược lại cái nào khơng có đủ sức tồn tại thêm nữa thì phải chấm dứt. Đó
là ngun tác phát triển chung của sự vật.
● Như vậy từ mối liên hệ của sự đấu tranh giữa các mặt đối lập với sự thống nhất của
các mặt đối lập có thể rút ra kết luận: sự thống nhất giữa các mặt đối lập không thể
hiểu đơn giản sơ lược, chỉ diễn ra một lần. Theo tinh thần biện chứng, đây là một

quá trình vận động, phát triển, một quá trình đấu tranh lâu dài.
● Vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta
● Mâu thuẫn giữa yêu cầu tăng trưởng, phát triển kinh tế với sự bất cập của cơ
chế, chính sách khai thác nguồn lực hiện nay

●
● Trước đây người ta thường đồng nhất tăng trưởng kinh tế với phát triển, nên chạy
theo chỉ tiêu tốc độ tăng tổng sản phẩm quốc dân (GNP) và thu nhập bình quân đầu
người bằng bất cứ giá nào. Nhưng càng ngày người ta càng nhận ra rằng, tăng
trưởng kinh tế chỉ là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện đủ để phát triển. Nói
cách khác, ngày nay khơng thể chỉ chú ý đến tốc độ tăng trưởng mà cịn phải quan
tâm đến tính chất của tăng trưởng, tức là đạt được tăng trưởng bằng cách nào,
những ai tham gia, thể chế nào được hình thành và những ai được hưởng lợi thành
quả của sự tăng trưởng ấy?... Có những nước nhờ nguồn tài nguyên giàu có (dầu
mỏ, kim loại quý hiếm...), ủy thác cho các công ty xuyên quốc gia khai thác, xuất
khẩu và chia lời, nên thu nhập quốc dân tính theo đầu người tăng nhanh và đạt mức
rất cao. Nhưng chỉ một tầng lớp nhỏ bên trên được hưởng lợi, đa số người dân vẫn
nghèo đói vì sự tăng trưởng kinh tế nói trên khơng tác động đến phần còn lại của
nền kinh tế quốc dân. Nguồn ngoại tệ thu được chảy vào các ngân hàng của các
nước phát triển chứ không được tái đầu tư. Sự tăng trưởng kinh tế như vậy không
thể coi là "sự phát triển".
● Những năm qua, kinh tế tăng trưởng nhanh, các lĩnh vực văn hóa, xã hội đạt thành


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

tựu quan trọng trên nhiều mặt. Nhưng, kinh tế phát triển chưa bền vững, chất lượng

tăng trưởng, năng suất, hiệu quả sức cạnh tranh của nền kinh tế thấp, các cân đối vĩ
mô chưa


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

● vững chắc. Tăng trưởng kinh tế vẫn dựa nhiều vào các yếu tố phát triển theo chiều
rộng, chậm chuyển sang phát triển theo chiều sâu. Các lĩnh vực giáo dục và đào
tạo, khoa học và cơng nghệ, văn hóa, xã hội, mơi trường còn nhiều hạn chế, yếu
kém, gây bức xúc xã hội.
● Mâu thuẫn giữa tính ưu việt của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN với
những hạn chế trong việc tìm ra quyết sách khắc phục mặt trái của kinh tế thị
trường Tính ưu việt của q trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa phải được thể hiện ngày càng đậm nét trước hết và chủ yếu ở khả
năng bảo đảm sự kết hợp hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hố,
thực hiện tiến bộ và cơng bằng xã hội, trong khi đó, chúng ta chưa tìm được những
giải pháp hữu hiệu để giải quyết những hậu quả xã hội do tác động tiêu cực của
những mặt trái thuộc kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế gây ra. Nhiều
vấn đề xã hội có xu hướng ngày càng gay gắt. Đặc biệt, điều làm cho nhân dân hết
sức bất bình, lo lắng là tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhũng nhiễu dân, suy
thối về tư tưởng chính trị và phẩm chất đạo đức, lối sống của một bộ phận không
nhỏ cán bộ, đảng viên rất nghiêm trọng. Văn hố lai căng có xu hướng phát triển.
Hiện tượng ma chay, cưới xin, hội hè với nhiều hủ tục được khôi phục ở nhiều nơi.
Đạo lý xã hội, gia đình xuống cấp. Tình huống mất ổn định cục bộ có khả năng xảy
ra nhiều hơn, mức độ phức tạp của tình hình gia tăng hơn… Chúng ta chưa tìm
được những
● phương hướng ngăn chặn có hiệu quả tình trạng đó.


●
● Mâu thuẫn giữa tính tất yếu khách quan phải nâng cao sự đồng thuận xã hội
trong đổi đất nước với sự tấn công của các thế lực thù địch trong và ngoài
nước nhằm phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc
● Sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận trong nhân dân là một điều kiện tất yếu
để đưa công cuộc đổi mới tiến lên mạnh mẽ hơn. Nhưng, cùng với những yếu kém
của chính chúng ta, thì sự tác động của các thế lực thù địch nhằm thực hiện chiến
lược “diễn biến hồ bình” đối với nước ta bằng nhiều con đường, nhiều biện pháp
và phương tiện, cả trực tiếp lẫn gián tiếp qua một số phần tử cơ hội về chính trị để
chống phá trên lĩnh vực tư tưởng -lý luận đã làm cho một bộ phận cán bộ, Đảng
viên và nhân dân phân tâm… Chúng ta có phần cịn lúng túng, hữu khuynh trong
cuộc đấu tranh trên lĩnh vực này.
● Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao tính tích cực chính trị với lối sống thực


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

dụng trong một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

● Trong khi cuộc sống đòi hỏi phải thu hút mạnh mẽ sự quan tâm của nhân dân, phát
huy đóng góp của nhân dân vào việc hoàn thiện và tổ chức thực hiện đường lối đổi
mới, thì tình trạng thờ ơ chính trị, chỉ lo vun vén cho lợi ích của bản thân và gia
đình, lối sống thực dụng chạy theo đồng tiền của một bộ phận cán bộ, đảng viên và

nhân dân có chiều hướng gia tăng. Chúng ta chưa tìm được cách để khắc phục tình
hình này với hiệu quả cao.
● Mâu thuẫn giữa yêu cầu đẩy mạnh đổi mới hệ thống chính trị với sự thiếu hụt
trong những biện pháp mang tính đột phá trên lĩnh vực này
● Theo dấu chân phát triển của đất nước thì yêu cầu về đổi mới trong hệ thống chính
trị cũng được đẩy mạnh. Càng ở vào những thời điểm có tính bước ngoặt của sự
nghiệp cách mạng, càng thấy rõ dấu ấn nổi bật của người đứng đầu trong nắm bắt
thời cơ, bắt nhịp tình thế, kịp thời đề xuất trước tập thể những quyết sách sáng suốt,
táo bạo để tháo gỡ rào cản, tận dụng cơ hội, đẩy lùi thách thức, tạo động lực đưa
đất nước phát triển đột phá.
○ Công cuộc đổi mới kinh tế đã phát triển tới mức đòi hỏi phải đẩy mạnh hơn
nữa việc đổi mới tổ chức, phương thức hoạt động của hệ thống chính trị, sự
kết hợp hài hoà hơn nữa giữa các bộ phận cấu thành hệ thống đó, song,
chúng ta chưa có những đột phá trên lĩnh vực này. Đã có nhiều nghị quyết,
nhiều chủ trương chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, nhưng hiệu quả
thực tiễn còn thấp. Bộ máy của hệ thống chính trị cịn q cồng kềnh, cơ chế
vận hành chưa thật khoa học, tình trạng lẫn lộn chức năng, nhiệm vụ giữa
các bộ phận cấu thành hệ thống chính trị còn xuất hiện ở nhiều cấp, nhiều
địa phương. Việc thực hiện luật pháp, kỷ cương khơng nghiêm. Nhiều nơi
cịn vi phạm quyền làm chủ của nhân dân. Đội ngũ cán bộ, công chức chưa
đủ mạnh, phương pháp hoạt động của nhiều cán bộ đảng, đồn thể cịn trong
tình trạng viên chức hố… Sự yếu kém đó, nếu khơng được khắc phục có
hiệu quả, thì một số phương diện của hệ thống chính trị sẽ trở thành lực cản
lớn đối với đổi mới trên lĩnh vực kinh tế.
● Mâu thuẫn giữa quá trình phát triển dân chủ với tình trạng thiếu giá đỡ về
thực tiễn và lý luận cho quá trình đó
○ Dân chủ là một phương pháp ra quyết định tập thể trong đó mọi thành viên
đều có quyền ngang nhau khi tham gia ra quyết định. Dân chủ cũng để chỉ
một hình thức nhà nước, trong đó mọi thành viên đều tham gia vào việc ra



PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

quyết định về các vấn đề của mình, thường bằng cách bỏ phiếu để bầu người
đại diện trong quốc hội hoặc thể chế tương tự. Trong xã hội hiện nay, dân
chủ hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực đổi mới. Thực hiện dân chủ nhân
dân là yêu cầu nhất quán của Đảng Cộng sản Việt Nam. Từ ngày thành lập
tới nay, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn nhấn mạnh quyền làm chủ của nhân
dân. Chủ tịch


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

● Hồ Chí Minh khẳng định, dân chủ có nghĩa “dân là chủ” và “người dân làm chủ”,
cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, quần chúng là động lực của cách mạng.
Chính quần chúng nhân dân là lực lượng cách mạng đông đảo nhất trực tiếp thực
hiện đường lối cách mạng, biến đường lối cách mạng của Đảng thành hiện thực.
Người nói, trong bầu trời khơng có gì q bằng nhân dân, “Nước ta là nước dân
chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ”.
○ Tuy nhiên, ở một số nơi, nhận thức và thực hành về dân chủ còn hạn chế,
thực hiện dân chủ cơ sở cịn hình thức, quyền làm chủ của nhân dân chưa
hồn tồn được tơn trọng và phát huy, chưa có cơ chế đầy đủ bảo đảm để
nhân dân thực hiện vai trò chủ thể của quyền lực. Nguyên tắc “tập thể lãnh
đạo, cá nhân phụ trách” trên thực tế ở một số nơi rơi vào hình thức. Cịn tình
trạng lạm quyền, lộng quyền, quan liêu, cửa quyền gây phiền hà cho nhân
dân của một số cơ quan công quyền, cán bộ. Chậm thể chế hóa các chủ

trương của Đảng thành pháp luật, quy định... Hệ thống pháp luật của Việt
Nam có mặt cịn chưa đồng bộ, hay thay đổi gây khó khăn cho các cơ quan
thi hành pháp luật và nhân dân, ảnh hưởng đến việc thực hành dân chủ trong
xã hội... Những hạn chế đó cần sớm được khắc phục để nguyên tắc quyền
lực thuộc về nhân dân và thực hành quyền làm chủ của nhân dân trong thực
tiễn ngày càng rộng rãi và thực chất.
●
● Mâu thuẫn giữa tích cực, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế với khả năng giữ
vững độc lập tự chủ trong hội nhập và khắc phục những tác động tiêu cực của
hội nhập
●
● Phù hợp tiến trình đổi mới và đứng trước những địi hỏi cấp bách của tình hình
quốc tế và kinh tế trong nước, Ðại hội lần thứ VII của Ðảng đã chủ trương thực
hiện đường lối đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại, đánh dấu bước khởi
đầu tiến trình hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới của nước ta. Nghị quyết Ðại hội
X của Ðảng cũng chỉ rõ: Tinh thần tích cực hội nhập kinh tế quốc tế là "phát huy
vai trị chủ thể và tính năng động của doanh nghiệp (DN) thuộc mọi thành phần
kinh tế trong hội nhập kinh tế quốc tế, xúc tiến mạnh thương mại và đầu tư, phát
triển thị trường mới, sản phẩm mới và thương hiệu mới". Khuyến khích các DN
Việt Nam hợp tác, liên doanh với DN nước ngoài và mạnh dạn đầu tư ra nước
ngoài.


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

● Tuy nhiên, thực tiễn quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và hoạt động kinh tế đối
ngoại còn nhiều hạn chế. Nghị quyết Ðại hội X của Ðảng chỉ rõ: "Thiếu lộ trình
thật chủ động trong hội nhập kinh tế quốc tế; chưa gắn kết chặt chẽ tiến trình hội

nhập với việc hồn thiện pháp luật, thể chế, chính sách và cải cách cơ cấu kinh tế;
việc nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, của DN và của nền kinh tế chưa theo
kịp yêu cầu hội nhập".
●
● Vì vậy, trong tiến trình mở cửa, hội nhập nền kinh tế thế giới, cần phát huy lợi thế
so sánh, tạo môi trường cạnh tranh để phát triển. Ðồng thời, cần tăng cường tiềm
lực và bảo đảm an ninh kinh tế, trong đó coi trọng việc giữ vững các cân đối vĩ mô.
Cùng với việc bảo đảm an ninh lương thực và năng lượng, cần tăng nhanh dự trữ
ngoại tệ, kiểm soát chặt chẽ nợ nước ngoài; phát huy cao nhất các nguồn lực, nhất
là nội lực để xây dựng nhanh kết cấu hạ tầng và phát triển có hiệu quả một số
ngành. Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, chú trọng cải cách hành chính, đào tạo
nguồn nhân lực, tạo lập những điều kiện thuận lợi hơn nữa để thu hút mạnh các
nguồn vốn quốc tế, như vốn ODA, vốn FDI, tín dụng thương mại và các nguồn vốn
quốc tế khác. Góp phần tạo bước ngoặt về hội nhập kinh tế quốc tế là việc phát huy
tính năng động của DN thuộc mọi thành phần kinh tế.


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

■ KẾT LUẬN

●
● Từ những vấn đề được nghiên cứu ở trên, chúng ta đã thấy rõ rằng mâu thuẫn
giúp cuộc sống đi lên và ngày càng phát triển bằng cách tìm ra những giải pháp
để giải quyết những mâu thuẫn đó. Những vấn đề nêu trên không phải là tất cả,
cũng không phải là
● tiêu biểu nhưng thông qua cách điểm danh đại thể như vậy cũng đủ cho chúng
ta thấy tính phức tạp của tình hình mà chúng ta đang cần giải quyết.

●
○ Việt Nam đang từng bước phát triển trên con đường cơng nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước. Vì vậy, việc giải quyết có hiệu quả những mâu thuẫn và
những vấn đề có tính mâu thuẫn trên đây là một điều kiện căn bản để nâng
cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, phát huy sức mạnh tồn
dân tộc, đẩy mạnh tồn diện cơng cuộc đổi mới, sớm đưa nước ta thốt khỏi
tình trạng kém phát triển.


PHÉP BIỆN CHỨNG VỀ MÂU THUAN
VÀ VẬN DỤNG PHÂN TÍCH MÂU THUAN BIỆN CHỨNG TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG
ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA

○ TÀI LIỆU THAM KHẢO

●
●

○ “Giáo trình Triết học” – dùng cho bậc Đại học – Cao đẳng – Bộ giáo dục
và đào tạo – NXB Chính trị Quốc Gia sự thật.
●

○ “Đổi mới ở Việt Nam – nhớ lại và suy ngẫm” – GS.TS Phạm Ngọc Quang –
NXB Tri thức – 2008
●

○ “Biện chứng của mâu thuẫn – nhận thức mới về quy luật mâu thuẫn” – Lê
Đức Quảng – NXB Đại học Quốc gia Hà Nội – 200
●


○ “Mác- Anghen toàn tập” – NXB Chính trị, Quốc gia 1997

●
○ />n- kien-dang/chu-dong-va-tich-cuc-hoi-nhap-kinh-te-quoc-te-893
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●

Hà Nội, 11/2021
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
Quy luật mâu thuẫn của phép biện chứng duy vật
Khái quát lịch sử phát triển của phép biện chứng
Nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật
Phép biện chứng về mâu thuẫn
Vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
ở nước ta

Mâu thuẫn giữa tính tất yếu khách quan phải nâng cao sự đồng thuận xã hội trong đổi đất nước với
sự tấn cơng của các thế lực thù địch trong và ngồi nước nhằm phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân
tộc
Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao tính tích cực chính trị với lối sống thực dụng trong một bộ phận
cán bộ, đảng viên và nhân dân
Mâu thuẫn giữa yêu cầu đẩy mạnh đổi mới hệ thống chính trị với sự thiếu hụt trong những biện
pháp mang tính đột phá trên lĩnh vực này
Mâu thuẫn giữa quá trình phát triển dân chủ với tình trạng thiếu giá đỡ về thực tiễn và lý luận cho
q trình đó
Mâu thuẫn giữa tích cực, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế với khả năng giữ vững độc lập tự chủ
trong hội nhập và khắc phục những tác động tiêu cực của hội nhập
KẾT LUẬN

1.
2.