TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GỊN
SAIGON UNIVERSITY
TẠP CHÍ KHOA HỌC
SCIENTIFIC JOURNAL
ĐẠI HỌC SÀI GÒN
OF SAIGON UNIVERSITY
Số 79 (01/2022)
No. 79 (01/2022)
Email: ; Website: />
BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HĨA CĂN CỨ DƯƠNG MINH CHÂU – TÂY NINH
Preserving and promoting the Values of Dương Minh Châu Base,
a Cultural Historical Relic, in Tây Ninh province
TS. Lê Tùng Lâm
Trường Đại học Sài Gịn
TĨM TẮT
Với vị trí địa chính trị, quân sự quan trọng, Căn cứ Dương Minh Châu (huyện Dương Minh Châu, tỉnh
Tây Ninh) đã phát huy được vai trò to lớn trong việc lãnh đạo nhân dân Tây Ninh nói riêng và miền
Nam nói chung tiến hành thắng lợi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại. Ngày 13/9/1999, Bộ
Văn hóa Thơng tin ban hành Quyết định số 61/1999/QĐ-BVHTT, công nhận Căn cứ Dương Minh Châu
là “Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia”. Thế nhưng, công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích
lịch sử này vẫn chưa mang lại hiệu quả. Vì vậy, việc hiểu đúng vai trị của Căn cứ trong kháng chiến và
hiện nay, thực hiện tốt công tác bảo tồn và khai thác các giá trị lịch sử của di tích vào giáo dục truyền
thống yêu nước cho giới trẻ và góp phần phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương là điều rất
cần thiết.
Từ khóa: Căn cứ Dương Minh Châu, di tích lịch sử, kháng chiến chống Mỹ
ABSTRACT
Dương Minh Châu Base (Dương Minh Châu district, Tây Ninh province), with its important
geopolitical and military position, has played a great role in leading the people of Tây Ninh in particular
and the South Vietnam in general to successfully conduct the great resistance war against the US for
national salvation. On September 13th, 1999, the Minister of Culture and Information issued Decision
No. 61/1999/ QĐ-BVHTT, recognizing Dương Minh Châu Base as a “National Cultural Historical

Relic”. However, the preservation and promotion of the values of this historical relic has not been
effective. Therefore, it is very necessary that we must properly understand the role of the base in the
resistance war and at present, effectively preserve and exploit the historical values of the relic into
traditional patriotic education for young people, thereby contributing to the local socio-economic
development.
Keywords: Dương Minh Châu Base, historic relic, the resistance war against the US

việc lãnh đạo quân dân Việt Nam đánh
thắng kẻ thù xâm lược. Trong đó, căn cứ
địa cách mạng huyện Dương Minh Châu
cũng đã phát huy được vai trị to lớn, góp
phần vào thắng lợi chung của cả dân tộc.

Đặt vấn đề
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ
cứu nước vĩ đại, căn cứ địa cách mạng
được Đảng và Nhà nước quan tâm xây
dựng và trở thành nhân tố quan trọng trong
Email:

51


SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 79 (01/2022)

Căn cứ Dương Minh Châu là nơi đóng
quân quan trọng của Quân giải phóng miền
Nam và Bộ chỉ huy miền. Qua quá trình

điều tra thực tế, điền dã tại khu Di tích
Lịch sử Căn cứ Dương Minh Châu, bài viết
góp phần làm rõ hơn về vị trí vai trị của
căn cứ trong kháng chiến chống Mỹ cứu
nước và thực trạng việc bảo tồn, khai thác,
phát huy giá trị của Di tích Lịch sử - Văn
hóa này vào cơng tác giáo dục, phát triển
kinh tế - xã hội của địa phương hiện nay.
1. Vai trò Căn cứ Dương Minh Châu
trong kháng chiến chống Mỹ
Căn cứ địa là nơi đóng quân, phát triển
lực lượng về mọi mặt để chuẩn bị tiến lên
đánh bại kẻ thù xâm lược. Đặc điểm chung
của căn cứ địa là phải ở những vùng hiểm
trở, tránh được sự càn quét thường xuyên
của kẻ thù. Ông cha ta đã chọn những vùng
đất “đứng chân” để tiến hành kháng chiến
thường là “khi tìm nơi rừng núi, khi chọn
vùng đầm lầy, khi dựa vào miền đồng bằng
để khai thác sức người, sức của trong nhân
dân để xây dựng và phát triển lực lượng”
(Võ Nguyên Giáp, 1983, p. 203). Vì vậy,
căn cứ địa giữ vai trị rất quan trọng trong
lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt
Nam nói chung và kháng chiến chống Mỹ
nói riêng. Ở Nam Bộ, Căn cứ Dương Minh
Châu từng được xem là “Thủ đơ” của cuộc
kháng chiến ở Nam Bộ.
Di tích Căn cứ Dương Minh Châu tọa
lạc tại ấp Phước Tân, xã Phước Ninh,

huyện Dương Minh Châu, tỉnh Tây Ninh
(cách Bình Dương khoảng 40km, cách
Thành phố Hồ Chí Minh khoảng 100km).
Trong kháng chiến chống Pháp (19451954), căn cứ là cơ sở chỉ huy quan trọng
của cách mạng miền Nam. Năm 1948,
trước yêu cầu ngày càng cấp thiết của cuộc
kháng chiến, Tỉnh ủy Tây Ninh quyết định
chọn vùng Trà Vong xây dựng căn cứ địa

của tỉnh. Tháng 6/1948, căn cứ Dương
Minh Châu cơ bản đã được xây dựng hoàn
chỉnh gồm 04 khu vực: Khu Tỉnh ủy và cơ
quan hành chính kháng chiến tỉnh, khu văn
phịng Chi đội 11 (C11), khu Cơng binh
xưởng và khu dân cư khoảng 1.000 dân
(BCH Đảng bộ huyện Dương Minh Châu,
2015, p. 83). Trong năm 1949-1950, các
hội nghị, Đại hội đại biểu Đảng bộ Tây
Ninh đều tổ chức tại đây. Từ năm 1951 1954, căn cứ Dương Minh Châu là nơi
“đứng chân” của các lực lượng như: chủ
lực của Bộ Tư lệnh Nam Bộ - Tiểu đoàn
304; chủ lực của Phân liên khu miền Đơng
- Tiểu đồn 302, có lúc có Trung đồn
Đồng Nai, lực lượng địa phương tỉnh Gia
Định Ninh - Tiểu đoàn 306, bộ đội địa
phương huyện Dương Minh Châu - Đại đội
31 (BCH Đảng bộ huyện Dương Minh
Châu, 2015, p. 23). Đây là những lực
lượng nòng cốt phối hợp cùng cả nước
đứng lên đánh bại thực dân Pháp.

Trong kháng chiến chống Mỹ cứu
nước, vai trò của Căn cứ Dương Minh
Châu được thể hiện rõ nét và ngày càng
quan trọng hơn.
Thứ nhất, căn cứ là nơi tụ hội, đóng
quân của các đơn vị lực lượng quan trọng
trên chiến trường miền Nam.
Với vị trí thuận lợi:
+ Phía Tây - Bắc có Núi Bà Đen với
điểm cao 986 mét (so với mực nước biển),
rất nhiều hang động tự nhiên có khả năng
che chắn an tồn cho lực lượng kháng chiến.
+ Phía Đơng căn cứ nối liền với sơng
Sài Gòn chảy suốt theo chiều dài của
huyện. Đây là một điều kiện rất thuận lợi
để Quân giải phóng tiếp tế lương thực,
thuốc men hoặc di chuyển quân theo kế
hoạch. Quan trọng hơn, căn cứ cách chiến
khu Đ (Đồng Nai) không xa lắm. Nếu có
biến, lực lượng kháng chiến có thể vượt
52


LÊ TÙNG LÂM

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GỊN

sơng Sài Gòn, vượt Quốc lộ 13 lên chiến
khu Đ một cách thuận lợi.
+ Phía Nam có địa hình thấp dần dọc

theo lưu vực sơng Sài Gịn. Căn cứ liên
thơng với chiến khu Bời Lời, nối liền với
Bến Đình, Bến Dược (Củ Chi) và nối liền
xuống tận căn cứ An Phú Đông1 - cơ quan
lãnh đạo cuộc kháng chiến ở Gia Định. Từ
đó, Quân giải phóng có thể tiếp cận được
đầu não địch ở Gia Định - Sài Gòn. Chúng
ta sẽ có điều kiện nắm bắt nhanh chóng
tình hình của kẻ thù, nắm được nội tình của
đối phương để có chiến lược phù hợp.
+ Từ trung tâm căn cứ đi về phía Tây,
qn dân ta có thể cơ động theo tỉnh lộ 13
phía tả ngạn sơng Vàm Cỏ Đơng đến các
căn cứ Cây Chò, Ninh Điền, Hòa Hội
huyện Châu Thành. Theo sơng Vàm Cỏ
Đơng phía tả ngạn xi về thơng nối với
chiến khu Đồng Tháp Mười. Giao thông
đường thủy khá thuận lợi và nối liền được
với chiến khu Đồng Tháp Mười là điều
kiện quan trọng để đưa những chỉ thị, chỉ
đạo của Đảng kịp thời, nhanh chóng xuống
miền Tây Nam Bộ.
Như vậy, Căn cứ Dương Minh Châu
đã hội tụ các tính chất của ba vùng chiến
lược. Trong đó vùng rừng núi chiếm vị trí
đặc biệt - có thế liên hồn, là một vùng
rừng già rộng lớn ăn thông lên biên giới
Campuchia, liên quan mật thiết với chiến
khu Đ. Vùng rừng núi này đủ điều kiện
thuận lợi xây dựng căn cứ kháng chiến và

cả hệ thống căn cứ vệ tinh, xa, gần, tạo thế
trận hậu phương chiến lược, vừa thuận lợi
với việc chỉ huy, chỉ đạo cuộc kháng chiến
toàn miền Nam. Do đó, Căn cứ Dương
Minh Châu là trung tâm chỉ đạo của lực
lượng kháng chiến ở Nam Bộ.
Căn cứ Dương Minh Châu là nơi đóng
quân của nhiều cơ quan quan trọng của
Đảng, của lực lượng vũ trang như: lực

lượng vũ trang tỉnh Gia Ninh, lực lượng
chủ lực của Quân giải phóng miền Nam
Việt Nam; Sư đoàn 9; Trung đoàn 16
(Q16) từ vùng Bình - Trị - Thiên vượt
Trường Sơn vào miền Nam đầu năm 1964.
Tại Dương Minh Châu, Trung đoàn 16
(Q16) khơng ngừng lớn mạnh. Lúc đầu vào
Nam, Q16 chỉ có “khung Trung đoàn” và
01 Tiểu đoàn thực binh. Đến đầu năm
1965, Q16 đã phát triển thêm 01 Tiểu đoàn
bộ binh và 01 Tiểu đồn binh chủng Trinh
sát đặc cơng, cơng binh, thơng tin. Ngày
1/1/1965, Trung đồn 16 chính thức ra mắt
tại Tà Dơ - Đồng Kèn (BCH Đảng bộ
huyện Dương Minh Châu, 2015, p. 24). Sự
ra đời của đơn vị chính quy cấp Trung
đồn là một bước tiến quan trọng trên
chiến trường Đông Nam Bộ. Đây là lực
lượng vũ trang chủ chốt trong việc đánh
bại các cuộc hành quân tìm – diệt của Mỹ

và Sài Gịn trong hai mùa khơ 1965-1966
và 1966-1967. Sự chỉ huy kịp thời của
Đảng cùng sự phối hợp tác chiến giữa các
lực lượng vũ trang, chính trị trên địa bàn
huyện Dương Minh Châu đã đánh bại âm
mưu của Mỹ - Sài Gòn khi đánh vào vùng
“Đất thánh” của Việt cộng.
Thứ hai, Căn cứ Dương Minh Châu
cũng là nơi chiêu mộ lực lượng cho quân
giải phóng, là nơi huấn luyện quân đội và
học tập, rèn luyện tư tưởng chính trị cho
cách mạng.
Ngày 8/3/1965, Mỹ đã đưa hai Tiểu
đồn lính thủy đánh bộ vào tham chiến trực
tiếp ở miền Nam. Mỹ đã chuyển sang thực
hiện chiến lược Chiến tranh cục bộ ở Việt
Nam. Bên cạnh quân viễn chinh Mỹ, quân
đội các nước đồng minh Mỹ như: Hàn
Quốc, Thái Lan, Australia, Philippines và
New Zealand cũng tham gia chiến tranh.
Quân Mỹ, đồng minh của Mỹ với ưu thế
mạnh về vũ khí, kỹ thuật chiến tranh đã mở
53


SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 79 (01/2022)

hàng loạt cuộc hành qn “tìm – diệt” vào

vùng giải phóng. Tình hình này làm cho
quân ta không khỏi lo lắng.
Ngày 10/6/1965, Đại tướng Nguyễn
Chí Thanh - Bí thư Quân ủy Miền đến
thăm Trung đoàn 16, thăm và làm việc với
Ban chỉ huy Sư đoàn 9, thăm chúc mừng
Trung đoàn 763 (Q763 - Sư đoàn 9) mới
được bổ sung đủ biên chế. Đội ngũ cán bộ
lãnh đạo chỉ huy các đơn vị của quân giải
phóng rất trăn trở về các vấn đề như: Đánh
quân Mỹ như thế nào và bằng cách nào để
đánh thắng chúng. Đây là lo lắng chung
của cuộc kháng chiến. Trước tình hình này,
Đại tướng Nguyễn Chí Thanh nói: “Cứ
đánh Mỹ sẽ tìm ra cách thắng Mỹ”. Cán bộ
chỉ huy các đơn vị băn khoăn, lo lắng về
binh khí kỹ thuật, hỏa lực vượt trội của
quân Mỹ. Đại tướng Nguyễn Chí Thanh
thông báo vắn tắt về trận đánh Núi Thành
của bộ đội Quân khu V và bộ đội địa
phương Quảng Nam, Đại tướng kết luận:
“Muốn đánh thắng Mỹ phải hạn chế tối đa
uy lực của binh khí kỹ thuật Mỹ, muốn làm
được điều đó ta áp dụng lối đánh gần, nói
một cách dễ hình dung là ta phải bám sát
lính Mỹ, nắm lấy thắt lưng Mỹ mà đánh”
(BCH Đảng bộ huyện Dương Minh Châu,
2015, pp. 24-25). Câu nói “bám thắt lưng
Mỹ mà đánh” đã nhanh chóng trở thành
phương châm hành động của quân dân

miền Nam. Đó cũng là nguồn động lực to
lớn để nhân dân ta đánh thắng đế quốc Mỹ.
Đồng thời, với vị thế “thiên thời – địa
lợi – nhân hòa”, Căn cứ Dương Minh Châu
trở thành “nơi đắc địa của nhiều lực lượng
về đây đứng chân rèn cán, luyện binh, xây
dựng nơi đây thành nhiều căn cứ tiến lui
chiến đấu, dừng quân, giấu quân, bổ sung
quân, bồi dưỡng sức quân, làm điểm xuất
phát an toàn để đánh quân địch” (BCH
Đảng bộ huyện Dương Minh Châu, 2015,

pp. 22-23). Từ căn cứ này, xuất phát các chỉ
thị đúng đắn lãnh đạo cuộc kháng chiến
toàn miền Nam và là nơi củng cố, rèn luyện
của các đơn vị bộ đội trực thuộc tỉnh và
Trung ương Cục miền Nam.
Thứ ba, Căn cứ Dương Minh Châu đã
hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ các
cơ quan đầu não kháng chiến, đánh bại
các cuộc hành quân càn quét, tìm diệt của
kẻ thù.
Trong kháng chiến chống Mỹ cứu
nước, Căn cứ Dương Minh Châu là trọng
điểm tấn công của quân Mỹ, quân các nước
đồng minh và quân đội Sài Gòn. Từ năm
1965, Mỹ thực hiện cuộc Chiến tranh cục
bộ trên toàn miền Nam và mở rộng ném
bom phá hoại miền Bắc Việt Nam. Tổng
thống Mỹ - Lyndon B.Johnson muốn giành

thắng lợi trong cuộc chiến tranh Việt Nam.
Trong mùa khơ 1966-1967, qn Mỹ và
qn đội Sài Gịn mở hàng loạt cuộc hành
quân tìm diệt vào Tây Ninh – Trụ sở của
Mặt trận Dân tộc Gải phóng miền Nam
Việt Nam và đầu não lực lượng kháng
chiến ở miền Nam. Trong đó, tiêu biểu
nhất là hai cuộc hành quân Attleboro2 (từ
ngày 14/9 đến ngày 24/11/1966) với
30.000 quân và cuộc hành quân Junction
City (từ ngày 22/2 đến ngày 15/4/1967) với
45.000 quân đều nhắm thẳng vào căn cứ
Dương Minh Châu để “bẻ gãy xương sống
của Việt Cộng” và tiêu diệt cơ quan đầu
não kháng chiến của ta. Các nhà quân sự
Mỹ, báo chí phương Tây tuyên truyền ầm ĩ
về hai cuộc càn quét này rằng: lớn nhất,
quy mơ nhất chưa từng có từ trước đến thời
điểm lúc bấy giờ ở miền Nam Việt Nam,
“mỗi gốc cây rừng Dương Minh Châu có
01 lính Mỹ đặt chân đến để “tìm và diệt”
(BCH Đảng bộ huyện Dương Minh Châu,
2015, p. 27).
Cùng quân và dân huyện Dương Minh
54


LÊ TÙNG LÂM

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GỊN


Châu, Căn cứ Dương Minh Châu phải
gồng lên để gánh chịu một khối lượng bom
đạn khổng lồ chưa từng có. Với tinh thần
quyết đánh thắng giặc Mỹ, dựa vào địa
hình hiểm trở, quân dân Dương Minh Châu
đã đánh bại hoàn toàn hai cuộc hành quân
“lớn nhất, quy mô nhất” của Mỹ và Sài
Gịn. Thậm chí, giới lãnh đạo Mỹ phải cách
chức hai viên tướng chỉ huy là Chuẩn
tuớng Edward H. De Saussure (tổng chỉ
huy cuộc càn Attleboro) và Tướng ba sao Jonathan.O.Seaman, Tư lệnh dã chiến II
(tổng chỉ huy cuộc càn Juntion City) trong
lúc cuộc hành quân đang diễn ra. Đây là
một điều rất hiếm xuất hiện ở Mỹ. Sự kiện
này chứng tỏ sự thiếu hiệu quả và bị động
trong những cuộc càn quét của Mỹ. Đồng
thời, nó cũng chứng minh cho thắng lợi của
quân dân Dương Minh Châu. Đại tướng
Nguyễn Chí Thanh từng nhận xét: “Cuộc
hành quân Junction City là một cuộc hành
quân lớn nhất của Mỹ vào vùng căn cứ Bắc
Tây Ninh, lại là cuộc hành quân thua đau
nhất, là cái mốc đánh dấu đỉnh cao sự thất
bại của chúng trong cuộc phản công chiến
lược mùa khô lần thứ hai trong âm mưu
tìm diệt của chúng” (Thanh Nam, 2016).
Có thể nói, sự tồn tại của Căn cứ
Dương Minh Châu là nhân tố quan trọng
góp phần đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ

đi đến thắng lợi cuối cùng. Căn cứ Dương
Minh Châu đã đảm bảo được những yếu tố
quan trọng nhất của một căn cứ địa, là nơi
“tích lũy và phát triển lực lượng của mình
về mọi mặt, tạo thành những trận địa vững
chắc về chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa,
lấy nó làm nơi xuất phát để mở rộng dần,
cuối cùng tiến lên đánh bại kẻ thù lớn
mạnh, giải phóng hồn tồn đất nước” (Võ
Nguyễn Giáp, 1970, p. 90). Chính nhờ vào
địa thế hiểm trở, lịng dân trung thành và
nhiệt huyết cách mạng, lực lượng kháng

chiến và cơ quan đầu não kháng chiến của
Nam Bộ vẫn được che chở an toàn cho đến
ngày toàn thắng. Căn cứ Dương Minh
Châu đã “dang tay” ơm trọn trong lịng
mình tồn bộ cơ quan Xứ uỷ, sau đó là
Trung ương Cục miền Nam, Bộ Tư lệnh
Nam Bộ, Bộ Chỉ huy Phân liên khu miền
Đông, Tỉnh uỷ Gia Định Ninh, v.v. Trong
kháng chiến chống Mỹ, bên cạnh Trung
ương Cục cịn có Bộ Chỉ huy Quân giải
phóng Miền Nam, Đài phát thanh Giải
phóng, Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền
Nam Việt Nam và nhiều cơ quan trực
thuộc Trung ương Cục, Bộ Tư lệnh
Miền...” (BCH Đảng bộ huyện Dương
Minh Châu, 2015, p. 21). Hầu như tất cả
những cơ quan lãnh đạo tối cao của cuộc

kháng chiến ở Nam Bộ đều được Căn cứ
Dương Minh Châu bảo vệ. Do đó, Căn cứ
Dương Minh Châu cịn được mệnh danh là
“Thủ đô cuộc kháng chiến ở Nam Bộ”.
2. Thực trạng bảo tồn, khai thác giá
trị Di tích Lịch sử - Văn hóa Căn cứ
Dương Minh Châu
Cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc
đã hơn 4 thập kỉ, quân và dân Dương Minh
Châu vẫn giữ vững tinh thần kiên trung và
phát huy được sức mạnh tinh thần dân tộc
trong công cuộc xây dựng và phát triển quê
hương. Ngày nay, di tích căn cứ Dương
Minh Châu tọa lạc tại xã Phước Ninh
(Dương Minh Châu, Tây Ninh). Đặc biệt,
Căn cứ huyện Dương Minh Châu vẫn tồn
tại giữa khu rừng lịch sử bạt ngàn. Căn cứ
vinh dự được cơng nhận Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia, theo Quyết định số
61/1999/QĐ-BVHTT, ngày 13/9/1999 của
Bộ Văn hóa Thơng tin. Đây là một sự ghi
nhận rất đáng trân trọng của Đảng, Nhà
nước đối với vùng đất “nắng cháy da người
mà anh dũng” này. Nó cũng là niềm tự hào
của mỗi người con huyện Dương Minh
55


SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 79 (01/2022)


nền sân lễ; cuối nền sân lễ, đi theo đường
mòn sâu vào trong là những đoạn giao
thông hào nằm luồn lách trong rừng dầu”
(UBND tỉnh Tây Ninh, 2020b). Bên cạnh
các di tích trên, UBND huyện còn xây
dựng thêm Khu nhà tưởng niệm, trưng bày
các hình ảnh về những chiến cơng của qn
dân Dương Minh Châu trong cuộc kháng
chiến chống Pháp, chống Mỹ và quá trình
khơi phục, phát triển của địa phương từ sau
ngày giải phóng đến nay. Có thể thấy, khu
nhà tưởng niệm là nơi lưu giữ lại những kỉ
vật và hình ảnh về truyền thống văn hóa,
truyền thống yêu nước của quân dân
Dương Minh Châu. Ngày nay, nhà tưởng
niệm là nơi giáo dục truyền thống yêu
nước cũng như những giá trị văn hóa dân
tộc cho giới trẻ tại địa phương. Vì thế, sự
đầu tư, tơn tạo để các di tích trong khu căn
cứ trở nên khang trang, sạch đẹp, phục vụ
phát triển du lịch và giáo dục văn hóa
truyền thống là điều rất cần thiết.
Thế nhưng, tháng 8/2020, chúng tôi
thực hiện chuyến khảo sát, trở lại căn cứ và
nhận thấy một số vấn đề cấp thiết đặt ra.
Từ bên ngồi khu Di tích, hàng rào mặt
ngoài đã bị hư hỏng, nhiều trụ rào đã gãy
đổ, cây dại đã mọc đè lên cả trụ rào. Cổng
của khu căn cứ cũng bị xuống cấp, 5 năm

khơng được trùng tu, bảo dưỡng nên bị
bong tróc và phai nhạt dần. Từ cổng vào,
nhà bia di tích bên tay trái chữ đã bị mờ đi
rất nhiều, nhiều dòng chữ trên bia đã mất
hoặc khơng nhìn được rõ. Bên tay phải là
khu nhà ở bộ đội, giếng nước, hệ thống
giao thông hào3 dẫn vào sâu và luồn lách
trong khu rừng dầu. Sự hiện diện của hệ
thống giao thông hào, các hố bom B52 là
những di tích quan trọng chứng minh sự
sáng tạo, anh dũng của quân dân ta trong
kháng chiến chống Mỹ. Nó cũng có giá trị
to lớn trong việc giáo dục truyền thống yêu

Châu hiện nay. Tuy nhiên, việc bảo tồn và
khai thác, sử dụng các Di tích Lịch sử Văn hóa này vào phục vụ giáo dục truyền
thống dân tộc, phát triển kinh tế - xã hội
vẫn chưa được chú trọng và chưa phát huy
hết giá trị của nó.
Theo kết quả khảo của tác giả tại Căn
cứ Dương Minh Châu vào tháng 8/2020,
việc đưa khu Di tích vào khai thác nhằm
phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa
phương chưa được hiệu quả. Từ khi được
cơng nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa
Quốc gia và do huyện Dương Minh Châu
trực tiếp quản lý, khu Di tích Căn cứ
Dương Minh Châu đã được chính quyền và
nhân dân quan tâm đầu tư và bảo tồn.
Chính quyền địa phương đã có nhiều động

thái nhằm đưa khu di tích vào phục vụ khai
thác du lịch như mở cửa phục vụ cho du
khách đến tham quan (miễn phí). Chính
quyền cũng tuyển dụng và đào tạo đội ngũ
nhân viên phục vụ cho du khách như thuyết
minh viên, khu bãi giữ xe… khá bài bản.
Thời gian mở cửa khu di tích theo giờ hành
chính, ln có người túc trực để phục vụ
cho nhân dân trong và ngoài huyện đến
tham quan, học tập. Tuy nhiên, nhiều hạng
mục cơng trình đã xuống cấp trầm trọng và
khơng cịn sức hút đối với du khách.
Theo quy hoạch, Di tích lịch sử Căn
cứ Dương Minh Châu có tổng diện tích
được khoanh vùng bảo vệ là 49ha (trong đó
khu vực I: 20.000m2, khu vực II: 80.000m2,
khu vực III: 390.000m2) (UBND tỉnh Tây
Ninh, 2020b). Để chuẩn bị cho kỉ niệm 65
năm thành huyện (năm 2016), UBND
huyện Dương Minh Châu đã đầu tư phục
dựng lại khu trung tâm của căn cứ là “khu
vực I: 20.000m2 nằm trong tổng thể rừng
dầu được trồng mới, cổng di tích được làm
bằng xi măng cốt thép, cách 15m bên trái
còn lại cây đa (trồng mới), đi vào trong là
56


LÊ TÙNG LÂM


TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GỊN

nước cho giới trẻ. Tuy nhiên hiện nay, các
giao thông hào, các hố bom B52, hiện đang
xuống cấp, chưa được bảo quản, tu bổ,
phục hồi. Thực trạng này làm cho giá trị
của các di tích bị giảm đi rất nhiều. Nó địi
hỏi phải có những giải pháp bảo tồn và
phục hồi cần thiết.
Bên cạnh đó, q trình đưa khu Di tích
vào phục vụ phát triển du lịch dù đã được
quan tâm nhưng chưa hiệu quả. Một khu di
tích quan trọng của truyền thống cách
mạng, lại nằm bên cạnh Hồ Dầu Tiếng - hồ
nhân tạo lớn nhất Đông Nam Á, nhưng
chưa thu hút được du khách đến tham
quan, sinh hoạt về nguồn. Vì thế, việc khai
thác di tích vẫn chưa mang lại những kết
quả cần thiết nhằm góp phần phát triển
kinh tế, xã hội địa phương. Một trong
những lý do quan trọng của thực trạng này
là hệ thống giao thông chưa thật sự thuận
lợi, đường đi đến khu di tích chưa được
đầu tư tốt, đường đi xấu gây trở ngại cho
du khách muốn đến đây tham quan. Khi
chúng tôi vào Khu nhà tưởng niệm, mặc dù
có sẵn một cuốn nhật ký ghi lại những hoạt
động, những kỉ niệm hay lưu dấu lại của
những đoàn du khách đến đây tham quan
nhưng trong 5 năm, có rất ít du khách hoặc

đồn đại biểu các đơn vị đến đây còn ghi
lại dấu ấn. Khi hỏi về việc thu hút khách
đến tham quan, bảo vệ khu di tích cho biết
rất ít đồn khách đến đây, thi thoảng mới
có đồn khách du lịch đến tham quan, dâng
hương. Hiện tại, khu di tích chỉ phục vụ bà
con trong huyện vào các dịp lễ lớn của địa
phương. Vì thế, khu di tích bị xuống cấp và
thiếu nguồn kinh phí đầu tư, tái tạo cũng là
điều tất yếu.
Sự tồn tại của di tích Căn cứ Dương
Minh Châu là sự ghi nhận của Đảng, Nhà
nước đối với công lao của quân dân Dương
Minh Châu trong các cuộc kháng chiến

chống ngoại xâm. Nó cũng là niềm tự hào
của mỗi người con Dương Minh Châu. Tuy
nhiên, việc bảo tồn và khai thác di tích
chưa được chú trọng và chưa mang lại hiệu
quả kinh tế cũng như giáo dục truyền thống
cho thế hệ trẻ. Vì thế, để có thể phát triển
bền vững trong tương lai, chúng ta có thể
phối kết hợp thực hiện các giải pháp cần
thiết để bảo tồn, trùng tu khu di tích căn cứ
Dương Minh Châu.
3. Một số giải pháp bảo tồn, khai
thác giá trị Di tích Lịch sử - Văn hóa
Căn cứ Dương Minh Châu
Thứ nhất, chính quyền tỉnh Tây Ninh,
huyện Dương Minh Châu và xã Phước

Ninh cần có sự kết hợp chặc chẽ trong thực
hiện các chủ trương, chính sách của Nhà
nước trong bảo tồn và phát huy giá trị khu
di tích.
Căn cứ trên những văn bản pháp luật
cao nhất của nhà nước như: Hiến pháp
1992, Nghị quyết của Chính phủ, Quyết
định của UBND tỉnh, UBND huyện Dương
Minh Châu ban hành cơ chế quản lý, đầu
tư và khai thác khu di tích. Theo Điều 30,
Hiến pháp năm 1992, “Nhà nước và xã hội
bảo tồn, phát triển nền văn hóa Việt Nam:
dân tộc, hiện đại, nhân văn; kế thừa và phát
huy những giá trị của nền văn hiến các
dân tộc Việt Nam… tiếp thu tinh hoa
văn hóa nhân loại; phát huy mọi tài năng
sáng tạo trong nhân dân” (Quốc hội
CHXHCNVN, 1992). Như vậy, theo văn
bản pháp luật cao nhất của nhà nước, công
tác bảo tồn và phát huy những giá trị văn
hóa đặc sắc của dân tộc là trách nhiệm
chung của tồn Đảng, tồn dân. Bên cạnh
giữ gìn những nét văn hóa truyền thống,
chúng ta cũng phải chủ động, tích cực tiếp
thu những giá trị tinh hoa văn hóa nhân
loại để xây dựng một nền văn hóa tiên tiến,
đậm đả bản sắc dân tộc. Trong đó, văn hóa
57



SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 79 (01/2022)

truyền thống là “sợi chỉ đỏ” xuyên suốt, là
sợi dây gắn kết dân tộc trong quá trình tồn
tại và phát triển. Đây là cơ sở quan trọng
nhất để chính quyền phải quan tâm bảo vệ,
bảo tồn khu di tích lịch sử này.
Bên cạnh đó, chúng ta cần thực hiện
hiệu quả Quyết định số 36/2005/QĐ-TTg
ngày 24/2/2005 của Thủ tướng chính phủ
về việc lấy ngày 23/11 hàng năm là “Ngày
Di sản Văn hóa Việt Nam”. Chúng ta phải
“giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự
hào dân tộc, ý thức trách nhiệm bảo vệ di
sản văn hóa trong toàn dân; Tăng cường ý
thức trách nhiệm, niềm tự hào của những
người làm cơng tác bảo vệ, giữ gìn và phát
huy giá trị di sản văn hóa dân tộc trong sự
nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa
Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc” (Chính phủ, 2019). Đối với giới trẻ
của Dương Minh Châu ngày nay, chúng ta
phải tăng cường giáo dục ý thức gìn giữ
truyền thống văn hóa, truyền thống u
nước của ơng cha. Vì thế, chính quyền cần
phải đẩy mạnh cơng tác tun truyền, giáo
dục ý thức bảo vệ truyền thống yêu nước;
chỉ đạo các đơn vị trường học (ít nhất là

trong huyện) đưa học sinh đến khu di tích
để học tập, nghiên cứu; hình thành cho học
sinh lịng tự hào về truyền thống hào hùng
của cha ông, biết ơn những người đã ngã
xuống cho hịa bình và sự phát triển của
Việt Nam hơm nay.
Thứ hai, chính quyền địa phương cần
phát huy hơn nữa hiệu quả công tác quản
lý và phát triển khu di tích.
Chính quyền địa phương cần có nhận
định đúng đắn về vai trò của căn cứ đối với
đời sống tinh thần của nhân dân. Cần căn
cứ trên các điều kiện thực tế là những văn
bản chỉ đạo của Nhà nước như: Khoản 1,
Điều 2 Nghị định số 166/2018/NĐ-CP
ngày 25/12/2018 của Thủ tướng chính phủ

về “quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục
lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch, dự án
bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh” để có
những chính sách trùng tu, bảo tồn khu di
tích kịp thời. Theo Nghị định 166, quy
hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích là
việc xác định nội dung và biện pháp bảo
quản, tu bổ, phục hồi các yếu tố gốc của di
tích, định hướng tổ chức khơng gian các
hạng mục cơng trình xây dựng mới, hệ
thống cơng trình hạ tầng kỹ thuật và tạo lập
mơi trường cảnh quan thích hợp trong khu
vực di tích (sau đây gọi là quy hoạch di

tích) (Chính phủ, 2018). Đây là căn cứ
quan trọng để chính quyền địa phương đề
xuất các giải pháp đầu tư, khai thác khu di
tích căn cứ Dương Minh Châu. Ngày
7/12/2020, UBND tỉnh Tây Ninh đã có Tờ
trình số 3057/TTr-UBND gửi đến Bộ Văn
hóa, Thể thao và Du lịch về Thẩm định dự
án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử
căn cứ Dương Minh Châu với kinh phí dự
kiến 22,5 tỷ đồng. Theo đó, “… việc bảo
quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử Căn cứ
Dương Minh Châu nhằm giữ gìn, bảo vệ di
tích, phát huy giá trị, giáo dục truyền thống
cách mạng cho thế hệ trẻ hôm nay và mai
sau” (UBND tỉnh Tây Ninh, 2020b). Do
đó, các cấp chính quyền cần phối hợp thực
hiện hiệu quả, tránh lãng phí trong việc tái
tạo, tu bổ khu di tích.
Thứ ba, UNBD huyện Dương Minh
Châu – đơn vị trực tiếp quản lý và sử dụng,
khai thác khu di tích – cũng phải có những
chỉ đạo cần thiết trong xây dựng, hoạch
định chính sách cho việc giữ gìn và phát
huy giá trị khu di tích.
UBND huyện cần bám sát và thực hiện
tốt những văn bản pháp luật của nhà nước,
của tỉnh như: Quyết định 480/QD-UBND
ngày 12/3/2020 của UBND tỉnh Tây Ninh
58



LÊ TÙNG LÂM

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GỊN

về việc ban hành Đề án tu bổ, tơn tạo di
tích trên địa bàn tỉnh Tây Ninh năm 2020
và giai đoạn 2021 – 2025; Quyết định số
2000/QĐ-UBND ngày 11/9/2020 của Chủ
tịch UBND tỉnh Tây Ninh về việc phê
duyệt chủ trương đầu tư dự án di tích lịch
sử Căn cứ Dương Minh Châu, xã Phước
Ninh, huyện Dương Minh Châu. Theo đó,
UBND tỉnh đã phê duyệt chủ trương đầu tư
xây dựng Di tích lịch sử Căn cứ Dương
Minh Châu nhằm “… đầu tư một số hạng
mục tu bổ, tái hiện di tích lịch sử Dương
Minh Châu và các hạng mục phụ trợ nhằm
giữ gìn, bảo vệ di tích, phát huy giá trị lịch
sử của di tích cấp quốc gia, tạo điểm đến
cho người dân và khách du lịch nghiên
cứu, thăm viếng, về nguồn, tham quan góp
phần giáo dục truyền thống yêu nước cho
thế hệ trẻ hôm nay và mai sau; tạo đà cho
các hoạt động phát triển về du lịch của địa
phương’’ (UBND tỉnh Tây Ninh, 2020a).
UBND huyện cần phối hợp thực hiện hiệu
quả các quyết định này để công tác bảo tồn
và phục hồi khu di tích đạt kết quả tốt nhất.
Thứ tư, chính quyền địa phương cần

ban hành chính sách khai thác khu di tích
một cách bền vững, đưa khu di tích vào
phục vụ, phát triển du lịch nhằm góp phần
tạo sự chuyển biến về kinh tế, văn hóa, xã
hội cho Phước Ninh nói riêng và Dương
Minh Châu nói chung.
Chính quyền cần có sự ưu đãi và kết
nối với các cơng ty du lịch, các công ty lữ
hành để quảng bá, giới thiệu đến du khách
về Di tích Lịch sử - Văn hóa Căn cứ Dương
Minh Châu khi đến tham quan Tây Ninh. Di
tích Căn cứ Dương Minh Châu có vị trí đắc
địa, kết nối chuỗi du lịch quan trọng như:
+ Từ Bình Dương đi Núi Cậu – Hồ
Dầu Tiếng – Đảo Nhím – Căn cứ Dương
Minh Châu – Núi Bà Đen – Tòa Thánh Tây
Ninh – Căn cứ Trung ương cục miền Nam

– Cửa khẩu Xa Mát – Cửa khẩu Mộc Bài
về TPHCM.
+ TPHCM – Căn cứ Trung ương cục
miền Nam – Tòa Thánh Tây Ninh – Núi Bà
Đen – Căn cứ Dương Minh Châu – Đảo
Nhím – Hồ Dầu Tiếng – Núi Cậu và về
TPHCM.
Với hai chuỗi du lịch hấp dẫn như trên,
kết hợp cả du lịch tham quan nghỉ dưỡng, du
lịch tâm linh, giáo dục truyền thống yêu
nước… nếu khai thác hiệu quả, di tích lịch sử
Căn cứ Dương Minh Châu sẽ phát huy được

giá trị và góp phần tạo thêm nguồn thu nhập
cho nhân dân địa phương. Từ đó, góp phần
phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Thứ năm, nhân dân xã Phước Ninh và
huyện Dương Minh Châu cũng cần nâng
cao ý thức giữ gìn và phát huy hơn nữa giá
trị của khu di tích căn cứ.
Hàng năm, Di tích Lịch sử Căn cứ
Dương Minh Châu được chọn làm nơi tiễn
chân các thanh niên đã trúng tuyển nghĩa
vụ quân sự lên đường nhập ngũ. Trước khi
các bạn được đưa đến các đơn vị, thanh
niên trúng tuyển sẽ tập trung tại di tích, tổ
chức sinh hoạt “tiền quân ngũ” và được bà
con, cha mẹ cùng nhân dân trong huyện
đến tiễn các bạn lên đường. Sau mỗi đợt
tiễn quân, khu di tích lại bị hư hại thêm.
Do đó, nhân dân địa phương cũng cần nâng
cao ý thức gìn giữ và bảo vệ khu di tích.
Nhân dân địa phương cùng với chính
quyền thực hiện tốt các biện pháp để bảo
vệ khu di tích, phát huy giá trị khu di tích
vào khai thác phục vụ du lịch. Đây là biện
pháp lâu dài, địi hỏi chính quyền địa
phương phải tăng cường tuyên truyền, giáo
dục và phổ biến cho toàn thể nhân dân về
giá trị của khu di tích. Từ đó, chính quyền
và nhân dân cùng chung tay đưa việc bảo
tồn, khai thác khu di tích phục vụ sự phát
triển bền vững của địa phương. Ngoài ra,

59


SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY

No. 79 (01/2022)

chính quyền cũng cần thực hiện tốt công
tác huy động nguồn lực trong nhân dân để
xây dựng, bảo tồn khu di tích.
Như vậy, chúng ta cần phối kết hợp
nhiều biện pháp với nhau, tăng cường và
đồng bộ hóa vai trị lãnh đạo của chính
quyền các cấp trong việc vận động nhân dân
cùng chính quyền thực hiện hiệu quả công
tác bảo tồn, phát huy giá trị của khu Di tích
Lịch sử - Văn hóa Căn cứ Dương Minh
Châu. Từ đó, góp phần vào sự phát triển bền
vững của địa phương trong tương lai.
Kết luận
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước
đã đi qua hơn 4 thập kỉ nhưng di tích Căn
cứ Dương Minh Châu vẫn cịn lưu lại
những hình ảnh về cuộc sống, chiến đấu, hi
sinh xương máu của hàng vạn đồng bào,
cán bộ, chiến sĩ đã từng lăn lộn chiến đấu
trên vùng đất này, giành lại độc lập cho đất
nước. Di tích Lịch sử - Văn hóa Căn cứ
Dương Minh Châu có vị thế chiến lược
quan trọng, là niềm tự hào của mỗi người

con Dương Minh Châu nói riêng và Tây
Ninh nói chung. Sự tồn tại của di tích là sự

ghi nhận của Đảng, Nhà nước và nhân dân
đối với Căn cứ địa cách mạng Dương Minh
Châu trong cuộc kháng chiến chống Mỹ
cứu nước vĩ đại. Ngày nay, Căn cứ Dương
Minh Châu đang bị hư hỏng, xuống cấp vì
chưa được khai thác hiệu quả, chưa bảo tồn
kịp thời. Vì vậy, để di tích Lịch sử - Văn
hóa Căn cứ Dương Minh Châu có thể tồn
tại và phát triển bền vững trong tương lai,
chúng ta cần kết hợp nhiều biện pháp như:
phát huy vai trò của chính quyền các cấp
trong đầu tư, xây dựng, bảo tồn khu di tích;
quảng bá hình ảnh về Di tích Lịch sử - Văn
hóa Căn cứ Dương Minh Châu để thu hút
khách du lịch; chính quyền địa phương và
nhân dân cùng chung tay bảo tồn, khai thác
hiệu quả hơn giá trị của khu di tích nhằm
phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và giáo
dục truyền thống yêu nước cho giới trẻ. Có
như thế, việc phát triển của Dương Minh
Châu nói chung và Di tích Lịch sử - Văn
hóa Căn cứ Dương Minh Châu nói riêng
mới bền vững trong tương lai, để Căn cứ
Dương Minh Châu mãi mãi xứng đáng là
“Thủ đơ” của cuộc kháng chiến ở Nam Bộ.

Chú thích

Ngày 25-12-1945, Hội nghị cán bộ tỉnh Gia Định (tại vườn Cau Đỏ, xã Thạnh Lộc) đã quyết định
chính thức thành lập chiến khu An Phú Đông, lấy hai xã An Phú Đơng và Thạnh Lộc (trước đây
thuộc Gị Vấp, nay là Quận 12) làm trung tâm căn cứ đứng chân để giữ vững lòng tin của nhân dân
và xây dựng lực lượng kháng chiến.
2
Attelboro là đặt theo tên của một thành phố ở tiểu bang Massachusetts, đây là chiến dịch quân sự
đầu tiên của Lữ Đoàn 196 khi đến miền Nam Việt Nam mùa hè năm 1966.
3
Trong chiến tranh, giao thơng hào là những tuyến đường nội bộ nhưng có vai trò quan trọng để
cán bộ, bộ đội đi lại, vận chuyển được an toàn, tránh được những trận pháo kích bất ngờ của kẻ thù.
1

TÀI LIỆU THAM KHẢO
BCH Đảng bộ huyện Dương Minh Châu (2015). Lịch sử Lực lượng vũ trang nhân dân
huyện Dương Minh Châu (1951-2015). Tây Ninh: Sở Văn hóa Thơng tin.
Chính phủ (2018). Nghị định Số 166/2018/NĐ-CP ngày 25 tháng 12 năm 2018 về “quy
định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo
quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh”. Hà Nội.
60


LÊ TÙNG LÂM

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GỊN

Chính phủ (2019). Quyết định số 36/2005/QĐ-TTg ngày 24 tháng 2 năm 2005 của Thủ
tướng chính phủ về ngày Di sản văn hoá Việt Nam. Retrieved from thuvienphapluat:
/>Nghị định Số: 166/2018/NĐ-CP về “quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, thẩm định,
phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử - văn hóa, danh
lam thắng cảnh”.

Quốc hội CHXHCNVN (1992). Hiến pháp Nước Cộng hịa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
Hà Nội: NXB Chính trị Quốc gia.
Thanh Nam (2016). Chiến thắng Junction City. Retrieved from baotayninh.vn:
/>UBND tỉnh Tây Ninh (2020a). Quyết định số 2000/QĐ-UNBD ngày 11/9/2020 về việc Phê
duyệt chủ trtrong đầu tư dự án Di tích lịch sử Căn cứ Dương Minh Châu, xã Phước
Ninh, huyện Dương Minh Châu. Tây Ninh.
UBND tỉnh Tây Ninh (2020b). Tờ trình số 3057/TTr-UBND ngày 7/12/2020 về Thẩm định
dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử Căn cứ Dương Minh Châu. Tây Ninh.
Võ Nguyễn Giáp (1970). Mấy vấn đề về đường lối quân sự của Đảng ta. Hà Nội:
NXB Sự thật.
Võ Nguyên Giáp (1983). Chiến tranh giải phóng dân tộc và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.
Hà Nội: NXB Sự thật.
Ngày nhận bài: 21/3/2021

Biên tập xong: 15/01/2022

61

Duyệt đăng: 20/01/2022