AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DỊNG SƠNG - Hồng Phủ Ngọc Tường
- MB: Hồng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước, là nhà văn gắn bó mật
thiết với xứ Huế và có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực. Ông chuyên
về thể loại bút ký, nổi bật là “Ai đã đặt tên cho dịng sơng?”, đoạn văn xi súc
tích và đầy chất thơ về sơng Hương. Trong đó, đoạn văn ấn tượng nhất là: “...”
miêu tả/nói về...
TB:
*) Hồn cảnh sáng tác, vị trí: “Ai đã đặt tên cho dịng sơng?” là một bút kí
xuất sắc viết năm 1981, in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí gồm hai phần,
phần đầu nói về thủy trình của sơng Hương, phần sau nói về vẻ đẹp lịch sử, văn
hóa và thi ca của sơng Hương. Đoạn trích trên nằm ở phần …
1

Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dịng sơng”

Ý nghĩa nhan đề: Nhấn mạnh đến vẻ đẹp huyền thoại của sông Hương, khát
vọng của con người muốn mang cái đẹp về xây đắp cho xứ Huế, gợi lòng biết
ơn những con người khai phá vùng đất ấy.
2

Hành trình của con sơng Hương trong vẻ đẹp tự nhiên (Từ đầu “chung
tình với q hương xứ sở”)
a) Sơng Hương khi ở thượng nguồn (Đoạn đầu)

- Sơng Hương có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn hùng vĩ, tác giả so
sánh sông Hương như “một bản trường ca của rừng già, rầm rộ giữa bóng
cây đại ngàn, mãnh liệt qua ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào giữa những
đáy vực bí ẩn, và cũng có lúc nó trở nên dịu dàng và say đắn giữa những dặm
dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng” thể hiện sức sống mãnh liệt,
hoang dại, bí ẩn nhưng đồng thời cũng thật dịu dàng, trữ tình và say đắm.
- Nhà văn tiếp tục so sánh, nhân hố sơng Hương “như một cơ gái Digan

phóng khống và man dại” tự do, mạnh mẽ, có cá tính và tâm hồn khống
đạt.
- Sức mạnh, sự chế ngự của rừng già “đã hun đúc cho nó một bản tính gan dạ,
một tâm hồn tự do và trong sáng.”
Vẻ đẹp của một sức sống trẻ trung, mãnh liệt và hoang dại.
- Khi ra khỏi rừng già: Đóng kín phần tâm hồn sâu thẳm của mình ở cửa
rừng. Tác giả so sánh sơng Hương như :người mẹ phù sa của một vùng văn hoá
xứ sở”, khiến dịng sơng mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, thể hiện vẻ
đẹp sâu thẳm, đầy bí ẩn.
Hồng Phủ Ngọc Tường đã thành cơng biến một dịng sơng vơ tri vơ giác
thành một sinh thể có cảm xúc như con người thực thụ.


b) Sông Hương ở ngoại vi thành phố. (Đoạn 2)
- Sông Hương như “người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu
Hoá đầy hoa dại”, hết sức lãng mạn, thi vị trong cảm nhận của nhà văn.
- Khi đã trải qua một hành trình đầy gian truân và nhiều thử thách, dịng sơng
ra khỏi vùng núi như một cuộc tìm kiếm có ý thức, lúc thì e lệ, lúc táo bạo
chủ động như người con gái trong một câu chuyện tình u nhuốm màu cổ
tích.
- Sơng Hương tiếp tục “chuyển dịng liên tục “, “vẽ một hình cung thật trịn”,
“ơm lấy chân đồi Thiên Mụ”, rồi trơi dần về Huế, trở nên biến ảo vơ cùng. Có
lúc “mềm như tấm lụa” khi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo: có khi ánh lên
“những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím” dịng sơng
như một bức tranh nhiệm màu cuốn hút lòng người.
- Trước khi về với Huế, sông Hương trôi lặng thầm giữa một vùng không
gian "Bốn bề núi phủ mây phong. Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng Vạn Niên".
Giữa những lăng tẩm phía tây thành Huế, sông Hương hiện ra với vẻ đẹp
trầm mặc như triết lí, cổ thi. Và khi tới chân đồi Thiên Mụ để gặp Huế,
sông Hương vui tươi hẳn lên, trẻ trung rộn ràng để cảm nhận những âm

thanh của thành phố.
c) Sơng Hương trong lịng thành phố. (“Từ đây, như đã tìm … khơng nói
ra của tình u … đánh đàn lúc đêm khuya.”)
- Tác giả ví von, so sánh đầy chất thơ, mượt mà, ý vị: Sông Hương nhìn thấy
hình ảnh “chiếc cầu trắng in ngấn trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng
non”, đó là chiếc cầu nối đơi bờ thơ mộng. Nhà văn cịn thổi hồn vào cảnh
vật, sông Hương “vui tươi hẳn lên” rồi uốn một cánh cung thật nhẹ khiến “dịng
sơng mềm hẳn đi, như một tiếng “vâng” khơng nói ra của tình u”.
- Với cái nhìn say đắm của tình u, sơng Hương được ví như người tình
mong đợi của Huế, tác giả so sánh sơng Hương với những dịng sơng nổi tiếng
trên thế giới “giống như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét”,
sông Hương cũng chỉ thuộc về một thành phố duy nhất, như người con gái
chung thủy và cũng rất dịu dàng khi mang đến cho Huế một vẻ đẹp cổ xưa dân
dã
- Qua cách cảm nhận âm nhạc, sông Hương đẹp như điệu slow chậm rãi,
sâu lắng, trữ tình, và được nhân hố thành “người tài nữ đánh đàn đêm
khuya”.
Với bút pháp so sánh, nhân hoá, nhà văn đã phần nào thể hiện tài năng bút kí,
đồng thời cho thấy đơi mắt sâu sắc khi nhìn ra mối quan hệ giữa dịng sơng


Hương mềm mại với con người xứ Huế. Sông Hương dịu dàng, dun dáng
như đã góp phần hình thành nên tính cách nết na, ý nhị của người con gái cố đô.
d) Sông Hương rời xa thành phố Huế (“Rời khỏi kinh thành Huế …
chung tình với quê hương xứ sở.”)
- Tác giả so sánh sông Hương với nàng Kiều trong đêm tình tự, ơng dẫn
bng hai câu thơ của Nguyễn Du “Trong như tiếng hạc bay qua – đục như
tiếng suối mới sa nửa vời” để nói về sự lưu luyến chí tình với lời thề trước khi
về biển cả.
- Sông Hương rời khỏi Kinh thành “lưu luyến ra đi giữa màu xanh biếc của tre

trúc và của những vườn cau vùng ngoại ơ Vĩ Dạ”, rồi nó lại đổi dòng đột ngột
gặp lại thành phố lần cuối ớ góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ “như sực nhớ lại
một điều gì chưa kịp nói”; phải chăng khúc lượn này, sơng Hương “có cái gì rất
là với tự nhiên và rất giống con người”. Tác giả cho rằng đó là “nỗi vương vấn,
cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình u” nhưng cũng cịn có cả sự tiếc nuối,
vấn vương như những người bạn tri âm tri kỉ.
Để làm nổi bật vẻ đẹp vừa hùng vĩ mãnh liệt,vừa dịu dàng sâu lắng của sông
Hương, tác giả không chỉ là người có kiến thức, vốn hiểu biết sâu rộng uyên
thâm, mà còn là người thật sự yêu và mê đắm mảnh đất và con người xứ
Huế. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã hoạ vào lòng người một bức tranh xứ Huế,
bức tranh sơng Hương tuyệt đẹp, từ đó khơi dậy trong lịng mọt người tình
u thiên nhiên, tình u đất nước và mong muốn được đến xứ Huế một lần
để thăm dịng Hương giang.
3

Sơng Hương trong mỗi quan hệ với lịch sử - văn hố thi ca
a) Sơng Hương trong mỗi quan hệ với lịch sử dân tộc

- Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của Huế, của đất nước, nó “đã
sống những thế kỉ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó”: “từ thuở nó cịn là
một dịng sơng biên thuỳ xa xơi thời vua Hùng”, thời trung đại, nó tên là Linh
Giang, “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”,
chứng kiến những mất mát đau thương của các cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX “là
dịng sơng của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh
biếc”.
- Sông Hương là một người con gái anh hùng: từ “dòng sông viễn châu đã
chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những
thế kỉ trung đại”, đến “đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến
công rung chuyển”, nhận được lười cổ vũ nông nhiệt trong mùa xuân mậu thân
cùng “lời chia buồn sâu sắc nhất của thế giới về sự tài phá mà đế quốc Mĩ đã

chụp lên những di sản văn hố của nó.” như một cơng dân có trách nhiệm
“biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công”


Sơng Hương đã chứng kiến cũng như hồ mình vào lịch sử bi tráng, hào
hùng, vừa oanh liệt nhưng cũng lắm đau thương của dân tộc.
b) Sơng Hương trong góc nhìn văn hố thi ca
- “Tồn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế”, “những bản đàn đã đi suốt đời
Kiều”, bản “Tứ đại cảnh” đều được “sinh thành trên mặt nước của dịng
sơng này”.
- Là nhân chứng nhẫn nại và kiên cường của cuộc đời.
- Trong thi ca, sông Hương “khơng bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng
của các nghệ sĩ”: đó là vẻ đẹp mơ màng “Dịng sông trắng - lá cây xanh” trong
thơ Tản Đà; vẻ đẹp hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh” của Cao Bá Quát; là
nỗi quan hoài vạn cổ trong thơ Bà Huyện Thanh Quan; là “sức mạnh phục sinh
của tâm hồn” trong thơ Tố Hữu.
- Tuy nhiên, điều làm nên vẻ đẹp giản dị mà khác thường của dịng sơng là
ở chỗ nó là “dịng sơng của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá
xanh biếc. Khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình làm làm một chiến
cơng, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu
dàng của đất nước”.
Sử thi mà trữ tình, bản hùng ca mà cũng là bản tình ca dịu dàng tươi mát.
Đó là nét độc đáo của xứ Huế, của sông Hương.
Sông Hương như khoe hương, toả sắc dưới ngòi bút nghệ thuật của Hồng
Phủ Ngọc Tường, để kết thúc bài kí bằng câu hỏi tu từ “Ai đã đặt tên cho
dòng sơng?”, phải chăng chính cái tên đã lí giải cho dịng sơng, “sơng Hương” hương thơm để mọi người ngỡ ngàng, trân trọng, ngợi ca bởi dịng sơng ấy là
tinh tuý của thiên nhiên, cuộc sống, con người và đất nước.
4

Nghệ thuật bút kí của Hồng Phủ Ngọc Tường


- Ngơn từ phong phú, câu văn giàu nhạc điệu, gợi hình, gợi cảm. Những
câu văn có sự mài dũa, nhẹ nhàng như một câu thơ.
- Các biện pháp nghệ thuật: ẩn dụ, nhân hoá, so sánh.
- Lối hành văn hướng nội, mê đắm tài hoa, có tri thức sâu rộng và cái nhìn
tinh tế, mới mẻ.
KB: Như vậy, bằng sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình,
nghị luận sắc bén, tư duy đa chiều, tinh tế cùng một lối hành văn hướng nội, mê
đắm, tài hoa, Hồng Phủ Ngọc Tường đã khắc họa thành cơng vẻ đẹp … Dịng
sơng Hương trong văn của Hồng Phủ Ngọc Tường khiến cho ai đã từng đọc
qua đều mong muốn được một lần đặt chân đến.