N G H I A TIN HAU
1>A0
C A M
(? -
MOC
1015)
Dao Cam Moc von la Dai than nha Tien Le,
luc dau gi\l chile C h i H a u N o i N h a n . Cud'i ddi Tien
Le, t r i e u c h i n h suy v i , v u a N g o a T r i e u h o a n g dam,
n g u t d i , dng l i e n k e t v d i su" V a n H a n h m i i u t o n L y
Cong U a n l e n ngoi de t h a y the n h a T i e n Le.
Sii cu t r u y e n l a i r a n g : K h i v u a L e L o n g D i n h
(Ngoa T r i e u ) b a n g ha, v u a n d i con t h d dai, L y Cong
Uan
c u n g v d i Hu*u D i e n
Tien
Chi
N g u y e n De, m d i n g i i d i diidc dem
Huy
SCf la
500 b i n h
linh
canh giu\ C h i H a u N d i N h a n Dao C a m Mdc do biet
Cong U a n cd y m u d n n h a n viec t r u y e n ngoi, mdi
n h a n liic v a n g n g i i d i h o i de goi x e m : "Mdi roi
thtfOng
nhieu
(chi Ngoa
Trieu)
viec bat nghia,
tho; con ndi tho du,
96
ngu
trdi chan
chtfa
cang
tdi, bao ngtfOc,
nen khong
dang
cho
noi tinh
Chua
lam
het
the
khd khan.
tfa, dan
Sao
Moi viec phien
chung
ngong
ong khong
nhan
nhieu,
ngong
bach
mong
than
khong
tim chan
luc nay van dung
chua.
mtfu
cao,
quyet doan sang sud't, xa thi xem ddu cii cua
- Vu, gdn thi xem viec lam cua Binh-Le,
tren
long trdi, diidi theo long ddn, md cii mudn
giii
tieu
tiet
lam gi!".
Thang
thuan
khtf
khtf
Cong U a n nghe t h a y C a m
Moc n o i the, t r o n g b u n g t h i c h , n h i i n g con ngd C a m
Moc co m i i u ke gi khac, m d i gia each m a n g rang:
"Sao
quan".
dng lai ndi nhii
the,
tdi phai
bat dng
C a m Mdc u n g d u n g h o i Cong U a n rang:
"Tdi thay
viec trdi,
viec ngtfdi
nhtf
ndi ra cau ay. Nay dng lai mudn
ldi ndi tiet Id thi chet,
the, cho nen tdi
cao giac toi, chi stf
nen ran dng do thdi".
khac, C a m Mdc l a i bao Cong U a n r a n g :
trong
ntfdc ai cung
do da hien
bao ho Ly se phat,
rdi, do Id cai hoa khong
dtfcfc niia; chuyen
hoa lam phuc
budi hdm. Trong
luc trdi trao,'ngtfdi
ngan
nop
ngai gi ntfat".
NNVLSTOL-7
Horn
"Ngtfdi
md ldi
sam
the che
gidu
chi trong
budi
mai,
theo, dng con
Cong U a n ndi: " Tdi da hieu rd
97
y dng, ciing vdi Van Hanh
nhi£ ldi ay, thi nen tinh
"Ong Id ngiidi
khong
khac gi. Neil
ke thenao?".
cong
minh,
ngtfdi
phu
dung
C a m Moc noi:
thtf,
khoan
nhan
tie, long
khd'n
khd,
nhan
diic md vd vi, thi ngu'di ta tat xd nhau
ddn
nhtf ntfdc chay
khong
thuoc.
chiu
chd thap,
thtfc
Hien
hong,
nay tram
ndi, dng nhan
ai cd the ngan
the
lai
ho
lay
keo ve
dtfcfc?".
C a m Moc b i e t viec can k i p , sd de c h a m se sinh
bien, m d i n d i c h u y e n v d i cac k h a n h si v a cac quan,
ai cung v u i l o n g theo ca. N g a y n g a y h d m ay deu
hop ca d t r o n g t r i e u , b a n n h a u r a n g : "Hien nay
chiing
ghet
khac
Tien
khong
ton
tren
de (chi Ngoa
mudn
quan
nhan
long,
Ve Ly
luc nay ciing nhau
Uan len lam Thien
chiing
Bay
lia y, moi ngtfcfi
Trieu)
ha khac
bao
chan
ngtfcfc,
ve vua ndi, md deu cd long
theo
Than
dtfdi
ddn
Cong
Uan.
ta
khong
Ve Ly
Cong
chdc cd xay ra tai
bien,
ton phii
tie, phut
ta cd the gitf dtfcfc ddu
Bon
suy
Than
khong?".
gid, Dao C a m Mdc, N g u y e n De va
cac
t i i d n g si c u n g n h a u d i u Cong U a n l e n c h i n h dien,
98
lap l a m vua. T r a m q u a n deu lay rap 6 difdi
t r o n g ngoai deu ho "van
tue*', v a n g day ca
t h a n h Hoa L u \
san,
kinh
. •
N h i f vay, v a i t r o cua
Dao
Cam
Moc du"a
Ly
Cong U a n l e n ngoi t h a y n h a T i e n Le cung gidng
nhxi v a i t r o cua t u d n g q u a n P h a m Cu" Lu"dng t o n
pho Le D a i H a n h l e n ngoi t h a y n h a D i n h .
L y Cong U a n
phong
la Nghia
l e n ngoi, £>do Cam
Tin Hdu,
Moc
dtfOc
sau l a i diiOc nha vua ga
con gai tru'dng la Cong chua A n Quoc cho. Thang
nam At Mao
(1015),
6
Dao Cam Moc mat. O n g dude
L y T h a i To t r u y t a n g la Thdi
s t f , ttfdc a
VtfOng.
Ong va T r i n h V a n T u la h a i r i i d n g cot t r o n g budi
dau xay d i i n g nen nha L y .
99
THAI HAU
mJMXG
V A N
(? -
NGA
1000)
Du'dng Van Nga, sii cu chep la Diidng Hau
( H o a n g h a u ho DiiOng)
(1
? T h a n p h u ba la DiiOng
The H i e n , que d t h o n N g a M y , xa Gia T h u y (huyen
Nho Quan), que me d t h o n V a n L u n g , xa Gia V a n
( h u y e n Gia V i e n ) , t i n h N i n h B i n h . S i n h t h d i cha
me chi goi ba la Du'dng N u d n g (co gai ho Du'dng),
sau k h i vao c u n g Hoa Lu", diidc goi ghep t e n lang
cha vdi t e n l a n g me t h a n h V a n - Nga. N h a n
dan
dia p h i i d n g goi l a Du'dng V a n Nga.
T u d n g t r u y e n , luc V a n
Nga
m d i lot long, bi
benh khdc da de h e t n g a y qua dem, k h o n g ai cd the
i-^Mdt so' nha nghien ciiu lich sii hien dai chu thuyet rang,
Du'dng Van Nga Id con gdi Du'dng Tam Kha (tiec la chau noi
Du'dng Dinh Nghe), lay Ngd Xitdng Xi (chau noi Ngd Vtfdng
Quyen), ong vua cuo'i ciing cua nhd Hdu Ngd, sau Id mot stf
quan. Bd Id me Ngo Nhat Khanh, sau mdi lay Dinh Tien
Hoang, rdi Le Dai Hanh. Co y kien lai cho bd la vd ciia Ngo
Quyen? Day la van de can phai tham cHu, xin de ton nghi.
100
do m'n d U d c . M d t horn, co m o t dao si den t h a m . V i
dao si do c h i v i e t co doi dong chit vao long b a n t a y
V a n Nga l a n i n bat:
"Nin di thdi, nin di
Mot than gdnh
thdi!
vac ca ddi sdn ha"
N a m M a u T h i n (968), D i n h Bo L i n h dep yen
loan 12 su" quan, t h o n g n h a t dat niidc, l e n ngoi
Hoang de, h i e u l a D a i T h a n g M i n h H o a n g de.
M o t h d m , D a i T h a n g M i n h H o a n g de ciidi n g i f a
rong r u o i ve t h a m v u n g T h u n g L a u , n o i can cu" cu
ciia n g h i a q u a n Hoa L i t t h u d b a n dau. D e n v u n g
Nga M y , non x a n h niidc biec hi3u t i n h , chot D a i
T h a n g M i n h H o a n g de n h i n ben song H o a n g L o n g
thay mot cd t h o n nit x i n h dep, t a y cam h e m cat cd,
mieng h a t v i von:
Anh di tan tia tan
Deem
vdng
cat bd ben dang
Tay cam ban nguyet
Mot tram
sao
xenh
ngon cd lai hang
dang
xang
tay ta"
N h a vua x u d n g n g i f a cho ngu'di den goi cd gai
lai, n h u n g chiia k i p den n d i t h i cd gai da l a n vao
r i i n g cay b i e n m a t . K h o n g t i m diiOc cd gai, biet cd
101
n h a ciia b a n bd m i n h xUa k i a c u n g d t r o n g d i n h
Du'dng D i n h N g h e l a t i i d n g q u a n Du'dng T h e H i e n ,
n h a v u a ghe vao t h a m ong. DUdng T h e H i e n tiep
don n h a v u a r a t c u n g k i n h v a a n can, sau l a i cho
con gai r a chao diic v u a . D a i T h a n g M i n h H o a n g
de n h a n r a c h i n h V a n N g a l a co g a i cat co va da
h a t b e n song liic nay. N h a v u a x i n dUdc don nang
ve cung, sau
l a p ba l a C o Q u o c
Hoang
hau
( H o a n g h a u nUdc l d n ) .
N a m G i a p T u a t (974), DifOng V a n N g a sinh
H o a n g thu" t i i D i n h T o a n . L e n 5 t u d i , D i n h Toan
dUdc v u a cha p h o n g l a V e VUdng. D e m r a m t r u n g
t h u n a m 979, D a i T h a n g M i n h H o a n g de va N a m
V i e t V i i d n g D i n h L i e n b i N o i n h a n D o T h i c h giet
h a i . T r i e u t h a n t o n V e V i i d n g D i n h T o a n l e n ngoi
H o a n g de, ton Diidng
hdu.
Van Nga
lam Hoang
Thdi
D i n h T o a n liic n a y m d i l e n 6 t u d i . T h a p Dao
T i i d n g q u a n L*e H o a n dUdc Du'dng T h a i h a u chon
l a m N h i e p c h i n h , sau l a i t i i x i i n g l a Phd ViiOng.
D i n h Quoc Cong N g u y l n Bac, N g o a i G i a p D i n h
D i e n va T u d n g q u a n
Pham
Hap
ngd L e Hoan
chiem n g o i n h a D i n h , m d i c u n g n h a u h d i b i n h , chia
102
h a i du'dng t h u y bo tijf a i C h a u ( T h a n h Hoa) keo ve
Hoa L u h o i t o i L e H o a n . D u o n g T h a i h a u t h a y vay,
-
lo n g a i bao L e H o a n r a n g : "Bon Bac day quan
khdi
loan,
yeu,
khong
lam
kinh
du'dng
dong
ntfdc
ndi hoan
ndo, chd de sinh
nhd,
nan,
tai hoa
vua
con nhd
bon dng mtfu
ve satf'^K
tinh
the
Le H o a n m 6 i
c h i n h don b i n h ma, d a n h b a i N g u y l n Bac,
Dinh
Dien. B i e t k i n h t h a n h Hoa L u co bien, phd m a Ngo
Nhat K h a n h dan
hdn
mot
n g h i n chieh
thuyen
quan C h i e m T h a n h t i e n vao d a n h nUdc ta. O b i e n
gidi p h i a Bac, giac T o n g d a n g cat b i n h x a m lUdc bd
coi. T h a i h a u DUdng V a n Nga sai Le H o a n chon
t u d n g si de chohg cU, l a i cd P h a m C u L u o n g l a m
D a i t u d n g t i e n phong. K h i dang c h u a n b i x u a t
binh, P h a m C u L u o n g c u n g cac
t u d n g mac
n h u n g phuc d i t h a n g vao t r i e u dudng, bao
do
moi
ngUdi r a n g :
"Thtfdng
lenh
ngtfdi
la ky luat
thd, chiing
cd cong, giet ke khong
hanh
quan.
Nay
theo
menh
Chua
thtfdng
tre
ta dii het stfc lieu chet chong
ke dich
ben
( ) Dai Viet Stf ky Toan thtf, Sdd, trang 159
1
103
ngoai,
bang
may lap diidc
triCdc hay
Thien
Quan
nghe
Hoan
ton
chut
Thap
tit, roi sau se dem
si nghe
vao cung,
Hoan
Dao
quan
Ttfdng
di danh
noi the deu ho "van tue"^.
noi vay, sai Hiiu
khuyen
cong thi ai biet cho.
Ty dem dii nghi
lay do rong khodc
len ngoi Hoang
de"
Chi
quan
lam
thi
hdn".
"Thdi
hdu
tru'dng
riXdc
len minh
Hoan,
..
Le H o a n l e n n g o i H o a n g de, t h o n g l i n h dai
b i n h , t h u y bo h a i du'dng t i e n l e n c h a n d a n h quan
T o n g d a i C h i L a n g va ciia song B a c h D a n g . Du'dng
V a n N g a d l a i k i n h t h a n h H o a L i i buong
manh
chap
cung
chinh,
lo t o a n cong viec h a u p h i i d n g ,
bach q u a n lo h u y ddng lvfdng t h i l c cho d a i quan
d a n h giac.
Nam
981, cudc k h a n g c h i e n chd'ng q u a n Tong
t h a n g l d i , Du'dng V a n N g a ddn L e H o a n chien
t h a n g t r d ve d B e n Ng\i (song V a n Sang, n a y thuoc
t h i x a N i n h B i n h ) . C a i t e n V a n S a n g G i a n g (song
G i i i d n g - M a v ) , r a ddi t£f do. T t f d n g t r u y e n , L e Hoan
va Du'dng V a n N g a cd ngu'di con gai t e n l a Phat
WDqi Viet Stfky Toan thu, Sddptrang 161-162
(2) Dai Viet Sii ky Tien Bien, Sdd, trang 162
104
Anh:
Ttfdng Thdi hdu Du'dng Van Nga. (Bao
Quang Hoang Thdi Hdu) thd d den vua Le, xa
Tru'dng Yen, huyen Hoa Lii, tinh Ninh Binh.
N g a n l a y D i e n T i e n C h i H u y Stf L y Cong U a n ,
ngtfdi lap r a n h a L y vao n a m 1010. Con Le L o n g
Viet va Le L o n g D i n h co p h a i la con cua L e H o a n
vdi D t f d n g V a n N g a hay k h o n g h a y de t o n n g h i .
Nam
Van Nga
Nham
Ngo (982) Le Dai Hanh
Id Dai
Thang
Minh
Hoang
lap
hdu,
Dtfcfng
la m o t
trong n a m H o a n g h a u cua v u a L e .
Nam
Canh
Ty (1000),
Hoang hau Dtfdng Van
Nga k h o n g dau 6 m , ttf n h i e n qua ddi.
H i e n nay, den t h d L e H o a n 0 T r t f d n g Y e n (Hoa
Ltf). den v u a D i n h , v u a L e d T r u n g T r i i ( N i n h
Giang, Hoa L t f ) va den l a n g B a c h Cdc (xa T h a n h
Ldi, h u y e n V u B a n , t i n h N a m D i n h ) deu cd t t f d n g
DtfOng V a n Nga. T t f d n g ba d den Le D a i H a n h
(Trtfdng Y e n ,
Quang Hoang
Hoa
Thdi
Ltf, N i n h Binh)
goi la
Bao
hdu.
Trtfdc day, k h i m d i lap den, n h a n d a n con dat
ttfdng D i n h T i e n H o a n g va DtfOng V a n N g a cung
thd. D e n the k y t h t f 17, A n P h u Stf Le T h u c H i e n
ndi: "Xud't gid tong phu"
(lay chong theo chong), r o i
cho budc d a i l u a t r a n g vao cd t a y D t f d n g T h a i H a u
9
"dong" ve ben den Le. T t f d n g t r u y e n , k h i ve den
k i n h do, Le T h u c H i e n b i d t f t r u d t m a c h e t !
105
SU Q U A N
N G U Y I N
S I E U
(924 - »67>
Nguyen Sieu ten huy la Nguyen Trien, sinh
gid t h a n , t h a n g gieng, n a m G i a p T h a n (924). Ong
v o n ngu'di D a Du'dng, t i n h Phuc K i e n , T r u n g Quoc.
To n o i ong l a N g u y e n H a n g , m o t vo t u d n g co tieng
cua Bac T r i e u , chet n a m 49 t u d i , dtfOc t a n g phong
Co' S u D a i VUdng, co m i e u t h d d dong N g u H d . Cha
la N g u y e n Ne, t a i lUc h d n ngUdi, a n h h u n g t h i e n
ha, l a m q u a n t h d i T a n V u de, n a m q u y e n b i n h ,
h a m K i e u K y D a i T u d n g quan, Do Thong
Quan
B i n h D u o n g H a u . N h a n k h i "nUdc Nam
loan",
co
thUa l e n h cat t a m v a n t i n h b i n h , b a n g a n I d a ngUa
sang N a m c h i n h . B a y gid, K h u c V U d n g ( K h u c T h t i a
D u , 905-907) bd cong nap, N g u y e n Ne cat d a i b i n h
sang " h o i t d i " . N g u y e n N e den T h a n h Qua, t h i e t
lap n h a p h u , l a y ba N g u y e n T h i M a i , ngUdi trong
v d n g l a m vo be. N g u y e n Ne dong ddn d dat V i e t 39
106
n a m , c u n g v d i ba N g u y l n T h i M a i s i n h dUdc ba con
t r a i la Nguyen
Sieu,
Khoan,
Nguyin
deu Id bac anh tudn
Thu
Tiep,
phi thubng.
Nguyin
N g u y e n Ne
cang cham lo c u n g c6' va xay d u n g b a n doanh ngay
j n d t v i i n g m a n h , b i n h giap t i n h nhue, lUOng thUc,
voi ngUa ngay cang n h i e u . D u d i t h d i Ngo ViiOng
Quyen (939-944), ca ba con t r a i ong deu dUdc t r o n g
dung: N g u y e n K h o a n l a m C a m H a t T u d n g quan,
N g u y e n T h u Tiep l a m T d X u y e n Do ho, N g u y l n
Sieu l a m T h d n g L i n h T u d n g quan. A i nay deu co
b i n h dan, ngUdi ngUdi deu quy phuc.
N a m 79 t u d i , N g u y e n Ne mat. Luc nay t h d i
H a u Ngd, t r o n g nUdc rd'i loan. Ba con t r a i cua
N g u y e n Ne t r a n h g i a n h tudc v i va t h d a ke cua cha,
nUdc nha l a i vd chu, n e n ca ba dng keo b i n h dan d i
ba nga lap doanh p h d r i e n g , chiem cd m d i ngUOi
mot v d n g , t h a n h ba sd q u a n k h a m a n h t r o n g m u d i
hai sU q u a n luc bay gid. D a i T u d n g q u a n N g u y e n
K h o a n chiem cd h u y e n
Lap Thach
(Phd Tho).
T r u n g t u d n g N g u y e n T h u Tiep chiem cd v u n g T i e n
Sdn (Bac N i n h ) . T h d h g L i n h T u d n g q u a n N g u y l n
Sieu chiem g i d v u n g P h u L i e t ( T h a n h T r i , H a Ndi).
107
N g u y e n Sieu n u d i du'dng m o n de 8 n g a n ngu'di,
b i n h m a co t r e n 10 v a n , d e m ngay lo t o a n t h u phuc
a n h hao, the ltfc n g a y cang m a n h . N g u y e n Sieu
cho N g u y e n T r i K h a i l a m T i e n Phong,
Nguyen
Can l a m T a Dtfc, D d Co l a m Hutu Dtfc, P h a m Phuc
l a m T o n g Q u a n cac q u a n .
Den thang
11 n a m B i n h D a n (966), N g u y e n
Sieu nghe t i n D i n h Bo L i n h c h i e u b i n h k h d i n g h i a
d Hoa Lu', b i n h h u n g t t f d n g ho' h a n g v a n ngtfdi, the
n g h i e n g t h i e n ha. T h o n g t t f d n g N g u y e n Sieu cang
cho q u a n l i n h l u y e n t a p vo b i , x a y t h a n h dap l u y
k i e n cd' de de p h d n g n g a y k i a Bd L i n h d a n h r a .
Q u a n h i e n , ngay 6 t h a n g 6 n a m D i n h M a o
(967), D i n h B d L i n h tu" n u i r t f n g H o a L t f , ctf cac
t t f d n g l a N g u y e n Bd, Cao Sdn, D i n h Thie't, voi
ngtfa t t f d n g si, a m a m t t f T h t f d n g Phuc, P h u X u y e n
(Ha Dong) t r a n t d i , dong q u a n k i n k h u vtfc Ngoc
H o i . B i n h V o n g , gtfom giao sang loa, cd x i rdp dat.
Thdng
ttfdng Nguyen
Sieu
cho
cac
ttfdng
N g u y e n T r i K h a , T r a n Con, D o Cd, P h a m Phuc md
cong t h a n h r a r i g h e n h c h i e n v d i n g h i a q u a n Hoa
Ltf. H a i ben d a n h n h a u t d gid D a n den gid T h a n
108
diidc v a i chuc hiep. Q u a n cua N g u y e n Sieu chem
diidc d a u cua t u d n g D i n h l a N g u y d n Bo t a i Co
Dien, N g u y e n Phuc t a i V a n D i e n , Cao Sdn t a i
T i i d n g True, D i n h T h i e t t a i T h o A m . M a u chay day
dong r u d n g , t h a y chet day du'dng.
T i i Hoa L i i , nghe t i n b a i t r a n , cac h d t i i d n g ciia
m i n h l a i b i giet ca, D i n h Bd L i n h n o i t r a n l d i d i n h ,
sai dem 30 ngu'di d a n du'dng r a chem dtfdi cd, l a i
sai D a i T i i d n g q u a n N g u y e n Bac d i t i e n phong.
l i n h t i i d n g si m o t v a n ngu'di. Th&p Dao T i i d n g quan
Le H o a n l a m t i e p Ung l i n h .8 n g a n quan, voi ngUa
ngan thdt, va m o t c a n h q u a n gdm t i n h b i n h bay
van, do V a n T h a n g ViiOng trUc tiep t h d n g l i n h , deu
theo du'dng t a t t i e n ve P h u L i e t , t r u y e n l e n h k h i
nghe t i e n g phao n d t h i n h a t loat bon h i i d n g xong
len dai pha q u a n giac.
T h d n g t u d n g N g u y l n Sieu biet t i n D i n h Bd
L i n h cat dai b i n h den d a n h l i e n t d chiic h d i the r o i
chia q u a n l a m h a i bd p h a n : M o t bd p h a n cd' t h u giijf
thanh, m o t bd p h a n d i cau v i e n b i n h cua N g u y e n
Khoan va N g u y e n T h u Tiep. Horn ay la ngay 15
t h a n g 7 a m l i c h nam Dinh
Mao (967), l u dang cudn
109
cudn, t r d i niidc m o t m a u , song to gid l d n , t h u y e n
liiOng, k h i gidi va b i n h si cua N g u y e n Sieu b i m a t
h a u het. N d a dem, D i n h Bo L i n h sai 10 ngu'di
n g a m l e n vao d a i b a n d o a n h cua N g u y e n sieu,
t h i i a gio p h o n g hoa, I d a chay n g u t t r d i . Q u a n Hoa
L u nghe phao l e n h , dong l o a t t r o n g d a n h ra, ngoai
d a n h vao, t h a sdc c h e m giet, p h a sach, san bang
dai b a n d o a n h cua N g u y e n Sieu. N g u y e n Sieu the
cung, liic k i e t , l e n ngUa chay den bd song H o n g , ca
ngudi, ngUa n h a y x u d n g song t u v a n . Xac N g u y e n
Sieu va ngUa t r d i den B a i X u y e n , ba t h a n g
sau
n g u d i t a vdt l e n m a m a t T h d n g t u d n g v a n con t u d i
n h u luc song. M o i n g u d i cho l a T h a n . V d con dng
N g u y e n T r i e u c u n g v d i cac de t d ben dem
t h i the
N g u y e n Sieu a n t a n g t a i b a i p h u sa, sau dan dia
p h u d n g goi l a M a B a i , r o i l a p den t h d dng d ben
song gan chd x a D o n g P h u L i e t de te t u .
110
D O N G THANH V U O N G
L E
N G A N
l i e n
Le Ngan Tich la con thtf hai cua Le Dai Hanh,
chtfa r d n a m s i n h , n a m m a t , dtfOc phong ttfdc l a
D o n g T h a n h Vu'o'ng.
Ngtfdi con t r t f d n g cua L e D a i H a n h la T h a i t i l
Long T h a u , ttfdc K i n h T h i e n D a i V t f d n g b i m a t
sdm. Le ra N g a n T i c h dtfdc lap l a m T h a i ttf, n h t f n g
luc bay gid n g t f d i con thtf n a m cua L e D a i H a n h la
Le Long D i n h ( K h a i M i n h V t f d n g ) m u d n
tranh
gianh dia v i ay va Le D a i H a n h cung m u d n cho
Long D i n h l a m T h a i ttf. L e N g a n T i c h vd cung
phien gian. D i n h t h a n k h u y e n v u a Le k h o n g dtfOc
bd t r t f d n g lap thtf. V u a L e D a i H a n h t u y nghe theo
khong lap L o n g D i n h l e n T h a i ttf, n h t f n g cung
khong lap Le N g a n T i c h m a l a i lap n g t f d i em thtf
ba ciia dng l a L e L o n g V i e t l e n l a m T h a i t i l vao
t h a n g gieng n a m G i a p T h i n (1004), dong t h d i gia
phong dng va Le L o n g D i n h l a m D a i VtfOng.
111
D e n t h a n g 3 nam
At
Ty
(1005),
vua Le Dai
H a n h m a t , L e N g a n T i c h , L e L o n g D i n h v a ngu'di
em thai c h i n l a T r u n g Quoc V t f d n g L e L o n g K i n h
deu day q u a n n d i day, d a n h l a n n h a u sudt t a m
t h a n g r o n g de t r a n h g i a n h n g o i v u a . D e n t h a n g 10
n a m 1005, L e L o n g V i e t m d i l e n n g o i dtfdc, n h t f n g
L o n g V i e t v t f a n g o i n g a i v a n g v e n v e n ba
ngay,
chtfa k i p hop t r i e u t h a n , chtfa k i p bd' cao t h i e n ha
t h i da b i e m r u d t l a L e L o n g D i n h sai thudc ha leo
t t f d n g vao c u n g giet chet. L e L o n g D i n h ttf lap l a m
vua.
Trtfdc t i n h c a n h h u y n h de t t f d n g t a n , c h i n h stf
do n a t do, L e N g a n T i c h cam ctf k h o n g n d i , thua
chay vao d a t C i i L o n g ( T h a n h Hoa). L e L o n g D i n h
luc n a y v t f a l e n l a m v u a , v t f a cat q u a n d u o i b a t Le
N g a n T i c h . L e N g a n T i c h sd h a i , c u n g m o t so' bo
thudc chay sang C h i e m T h a n h , n h t f n g chtfa den
n o i t h i b i n g t f d i c h a u T h a c h H a giet chet d ciia bien
Cd L a (nay l a K y L a , H a T i n h ) .
112
SU Q U A N
NGUYEN
T H U
T I E P
Nguyen Thu Tiep von la ngiidi ho La, d quan
Ba A n ( T r u n g Quoc). Cha l a N g u y e n Ne (con cd ten
la L a T h a n h , l a m K i e u K y t i i d n g q u a n t h d i T a n V u
De - T r u n g Quoc,
sau
sang V i e t N a m ) , me
la
N g u y e n T h i M a i (con cd t e n l a N g u y e n , n g t f d i V i e t
Nam). M o t h d m L a Tiep n h a n den T i e n D u (Tien
Sdn, Bac N i n h ) , t h a y v u n g
nay canh vat t r d p h d ,
thang dia, ben d t f n g t r a n g t r a i , ddi l a m ho N g u y e n .
Ve sau, t r a n g t r a i n a y t r d t h a n h t r a n g N g u y e n Xa.
N a m 965, k h i N a m T a n VtfOng n h a H a u Ngd mat,
cac h u n g t r t f d n g dua n h a u n d i day chiem cd cac
quan ap de ttf g i d , chd t h d i cd t i n h ke ba chu.
Hai anh
em
rudt
vdi Nguyen
T h u Tiep la
Nguyen K h o a n , N g u y e n Sieu cung t r d t h a n h h a i
sd quan chiem g i d h a i v u n g : N g u y e n K h o a n chiem
gid v u n g T a m D a i (Yen Lac, V i n h Phuc), N g u y e n
Sieu g i d T a y P h u L i e t ( T h a n h T r i , H a Ndi). Con
Nguydn T h u T i e p c h i e m g i d m i e n T i e n D u , dap
NNVLSTOL-8
113
t h a n h , dao hao, t u y e n b i n h t r d h l d n g , t r d t h a n h
mot t r o n g 12 sd q u a n k h a h u n g m a n h .
O n g t i l x i m g l a N g u y e n L e n h Cong. N h a n dan
t r o n g v u n g v a b i n h si d i f d i tru'dng goi ong l a Ba A n
T h a i L a o Q u a n . Vdc ngu'di dng cao l d n , giong ndi
vang n h i i s a m n e n ngu'di t a con goi dng l a L d i Cong
(dng Sam).
D i n h T i e n H o a n g p h a t cd dep l o a n , sai D a i
T u d n g q u a n N g u y e n Bac d a n d a i q u a n den danh,
N g u y e n T h u T i e p k h o n g chong dd n d i , bd t h a n h
chay vao H o a n C h a u , sau do t h i m a t d Cda Cdn
(Nghe A n ) .
Sau ngay D i n h T i e n H o a n g d a i d i n h , dan lang
N g u y d n X a ( T i e n Sdn, Bac N i n h ) t i i d n g n h d dng,
lap den t h d , sau den c h u y e n t h a n h d i n h l a n g T i e n
Xa, t o n g N d i V i e n , h a y l a x a H a p L m h , h u y e n Tien
Sdn, t i n h Bac N i n h
(i)"Thanh Hoang Viet Nam" - NXB VHTT - Hd Noi - 1997 •
trang 559
114
Q U A N TU TRU
T H I N H
(924
TIJ
- ?)
Theo sach Ninh Binh toan tinh dia chi
khdo
bien
viet n a m
Ttf Dtfc t h t f 15 (1863)
N g u y l n T i i M a n : "Cong
Dinh
De. Sii chep thieu
De (tiic Dinh
Tong (Trung
Trinh
Toan)
mat
tudi,
ciing
chiic quan,
len ngoi,
Quoc) cau
Tu
ciing
Cong
que
khi
cua
vdi
Thieu
di sang
trieu
phong".
sinh nam
G i a p T h a n (924), cung
lang vdi D i n h T i e n H o a n g . T h d i tho au, cung dtf
tap t r a n cd'lau v d i Bd L i n h ; sau theo D i n h Bd L i n h
di danh dep cac sd quan. D i n h Bd L i n h l e n ngoi
Hoang de, T r i n h T d dtfdc dtf viec t r i e u c h i n h , la
mot t r o n g T d T r u cua t r i e u D i n h . V u a D i n h t h i e t
trieu, v i t r i cua dng bao gid cung: "Ben
Dien, ben hiiu Tii,
td
Bac,
Co".
N a m A t H c f i ( 9 7 5 ) , D i n h T i e n H o a n g sai dng
dem vang, lua, s t f n g te, nga
v o i sang cohg
nha
Tong. Sau do n h a T o n g sai n g t f d i m a n g che sach
sang gia p h o n g cho N a m V i e t V t f d n g D i n h L i e n
lam K h a i P h u N g h i D o n g T a m T y K i e m h i e u T h a i
Stf Giao C h i Q u a n V t f d n g .
115
THIEN SU
1)6
T H U A N
(910 - 991)
Do Thuan la thien sii ddi Tien Le, phap danh
la P h a p T h u a n . O n g s i n h n a m B i n h T y (916), mat
n a m T a n M a o (991). V e que q u a n cua ong den nay
c u n g chtfa co t a i l i e u nao k h a n g d i n h c h i n h xac.
Do T h u a n x u a t gia t t f thuc) n h o , t h u giao vdi
L o n g T h o P h u T r i , n o i t i e n g l a cao t a n g . O n g dtfdc
vua
Le
Dai
Hanh
trong vong
khong
k e m gi
K h u o n g V i e t D a i stf N g d C h a n L t f u .
Nam
Binh
Tudt
(986),
cd stf T d h g l a L y Giac
sang ntfdc ta. O n g v a K h u o n g V i e t D a i stf Ngd
C h a n L t f u n h a n c h i cua v u a L e cai t r a n g l a m ngtfdi
l a i do de ddn stf T d h g .
Stf gia n h a T d h g l a L y Giac, m o t n g t f d i r a t gidi
t h i ca. K h i t h u y e n
Hoang Long,
dang bong benh
den b e n
Sach
tren
song
G i a n g (khuc
song
H o a n g L o n g n g a n g x a G i a P h t f d n g , h u y e n Gia
V i e n , t i n h N i n h B i n h ) , chdt cd h a i con ngong trdi
dang b d i t r e n song, L y Giac cao h t f n g n g a m :
116
Nga nga Ixidng nga nga
NgUdng
dien htfdng
thien
(Song
song ngong
Ngfia
mat ngd chan
nha
mot ddi
trdi)
Do T h u a n vita cheo t h u y e n b a n g ddi chan k h a
t h u a n thuc, v t f a n g a m t i e p ngay:
Bach
mao phd luc
thuy
Hong
trao bai thanh
ba
(Long
trang phdi
Song
xanh
chan
dong
biec
bdi)
hong
L y Giac vo c u n g ngac n h i e n , cam phuc ngu'di l a i
do cua ntfdc D a i Co V i e t m a h a y chtf. Ve den k i n h
do Hoa Ltf, stf T d h g t i e p k i e n v u a L e v d i t h a i do va
cd chi het stfc k h i e m n h t f d n g . d stf q u a n Hoa L t f ,
L y Giac l a m m o t b a i t h o g t f i cho Do T h u a n :
Hanh
Nhat
ngd minh
than
thi tan thinh
nhi do sii Giao
Dong Do Itfdng biet tam ltfu
Nam
Viet thien
trung
du
Chau
luyen
vong vi htfu
Md dap yen van xuyen
lang
Xa tri thanh
chtfdng
Thien
htfu thien tfng vien
ngoai
phiem
thach
Khe dam ba tinh kien thiem
trtfdng
ltfu
chieu
thu.
117
Dich thd:
May gap thdi binh
Mot minh
dtfcfc giup
hai Itfdt stf Giao
Dong Do may dp con ltfu
Nam
Viet nghin
Ngtfa
vtfdt khoi
Xe qua riing
Ngoai
Song
trung
mtfu,
Chau.
luyen,
van
may xuyen
tfdc
cau.
da
ch&m,
biec vtfdt dong
trdi lai cd trdi soi
lang khe dam
sau.
niia,
bong nguyet
thdu.
D d T h u a n dem b a i t h d n a y d a n g v u a Le. Vua
cho goi n h a su" Ngo K h u o n g V i e t cho x e m . K h u o n g
V i e t dai su" t a u : B a i t h d n a y co y t o n t r o n g Be ha
k h o n g khac gi v u a T o n g . V u a L e k h e n y tho, tang
cho sd T o n g r a t h a u . K h i L y Giac t i i b i e t ve niidc,
vua Le l a i sai K h u o n g V i e t l a m b a i h a t de t i e n . L y
Giac ve niidc ke l a i v d i v u a T d h g , v u a T d h g vd cung
k h a m phuc v u a L e va dat niidc
con ngu'di D a i Co
Viet.
Nam
Tan
Mao
(991),
Dd T h u a n mat,
tho
t u d i . O n g con de l a i tac p h a m "Bd Tat hieu sam
van".
118
76
hoi