Tải bản đầy đủ (.pdf) (115 trang)

Nhân vật lịch sử thời Đinh Lê: Phần 2

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (6.08 MB, 115 trang )

N G H I A TIN HAU
1>A0

C A M

(? -

MOC

1015)

Dao Cam Moc von la Dai than nha Tien Le,
luc dau gi\l chile C h i H a u N o i N h a n . Cud'i ddi Tien
Le, t r i e u c h i n h suy v i , v u a N g o a T r i e u h o a n g dam,
n g u t d i , dng l i e n k e t v d i su" V a n H a n h m i i u t o n L y
Cong U a n l e n ngoi de t h a y the n h a T i e n Le.
Sii cu t r u y e n l a i r a n g : K h i v u a L e L o n g D i n h
(Ngoa T r i e u ) b a n g ha, v u a n d i con t h d dai, L y Cong
Uan

c u n g v d i Hu*u D i e n

Tien

Chi

N g u y e n De, m d i n g i i d i diidc dem

Huy

SCf la



500 b i n h

linh

canh giu\ C h i H a u N d i N h a n Dao C a m Mdc do biet
Cong U a n cd y m u d n n h a n viec t r u y e n ngoi, mdi
n h a n liic v a n g n g i i d i h o i de goi x e m : "Mdi roi
thtfOng
nhieu

(chi Ngoa

Trieu)

viec bat nghia,

tho; con ndi tho du,
96

ngu

trdi chan
chtfa

cang

tdi, bao ngtfOc,
nen khong
dang


cho

noi tinh

Chua
lam
het
the


khd khan.
tfa, dan
Sao

Moi viec phien
chung

ngong

ong khong

nhan

nhieu,

ngong

bach


mong

than

khong

tim chan

luc nay van dung

chua.

mtfu

cao,

quyet doan sang sud't, xa thi xem ddu cii cua
- Vu, gdn thi xem viec lam cua Binh-Le,

tren

long trdi, diidi theo long ddn, md cii mudn
giii

tieu

tiet

lam gi!".


Thang
thuan

khtf

khtf

Cong U a n nghe t h a y C a m

Moc n o i the, t r o n g b u n g t h i c h , n h i i n g con ngd C a m
Moc co m i i u ke gi khac, m d i gia each m a n g rang:
"Sao
quan".

dng lai ndi nhii

the,

tdi phai

bat dng

C a m Mdc u n g d u n g h o i Cong U a n rang:

"Tdi thay

viec trdi,

viec ngtfdi


nhtf

ndi ra cau ay. Nay dng lai mudn
ldi ndi tiet Id thi chet,

the, cho nen tdi

cao giac toi, chi stf

nen ran dng do thdi".

khac, C a m Mdc l a i bao Cong U a n r a n g :
trong

ntfdc ai cung

do da hien

bao ho Ly se phat,

rdi, do Id cai hoa khong

dtfcfc niia; chuyen

hoa lam phuc

budi hdm. Trong

luc trdi trao,'ngtfdi


ngan

nop

ngai gi ntfat".

NNVLSTOL-7

Horn
"Ngtfdi

md ldi

sam

the che

gidu

chi trong

budi

mai,

theo, dng con

Cong U a n ndi: " Tdi da hieu rd
97



y dng, ciing vdi Van Hanh
nhi£ ldi ay, thi nen tinh
"Ong Id ngiidi

khong

khac gi. Neil

ke thenao?".

cong

minh,

ngtfdi

phu

dung

C a m Moc noi:

thtf,

khoan

nhan

tie, long


khd'n

khd,

nhan

diic md vd vi, thi ngu'di ta tat xd nhau

ddn

nhtf ntfdc chay

khong

thuoc.

chiu

chd thap,

thtfc

Hien

hong,

nay tram

ndi, dng nhan


ai cd the ngan

the

lai

ho
lay

keo ve
dtfcfc?".

C a m Moc b i e t viec can k i p , sd de c h a m se sinh
bien, m d i n d i c h u y e n v d i cac k h a n h si v a cac quan,
ai cung v u i l o n g theo ca. N g a y n g a y h d m ay deu
hop ca d t r o n g t r i e u , b a n n h a u r a n g : "Hien nay
chiing
ghet

khac
Tien

khong
ton

tren

de (chi Ngoa


mudn

quan

nhan

long,

Ve Ly

luc nay ciing nhau

Uan len lam Thien
chiing
Bay

lia y, moi ngtfcfi

Trieu)

ha khac

bao

chan
ngtfcfc,

ve vua ndi, md deu cd long

theo


Than

dtfdi

ddn

Cong

Uan.

ta

khong

Ve Ly

Cong

chdc cd xay ra tai

bien,

ton phii

tie, phut

ta cd the gitf dtfcfc ddu

Bon


suy

Than

khong?".

gid, Dao C a m Mdc, N g u y e n De va

cac

t i i d n g si c u n g n h a u d i u Cong U a n l e n c h i n h dien,
98


lap l a m vua. T r a m q u a n deu lay rap 6 difdi
t r o n g ngoai deu ho "van

tue*', v a n g day ca

t h a n h Hoa L u \

san,
kinh

. •

N h i f vay, v a i t r o cua

Dao


Cam

Moc du"a

Ly

Cong U a n l e n ngoi t h a y n h a T i e n Le cung gidng
nhxi v a i t r o cua t u d n g q u a n P h a m Cu" Lu"dng t o n
pho Le D a i H a n h l e n ngoi t h a y n h a D i n h .
L y Cong U a n
phong

la Nghia

l e n ngoi, £>do Cam

Tin Hdu,

Moc

dtfOc

sau l a i diiOc nha vua ga

con gai tru'dng la Cong chua A n Quoc cho. Thang
nam At Mao

(1015),


6

Dao Cam Moc mat. O n g dude

L y T h a i To t r u y t a n g la Thdi

s t f , ttfdc a

VtfOng.

Ong va T r i n h V a n T u la h a i r i i d n g cot t r o n g budi
dau xay d i i n g nen nha L y .

99


THAI HAU
mJMXG

V A N
(? -

NGA

1000)

Du'dng Van Nga, sii cu chep la Diidng Hau
( H o a n g h a u ho DiiOng)

(1


? T h a n p h u ba la DiiOng

The H i e n , que d t h o n N g a M y , xa Gia T h u y (huyen
Nho Quan), que me d t h o n V a n L u n g , xa Gia V a n
( h u y e n Gia V i e n ) , t i n h N i n h B i n h . S i n h t h d i cha
me chi goi ba la Du'dng N u d n g (co gai ho Du'dng),
sau k h i vao c u n g Hoa Lu", diidc goi ghep t e n lang
cha vdi t e n l a n g me t h a n h V a n - Nga. N h a n

dan

dia p h i i d n g goi l a Du'dng V a n Nga.
T u d n g t r u y e n , luc V a n

Nga

m d i lot long, bi

benh khdc da de h e t n g a y qua dem, k h o n g ai cd the

i-^Mdt so' nha nghien ciiu lich sii hien dai chu thuyet rang,
Du'dng Van Nga Id con gdi Du'dng Tam Kha (tiec la chau noi
Du'dng Dinh Nghe), lay Ngd Xitdng Xi (chau noi Ngd Vtfdng
Quyen), ong vua cuo'i ciing cua nhd Hdu Ngd, sau Id mot stf
quan. Bd Id me Ngo Nhat Khanh, sau mdi lay Dinh Tien
Hoang, rdi Le Dai Hanh. Co y kien lai cho bd la vd ciia Ngo
Quyen? Day la van de can phai tham cHu, xin de ton nghi.
100



do m'n d U d c . M d t horn, co m o t dao si den t h a m . V i
dao si do c h i v i e t co doi dong chit vao long b a n t a y
V a n Nga l a n i n bat:
"Nin di thdi, nin di
Mot than gdnh

thdi!

vac ca ddi sdn ha"

N a m M a u T h i n (968), D i n h Bo L i n h dep yen
loan 12 su" quan, t h o n g n h a t dat niidc, l e n ngoi
Hoang de, h i e u l a D a i T h a n g M i n h H o a n g de.
M o t h d m , D a i T h a n g M i n h H o a n g de ciidi n g i f a
rong r u o i ve t h a m v u n g T h u n g L a u , n o i can cu" cu
ciia n g h i a q u a n Hoa L i t t h u d b a n dau. D e n v u n g
Nga M y , non x a n h niidc biec hi3u t i n h , chot D a i
T h a n g M i n h H o a n g de n h i n ben song H o a n g L o n g
thay mot cd t h o n nit x i n h dep, t a y cam h e m cat cd,
mieng h a t v i von:
Anh di tan tia tan
Deem

vdng

cat bd ben dang

Tay cam ban nguyet
Mot tram


sao

xenh

ngon cd lai hang

dang
xang
tay ta"

N h a vua x u d n g n g i f a cho ngu'di den goi cd gai
lai, n h u n g chiia k i p den n d i t h i cd gai da l a n vao
r i i n g cay b i e n m a t . K h o n g t i m diiOc cd gai, biet cd
101


n h a ciia b a n bd m i n h xUa k i a c u n g d t r o n g d i n h
Du'dng D i n h N g h e l a t i i d n g q u a n Du'dng T h e H i e n ,
n h a v u a ghe vao t h a m ong. DUdng T h e H i e n tiep
don n h a v u a r a t c u n g k i n h v a a n can, sau l a i cho
con gai r a chao diic v u a . D a i T h a n g M i n h H o a n g
de n h a n r a c h i n h V a n N g a l a co g a i cat co va da
h a t b e n song liic nay. N h a v u a x i n dUdc don nang
ve cung, sau

l a p ba l a C o Q u o c

Hoang


hau

( H o a n g h a u nUdc l d n ) .
N a m G i a p T u a t (974), DifOng V a n N g a sinh
H o a n g thu" t i i D i n h T o a n . L e n 5 t u d i , D i n h Toan
dUdc v u a cha p h o n g l a V e VUdng. D e m r a m t r u n g
t h u n a m 979, D a i T h a n g M i n h H o a n g de va N a m
V i e t V i i d n g D i n h L i e n b i N o i n h a n D o T h i c h giet
h a i . T r i e u t h a n t o n V e V i i d n g D i n h T o a n l e n ngoi
H o a n g de, ton Diidng
hdu.

Van Nga

lam Hoang

Thdi

D i n h T o a n liic n a y m d i l e n 6 t u d i . T h a p Dao

T i i d n g q u a n L*e H o a n dUdc Du'dng T h a i h a u chon
l a m N h i e p c h i n h , sau l a i t i i x i i n g l a Phd ViiOng.
D i n h Quoc Cong N g u y l n Bac, N g o a i G i a p D i n h
D i e n va T u d n g q u a n

Pham

Hap

ngd L e Hoan


chiem n g o i n h a D i n h , m d i c u n g n h a u h d i b i n h , chia
102


h a i du'dng t h u y bo tijf a i C h a u ( T h a n h Hoa) keo ve
Hoa L u h o i t o i L e H o a n . D u o n g T h a i h a u t h a y vay,
-

lo n g a i bao L e H o a n r a n g : "Bon Bac day quan

khdi

loan,

yeu,

khong

lam

kinh

du'dng

dong

ntfdc

ndi hoan


ndo, chd de sinh

nhd,

nan,

tai hoa

vua

con nhd

bon dng mtfu

ve satf'^K

tinh

the

Le H o a n m 6 i

c h i n h don b i n h ma, d a n h b a i N g u y l n Bac,

Dinh

Dien. B i e t k i n h t h a n h Hoa L u co bien, phd m a Ngo
Nhat K h a n h dan


hdn

mot

n g h i n chieh

thuyen

quan C h i e m T h a n h t i e n vao d a n h nUdc ta. O b i e n
gidi p h i a Bac, giac T o n g d a n g cat b i n h x a m lUdc bd
coi. T h a i h a u DUdng V a n Nga sai Le H o a n chon
t u d n g si de chohg cU, l a i cd P h a m C u L u o n g l a m
D a i t u d n g t i e n phong. K h i dang c h u a n b i x u a t
binh, P h a m C u L u o n g c u n g cac

t u d n g mac

n h u n g phuc d i t h a n g vao t r i e u dudng, bao

do
moi

ngUdi r a n g :
"Thtfdng
lenh

ngtfdi

la ky luat


thd, chiing

cd cong, giet ke khong

hanh

quan.

Nay

theo

menh

Chua

thtfdng

tre

ta dii het stfc lieu chet chong

ke dich

ben

( ) Dai Viet Stf ky Toan thtf, Sdd, trang 159
1

103



ngoai,
bang

may lap diidc
triCdc hay

Thien
Quan
nghe
Hoan

ton

chut
Thap

tit, roi sau se dem
si nghe

vao cung,
Hoan

Dao
quan

Ttfdng
di danh


noi the deu ho "van tue"^.

noi vay, sai Hiiu

khuyen

cong thi ai biet cho.

Ty dem dii nghi

lay do rong khodc
len ngoi Hoang

de"

Chi

quan

lam

thi

hdn".

"Thdi

hdu

tru'dng


riXdc

len minh

Hoan,

..

Le H o a n l e n n g o i H o a n g de, t h o n g l i n h dai
b i n h , t h u y bo h a i du'dng t i e n l e n c h a n d a n h quan
T o n g d a i C h i L a n g va ciia song B a c h D a n g . Du'dng
V a n N g a d l a i k i n h t h a n h H o a L i i buong

manh

chap

cung

chinh,

lo t o a n cong viec h a u p h i i d n g ,

bach q u a n lo h u y ddng lvfdng t h i l c cho d a i quan
d a n h giac.
Nam

981, cudc k h a n g c h i e n chd'ng q u a n Tong


t h a n g l d i , Du'dng V a n N g a ddn L e H o a n chien
t h a n g t r d ve d B e n Ng\i (song V a n Sang, n a y thuoc
t h i x a N i n h B i n h ) . C a i t e n V a n S a n g G i a n g (song
G i i i d n g - M a v ) , r a ddi t£f do. T t f d n g t r u y e n , L e Hoan
va Du'dng V a n N g a cd ngu'di con gai t e n l a Phat

WDqi Viet Stfky Toan thu, Sddptrang 161-162
(2) Dai Viet Sii ky Tien Bien, Sdd, trang 162
104


Anh:

Ttfdng Thdi hdu Du'dng Van Nga. (Bao

Quang Hoang Thdi Hdu) thd d den vua Le, xa
Tru'dng Yen, huyen Hoa Lii, tinh Ninh Binh.



N g a n l a y D i e n T i e n C h i H u y Stf L y Cong U a n ,
ngtfdi lap r a n h a L y vao n a m 1010. Con Le L o n g
Viet va Le L o n g D i n h co p h a i la con cua L e H o a n
vdi D t f d n g V a n N g a hay k h o n g h a y de t o n n g h i .
Nam
Van Nga

Nham

Ngo (982) Le Dai Hanh


Id Dai

Thang

Minh

Hoang

lap
hdu,

Dtfcfng
la m o t

trong n a m H o a n g h a u cua v u a L e .
Nam

Canh

Ty (1000),

Hoang hau Dtfdng Van

Nga k h o n g dau 6 m , ttf n h i e n qua ddi.
H i e n nay, den t h d L e H o a n 0 T r t f d n g Y e n (Hoa
Ltf). den v u a D i n h , v u a L e d T r u n g T r i i ( N i n h
Giang, Hoa L t f ) va den l a n g B a c h Cdc (xa T h a n h
Ldi, h u y e n V u B a n , t i n h N a m D i n h ) deu cd t t f d n g
DtfOng V a n Nga. T t f d n g ba d den Le D a i H a n h

(Trtfdng Y e n ,
Quang Hoang

Hoa
Thdi

Ltf, N i n h Binh)

goi la

Bao

hdu.

Trtfdc day, k h i m d i lap den, n h a n d a n con dat
ttfdng D i n h T i e n H o a n g va DtfOng V a n N g a cung
thd. D e n the k y t h t f 17, A n P h u Stf Le T h u c H i e n
ndi: "Xud't gid tong phu"

(lay chong theo chong), r o i

cho budc d a i l u a t r a n g vao cd t a y D t f d n g T h a i H a u
9

"dong" ve ben den Le. T t f d n g t r u y e n , k h i ve den
k i n h do, Le T h u c H i e n b i d t f t r u d t m a c h e t !
105


SU Q U A N

N G U Y I N

S I E U

(924 - »67>
Nguyen Sieu ten huy la Nguyen Trien, sinh
gid t h a n , t h a n g gieng, n a m G i a p T h a n (924). Ong
v o n ngu'di D a Du'dng, t i n h Phuc K i e n , T r u n g Quoc.
To n o i ong l a N g u y e n H a n g , m o t vo t u d n g co tieng
cua Bac T r i e u , chet n a m 49 t u d i , dtfOc t a n g phong
Co' S u D a i VUdng, co m i e u t h d d dong N g u H d . Cha
la N g u y e n Ne, t a i lUc h d n ngUdi, a n h h u n g t h i e n
ha, l a m q u a n t h d i T a n V u de, n a m q u y e n b i n h ,
h a m K i e u K y D a i T u d n g quan, Do Thong

Quan

B i n h D u o n g H a u . N h a n k h i "nUdc Nam

loan",

co

thUa l e n h cat t a m v a n t i n h b i n h , b a n g a n I d a ngUa
sang N a m c h i n h . B a y gid, K h u c V U d n g ( K h u c T h t i a
D u , 905-907) bd cong nap, N g u y e n Ne cat d a i b i n h
sang " h o i t d i " . N g u y e n N e den T h a n h Qua, t h i e t
lap n h a p h u , l a y ba N g u y e n T h i M a i , ngUdi trong
v d n g l a m vo be. N g u y e n Ne dong ddn d dat V i e t 39
106



n a m , c u n g v d i ba N g u y l n T h i M a i s i n h dUdc ba con
t r a i la Nguyen
Sieu,

Khoan,

Nguyin

deu Id bac anh tudn

Thu

Tiep,

phi thubng.

Nguyin

N g u y e n Ne

cang cham lo c u n g c6' va xay d u n g b a n doanh ngay
j n d t v i i n g m a n h , b i n h giap t i n h nhue, lUOng thUc,
voi ngUa ngay cang n h i e u . D u d i t h d i Ngo ViiOng
Quyen (939-944), ca ba con t r a i ong deu dUdc t r o n g
dung: N g u y e n K h o a n l a m C a m H a t T u d n g quan,
N g u y e n T h u Tiep l a m T d X u y e n Do ho, N g u y l n
Sieu l a m T h d n g L i n h T u d n g quan. A i nay deu co
b i n h dan, ngUdi ngUdi deu quy phuc.

N a m 79 t u d i , N g u y e n Ne mat. Luc nay t h d i
H a u Ngd, t r o n g nUdc rd'i loan. Ba con t r a i cua
N g u y e n Ne t r a n h g i a n h tudc v i va t h d a ke cua cha,
nUdc nha l a i vd chu, n e n ca ba dng keo b i n h dan d i
ba nga lap doanh p h d r i e n g , chiem cd m d i ngUOi
mot v d n g , t h a n h ba sd q u a n k h a m a n h t r o n g m u d i
hai sU q u a n luc bay gid. D a i T u d n g q u a n N g u y e n
K h o a n chiem cd h u y e n

Lap Thach

(Phd Tho).

T r u n g t u d n g N g u y e n T h u Tiep chiem cd v u n g T i e n
Sdn (Bac N i n h ) . T h d h g L i n h T u d n g q u a n N g u y l n
Sieu chiem g i d v u n g P h u L i e t ( T h a n h T r i , H a Ndi).
107


N g u y e n Sieu n u d i du'dng m o n de 8 n g a n ngu'di,
b i n h m a co t r e n 10 v a n , d e m ngay lo t o a n t h u phuc
a n h hao, the ltfc n g a y cang m a n h . N g u y e n Sieu
cho N g u y e n T r i K h a i l a m T i e n Phong,

Nguyen

Can l a m T a Dtfc, D d Co l a m Hutu Dtfc, P h a m Phuc
l a m T o n g Q u a n cac q u a n .
Den thang


11 n a m B i n h D a n (966), N g u y e n

Sieu nghe t i n D i n h Bo L i n h c h i e u b i n h k h d i n g h i a
d Hoa Lu', b i n h h u n g t t f d n g ho' h a n g v a n ngtfdi, the
n g h i e n g t h i e n ha. T h o n g t t f d n g N g u y e n Sieu cang
cho q u a n l i n h l u y e n t a p vo b i , x a y t h a n h dap l u y
k i e n cd' de de p h d n g n g a y k i a Bd L i n h d a n h r a .
Q u a n h i e n , ngay 6 t h a n g 6 n a m D i n h M a o
(967), D i n h B d L i n h tu" n u i r t f n g H o a L t f , ctf cac
t t f d n g l a N g u y e n Bd, Cao Sdn, D i n h Thie't, voi
ngtfa t t f d n g si, a m a m t t f T h t f d n g Phuc, P h u X u y e n
(Ha Dong) t r a n t d i , dong q u a n k i n k h u vtfc Ngoc
H o i . B i n h V o n g , gtfom giao sang loa, cd x i rdp dat.
Thdng

ttfdng Nguyen

Sieu

cho

cac

ttfdng

N g u y e n T r i K h a , T r a n Con, D o Cd, P h a m Phuc md
cong t h a n h r a r i g h e n h c h i e n v d i n g h i a q u a n Hoa
Ltf. H a i ben d a n h n h a u t d gid D a n den gid T h a n
108



diidc v a i chuc hiep. Q u a n cua N g u y e n Sieu chem
diidc d a u cua t u d n g D i n h l a N g u y d n Bo t a i Co
Dien, N g u y e n Phuc t a i V a n D i e n , Cao Sdn t a i
T i i d n g True, D i n h T h i e t t a i T h o A m . M a u chay day
dong r u d n g , t h a y chet day du'dng.
T i i Hoa L i i , nghe t i n b a i t r a n , cac h d t i i d n g ciia
m i n h l a i b i giet ca, D i n h Bd L i n h n o i t r a n l d i d i n h ,
sai dem 30 ngu'di d a n du'dng r a chem dtfdi cd, l a i
sai D a i T i i d n g q u a n N g u y e n Bac d i t i e n phong.
l i n h t i i d n g si m o t v a n ngu'di. Th&p Dao T i i d n g quan
Le H o a n l a m t i e p Ung l i n h .8 n g a n quan, voi ngUa
ngan thdt, va m o t c a n h q u a n gdm t i n h b i n h bay
van, do V a n T h a n g ViiOng trUc tiep t h d n g l i n h , deu
theo du'dng t a t t i e n ve P h u L i e t , t r u y e n l e n h k h i
nghe t i e n g phao n d t h i n h a t loat bon h i i d n g xong
len dai pha q u a n giac.
T h d n g t u d n g N g u y l n Sieu biet t i n D i n h Bd
L i n h cat dai b i n h den d a n h l i e n t d chiic h d i the r o i
chia q u a n l a m h a i bd p h a n : M o t bd p h a n cd' t h u giijf
thanh, m o t bd p h a n d i cau v i e n b i n h cua N g u y e n
Khoan va N g u y e n T h u Tiep. Horn ay la ngay 15
t h a n g 7 a m l i c h nam Dinh

Mao (967), l u dang cudn
109


cudn, t r d i niidc m o t m a u , song to gid l d n , t h u y e n
liiOng, k h i gidi va b i n h si cua N g u y e n Sieu b i m a t

h a u het. N d a dem, D i n h Bo L i n h sai 10 ngu'di
n g a m l e n vao d a i b a n d o a n h cua N g u y e n sieu,
t h i i a gio p h o n g hoa, I d a chay n g u t t r d i . Q u a n Hoa
L u nghe phao l e n h , dong l o a t t r o n g d a n h ra, ngoai
d a n h vao, t h a sdc c h e m giet, p h a sach, san bang
dai b a n d o a n h cua N g u y e n Sieu. N g u y e n Sieu the
cung, liic k i e t , l e n ngUa chay den bd song H o n g , ca
ngudi, ngUa n h a y x u d n g song t u v a n . Xac N g u y e n
Sieu va ngUa t r d i den B a i X u y e n , ba t h a n g

sau

n g u d i t a vdt l e n m a m a t T h d n g t u d n g v a n con t u d i
n h u luc song. M o i n g u d i cho l a T h a n . V d con dng
N g u y e n T r i e u c u n g v d i cac de t d ben dem

t h i the

N g u y e n Sieu a n t a n g t a i b a i p h u sa, sau dan dia
p h u d n g goi l a M a B a i , r o i l a p den t h d dng d ben
song gan chd x a D o n g P h u L i e t de te t u .

110


D O N G THANH V U O N G
L E

N G A N


l i e n

Le Ngan Tich la con thtf hai cua Le Dai Hanh,
chtfa r d n a m s i n h , n a m m a t , dtfOc phong ttfdc l a
D o n g T h a n h Vu'o'ng.
Ngtfdi con t r t f d n g cua L e D a i H a n h la T h a i t i l
Long T h a u , ttfdc K i n h T h i e n D a i V t f d n g b i m a t
sdm. Le ra N g a n T i c h dtfdc lap l a m T h a i ttf, n h t f n g
luc bay gid n g t f d i con thtf n a m cua L e D a i H a n h la
Le Long D i n h ( K h a i M i n h V t f d n g ) m u d n

tranh

gianh dia v i ay va Le D a i H a n h cung m u d n cho
Long D i n h l a m T h a i ttf. L e N g a n T i c h vd cung
phien gian. D i n h t h a n k h u y e n v u a Le k h o n g dtfOc
bd t r t f d n g lap thtf. V u a L e D a i H a n h t u y nghe theo
khong lap L o n g D i n h l e n T h a i ttf, n h t f n g cung
khong lap Le N g a n T i c h m a l a i lap n g t f d i em thtf
ba ciia dng l a L e L o n g V i e t l e n l a m T h a i t i l vao
t h a n g gieng n a m G i a p T h i n (1004), dong t h d i gia
phong dng va Le L o n g D i n h l a m D a i VtfOng.

111


D e n t h a n g 3 nam

At


Ty

(1005),

vua Le Dai

H a n h m a t , L e N g a n T i c h , L e L o n g D i n h v a ngu'di
em thai c h i n l a T r u n g Quoc V t f d n g L e L o n g K i n h
deu day q u a n n d i day, d a n h l a n n h a u sudt t a m
t h a n g r o n g de t r a n h g i a n h n g o i v u a . D e n t h a n g 10
n a m 1005, L e L o n g V i e t m d i l e n n g o i dtfdc, n h t f n g
L o n g V i e t v t f a n g o i n g a i v a n g v e n v e n ba

ngay,

chtfa k i p hop t r i e u t h a n , chtfa k i p bd' cao t h i e n ha
t h i da b i e m r u d t l a L e L o n g D i n h sai thudc ha leo
t t f d n g vao c u n g giet chet. L e L o n g D i n h ttf lap l a m
vua.
Trtfdc t i n h c a n h h u y n h de t t f d n g t a n , c h i n h stf
do n a t do, L e N g a n T i c h cam ctf k h o n g n d i , thua
chay vao d a t C i i L o n g ( T h a n h Hoa). L e L o n g D i n h
luc n a y v t f a l e n l a m v u a , v t f a cat q u a n d u o i b a t Le
N g a n T i c h . L e N g a n T i c h sd h a i , c u n g m o t so' bo
thudc chay sang C h i e m T h a n h , n h t f n g chtfa den
n o i t h i b i n g t f d i c h a u T h a c h H a giet chet d ciia bien
Cd L a (nay l a K y L a , H a T i n h ) .

112



SU Q U A N
NGUYEN

T H U

T I E P

Nguyen Thu Tiep von la ngiidi ho La, d quan
Ba A n ( T r u n g Quoc). Cha l a N g u y e n Ne (con cd ten
la L a T h a n h , l a m K i e u K y t i i d n g q u a n t h d i T a n V u
De - T r u n g Quoc,

sau

sang V i e t N a m ) , me

la

N g u y e n T h i M a i (con cd t e n l a N g u y e n , n g t f d i V i e t
Nam). M o t h d m L a Tiep n h a n den T i e n D u (Tien
Sdn, Bac N i n h ) , t h a y v u n g

nay canh vat t r d p h d ,

thang dia, ben d t f n g t r a n g t r a i , ddi l a m ho N g u y e n .
Ve sau, t r a n g t r a i n a y t r d t h a n h t r a n g N g u y e n Xa.
N a m 965, k h i N a m T a n VtfOng n h a H a u Ngd mat,
cac h u n g t r t f d n g dua n h a u n d i day chiem cd cac
quan ap de ttf g i d , chd t h d i cd t i n h ke ba chu.

Hai anh

em

rudt

vdi Nguyen

T h u Tiep la

Nguyen K h o a n , N g u y e n Sieu cung t r d t h a n h h a i
sd quan chiem g i d h a i v u n g : N g u y e n K h o a n chiem
gid v u n g T a m D a i (Yen Lac, V i n h Phuc), N g u y e n
Sieu g i d T a y P h u L i e t ( T h a n h T r i , H a Ndi). Con
Nguydn T h u T i e p c h i e m g i d m i e n T i e n D u , dap
NNVLSTOL-8

113


t h a n h , dao hao, t u y e n b i n h t r d h l d n g , t r d t h a n h
mot t r o n g 12 sd q u a n k h a h u n g m a n h .
O n g t i l x i m g l a N g u y e n L e n h Cong. N h a n dan
t r o n g v u n g v a b i n h si d i f d i tru'dng goi ong l a Ba A n
T h a i L a o Q u a n . Vdc ngu'di dng cao l d n , giong ndi
vang n h i i s a m n e n ngu'di t a con goi dng l a L d i Cong
(dng Sam).
D i n h T i e n H o a n g p h a t cd dep l o a n , sai D a i
T u d n g q u a n N g u y e n Bac d a n d a i q u a n den danh,
N g u y e n T h u T i e p k h o n g chong dd n d i , bd t h a n h

chay vao H o a n C h a u , sau do t h i m a t d Cda Cdn
(Nghe A n ) .
Sau ngay D i n h T i e n H o a n g d a i d i n h , dan lang
N g u y d n X a ( T i e n Sdn, Bac N i n h ) t i i d n g n h d dng,
lap den t h d , sau den c h u y e n t h a n h d i n h l a n g T i e n
Xa, t o n g N d i V i e n , h a y l a x a H a p L m h , h u y e n Tien
Sdn, t i n h Bac N i n h

(i)"Thanh Hoang Viet Nam" - NXB VHTT - Hd Noi - 1997 •
trang 559
114


Q U A N TU TRU
T H I N H
(924

TIJ

- ?)

Theo sach Ninh Binh toan tinh dia chi
khdo

bien

viet n a m

Ttf Dtfc t h t f 15 (1863)


N g u y l n T i i M a n : "Cong
Dinh

De. Sii chep thieu

De (tiic Dinh
Tong (Trung
Trinh

Toan)

mat

tudi,

ciing

chiic quan,

len ngoi,

Quoc) cau
Tu

ciing

Cong

que


khi

cua
vdi
Thieu

di sang

trieu

phong".

sinh nam

G i a p T h a n (924), cung

lang vdi D i n h T i e n H o a n g . T h d i tho au, cung dtf
tap t r a n cd'lau v d i Bd L i n h ; sau theo D i n h Bd L i n h
di danh dep cac sd quan. D i n h Bd L i n h l e n ngoi
Hoang de, T r i n h T d dtfdc dtf viec t r i e u c h i n h , la
mot t r o n g T d T r u cua t r i e u D i n h . V u a D i n h t h i e t
trieu, v i t r i cua dng bao gid cung: "Ben
Dien, ben hiiu Tii,

td

Bac,

Co".


N a m A t H c f i ( 9 7 5 ) , D i n h T i e n H o a n g sai dng
dem vang, lua, s t f n g te, nga

v o i sang cohg

nha

Tong. Sau do n h a T o n g sai n g t f d i m a n g che sach
sang gia p h o n g cho N a m V i e t V t f d n g D i n h L i e n
lam K h a i P h u N g h i D o n g T a m T y K i e m h i e u T h a i
Stf Giao C h i Q u a n V t f d n g .
115


THIEN SU
1)6

T H U A N

(910 - 991)
Do Thuan la thien sii ddi Tien Le, phap danh
la P h a p T h u a n . O n g s i n h n a m B i n h T y (916), mat
n a m T a n M a o (991). V e que q u a n cua ong den nay
c u n g chtfa co t a i l i e u nao k h a n g d i n h c h i n h xac.
Do T h u a n x u a t gia t t f thuc) n h o , t h u giao vdi
L o n g T h o P h u T r i , n o i t i e n g l a cao t a n g . O n g dtfdc
vua

Le


Dai

Hanh

trong vong

khong

k e m gi

K h u o n g V i e t D a i stf N g d C h a n L t f u .
Nam

Binh

Tudt

(986),

cd stf T d h g l a L y Giac

sang ntfdc ta. O n g v a K h u o n g V i e t D a i stf Ngd
C h a n L t f u n h a n c h i cua v u a L e cai t r a n g l a m ngtfdi
l a i do de ddn stf T d h g .
Stf gia n h a T d h g l a L y Giac, m o t n g t f d i r a t gidi
t h i ca. K h i t h u y e n
Hoang Long,

dang bong benh


den b e n

Sach

tren

song

G i a n g (khuc

song

H o a n g L o n g n g a n g x a G i a P h t f d n g , h u y e n Gia
V i e n , t i n h N i n h B i n h ) , chdt cd h a i con ngong trdi
dang b d i t r e n song, L y Giac cao h t f n g n g a m :
116


Nga nga Ixidng nga nga
NgUdng

dien htfdng

thien

(Song

song ngong

Ngfia


mat ngd chan

nha

mot ddi
trdi)

Do T h u a n vita cheo t h u y e n b a n g ddi chan k h a
t h u a n thuc, v t f a n g a m t i e p ngay:
Bach

mao phd luc

thuy

Hong

trao bai thanh

ba

(Long

trang phdi

Song

xanh


chan

dong

biec
bdi)

hong

L y Giac vo c u n g ngac n h i e n , cam phuc ngu'di l a i
do cua ntfdc D a i Co V i e t m a h a y chtf. Ve den k i n h
do Hoa Ltf, stf T d h g t i e p k i e n v u a L e v d i t h a i do va
cd chi het stfc k h i e m n h t f d n g . d stf q u a n Hoa L t f ,
L y Giac l a m m o t b a i t h o g t f i cho Do T h u a n :
Hanh
Nhat

ngd minh
than

thi tan thinh

nhi do sii Giao

Dong Do Itfdng biet tam ltfu
Nam

Viet thien

trung


du

Chau
luyen

vong vi htfu

Md dap yen van xuyen

lang

Xa tri thanh

chtfdng

Thien

htfu thien tfng vien

ngoai

phiem

thach

Khe dam ba tinh kien thiem

trtfdng


ltfu
chieu

thu.
117


Dich thd:
May gap thdi binh
Mot minh

dtfcfc giup

hai Itfdt stf Giao

Dong Do may dp con ltfu
Nam

Viet nghin

Ngtfa

vtfdt khoi

Xe qua riing
Ngoai
Song

trung


mtfu,
Chau.

luyen,

van

may xuyen

tfdc

cau.

da

ch&m,

biec vtfdt dong

trdi lai cd trdi soi
lang khe dam

sau.

niia,

bong nguyet

thdu.


D d T h u a n dem b a i t h d n a y d a n g v u a Le. Vua
cho goi n h a su" Ngo K h u o n g V i e t cho x e m . K h u o n g
V i e t dai su" t a u : B a i t h d n a y co y t o n t r o n g Be ha
k h o n g khac gi v u a T o n g . V u a L e k h e n y tho, tang
cho sd T o n g r a t h a u . K h i L y Giac t i i b i e t ve niidc,
vua Le l a i sai K h u o n g V i e t l a m b a i h a t de t i e n . L y
Giac ve niidc ke l a i v d i v u a T d h g , v u a T d h g vd cung
k h a m phuc v u a L e va dat niidc

con ngu'di D a i Co

Viet.
Nam

Tan

Mao

(991),

Dd T h u a n mat,

tho

t u d i . O n g con de l a i tac p h a m "Bd Tat hieu sam
van".

118

76

hoi


×