NGUYiNTHjNH

Dl SAN VAN HOA

VIETNAM
BAN SAC VA NHOVG VAN DE VE QUAN LY, BAD TON

THU Vl^N .'JiJHBiNHTHUAN

DML

f A^&^

A^

NHA XUAT BAN XAY Dl/NG
HANOI-2012


• y.i

f • V

LOfI G I O l T H I E U
•' Di sdn van hod Viet Nam la tdi sdn quy gid cua cong dong cdc dan toe Viet
Nam, gdn ket cong dong dan toe, la cot loi cua bdn sac dan toe, co so de sang
tgo nhiing gid tri moi va giao Imi van hod, dong thai Id mot bo phdn cua di sdn
van hod nhdn loai, c6 vai trb to Ion trong su nghiep dung nu&c vd giit nuac cua
nhdn dan ta.
De bdo ve vd phdt huy gid tri di sdn van hod. Dang Cong sdn vd Nhd nuac
Viet Nam da co nhieu chinh sdch ve bdo ton di sdn van hoa. Ngdy 23/11/1945,

Chu tich Ho Chi Minh - Chu tich Lam thai nuac Viet Nam Dan chu cong hoa dd ban hdnh Sdc lenh 65/SL ve Bdo ton co tich. Sau khi mien Bdc duac gidi
phong, ngdy 29/10/1957, Thii tu&ng Chinh phu Phgm Van Dong dd ky Nghi
dinh so 519/TTg ban hdnh Quy dinh the le ve Bdo tSn cS tich. Ngdy 04/04/1984
Chu tich Hoi dong Nhd nuac Trudmg Chinh dd ky ban hdnh Phdp lenh so 14LCT/HDNN7 ve Bdo ve vd su dung di tich lich su vd danh lam thdng cdnh.
Ngdy 29/6/2001, Quoc hoi khoa 10 da thong qua Ludt so 28/2001/QHlO vk Di
sdn van hoa. Ngdy 30/6/2010, Bo Van hoa. The thao vd Du lich dd ban hdnh
Thong tu so 04/2010/TT-BVHTTDL ve Quy dinh vice kiem ke di sdn van hoa
phi vat the vd lap ho sa khoa hoc di sdn van hoa phi vgt the de dua vdo Danh
muc di sdn van hoa phi vgt the quoc gia.
Nhd nuac vd xd hoi dd rat chu y, ehdm lo den cong tdc bdo ton di sdn van
hoa. Den nay, qua cdc dot kiem ke di sdn bdt dong sdn, Viet Nam dd thSng ke
duac han 40000 di tich, thdng cdnh trong do co han 3000 di tich duac xep
hang di tich quoc gia vd han 5000 di tich duac xep hgng cdp tinh. Ngdy
12/8/2009, Thu tu&ng Chinh phu Idn ddu tien dd quyet dinh xep hgng 10 di tich
quoc gia dgc biet vd hien tgi dd c6 34 di tich duac xep hgng di tich quoc gia
dgc biet, trong do nhieu di sdn duac UNESCO cong nhdn Id di sdn thien nhien
vd di sdn van hoa the gi&i.
Nhd nu&c cUng quan tarn xdy dung cdc bdo tdng de gin giie vd phdt huy
nhirng di sdn Id dong sdn. Den nay, Viet Nam co 127 bdo tdng cong lap, hao
gom cdc bdo tdng quoc gia, bdo tdng chuyen ngdnh vd bdo tdng tinh, thdnh


o

1^

phS thudc nhiiu logi hinh khdc nhau. Sau khi Ludt Di sdn van hda duac ban
hdnh, mot sd bdo tang ngodi cdng lap do cdc td chuc xd hdi vd cd nhdn cung
duac thdnh lap. Nhiiu bdo tang ngodi cdng lap hogt dong cd hieu qud nhu
Bdo tang Y hoc cd truyen Viet Nam (FITO, thdnh phd Hd Chi Minh). Bdo

tdng Cdi nguon (Phu Qudc, Kien Giang)...
Viet Nam cd 54 dan tdc anh em chung song, mdi dan tdc cd bdn sac van hda
rieng vd di sdn van hda dgc biet Id di sdn van hda phi vat the ddc ddo. Mot sd di
sdn van hda phi vat the dd duac vinh danh Id di sdn van hda phi vat the nhdn logi.
Tuy vdy, bdo tdn di sdn van hda Id van di khd khan vd phuc tgp, vd cdng Id
cdu chuyen hang ngdy tren cdc mat bdo hien nay, van de dgt ra Id bdo tdn di
sdn nhu the ndo?.
ft
Di gdp phdn vdo viic nghien cuu bdo tdn vd phdt huy di sdn van hda nhdt Id
trong bdi cdnh hdi nhgp vai qudc te vd hinh te thi truang, Nhd xudt bdn Xdy
dung cho ra dai cudn Di sdn van hda Viet Nam - Bdn sac vd nhung van de ve
qudn ly, bdo ton do tdc gid Nguyin Thinh bien sogn. Hy vong cudn sdch cd thi
ddng hdnh cung bgn doc tiep can cdcvdn di vi bdo tdn vd phdt huy di sdn van
hda Viet Nam.
Bdo tdn vd phdt huy di sdn van hda la linh vuc rdng vd phuc tgp. Tuy tdc gid dd
cd nhiiu cd gdng, song chdc chdn khd trdnh khdi nhung thieu sdt. Nhd xudt bdn vd
tdc gid mong dugc sugdpy cua bgn dgc di Idn xudt bdn sau hodn thiin han.
Nha xuat ban Xay dung


Mv^rifmkil

Phan ma dau

Doi TiroNG, N O I D U N G , N H I E M

VU

VA PHl/ONG PHAP NGHIEN CUtJ DI SAN VAN HOA


1. TINH HINH NGHIEN CUU V E DI SAN VAN HOA 6 Nl/OC TA
Di san c6 le la bo mon khoa hoc ra dcji muon, c6 ngudi cho la vao thcri
hau - hau hien dai (Peter Howard). Chiing ta dt nhan thay rang trong nghien
ciJu van hoa (va nhieu mon hoc khac niia) chap nhan tien de co ban rSng ban
sic, va vdfi no di san c6 moi quan he chat che. Dac bi6t vdri sir tan pha ciia
cuoc Dai the chien Ian thii hai, nhan loai quan tam den viec bao ton cac di
tich lich sir van hoa vao thdi hau chien. Tir do, nguofi ta phai it nhieu ban den
nhirng van de c6 tfnh ly thuyet ve di san, nhat la trong nhirng nam cuoi ciia
the ky triroc a nhieu quoc gia tren the gidi. Tiep do mon hoc Di san van hoa
cung duoc dua vao giang day trong cac khoa cua nganh khoa hoc xa hoi va
nhan van. Tai Vi6t Nam, m6n hoc nay m6i dugc dira vao giang day tai mot
so truong dai hoc nganh khoa hoc xa hoi - nhan van, van hoa va du lich. Vi
vay, de nghien ciiu van de nay, chiing ta can luge ke nhiing cong trinh
nghien curu da dirge cong bo c6 lien quan.
O Tuxdc ta, dudi thcJi thong tri ciia thuc dan Phap, cac hoc gia Phap da tien
hanh dieu tra nghien ciiu vi cac di tich lich sir van hoa a Dong Dirong va
Viet Nam. Cong viec nay dat trong Vien nghien ciJu Vi6n Dong Phap
(EFEO), nhieu di tich dugc nghien cuu lap h6 so, cong bo tren tap chi
B'EFEO bang tieng Phap, dong thai tien hanh liet hang mot so di tich kien
triic va xay dung mot so bao tang. Tuy vay, khong c6 mot cong trinh nao
nghien cuu v6 cong tac bao ton va sir dung cac di tich lich sir van hoa nhir la
di san cho mgi nguofi.
Tir nhiJng nam 1954 den nam 2000, di san dugc dt cap den trong khuon
kho cong tac bao ton bao tang theo Nghi dinh 519/TTg ciia Thii tuorng Chinh
phij Viet Nam Dan chii cong hoa, ky nam 1957 va tiep sau do la "Phap lenh


•Q

Bao v6 va sir dung di tich lich su van hoa" ciia Chii tich Hoi dong nha nirdc

Cong hoa xa hoi chu nghia Viet Nam, dugc ban hanh nam 1984.
Mot so cong trinh nghien ciJu v6 bao tang da diroc xuat ban trong giai
doan nay nhu:
- So tay cong tac hdo tang ciia cac tac gia: Lam Binh Tuofng, Dang Van
Bai, Mai Khac Uhg, Pham Xanh, N X B Van hoa. Ha N o i , 1980.

''^

- So tay cong tac bao ton cua tac gia Lam Binh Tiromg, N X B Van hoa. Ha
Noi, 1986.
M6t so hoi nghi khoa hoc ciia nganh bao tang da day manh mot buac vi
sir nghien ciiu bao tang hoc va duoc xuat ban cac ky yeu nhu:
- K y yeu Hoi nghi bao tang toan quoc vebdo tang tinh, thanh pho do V u
Bao ton bao tang to chiic a Hai Phong nam 1979, ducrc in nam 1981. Nhiau
tham luan de cap den dac trung, phuong phap trung bay va phan loai hien vat
bao tang cua bao tang dia phuong.
- K y yeu hai hoi nghi: Hoi nghi gidm doc cdc hdo tang vd hoi nghi bdo
tang htu idem, \6\g tham luan duoc in nam 1985. Cac hoi nghi nay da
de cap den nhung van di ve ly luan bao tang hoc, quan ly bao tang, ly luan
va thuc tidn v6 tu sua va phuc hoi d i tich.
Vao cuoi thap ky 80, nhSm dap ung nhu cau biic thiet cho viec giang day
va hoc tap doi vdi cac lorp dai hoc tai chiic va chinh quy duoc m o ra 6 nhieu
tinh thanh trong ca nuorc. Trucmg Dai hoc Van hoa Ha N o i da cho in bo giao
trinh Co so hdo tdng hoc gom 3 tap, do tap the giang vien to bp mon Bao
tang hoc bien soan. Tap 1: Nhung van de co ban ciia bao tang hoc, c6 trinh
bay quan die'm ciia Lenin v6 bao ton di san van hoa trong boi canh nudfc Nga
sau each mang thang M u d i nam 1917 chdng lai quan diem van hoa v6 san
liic bay giof. Lenin nhan manh den tinh ke thira van hoa va d i san van hoa de
xay dung nen van hoa m d i .
Tiep do la giao trinh Bdo ton di tich lich svC van hoa do NguySn Dang

Duy va Trinh Thi M i n h Diic la hai giang vi6n ciia khoa Bao tang bien soan.
Nhin chung, cac cong trinh nghien cihi tren d6u m6'\o ta mot ITnh virc
nghien cuu rieng biet cua d i san nhu mot khoa hoc nhan van ting dung.
Cudi thap ky 90, mot cong trinh dang chii y la Mot so van de ve bdo ton
vd phdt trien di sdn van hod ddn toe ciia PGS.TS Hoang V i n h , N X B Chfnh
tri qudc gia. Ha N o i , 1997. Cong trinh nay da mo ra mot hudng nhin toan
dien hem v6 di san van hoa.
6


Cho den vai thap ky g^n day, bao ton di san van hoa tro thanh mdi quan
tarn ciia nhi6u gicfi khoa hoc va la diem nong chii y cua xa hoi. Theo thong
ke cua D u Nguyet, c6 ngay til hdo ton di sdn van hoa xuat hien tren mang
len tai 482.000 trang web'. Ci nhieu nu6c, bao t6n di san van hoa tro thanh
mot nganh hoc c6 tinh chuyen mon cao, nguofi ta ap dung cac quy tSc chung
vt bao ton theo cac qui u6c chung cua cong dong quoc te.
Bu0c sang th6' ky X X I , dac biet la tit sau khi LuSt D i san van hoa duoc
Quoc hoi thong qua nam 2001 va Viet Nam tham gia hoi nhap quoc te, mot
so di san vat the' va phi vat the cua Viet Nam dugc UNESCO vinh danh.
Theo do. Cue Bao ton bao tang duoc doi thanh Cijc Di sdn van hoa, nhidu
cong trinh nghien cihi dugc tai dang tren cac tap chf nhir: tap chi Di sdn van
hoa (Cue D i san van hoa); tap chi Thegidi

di sdn (Hoi D i san van hoa); tap

chi Heritage (Hang Viet Nam Airlines); tap chi Nghien ci'fii van hoa ciia
Vien nghien cun van hoa (Bo Van hoa - Thong tin). Chung ta c6 the' lap ra
mot thu muc kha day cac cong trinh nghien curu ve di san ca tren phuong
dien ly thuyet va thuc hanh.


.? j

T, A

M o t cong trinh dang ke den la giao trinh Qudn ly di sdn van hoa vai phat
trien du h'ch (Giao trinh danh cho sinh vien dai hoc va cao dang cac truomg
van hoa - nghe thuat) do PGS.TS Le Hong L y (chii bien) vori sir tham gia ciia
TS. Duong Van Sau va TS. Dang Hoai Thu, do N X B Dai hoc quoc gia Ha
Noi xuat ban nam 2009.
Cac cong trinh tren da di sSu nghien c\xu vt nhiJng dac d i l m cua cac loai
hinh di san va van d6 quan ly di san trong xu the m 6 i , no nhan manh den
tinh thcfi dai va nhu cau cua con ngudi trong viec khai thac, bao t6n va phat
trien htn vihig cac d i san van hoa. Mat khac, nhiJng cong trinh nay cung ket
hop viec nghien ciiu di san cung vdi cac mon khoa hoc khac nhu Lich sir,
Nghien curu van hoa; Giai tri va Du Ijch, Nghe thuat va Dia ly.
Su can thiet phai c6 mot nganh hoc ve di san van hoa trong trucmg dai hoc,
nhat la cac trudng van hoa - nghe thuat boi tren thirc te nhieu truomg dai hoc,
eao dang van hoa nghe thuat da thanh lap Khoa di san van hoa nhimg den
nay vSn chua c6 giao trinh chinh thurc cho nganh hoc nay.

Ngo Dire Thjnh. 2006


2. DOI Tl/ONG NGHIEN CUtJ CUA DI SAN VAN HOA
Ngay nay, khoa hoc dugc hieu la he thong tri thirc ve tu nhien, xa hoi va
tu duy dugc tich luy trong qua trinh lich sir. Khoa hoc la tong ket su phat
trien lau dai cua tri thiic. Muc dich cua khoa hoc la phat hien nhung quy luat
khach quan cua cac hien tugng va giai thich cac hien tugng do. Nhiem vu
cua khoa hoc la nghien cuu xac dinh ban chat ciia su vat de phat hien nhiJng
quy luat khach quan. Sii menh ciia khoa hoc la thiic day su phat trien ciia xa

hoi, do do khoa hoc cung phat trien ciing su phat trien cCia xa hoi.
Tir hoat dong thuc ti6n ciia nhan loai, khoa hoc xuat hien va phat tri^n.
Trong m6i giai doan ciia lich sir, khoa hoc phan anh trinh do tri thiic dat
dugc, dong thai khoa hoc phai xuat phat tiJr nhu cau thuc te' va phu thugc vao
nhu cau do.
Trong lich sir phat trien khoa hoc ciia nhan loai, su phat trien khong ngimg
va viec xuat hien nhung bg mon khoa hgc mdfi di sau nghien cuu nhi6u ITnh
vuc cua tu nhien, xa hgi nhSm dap ung nhiJng nhu cau phat trien ciia con
ngudi, dan den viec phan lap va tich hgp trong khoa hgc, dong thofi xuat hien
nhidu bg mon khoa hgc moi. Bg mon khoa hgc (scientific discippline) dugc
hieu la he thong ly thuyet hoan chinh vg mot doi tugng nghien cuu. Di tra
thanh mot bg mon khoa hgc, trudc het phai xac dinh dugc doi tugng nghien
cufu ciia minh, sau do, c6 mot he thong ly thuyet va phuang phap nghien ciiu.
TTiii nhat, doi tugng nghien ciiu la "cai dfch" dugc dat trong pham vi quan tarn
cua bg mon khoa hgc. Thii hai, he thong ly thuyet la mot he thong tri thiic
khoa hgc bao gom nhung khai niem, pham trii, quy luat; tiic nhiJng phan doan
da dugc chiing minh (trong khoa hgc xa hgi ggi la quy luat, khoa hgc tu nhien
goi la dinh ly). Thong thucmg cac bg mon khoa hgc dua ra cac khai niem m d i ,
phan doan mai va dugc chiing minh bang phuang phap moi.
M 6 i b6 mon khoa hgc phai c6 mot he thong phuang phap nghien ciiu.
Hieu theo nghia rgng thi phuang phap la m6t each thiic nha't dinh nhiing
hanh dong nham dat t6i muc dfch dat ra. Tat nhien tinh chat, thii tu tien hanh
cac hanh dong dat ra dugc quy dinh bdi ban chat ciia doi tugng. Nghla la c6
phuang phap tiep c£ln doi tugng de dat muc dfch. Nghien ciiu khoa hgc la
m6t dang hoat dong dac biet ciia con nguofi, ma dac trung ciia dang hoat
dong nay la c6 phuang phap de tiep can doi tugng. Nhung phuang phap do
hgp thanh he thong phuang phap. De hoat dong nghien ciiu c6 hieu qua,
nguori ta phai ly giai cac phuang phap. He thong ly giai vi phuang phap do
8



chinh la phucfng phap luan. Giori khoa hoc Macxit thira nhan chu nghTa duy
vat bien chung la phucmg phap luan chung cua cac khoa hoc. Tir do, moi
nganh khoa hoc c6 phuong phap luan rieng va cac phuong phap nghien cuu
cua bo mon.
Doi voi nghien cuu d i san, nhung cau hoi co ban dat ra la: " D i san la gi?",
" A i muon bao ve di san?", "Bao quan chung cho ai?", " A i la ngxxbi dugc ky
vong chi tra cho viec bao quan ay?", "Dau la noi tot nhat cho nhung di san
nay?", " D i san nay se dugc di6n giai va trinh bay tot nhat nhu the nao va cho
ai?", " M u o n bao t6n nhung d i san ay can nhung ky thuat nhu the nao?. Do
cung la nhiJng van d6 co ban ciia nghien ciiu di san, hay noi each khac, la
nhung cau hoi ca ban ciia bo mon nghien cuu di san.
Chiing ta c6 the hieu: bp mon di san van hoa Id he thong tri thiCc to doi
tupng nghien cm bao ton va phdt huy la cdc di san van hoa vd di san ti(
nhien, bao gom viec nghien cutu ban sac di san, di san voi con nguai vd moi
quan he di san vai xd hoi, chi'ic ndng xd hoi cua di san; nghien cUu cdc hoat
dong bao ton di san cung nhitng hoat dong phdt huy gid tri di san; nghien
cicu ca che've quan ly di san van hoa.
M o i quan tarn ca ban la sir can bang giua bao ton d i san va kha nang ti6p
can di san cua cong chiing. Tiic la viec gin giu cac di san va viec khai thac,
sir dung nhung d i san ay nhu the nao de cac di san khong bi hu hai va ton tai
lau dai, day la nhiing van de ciia nhi6u cuoc tranh luan khong dut. Do chinh
la nhiing van 66 c6 tinh ly thuyet ve moi quan he giua bao ton va phat huy di
san trong cuoc song duong dai.
TiJr each hieu trSn, noi dung nghien ciin d i san van hoa se c6 4 ITnh vuc
chii yeu:
- Nghien ciin lam ro ban chat ciia di san va di san van hoa.
- Nghien ciin nhiing va'n d^ v^ quan ly va tu lieu hoa d i san.
- Nghien ciin ve truyen thong hay dien giai di san.
- Nghien ciiu ky thuat bao ton cac loai hinh di san.

Ba ITnh vi(c ddu nam trong nganh khoa hoc xd hoi vd nhdn van i(ng
dung, ITnh vuc thii tu phai la chuyen gia ciia nhidu ITnh vuc khoa hoc va ky
thuat khac nhau nhu kien triic, sinh hoc, vat ly va hoa hoc... moi c6 the giai
quyet duoc.


Truorc ni6t di san, vf du mot biic tranh, de bao ton d i san nay, nhieu cau
hoi dugc dat ra phai tra Wi nhu: A i ve biic tranh nay? Lich sir cua ITnh vuc
nay la gi? Nhirng cau hoi nay thuoc ve ITnh vuc cua cac nha nghien cuu lich
sir nghe thuat. NhOng cau hoi v6 di san se la: Can truySn dat gi v6 buc tranh
nay? Truydn dat cho ai? Tai sao? va V I Igi ich cua ai? D o la nhiJng van de
ma b6 mon di san van hoa can nghien ciiu.
3. N O I D U N G N G H I E N C U U D I S A N V A N H O A

Nhiem vii nghien ciJu di san van hoa bao gom hai phuong dien: nghien
cuu CO tinh ly luan, ly thuyet va nghien cuu ling dung.
3.1. Nghien ciiru ly thuyet ve di san van hoa
Chii yeu nghien ciiu de t i m ra ban chat va chiic nang xa hoi cua d i san
van hoa, cdng moi quan he giua di san van hoa vdi sir phat trien xa hoi.
- Ly thuyet ca ban \t di san van hoa bao g6m: Dac trimg cua di san, chiic
nang xa hoi, phan loai va dieu kien phat trien di san trong tuong lai. Do la
nhirng van d6 co ban cua bao ton va phat huy di san van hoa.
- Quan ly di san van boa:
Ly luSn va phuong phap quan ly, chinh sach va co che quan ly, luat phap
v6 di san, quan ly di san van hoa trong n6n kinh te thi trucmg dinh huong xa
hoi chu nghTa.
- Phuong phap nghien cutu tu lieu hoa di san van hoa:
+ Phuong phap di6u tra, khao sat suu tam di san van hoa dan toe.
+ T u lieu hoa.
+ Bao quan t u lieu.

Nghien ciru ly thuyet
Nghien ciru ban chat di san
Nghien cCru cong dung di san
Nghien cCru y nghTa di san

Nghien cdu

Quan /y; Tuheu hoa - bao ton
• Kiem ke, dang ky (so ba, so bo)
•Bao quan

\

^

^'f- ra>
van hoa

Dien giai (truyen thong)
- Hoat dong giao due
- Tn/ng bay

Nghien ciru cac ky thuat bao ton
(chuyen nganh ) - Kien true - Khao co

10


3.2. Nghien curu ung dung
Tru6c doi tuong di san rong Idfn va da dang, bao g6m ca di san t i l nhiSn

va di san van hoa, d i san da dang ve loai hmh, chat lieu, hinh thai ton tai: vat
the - v6 the, dong san - bat dong san, da dang ve so hiru, v i vay cac phuong
thiic nghien cuii cung het sue da dang. Hon niJa, m6i loai hinh di san lai
quan he v6i mot nganh tri thiic khac nhau, vi du, di tich kien triic tin nguong
quan he den cac ton giao khac nhau. Do do, c6 the chia thanh cac chuyen
nganh khac nhau. M 6 i chuyen nganh nay lai c6 nhung phuong phap nghien
ciiu, bao t6n va didn giai khac nhau, mang net dac thd rieng, c6 the la:
a) Chuyen nganh hcio ton va phdt huy tdc dung di san la hat dong san,
ti?c nhiing di san ton tai ngodi trdi, dugc goi Id di tick. Dac trung ciia loai di
san nay la no gSn vori mot dia diem - khong gian, canh quan nhat djnh - noi
da san sinh ra di san ay, no khong the d i doi, do do no bi tac dong manh cua
yeu to thien nhien va nhung bien c6 xa hoi. Viec bao ton, tu bo, phat huy tac
dung, ton tao de dua di san - di tich do vao cuoc song duong dai phuc vu
giao due, thuong ngoan va du lich c6 nhung dac thii rieng.
b) Chuyen nganh bao tang va phdt huy tdc dung di san la dong san, dac
trung la ehiing ta da dua nhung d i san ay tCr nhi6u nguon khac nhau nhu khai
quat khao eo hoc, dien da dan toe hoe, dien da sinh thai hoae trong kho luu
tru, trong nhan dan ve mot thiet che' la bao tang, tiic la ehung ta da tach di
san ay ra khoi moi trudng ban dau ciia no va tien hanh nghien cuu, bao quan,
trung bay nhkm phuc vu nghien cuu khoa hoc, phuc vu giao due.
c) Chuyen nganh nghien ci'ru gidni dinh di san tU lieu va to vat. D i san tU
lieu d nuoc ta ciing rat phong phii va da dang. Nhung tu lieu chir viet, ngoai
tu lieu chir Han - Nom con eo nhung t u lieu chii viet cua cac dan tpc nhu chiJ
Phan CO, chii Thai c6, chir Khme, chiJ Nom Tay, NCing, chii Nom Dao.
NhOng di san nay t6n tai nhieu hinh thiic nhu: chii viet (khdc) tren la cay,
tren da, tren g6 va tren giay. Nhung d i san nay chang nhiing la tu lieu de
nghien ciiu nhieu mat ve lich sir qua khii ma con phan anh ve nen van minh
ciia cac dan toe. Viec nghien ciiu, giam dinh de bao ton va dua nhiing di san
nay vao cuoc song duong dai la nhiem vu rat quan trong ciia nganh di san
van hoa.

Noi dung nghien ciiu ling dung gom nhiing van de sau:
11


o
•Q

- Thu- nhat, qudn ly va bdo ton di sdn: nghien cuu quan ly di san la vitc
van dung nhung nguyen ly quan ly hoc vao viec quan ly de nghien ciJu doi
tuong quan ly; nghien euu he thong phap luat quoc te va Viet Nam; nghien
cull ca cau quan ly di san van hoa tir vT mo den vi mo. Tiic la nghien cuu de
bao ton di san ve mat phap luat, cac di san dugc su bao ho cua phap luat
qudc te va Viet Nam.
- Thii hai, bdo qudn di sdn van boa vat thevd phi vat the, nghien cuu dac
d\im ve vat ly d i san van hoa Viet Nam, dieu kien tu nhien - moi truong anh
huong den su t6n tai cua d i san de tim toi ung dung khoa hoc tu nhien va ky
thuat, de han che toi da cac yeu to tieu cue do va nghien cuu dua cac bien
phap khoa hoc - ky thuat tac dong vao viec bao quan di san.
De quan ly bao quan di san can phai tien hanh kiem ke, dang ky di san va
ling dung khoa hoc hien dai trong viec quan l y .
- Thii ba, giao due - truyen bd bdo tang di sdn, nghien cufu cac hinh thiJC
tuyen truy6n giao due vdi phuong phap giao due, c6 cac phuong phap
chinh la:
+ Mot la, ton tao cac di san van hoa bang trimg bay, trien t h i . Nghien cuu
dac diem hinh thiic, phuong phap trifin thi, cung nhu ung dung khoa hoc ky
thuat hien dai ciing ly luan trung bay doi vai tung loai d i san nhu: trung bay
cac di tich, trung bay trong cac bao tang.
+ Hai la, cac phuong phap va hinh thiic tuyen truyen giang giai, nghien
cun ling dung ngon ngu hoc, tarn ly hoc, giao due hoc, trong di6n giai; lay
giao due xa hoi, thuc thi tuyen truy6n giao due.

4. PHirONG PHAP N G H I E N C l T U D I SAN VAN HOA
4.1. Moi quan he di san vol cac bp mon khoa hoc
Nhu tren da neu, nghien ciiu di san van hoa la mon hoc thuoc nganh khoa
hoc xa hoi nhan van ung dung, vi vay de t i m ra phuong phap nghien ciJu di
san, chting ta trudc het can tim hi6u moi quan he giua di san voi cac bo mon
khoa hoc nhu: sir hoc, khao c6 hoc, dan toe hoc/nhan hoc, dia ly hoc, giai tri
va du lich, lich s\x nghe thuat va van hoa.
4.1.1. Di sdn van hoa vdi

Siihoc

Lich su la khoa hoc ve cuoc song qua khu" ciia nhan loai, no nghien curu
mot each chinh xac va da dang su phat trien cua xa hoi nhu mot qua trinh


ghien curu quan ly di san la vice

lich sir cu the, c6 tinh quy luat va thong nhat voi muc dich nhan thiic nhiing

viec quan ly de nghien ciJu doi

quy luat khach quan di6n ra trong qua trinh lich su, nhung quy luat do dem

lat quoc te va Viet Nam; nghien

lai cho con nguoi kha nang nhan thiic hien tai va xac dinh con duong di tdi

den vi mo. Tiic la nghien ciiu de

tuong lai.


n dirge sir bao h6 ciia phap luat

Khoa hoc xa h6i va nhan van dSu lay xa hoi loai nguoi lam doi tuong
nghien cvni, tuy vay cac khoa hoc nay chi nghien cuu mot ITnh vuc, mot mat

'leva phi vat the, nghien ciiu dac
iu kien tu nhien - moi truofng anh
ng dung khoa hoc tir nhien va ky
: do va nghien cuii dua cac bien
jao quan di san.
hanh kie'm ke, dang ky di san va

cua qua trinh phat trien xa hoi loai ngudi, con Khoa hoc lich su nghien ciiu

I

ca qua trinh phat trien xa hoi tren moi ITnh vuc. Nhu Mac da tijmg noi trong
tac pham He tu tuong Due: '"Chung ta chi hiet c6 mot khoa hoc duy nhd't Khoa hoc lich su. Co the xem xet lich sU du&i hai mat. Ngifdi ta co the chia
lich sif ra thdnh lich sit tU nhien vd lich si( nhdn loai. Tuy nhien, hai mat do
khong tdch rcn nhau. ChCfng ndo loai ngUdi cdn ton tai, thi lich sU cua hp vd
lich sU tu nhien quy dinh Idn nhau'!'

ly-

di sail, nghien ciiu cac hinh thiic
giao due, CO cac phuong phap

g tnmg bay, trie'n thi. Nghien cuu
cung nhu ling dung khoa hoc ky


ai timg loai d i san nhu: trung bay

c tuyen truy^n giang giai, nghien

giao due hoc, trong dien giai; lay

due.

Six hoc la nganh khoa hoc nghien cuu nhirng bien c6 cua qua k h i i nhan
loai nham riit ra nhiing nhan thiic va quy luat ciia lich sir. De khoi phuc h\xc
tranh khach quan ciia lich. su, sir hoc da dua vao nhung sir lieu xac thuc. Co
nha su hoc tung noi: " L i c h sir dugc tao nen boi cac su lieu". V I vay, viec
khao chiing, giam dinh cac sir lieu la mot trong nhiJng phuong phap can ban
ciia sir hoc. D i san ung dung phuong phap giam dinh sir lieu de giam dinh
ngu6n g6c, nien dai, gia tri ciia d i san. Hai mon khoa hoc c6 quan he rat
khang khit vdi nhau. Tham chi den nay d i san nlim trong bo mon sir lieu hoc
trong khoa hoc lich sir.
Khong ngac nhien k h i c6 nhiJng b6 mon khoa hoc di san trong cac trucfng

sANVANHOA

dai hoc da xuat hien t i i ben trong khoa lich sir, bcfi nhiing su lieu ma cac nha
sir hoc nghien ciiu c6 nhidu loai nhu vat that, nhung tac pham nghe thuat, tu

n khoa hoc

hoa la mon hoc thuoc nganh khoa

im ra phuong phap nghien cuu d i


uan he giiJa di san v6i cac bo mon

c hoc/nhan hoc, dia ly hoc, giai tri

lieu hien vat c6 hinh anh va nhiing tu lieu thanh van. Nhung tu lifiu do diu
CO y nghTa la nhiing gi cua qua khii de lai - di san. Tuy vay, cac di san vat
the la "chung cU vat chd't", la sii lieu "cam", no mang gia tri xac thuc va
nhung thong tin dang tin cay. Con nhung sir lieu la van ban hay tac pham
nghe thuat - san pham dugc tao ra tir mot thcfi diem nhat dinh va thong qua
lang kinh ciia nguoi sang tac. V i vay, doi voi sir lieu nay van de xac thuc lai
phiic tap hon nhi6u.

khii ciia nhan loai, no nghien cufu

ien cua xa hoi nhu mot qua trinh

• C o sach dich la: Nguoi ta c6 the chia lich sur ra thanh Hch sir l\j nhien va lich sir xa hoi.

13

•


1

Tuy vay, di san khong phai chi la qua khii. Tat nhien, nhieu d6'i tirgng va
y tuong den tCr qua khii, nhung cac van dd di san luon la cai con ngirdi quan
tarn d6 phuc vu cho cupc song hien tai. Su khac biet do la su quan tarn den
giua Igi ich xa hoi cua nhung nguofi bao ton va sun tarn.

Cac nha sir hoc quan tarn den chiing cur va bo phan chiing cii do la di san.
Nhung nhung nha suu tap quan tarn den bao ton hon la lich sir. Nhi6u d6 tao
tac dugc suu tap, tham chi nhu nhiJng chiec cdc, nhung con tern biru chinh
thiet ke rieng cho nha suu tap... Nhung thii do rat hiem khi la quan tarn cua
cac nha siJ hoc.
V I vSy, su phan biet d i san van hoa va sir hoc b ch6 so luong Ion cac vat
di san rat ft hoac khong c6 sir quan tarn c i a cac nha sii hoc. Sir khac biet da
dugc ggi y: di san la khoa hoc nhdn van icng dung, trong khi lich sic la mot
khoa hoc nhdn van thudn khiet; lich siC ducfc quan tdm ve qud khii, di san
quan tdm den viec qud khifco the duc/c bao ton vd dien gidi the nao de mang
Iqi lai ich cho hien tqi vd tUcfng lai.
Tat nhien, mot so nha sir hoc cung quan tarn den viec bao ton va sir chong
cheo luon luon la sir phong phii. Co mot pham vi quan trgng chong cheo
dang k6 - do la lich siJ dugc viet dudfi van ban. Xet tren mot khia canh nao
do thi lich su khong phai la "tat ca nhiing cai gi da xay ra trong qua k h i i " ,
ma do la "tac pham dugc viet boi cac nha sir hoc". Cac sir gia viet sach lich
sir va cac nha quan ly d i san to chiic cac cugc di6n giai, trimg bay vi qua khii.
CJ day CO su tuong h6, cac nha di san dua vao nghien ciiu lich sir va ngugc lai
cac cong trinh lich sir, dac biet la cac cong trinh lich sir de giao due thi c6
minh hga boi cac d i san vofi muc dfch lam cho cong trinh hap dSn hon.
4.1.2. Di san van hoa vdiKhdo

co

hoc

Nhan biet w6 nguon gdc va sir phat trien cua xa hoi loai ngudi da dugc
thira nhan rgng rai va la dieu quan trgng co ban cho nhan loai nham xac dinh
goc rt van hoa va xa hgi cua minh. V i vay khao co hgc la nganh khoa hge ra
dcji s6m de nghien cun qua khii xa xam v6 con nguoi va xa hgi loai ngudi.

Khao CO hge la mot chuyen nganh khoa hgc thugc nganh khoa hgc xa hgi va
nhan van (Nhan hgc - Anthropology), sir dung phuong phap phan tfeh cac di
tfch vat chat. Thong qua khao co hgc, cac nha nhan van kham pha nhieu di6u
ve lich sir con nguoi, dac biet la thdi ky ti6n sir, quang thoi gian dai trudc khi
cochuviet.

14


T u lieu m a nha khao c6 n g h i e n c i i u la nhCrng d i t i c h , d i vat van hoa ma ho
phat hien dugc. Phuong phap c h i i yeu d6 thu thap t u l i e u la di6n da va k h a i
quat (phat quat) cac d i c h i t r o n g l o n g dat, d u o i mat nuac... day la ITnh vuc
chuyen m o n r i e n g biet ciia k h a o c6 hoc. T i t n h u n g t u l i e u d o , cac nha k h a o
C O hoc tien hanh n g h i e n c u u , so sanh, d d i chieu cac d i vat or t r o n g p h o n g t h i
nghiem; phan t i c h , t o n g hop d o n g t h o i ket hop v d i cac ITnh vuc c h u y e n m o n
khac, tijt do m a k h a m pha ra n h i d u dieu v6 l i c h sir c o n n g u d i , de c 6 gSng k h o i
phuc l a i dofi song van hoa vat chat va t i n h than ciia cac c o n g d o n g n g u d i va
nhan loai truoc day.
Can cur vao d d i t u g n g t u l i e u t h u dugc, n g u d i ta chia thanh k h a o c6

hoc'

tien six va k h a o c d hgc l i c h sir. K h a o c d hgc ti6n sir nghien c u u l i c h su tir k h i
xuat hien l o a i n g u d i tren t r a i dat den trudc k h i cd c h u viet. K h a o c d hgc l i c h
sir nghidn c u u l i c h sir l o a i n g u d i tir k h i cd chiJ viet den nay. M d i b d m d n nay
cd nhirng t h u phap va b i e n phap c d n g tac r i e n g trong qua t r i n h tien hanh
khai quat va n g h i e n c u u .
K h a o c d hgc la ITnh vuc n g h i e n c u u ve qua k h i i nhan loai dua tren n h u n g
tai lieu vat that. Bang each t i m hieu xa h d i qua k h i i , khao cd hgc d i n h v i
nhan loai t r o n g b d i canh sinh t h a i va t r i n h t u t h d i g i a n . T h d n g qua viec d'ltn

giai hien v M va vach d i n h k h d n g gian/dac d i e m cua cac nin

van hoa, de

kham pha nhiJng each thiic khac nhau m a c o n n g u d i to chiic va phat trien
cage song ciia h g t r o n g k h i d u o n g dau v d i n h u n g thach t h i i c , didu k i e n t u
nhien va xa h d i khac n h a u .
D i t i c h k h a o c d nao c u n g gin

v d i m d i t r u d n g thien n h i e n canh quan nhat

djnh. V i vay, m u c tieu ciia viec bao t d n la bao t d n cac d i t i c h tai c h d , bao
gdm viec bao toan de c h i i n g c d the t o n tai lau dai c i i n g cac h d so va cac suu
tap,... cac d i c h i khao c d hgc k h d n g the de I d thidn d u d i m u a g i d t r o n g qua
trinh k h a i quat c u n g n h u sau k h i k h a i quat.
T r o n g k h i cac nha k h a o c d hgc quan t a m den viec lap ra p h d he ve qua
trinh tien hda cua c o n n g u d i , c u n g n h u ting xix ciia con n g u d i trudc b d i canh
t u nhien va xa h d i ciia cac nen van hda khac n h a u , m a it quan t a m den viec
bao tdn h i e n t r u d n g d i c h i va cac d i vat ciia c h i i n g de dua vao cudc sdng hien
tai va t u o n g l a i . T h i n g u g c l a i , nghien c u u d i san l a i quan t a m den viec bao
tdn, quan l y n h i i n g d i san ay n h u the nao va viec sir d u n g c h i i n g vao cudc
song d u o n g dai n h u giao due va d u l i c h ra sao.

15


4.1.3. Di sdn van hoa vdi Dan toe hoc
Dan toe hoc (ethnology) la mot khoa hoe ehuyen nghien eiJu ve eae toe
nguofi (dan toe, nhan hocf. Nhan hoc (anthropology) la m6t nganh nghien
ciJu tong hop vd eon nguoi, eu the la nguon gdc, sir phat trien, eae to chiie

chinh tri xa hoi, ton giao, ngon ngfl, nghe thuat va eae tao vat eua con ngirofi.
Pham vi nghien ciiu eiia nhan hoe rat rong, bdi vay, ehung ta eo the tom gon
lai rang nhan hoe la nganh khoa hoe nghien euu ve Ijch su, van hoa va nguon
goe eua eon nguai.
Nhan hoe / Dan toe hoc la mot nganh khoa hoe c6 muc dich mieu ta theo
mot each rong nhat the nao la con ngirdi. De dat muc dich nay nhan hoe eo
cai nhin toan dien, ddi chieu va tien hoa ve tinh trang eon ngudi. Con ngirdi
ludn phai thieh ung vdi the' gidi ho dang sdng va de bie'n ddi nd, vi the, van
hod la mot khdi niem trung tarn cua nhan hoc. Nhan hoe la mot khoa hoe
dila tren nghien cmi dien da, tiic la ngudi nghien euu nhan hoe phai cd mot
thdi gian dai tiep xiie gan giai vdi nhirng thanh vien eiia mot xa hoi khae.
Hlnh thiie nghien euu nay dugc goi la quan sat - tham du, dinh ehe hoa eu
sdc van hoa.
Toe ngudi (ethnic): la mot nhdm ngudi hay mot edng ddng ngudi ma ed
dae trung eo ban sau day: Cd cimg mot ngdn ngfl (tieng ndi), cd cung dia
ban eu tru (lanh thd), cd eiing eo sd kinh te (ciing phucmg thiie ton tai kiem
sdng), ed ciing mot dae trimg sinh hoat van hoa ehung, cd ciing mot y thiie
dan toe (ten goi).
Phuong phap dien da ( f f l U ) dan tde hoc: dien da dan toe hoe la mot
trong nhung phuong thtJc quan trong duoc tien hanh nhSm thu thap thdng tin
true tiep tren ddi tuong nghien euu. Bat cii nha nhan hoc nao cQng phai trai
qua nhieu Ian sdng trong mot edng ddng toe ngudi cd nen van hda khae vdi
minh de thu thap thdng tin. Caeh sdng, lam viee c i a nha nhan hoc d mot
edng ddng toe ngudi khae dugc goi la dien da dan toe hoe. Dien da dan toe
hoc la phuong phap mang tinh dae trimg cua nganh dan toe hoe. D d la viee
cung ehung sdng mot thdi gian vdi eae toe ngudi ma minh dinh tim hieu,
nghien ciiu, quan sat, phdng van va ghi chep ve nhutig gi dang dien ra trong
ddi sdng eiia ho. Phuomg phap dien da dan toe hoc bao gdm: 1. Quan sat,
phdng van va ghi chep ve nhirng dieu eae nha dan toe hoc quan tarn tren thire
' L e SI G i a o (chii bifin). Ddnjgrhgc


daituan^.

Nha xuSt ban G i a o due, Ha Noi, 1998,

tr.7.


dia - quan sat djnh tinh vdi cac hanh v i van hoa cua ho; 2. Chup anh, ghi
)c chuyen nghien ciiu ve cac toe

hinh, ghi am, ve cac sir vat va hien tuong dang ton tai trong doi song cac dan

hropology) la mot nganh nghien

toe; 3. Khai thac cac nguon tir lieu thong ke ve cac dan toe do; 4. Lap phie'u

in goc, sir phat tri6n, cac to churc

dieu tra (enquete; phuong phap angket) tren thirc dia.

luat va cac tao vat ciia con ngudi.

Su quan sat tan duf ciia cac tpc ngu5i con b giai doan phat trien so khai da

boi vay, chiing ta c6 th6 torn gon

dem lai nhiJng tri thiic cho chiing ta ve nhirng xa hoi thofi c6, nhir viec lam

1 curu vt \\ch six, van hoa va ngu6n


c i a Moocgang nghien ciiu bo toe da do 6 Chau M y da lam t u lieu quan
trong cho Anghen va nhieu ngirori khac hieu ve che' do thi toe c6 dai, mot nac

hoa hoc CO muc dich mieu ta theo

thang ma xa hoi loai ngudi da trai qua.

De dat muc dich nay nhan hoc c6

Tuy vay, cac nha nhan hoc ft quan tam de'n viec bao ton nhiing van hoa

e tlnh trang con nguoi. Con ngucfi

ciia ho ca ve d i san vat the va phi vat the trong canh quan khong gian dia l y

ong va de bien d6i no, v i the, vein

va van hoa. Ngugc lai, xu huong hien nay ngudi ta lai mudn bao t6n nhung

1 hoc. Nhan hoc la mot khoa hoc

di san van hoa ay, dong thdi nang cao miic song ciia ngucfi dan ban dia va su

nghien cuu nhan hoc phai c6 mot

bao ton da dang ciia cac nen van hoa. Duong nhien, mudn bao ton cac nen

thanh vien cua mot xa hoi khac.


van hoa thi nhiem vu thudc ve cac nha quan ly van hoa.

an sat - tham du, dinh che hoa cii
hay mot cong d6ng nguofi ma c6

ngon ngu (tieng noi), c6 ciing dia

4.1.4. Di sdn van hoa vdi Dia ly hoc

i^^A ^

Dia l y hoc la mdn hoc ve su bien ddi v i tri khong gian, ve hien tugng t u
nhien va con ngudi tren trai dat. D i a l y hoc chuyen nghien ciiu ve quy luat

te (cung phuong thiic t6n tai kiem

phan bd khdng gian cua dia hinh, thiiy van, k h i hau, eu dan, cac hien tuong

an hoa chung, c6 ciing mot y thiic

tu nhien va kinh te, van hoa xa hoi khac. Chir dia

la chii Han-Viet ed

nghia la dat hay trai dat, ly (ii) la svra t r i , song dugc h i l u la tinh hinh tren

hoc: dien da dan toe hoc la mot
tien hanh nhSm thu thap thong tin

ii; nha nhan hoc nao cung phai trai


toe ngiroi c6 nen van hoa khac v6i

lam viec ciia nha nhan hoc b m6t

in da dan toe hoc. Dien da dan toe
ciia nganh dan toe hoc. Do la viec

toe nguoi ma minh dinh tim hieu,

hep ve nhirng gi dang dien ra trong

ian toe hoc bao gom: 1. Quan sat,

nha dan toe hoc quan tam tren thac

Giaoduc, Ha N6i, 1998, tr.7.

OX''

Vhi :

. •

mat dat de ddi vdi thien van, (ddi sau goi nha phong thiiy bang nha dia l y ,
chi la hieu lam).
O phuong Tay, chii dia l y bat ngudn tir gdc chii H i Lap gdm 2 phan, geo
CO nghia la Trai dat, graphy cd nghla la mieu ta. V i the' dia ly hoe quan tam:
cac vi tri tren trai dat; cac viing chinh tri va van minh, thi du nhu qudc gia va
thanh phd; cac mdn khoa hoc lien quan.

De hieu mot d i san hoac d i san ciia mot nen van hda phai tra Idi cau hoi:
Di san do a ddul. Tiic la d i san ay dugc sinh ra trong dieu kien dia ly t u
nhien nhu the nao, mdi quan he giiia di san va tu nhien tao ra nd. Mudn tra
Idi phai van dung nhirng "cdng thiie" cua dia ly tu nhien. De hieu ngudn gdc
di san chiing ta lai phai dua vao Dia l y hoe lich sii de hieu trudc day " d i san
nay tir dau?", hieu su thay ddi ve dia gidi hanh chinh cua cac thdi ky lich sir.

THLf VIENTJNHBINHTHUAN
DVL

^M&SS'^

/lb

17


t h a n h v i e n t r o n g xa h g i .

G i a o due la m o t hien tuomg xa h o i dae biet, ban chat ciia no la su t r u y d n

" k h o n g t u o n g bao", dap ling nhu

4.1.5. Di sail van hoa

v&i Giao

due

dat va ITnh h o i k i n h n g h i e m l i c h sir - xa h o i va t r i t h u c ciia cac th6' hS n g u d i ,

n h 6 CO giao due m a cac the he n d i tiep nhau phat trie'n, t i n h hoa van hoa cua
dan toe va nhan l o a i duoc ke thCra, b6 sung va tr6n c o so do m a xa h o i l o a i
ngucJi k h o n g ngCmg t i e n l e n . N 6 n g i a o due van m i n h nhan l o a i c6 chiic n a n g
nang cao dan t r i , b6i d u o n g nhan t a i , giao due dugfc x e m la ehiic nang van
hoa xa h o i ; va dao tao nhan lire cho xa h o i dugc h i e u m o t each day d i i la
chue nang k i n h te cua g i a o due. G i a o due la m o t qua t r i n h t h o n g qua n h i 6 u
con d u o n g n h u : giao due t h o n g qua day hoc ciia to chiJc giao due ehuyen
nghiep la nha t r u o n g n o i c6 c h u o n g t r i n h , eo p h u o n g t i e n va c6 p h u o n g phap
do d o i n g u thay giao dugc dao tao chu dao thuc h i e n ; g i a o due t h o n g qua to
chCre cac hoat d g n g p h o n g p h i i va da dang n h u v u i c h o i (the thao, van nghe),
lao dgng, hoat d g n g xa h o i ; g i a o due t h o n g q u a sinh hoat tap the va t u
tu d u o n g .

4.1.6. Di san

van hoa

I
vdi Gidi

D u l i c h dang la huong phat tr
h i n h d u l i c h van hoa vCra giup va
phat h u y gia t r i , dong thori tao viec
M o i q u a n he giua d i san van h
c h u n g , t u o n g h6 tuong sinh: di sa
t r i e n d u l i c h va ngugc lai, du Ijch
gia t r i van hoa - l i c h sir cua di san
giCra bao t o n va phat huy d i san. C
de phat h u y , nguge lai phat huy n
bao t o n dugc. D i e u do noi len rk

dat ra t i n h cap thiet ciia viec giai
va phat huy gia t r i ciia d i san van 1

CO t u d u y d i i n g dSn, trinh do lai ha

vao thuc t i 6 n .

d u l i c h n h u n g tru6e sir khai thac (

due de xay d u n g cac l y thuyet khoa hgc va ehi ra eon duomg van d u n g ehiing

C h i i n g ta dang c o i cac d i san va

ciia giao due hgc la n g h i e n euu ban chat va cac q u y luat cua qua t r i n h g i a o

nhkm d a m bao v u n g chSe cho su p

t r i n h hoat d g n g dae biet t r o n g cac hoat d g n g cua xa h g i l o a i nguofi. N h i e m v u

giiJa I g i i c h k i n h te va Igi ich van \

nguori. Do'i t u g n g n g h i e n ciJu cua g i a o due hgc la qua t r i n h g i a o due, m o t qua

l i c h va bao t o n , phat huy eac gia

G i a o due hgc la m o t k h o a hgc n g h i e n ciJu ve qua t r i n h giao due con

m a t d i ve dep v o n c6.

t r i n h d o dan t r i cao. T r i n h d o dan t r i eao ciia m g t quoc gia chSng n h u n g the


t r i ^ n d u l i c h dang khien khong ft j

m a n h , k h o a hgc k y thuat tien t i e n , c h i n h t r i b6n viJng m a c o n la quoc gia c6

M a t k h a e , x u h u o n g "hien dai hoa'

M o t quoc gia g i a u m a n h la quo'c gia chSng n h u n g eo nen k i n h te giau

e o n g d o n g , phan da'u de m 6 i ngucf

hgc tap ciia m6i ngucfi d a n .

hudfng dan v i e n d u l i c h la tang ci

giao due m a n h , thoa m a n dugc n h u cau

Muo'n vay, quoc gia do phai eo nin

CO d i t i c h can dugc day manh. M

quan he xa h g i , do'i vdri t o q u o c , t r o n g euge song x a h g i va s i n h hoat ca nhan.

n g u o n nhan l u c . Dae biet, viec dac

hoa, dao d i i c , t r u y e n t h o n g xa h g i ciia m6i ca nhan thanh v i e n d o i v d i m6'i

M u 6 n phat h u y gia t r i d i san 1

hien o dcfi song vat chat, t i n h than cao m a c o n the hien t r o n g l o i song van


M u e tieu ehien luge phat t r i e n ciia V i e t N a m la e o n g n g h i e p hoa, h i e n dai
hoa. M g t trong n h u n g g i a i phap ehien luge de dat m u c t i e u d o la phai nang
eao dan t r i . D i san van hoa va t u nhien e h i n h l a m o i trucmg giao due n g o a i

l i c h d d u dugc h u o n g dSn v6 van ho
du khach.
C o n g \x6c Viec quan ly du lich (
M e x i c o thang 10/1999. T i n h than e

the nguofi ta g g i cac d i san, bao tang la n g o i t r u d n g thir h a i , la t r u o n g dai hgc

da d u g c I C O M O S

nha truorng, nhSm phuc v u hgc tap suot dcri cho quang dai eong e h i i n g . V i

thong qua tai


" k h o n g tucmg bao", dap umg n h u cau g i a o due va hoc tap suot d d i ciia m g i
)iet, ban chat cua no l a sir t r u y 6 n
va tri thuc cua cac the he n g u d i ,
u phat trien, t i n h hoa van hoa cua
I va tr6n co so do m a x a h o i l o a i
van minh nhSn l o a i c6 chiic nang
due dirge x e m la ehiic nang van

joi duge hieu m o t each day d i i l a
la mot qua t r i n h t h o n g qua nhiSu
igc ciia to chiie giao due chuyen

;6 phucmg tien va eo phuong phap

thanh vien t r o n g x a h 6 i .

4.1.6. Di sdn van hoa vdi Gidi tri va du lich
D u I j c h dang la h u o n g phat t r i e n cua n h i 6 u quoc gia tr6n the g i d i . L o a i
hinh d u l i c h van hoa vira g i i i p van boa t r u y e n t h o n g t o n t a i , vira bao t o n va
phat b u y gia t r i , d o n g thori tao viec l a m , tang t h u nbap cho c u dan ban dia.
M o i quan be g i i i a d i san van hoa va d u l i c h l a m o i quan he hiru co, bien
chiing, t u o n g h6 t u o n g s i n h : d i san van hoa la d i e u k i e n quan t r o n g de phat
trien d u l i c h va ngugc l a i , d u l i c h gop phan bao t o n d i san, phat buy nhirng
gia t r i van boa - l i c h sir eiia d i san. M o i quan he h u u c o t r o n g viec giai quyet
giiia bao t o n va phat b u y d i san. Co bao t o n duge cac d i san m d i c6 d i d u k i e n

) thue hien; giao due thong qua to

dd phat b u y , ngugc l a i phat b u y n h ^ m dua d i san vao cugc song m d i ed the

nhu vui ehoi (th6 thao, van nghe),

bao t o n duge. D i d u d d n d i l e n rang quan he giira d i san van boa va d u l i c h

ong qua sinh boat tap the va t u

dat ra tfnb cap tbiet eua viec g i a i quyet b a i toan giira khai thac v d i bao

ton

Vdi phat huy gia t r i eiia d i san van boa. G i i r virng sir hai boa giira phat trien d u


II cuu ve qua t r i n h giao due

eon

lich va bao t o n , phat huy cac gia t r i van boa, c b i n h la su d a m bao hai boa

hoc la qua t r i n h giao due, m o t qua

giira I g i i c h k i n h te va I g i i c h van boa, t r o n g d d c d I g i icb ciia c u dan ban dia,

ig ciia xa h o i l o a i n g u d i . N h i e m v u

nham d a m bao v i i n g chdc cho su phat t r i e n ben virng eiia ea bai ITnb virc nay.

va cac quy luat cua qua t r i n h giao

C h i i n g ta dang c o i cac d i san van bda l a I g i the canh t r a n h t r o n g phat trien

chi ra con ducmg van d u n g c h i i n g

du l i c h n h u n g trade sir k h a i thac qua m i i e , t h a m c h i n g u d i k h a i thac k h o n g
cd t u d u y d u n g dan, t r i n h do l a i ban che nen da pha h o n g cac d i san van hda.

chdng nhirng c6 nen k i n h te giau

M a t k h a c , x u h u d n g " h i e n d a i h d a " , " t h u o n g m a i h d a " d i san de dua vao phat

rj ben vQtig m a c o n la quoc gia c6

trien d u l i c h dang k h i e n k h o n g i t gia t r i van hda t r u y e n t h o n g b i bien dang,


ciia mot quoc gia chSng n h i i n g the

mat d i ve dep v o n ed.

a con the hien trong l o i song van

M u d n phat h u y gia t r i d i san t r o n g phat t r i e n d u l i c h can phai dao tao

6i ca nhan thanh vien d o i v a i m o i

nguon nhan lire. Dac biet, viec dao tao d o i n g i i thuyet m i n h tai cac k h u vuc

c song xa h o i va sinh boat ca nbSn.

ed d i t i c h can duge day m a n h . M o t h u d n g d i h i e u qua dd b o sung n g u o n

due manh, thoa m a n duge n h u cau

hudng dSn v i e n d u l i c h l a tang c u d n g h u d n g dSn nghiep v u d u l i c h t r o n g
cong d o n g , phan dau de m d i n g u d i dan t h a m gia vao boat d d n g phue v u du

Nam la cong nghiep hoa, h i e n dai

ge de dat muc tifiu do la phai nang

hinh la m o i truofng giao due ngoai

l i c h ddu duge h u d n g dan ve van bda d u l i c h , c d thai d d l i n g xir d i i n g mure v d i
du khaeh.

C o n g ude Viec

quan

ly du lich

a nhCtng noi c6 di sdn quan

trong

doi cho quang dai c o n g c h i i n g . Vi

da duge I C O M O S t h o n g qua tai D a i H o i d d n g U N E S C O Un

;6i trudng t h i i hai, la t r u d n g d a i hoc

M e x i c o thang 10/1999. T i n h than c o ban eiia C o n g ude neu ro:

(1999)

thir 12 d

19


V a o thofi d a i toan cau hoa dang g i a tang n h u ngay nay, viec bao ve, bao
ton, ly gidi va gioi thieu di sdn vd tinh da dang van hod cua bat k y m o t n o i
hoac k h u vuc nao l a m o t thach d o quan t r o n g d o i vdfi m o i n g u d i a khap m p i
nai. T u y n h i e n , viec quan l y d i san d o , t r o n g m o t k h u o n k h o cac chuan m u c
duoc quoc te thiTa nhan va duoc ap d u n g thoa dang t h o n g t h u o n g l a i la trach

n h i e m cua m o t c o n g d 6 n g rieng biet hoac m o t n h o m t r o n g n o m .
M u c tieu dau tien de quan l y d i san l a phai t h o n g bao y n g h l a ciia d i san
do va su can thiet phai bao ve c h o c o n g d o n g c h u nha va c h o cac k h a c h t h a m
quan. V i e c quan l y vat chat t6't, h o p l y , viec tiep c a n d i san \i m a t t r i tue
hoac ve c a m x i i c va viec phat t r i e n v a n hoa vira l a q u y e n l o i , vira l a dac
quyen ciia m d i n g u o i . V i e c quan l y phai bao h a m nghTa v u t o n t r o n g cac g i a
t r i ciia d i san, cac quyfin I g i hop t i n h h o p l y cua c o n g d o n g c h i i nha hien nay,
nhung n g u d i ban d j a dang t r o n g c o i hoac n h u n g c h i i nhan so h i i u cac tai san
l i c h sir, phai t o n t r o n g canh quan va n h i i n g van h o a d a san sinh ra d i san d o .

4.1.7. Di sdn van hoa vdi Lich sicnghe thuqt
N h a nghien ciJu T h a i Ba V a n da phan biet giua l i c h sir va l i c h sir nghe
thuat n h u sau: l i c h sir n o i c h u n g phan x e t n h u n g g i da qua, n h u n g l i c h sir
nghe thuat t h i phan xet n h u n g g i c o n l a i . K h i cac nha l i c h sir n o i ve che d o
n6 le hay phong k i e n , l a n o i d e n m o t c a i g i da vTnh v'xtn q u a d d i , k h o n g bao
giof quay t r o l a i . N o l a m o t xac chet ciia nhan l o a i . N h u n g k h i cdc nlid

lich

sir nghe thuat n o i d e n t r o n g d o n g D o n g Son hay t u g n g H y L a p , nghe thuat
Phat giao b nuoc D a i V i e t hay nghe thuat V u o n g t r i e u L u - i X V , l a ban den
nipt cai gi dang con, dang song,
truye/i tan nhieu

dang they ciing

ddi cho con chdu.

chung


ta vd hy vpng con luu

N e u l i c h sir x a h o i , l i c h sir cac n6n v a n

m i n h va khoa hoc c 6 su t i e n h o a tudn t u tir thap l e n cao, ve h i n h thiic cung
n h u n o i d u n g , n h u m o t m u i t e n bay v6 phia truorc, k h o n g t r o l a i , t h i l i c h sir
nghe thuat, bang nhiJng b i e n d o i cua each b i e u dat va x a y d u n g h i n h t u o n g
ciia m i n h , n h u m o t n g o n n g u ciia c a i dep, l a i k h o n g n h u vay. G i a t r i dao due
va t u t u o n g

CLia

nghe thuat c h i n h l a 6 ch6 n o tan tuy d i t i m c a i dep, va k h i da

den dep, t h i chan, thien da nSm day d i i va h o n n h i e n t r o n g do'"*'
Co le do c h i n h l a m o i quan he g i u a bao t o n d i san nghe thuat da song
hanh v o i nghien c u u l i c h sir nghe thuat. N h u n g nhirng nha l i c h sir nghe thuat
thi quan tam n h i e u h o n d e n nhiJng g i a t r i ciia nghe thuat m a i t ban d e n viec

" T h a m luSn t a i h 6 i (hao "Xdy dung iien van hoa nidi vd con ngitdi niffi Xa hoi Chii nghTa" d o B a n V a n h o a V a n nghS T r u n g u o n g l 6 c h i i c t a i H a N 6 i X I - 1 9 8 7 . I n l a i t r o n g Thai Bd Van - Tiep xi'ic vcri nghe thtidt.

20


bao ton nhiing di san do nhu the nao 6i no con lai v6i thofi gian va de cac the
he sau ciing chiem nguong.
4.1.8. Di san van hoa v&i Nganh van hoa
Diau de nhan thay nhat do la quan he di san van hoa va nganh van hoa.
Hau het cac quoc gia deu c6 nhung co quan nha nirdc va phap luat ve bao ton
di san van hoa va cac thiet che nhu khu bao ton, cac nha bao tang. Viec bao

ton va truydn thong cac di san van hoa toi cong chiing, di san vi moi nguoi da
diroc dan dan phat trie'n tilr thdi can dai sau Cach mang tu san a Chau Au va
ngay cang phat trien. Su quan tam cua nganh van hoa vdi di san ngay cang
tang, tCr sau Dai the chien Ian 2, vdi sir ra dai cua UNESCO va cac Cong uoc,
Hien chuong vS di san, the gioi cung nhu tijrng qudc gia da di tir viec chi quan
tam den tinh xac thuc va nguyen ven cua nhung di tich lich su kien tnic, di chi
khao C O hoc den nhung thSng canh tong hop, bao g6m ca canh quan thien
nhien va di tich van hoa trong do. Budc sang the ky XXI, moi quan tam lai
nghieng ve nhung gia tri xa hoi cua di tich (tiic la nhiJng di tich ma c6 sir quan
tam va mong dgi cua cong dong nhu bieu tuong tu hao) va nhung di san van
hoc dan gian, cac kiet tac truyen khau (nay da khai quat la di san phi vat the).
Chung ta c6 the tom tat moi quan ht cua cac khoa hoc voi di san nhu sau:
SO DO QUAN HE DI SAN Vdl CAC KHOA HOC
Cac khoa hoc
ban va co sd

Di san van hoa va ti; nhien

Cac khoa hoc
CO lien quan, bo trg

CO

- Ly luan Mac Lenin va tu tudng
Ho Chi Minh.
- Cac mon khoa hoc
xa hoi.
- Cac mon ve khoa
hoc Nhan van,
Nghe thuat.

- Cac mon khoa hoc
Tir nhien va Cong
nghe.

Di san
bat dong san

Di san
dpng san

Nghien ciJTu ly thuyet

Oac tnmg cua di
san, chCrc nang,
phan loai va dieu
kien phat trien di
san trong tuong lai.

CO

Di san
vat, van ti/

Nghien ciru img dung

Quan ly
di san
van hoa

Bao ton

di san
van hoa

Phat huy
gia trj
di san

Kiem ke,
dang ky
di san

Bao quan,
tubd,
phuc hoi

Dien giai,
trung bay,
giao dye

-SijT hoc
- Khao CO hoc
- Nhan hoc/Dan toe
hoc
- Giao due hoc
- Ljch sCf nghe thuat
- Dia ly hoc
- Giai tn va du lich
- Quan ly hoc

21



4.2. Phuong phap nghien cu"u di san van hoa
Muon nghien ciiu, phat t r i l n d i san ta't phai c6 phircfng phap nghien ciiu
chinh xac. Mot nha khoa hoc, trong thuc ti6n khoa hoc, di6u trong yeu la
nhat thiet phai c6 phirong phap nghien cuu. Thanh tun hoach dSc khoa hoc
tuy thuoc vao phufcfng phap ma tien hanh. Nam chac phuong phap dugc xem
la van menh cua nghien cuu.
M6i ddi tugng nhat dinh tat phai c6 phuong phap nghien cuu thich ling
nhat dinh. D o i tuong nghien cuu cua d i san rat da dang, no quyet djnh tinh
da dang cua phuong phap nghien cuti. D i san la bo mon khoa hoc c6 tinh
ung dung rat ro the hien trong phuong phap nghien ciJu va phuong phap
cong tac. D i san c6 moi quan he mat thiet v6i nhi6u khoa hoc, no tiep thu
phuong phap va thanh qua nghien curu ciia cac khoa hoc khac ma phat trien
phuong phap cua minh.
4.2.1. Phuffng phap
Thuat ngU "phuong phap" bat nguon i\X tieng H y Lap la methodos, theo
nghia thong thuong dung de chi nhi5ng each thiic, thu phap nhat dinh, dugc
chu the hanh dong, sir dung de thuc hien muc dich da vach ra. Con theo
nghla chat che va khoa hoc, phuong phap la he thong nhiJng nguyen tac
dugc riit ra tiJr tri thiic ve cac quy luat khach quan d6 dieu chinh boat dong
nhan thuc va thuc ti6n nham thuc hien muc dich nhat dinh. Phuong phap la
mot pham trii ciia ly thuyet boat dong c6 lien quan mat thiet vori cac pham
trii chu the, doi tugng, muc dich, ngi dung boat dong.
Phuong phap hmh thanh khong phai mot each chu quan tuy tien. Phuong
phap khong phai la nhung nguyen tac c6 sSn, bat bien. No phu thugc vao doi
tugng nghien ciiu va muc dich dat ra. De tiep can doi tugng va giai quyet
nhiem vu dat ra, con ngu5i phai nghien c\Ju doi tugng va muc dich can dat
tcfi mot each khach quan. Nghla la phai vach ro nhung tinh chat, chi tieu vi
so lugng va chat lugng... TiJr do, nhan thiJc ro nhung quy luat cua no. Chi tren

CO so do, va sau day, con nguoi moi xac dinh dugc phai nghien cuu va hanh
dong nhu the nao, can phai sir dung phuong tien, cong cu va bien phap gi
cho thich hgp, cung nhu can phai ket hgp cac yeu to' da c6 theo mot trinh tu
nhu the nao cho hgp ly.
Phumg'phap

bao gid cung duc/c xdy ditng tren ca so nhifng van dong

khach quan cua khach the dugc nghien citu. Cac phuong phap bao gio cung
22


^an hoa

dupe the hien ra thanh mot he thong quy tSc va bien phap nhat dinh. Chinh

t phai CO phirong phap nghien curu

dua tren he thong cac quy tSc va bien phap a'y ma con ngucfi hoat dong, va

; ti6n khoa hoc, dieu trong yeu la
in. Thanh tuu hoach dac khoa hoc
Ndm chac phuong phap duoc xem

chiing bien thanh phuong tien, cong cu trong tay, de xit l y , giai thich cac su
kien va quy luat van dong ciia doi tupng nghien curu.
Do do, phucfng phap chi dung k h i nao no phan anh dupe cac quy luat
khach quan ciia ban than hien thuc.

ihirong phap nghien cmj thich ling


Co nhidu loai phuong phap, tiiy thupc vao tinh chat ciia cac quy luat, ma

an rat da dang, no quyet djnh tinh

dua vao do chiing dupe xay dung. Neu nhiTng quy luat tqo nen cdi cot Idi

»i san la bp mon khoa hoc c6 tinh

cua phucfng phap chi Id quy ludt rieng, tac dgng trong mot iTnh vUc rieng le,

phap nghien ciju va phuong phap

thi ta CO phucfng phap rieng le, de tiep can khoa hgc rieng le'. Neu nhCtng quy

et vdi nhi6u khoa hoc, no tiep thu

ludt ay la nhung quy ludt chung hcfn, tac dgng nhieu nhom sU vat, thi ta c6

a cac khoa hoc khac ma phat trien

phucfng phdp khdi qudt, ducfc siidung cho mot so ngdnh khoa hgc nhdt dinh.
Con neu nhiing quy luat ay la nhiing quy luat pho bien c6 tac dong trong tat
ca mpi ITnh vuc t u nhien, xa hoi va tu duy thi ta c6 phuong phap chung nhat,

tit tieng Hy Lap la methodos, theo

ach thiic, thu phap nhat dinh, dirpc

;n muc dich da vach ra. Con theo


pho bien nhat ap dung cho tat ca cac bp mon khoa hpc.
4.2.2. Phuong phdp khoa hpc

-' \-*

i p la he thong nhirng nguyen tSc

4.2.2.1. Phucfng phdp ludn

lach quan de dieu chinh hoat dong

Trong thuc tidn, con ngudi c6 the ap dung nhi6u phuong phap khac nhau de

luc dich nhat dinh. Phuofng phap la

giai quyet cong vi6c da dinh. Qua tfmh lua chpn phuong phap c6 t h i diing

) lien quan mat thiet vdi cac pham

hoac sai. Vay lam the nao di xac dinh dupe phuong phap diing dSn, khoa hpc?

; boat dong.

Do chinh la nhof vao phuong phap luan, la ly luan v6 phuong phap, la khoa hpc

ipt each chii quan tuy tien. Phuofng

ve phuong phap. Phucfng phdp luan Id he thong nhiing quan diem, nhUng


sSn, bat bien. No phu thuoc vao ddi

nguyen tac chi dqo ngUdi nghien citu, viec xdc dinh phuang phdp cung nhu

)e tiep can doi tuong va giai quyg't

.\dc dinh pham vi, khd ndng dp dung chung mot cdch hap ly, c6 hieu qua toi

cuu doi tucmg va muc dich can dat

da. Phuang phdp ludn, do do duac hieu la khoa hgc ve phuang phdp, ve

vach ro nhung tinh chat, chi tieu ve

phuong phap nghien ciiu. T i i do c6 the hieu phuong phap luan la triet hpc, la

: ro nhung quy luat ciia no. Chi tren

nhan thiic, ly giai v6 phuong phap, dong ihb'i la nhan thiic luan.

dinh dupe phai nghien ciiu va hanh

Phuong phap luan cung c6 cac cap dp khac nhau: phuong phap luan bp

lofng tien, cong cu va bien phap gi

mon, phuong phap luan khoa hpc chung va phuong phap luan chung nhat -

3 cac yeu t6' da c6 theo mot trinh t u


phuong phap luan triet hpc.
Phuang phdp ludn bg mon la phuong phap luan cua cac bp mon khoa hpc

; diftxg tren ca sa nhCaig van dgng

cu ihi nhu: Phuong phap luan toan hpc, vat l y hpc, hoa hpc, sinh vat hpc,

M. Cac phuong phap bao gid cung

kinh te hpc, cong nghe hpc v.v... D o la nhiing quan diem, nguyen tSc xua't

23


phat de xac dinh cac phucng phap cu the, nham giai quyet nhiJng van d6 cu
the cua cac bo mon khoa hoc do.
Phucmg phap luan khoa hoc chung la nhiJng quan di6m, nguyen tSc
chung hon, chi dao viec xac dinh phuong phap bo mon hay phuong phap
luan cua mot nhom cac nganh ciia cac bo mon khoa hoc c6 nhung diem
chung nao do. V i du, phucfng phap luan chung ciia cac nganh khoa hoc t u
nhien hoac phucmg phap luan chung ciia cac nganh khoa hoc xa hoi. Phuong
phap luan bo mon nao do cung c6 the dugc coi la phuong phap luan khoa
hoc chung neu bo mon do dugc phat trien va chia thanh nhijng mon hoc doc
lap. V i du, phuong phap luan toan hoc tro thanh phuong phap luan khoa hoc
chung cho cac bo mon toan hoc nhu so hoc, hinh hoc, dai so v.v... Hay
phuong phap luan sinh vat hoc tro thanh phuong phap luan chung cho cac bo
mon sinh hoc cu the khac nhau nhu te bao hoc, vi sinh vat v.v...
Phucfng phap luan chung nhat Id phuomg phap luan triet hoc. N o khai
quat nhiJng quan diem, nguy6n tSc chung nhat lam xuS't phat diem cho viec
xac dinh cac phuong phap luan khoa hoc chung, phuong phap luan bo mon

va cac phuong phap hoat dong cu the ciia nhan thiic va thuc tidn.
S O 0 6 P H l / O N G P H A P N G H I £ N CCOJ D I SAN
Phi/ong phap nghien cCru di san

Phuong phap nghien ciru khoa hoc chung
(Phan tich va long hop, phLTong phap lich
sCf, phuong phap dieu tra, phuong phap
so sanh, ly thuyet he thong - cau tmc).

Phuong phap luan triet hoc Mac

Viec phan biet phuong phap luan va phuong phap cu the trong nghien cuu
la nham: nhan manh mot ben la phuong phap triet hoc va mot ben la phuong
phap cu t h i . Qua do, nhan manh tac dong qua lai giiia chung.
Phuong phap luan va phuong phap cu the deu giong nhau vg muc dich va
chiic nang. Boi v i , chung deu la c6ng cu, phuong tien giiip cho con ngucfi
nhan thiic the' gioi khach quan. Tuy vay, chiing khac nhau ve noi dung, trinh

24


do khai quat va pham vi ling dung. Dieu nay duoc suy ra tir hai tien d6 co
ban: muc dich cua nghien curu quyet dinh phuong phap nghien ciiu; ly luan
nghien cvcu dugc torn tat trong phuong phap luan.
D o i tuong nghien cuu cua cac khoa hoc chinh la nhung quy luat co ban
tac dong trong pham v i ly luan va thuc tien ma no nghien ciiu. Con triet hoc
thi nghien ciiu nhung quy luat chung nha't cua t u nhien, xa hoi, tu duy.
Phuong phap luan la phuofng phap vach ra con ducmg tong quat de di den
chan ly khach quan ma moi t u duy khoa hoc khong the khong van dung no,
khong the khong chiu anh huong cua no, du la tu giac hay khong tu giac.

Phep bien chung duy vat vach ra con ducmg tong quat de d i den chan ly
khach quan va co tac dung chi dao moi qua trinh nhan thiic.
Nhu tren da neu, chi co phuong phap bien chung mdi co thi dong vai tro
chu dao trong viec nghien ciiu khoa hoc nhu mot he thong phiic hop va
chinh the, d\x6i anh sang ciia chii nghTa duy vat bi6n chung mdi giai quyet
diing dan nhung mdi lien he giua chinh the va bd ph$n, giiia tinh lich dai va
dong dai.
Xet v6 mat dong dai, tiic la xet su vat a mot thdi diem nhat dinh vdi tat ca
nhiing mdi lien he phiic tap cua nd. Con xet v6 mat lich dai, tiic la xet qua
trinh van dong phat trien theo thdi gian cua nd. Duong nhien, khi nghien ciiu
cau triic cua mot su vat, mot hien tugng nao dd, ngudi ta budc phai tam thdi
tach biet mot each chii quan de nghien ciiu nd d trang thai on dinh tuong ddi
(tlnh). Song neu tuyet ddi hda mat nay thi lap tiic roi vao quan diem sieu
hinh, bdi v i nghien ciiu su vat ma chi chii trong den mat dong dai, bd qua
mat lich dai, thi ciing cd nghia la xem xet su vat chi di6n ra trong khdng gian
ma khdng phat trien theo thdi gian. Phep bien chiing da khSc phuc han che
dd, bang each xem xet su vat trong mdi lien he mat thiet giiia cau triic va
lich sir, hay dong dai va lich dai.
Phep bien chihig duy vat la co sd ly luSn diing dan de xay dung ly thuyet
va ly giai cac thanh tuu khoa hoc, de giai quyet nhiing van di triet hoc nay
sinh trong qua trinh nghien ciiu khoa hoc.
Phep bien chiing duy vat la khoa hoc duy nhat diing dan vi tu duy ly luan,
\i nghe thuat van dung cac khai niem. Khdng cd tu duy ly luan, con ngudi
se khdng khai quat dugc cac tai lieu (dir kien) riit ra tir thuc nghiem, do dd
khdng the vach ra ban chat ciia su vat, khdng the phat hien dugc cac quy
luat, nhu the se khdng xay dung dugc cac gia thuyet khoa hoc.
25


the xa rdi phuong phap do.


dung chinh ciia nguyen tSc do la: 1. Phai xem xet toan dien cac m o i lien he;

cua bao tang, nghien ciiu quy luat

phap luan chung nhat chi dao m o i boat dong va suy nghi cua con ngudi. N o i

hanh tdng hgp mdi dat den nhan tl

khac nhau.Vi vay, quan triet quan diem toan dien la nguyen tac phuong

Tdng hgp tat phai tien hanh tren (

pho bien va dirge quyet dinh boi rat nhieu loai m o i lien he c6 vai tro va v i tri

tdng hgp la mot the thdng nhat, kl

m6i su vat, hien tuong, qua trinh chi c6 the giai thich dugc trong moi lien he

phucmg dien trong mot chinh the I

•

hoi va tur duy). Tinh chat v6 han ciia the gidi, cung nhir tinh chat c6 han ciia

hap Id denhin ra cac thugc tinh c

j

biic tranh toan canh chang chit nhiJng moi lien he ciia the gioi (tu nhien, xa


[

Nguyen l y v6 moi lien he pho hien cua phep bien chung duy vat khai quat

2. Trong tong so cac m o i lien he phai riit ra dugc nhirng m o i lien he ban

nhan thiic doi tumg, lay phdn gia

Phan tich (do chir Hy Lap ana

chat, chu yeu de hieu thau ban chat ciia sir vat; 3. T i i ban chat ciia sir vat phai

mot su vat ra thanh nhiing yeu to ci

quay lai hi6u ro toan bo sir vat tren ca so lien ket moi lien he ban chat, chu

cd nghia la td hgp), la to hgp nhim

yeu v6i tat ca cac m o i lien he khac cua su vat de bao dam tinh dong bo k h i

thanh tdng the, la viec nghien ciiu r

giai quyet moi van d6 trong dori song. Quan diem toan dien, ddi lap voi moi .
suy nghi va hanh dong phien dien, chiet trung, sieu hinh.

I

Theo Anghen thi: "Tuduy Id a
y thuc thanh yeu to cua no cUng n


Nguyen l y v6 sU phdt trien cua phep bien chiing duy vat phan anh dac

tong hap"^

dong, bien doi khong ngiing va ve phuong dien ban chat ciia m o i su van

lien he vai nhau thanh mot thethoi

trimg bien chiing pho quat nhat ciia the gidi. M o i su vat, hien tuong luon van

nhat cua sir vat nhieu ve. Khdng th

hoat, mem deo, phai nhan thiic dugc cai m d i va iing hd cai mdi.

trudc mat ngudi ta vdi tat ca su ph

trong su van ddng, bien ddi va phat trien cua no, phai tu duy nang ddng, linh

ddng tarn l y la cam giac va tri gia

ciia con ngudi. Yeu cau cua nguyen tac nay ddi hoi phai xem xet su vat

thiet cho m g i hinh thiic, ngay ca i

diem phdt then la nguyen tac chung nhat chi dao m o i hanh dong, suy nghi

Phan tich va tdng hgp la nhiing

dong, bien doi ciia the gi6i c6 x u hudng phat trien. V i vay, quan triet quan


I

gia tri, gia tri thang du... va khong I

nghien ciiu nhirng hoat ddng thuc ti6n; nghien ciiu di san va xa hdi; nghien

chu nghia tu ban, neu khdng phan I

dinh hudng trong qua trinh nghien ciiu, de ly giai nhiJng hien tugng mdi;

se khdng hieu gi vd chu nghia tu I

cua phep bien chiing de nghien ciiu su phat sinh va phat trien ciia di san, de

giai nd thanh nhiing yeu td rieng le,

Van dung triet hoc Mac, van dung nhung nguyen l y va quy luat co ban

ciiu v6 ban chat di san; nghien ciiu dien giai truyen thdng di san.

Tuy nhien, sir phan tich, rieng t
tdng hgp nay nhd nhirng ket qua c

Trong khoa hoc cd mot sd phuong phap chung ma cac khoa hgc su dung

biet hoan toan cac sir vat dugc. No

4.2.2.2. Phuong phap khoa hoc chung


quat dugc su vat va hien tugng tronj

do la: phuong phap phan tich va tdng hgp, phuong phap lich sir, phuong phap

Qua trinh ciia nhan thiic bao gd

so sanh, phuong phap he thdng cau true.

phan tich va tdng hgp la nhiing yei

- Phucfngphap phdn tich va tong hap:

chu nghia.
Phan tich va tdng hgp la yeu to trgng yeu ciia nhan thiic nhan loai, la
phuong phap nghien ciiu chung cho nhidu mdn khoa hoc. Phdn tich Id de

Angghen: C/(o/?g Diiyhiih,

dan theo TCr dien triet he

26