Chng 7

CUNG - CầU TIềN Tệ Và LạM PHáT
i vi bất kỳ nền kinh tế nào, việc điều tiết cung cầu tiền tệ và
kiểm soát lạm phát là vấn đề vô cùng quan trọng. Chương này giới thiệu
các vấn đề cơ bản về cung cầu tiền tệ và lạm phát, thiểu phát như là các
khái niệm, các lý thuyết, học thuyết về cung cầu tiền và nguyên nhân, tác
động của lạm phát, thiểu phát cũng như các biện pháp phòng chống,
kiểm soát lạm phát, thiểu phát. Qua chương học này, người học có thể
hiểu được mối quan hệ mật thiết giữa các khối tiền trong lưu thông,
cũng như hiểu được sự tác động của khối lượng tiền cung ứng cho lưu
thơng, khối lượng tiền có mặt trong lưu thơng và lạm phát, thiểu phát.
Từ đó, các giải pháp kiểm sốt lạm phát, thiểu phát được xây dựng nhằm
rút bớt lượng tiền thừa trong lưu thông, cân đối với nhu cầu về tiền của
nền kinh tế.
7.1. CUNG - CÇU TIỊN TƯ

7.1.1. Các khối tiền trong lưu thông
7.1.1.1. Các loại tiền tệ trong nền kinh tế hiện đại
Ngày nay, cùng với quá trình phát triển mạnh mẽ của thị trường tài
chính, quan niệm về tiền tệ đã được mở rộng. Tiền tệ không chỉ là tiền
pháp định do NHTW phát hành mà ngay cả các tài khoản ký thác tại
ngân hàng, các chứng từ có giá có khả năng hốn chuyển trên thị trường
tài chính,… cũng được xem là tiền theo nghĩa rộng hơn. Nói cách khác,
các loại tiền trong nền kinh tế thị trường phát triển thường được xếp theo
trình tự căn cứ vào nhận dạng theo “tính lỏng trong giao dịch” - một
thuật ngữ được sử dụng khá thường xuyên ở hầu hết các sách nghiên cứu
về tiền. “Tính lỏng” biểu hiện cho khả năng dễ dàng chuyển sang tiền
mặt nhằm đáp ứng cho nhu cầu giao dịch. Theo đó, có thể thấy tiền pháp
định do nhà nước phát hành đạt “tính lỏng” cao nhất, sau đó mới đến các

194


loại tiền tài sản khác. Để cụ thể hơn, sau đây chúng ta sẽ lần lượt xem xét
các loại tiền trong nền kinh tế hiện đại.
- Tiền có tính lỏng cao
Loại tiền này có tính lỏng cao nhất khi thực hiện các quan hệ trao
đổi và đây cũng là tính chất nổi bật so với các loại tiền tài sản khác. Vì
thế, tiền có tính lỏng cao được xếp vào khối tiền giao dịch trong các phép
đo tổng lượng tiền của NHTW các nước. Tiền có tính lỏng cao bao gồm:
* Tiền pháp định:
Bao gồm các loại tiền giấy, tiền kim loại do Nhà nước phát hành.
Tên gọi “tiền pháp định” đã cho thấy các loại tiền này được Nhà nước
thống nhất phát hành và cho phép lưu thông với mệnh giá được ghi trên
đồng tiền theo luật định. Đồng tiền pháp định thể hiện quyền lực của Nhà
nước trong q trình điều tiết lưu thơng tiền tệ qua hoạt động phát hành
cũng như thu hồi tiền từ lưu thông nhằm thực hiện những mục tiêu của
Chính phủ trong từng thời kỳ. Mặt khác, đồng tiền pháp định còn khẳng
định chủ quyền quốc gia, sự độc lập của hệ thống tiền tệ mỗi quốc gia đó
trên trường quốc tế. Do vậy, về hình thức, tiền pháp định ln có dấu
quốc huy trên đồng tiền, đặc biệt đối với các loại tiền giấy, thường cịn
phải có số sêri phát hành và chữ ký của một quan chức Chính phủ.
Trong lưu thơng, tiền pháp định có thể được gọi bằng nhiều thuật
ngữ khác nhau như: tiền mặt, tiền NHTW, tiền của Nhà nước,… Mặc dù
là một loại tiền có tính thanh khoản cao đáp ứng ngay cho nhu cầu giao
dịch song việc nắm giữ tiền này có mức sinh lợi thấp nhất.
* Tiền gửi không kỳ hạn hay các khoản tiền gửi trên các tài khoản
thanh toán tại các ngân hàng, các tổ chức tín dụng.
Là một loại tiền có tính lỏng thấp hơn so với tiền pháp định vì phải
thơng qua một số thủ tục thanh toán theo quy định khi thực hiện giao

dịch. Tuy nhiên, trong điều kiện những dịch vụ thanh tốn qua ngân hàng
trở nên tiện ích thì vấn đề thanh tốn từ tiền gửi khơng kỳ hạn hay các tài
khoản thanh tốn có thể phát hành séc,… sẽ góp phần giảm đáng kể
những chi phí khơng cần thiết trong thanh toán bằng tiền mặt. Ở Việt
Nam hiện nay hầu hết các ngân hàng thương mại còn thực hiện trả lãi
195


cho các khoản tiền gửi thanh toán nên so với tiền mặt, nó cịn đáp ứng
phần nào mục tiêu sinh lời cho người sở hữu tiền. Điều đó giải thích tại
sao ở một số nước phát triển, bộ phận tiền này chiếm đến 75% tổng khối
tiền dùng cho giao dịch.
- Các loại tiền tài sản
Xét về thực chất, tiền tài sản khơng phải là tiền giao dịch vì người ta
khơng thể sử dụng nó như là một phương tiện trao đổi không hạn chế về
thời gian như tiền mặt cũng như không thể đáp ứng nhu cầu giao dịch
ngay lập tức như các loại tiền có tính lỏng cao nhưng chúng được xem
như là tiền vì người ta có thể dễ dàng chuyển đổi chúng ra thành tiền
thông qua hoạt động của thị trường tài chính. Mặt khác, với tên gọi “tiền
tài sản” cho thấy đây là loại tài sản được người sở hữu nắm giữ như là
một hình thức đầu tư sinh lợi song chúng lại có khả năng hoán chuyển
linh hoạt sang tiền trong thời gian ngắn. Từ đó, việc thừa nhận loại tiền
tài sản trong kết cấu khối tiền của NHTW các nước phụ thuộc rất nhiều
vào mức độ phát triển kinh tế thị trường của nước đó mà đặc biệt là thị
trường tài chính. Các loại tiền tài sản bao gồm:
* Các loại tiền gửi có kỳ hạn của cá nhân và tổ chức tại các ngân
hàng thương mại, các quỹ tín dụng: Loại tiền này đem lại mức sinh lợi
khá ổn định cho người sở hữu và được thực hiện với nguyên tắc thời hạn
càng dài thì lãi suất càng cao, bao gồm:
+ Tiền gửi tiết kiệm của công chúng tại các quỹ tiết kiệm, các

ngân hàng.
+ Tiền gửi có kỳ hạn của cá nhân và doanh nghiệp tại các tổ chức
tín dụng.
Sự phân biệt này giúp cho NHTW sắp xếp vào các khối tiền tương
ứng để dễ theo dõi mức độ đầu tư và khả năng huy động nguồn tài chính
trong cơng chúng qua hệ thống ngân hàng.
* Các khoản tiền gửi ở thị trường tiền tệ.
Các nước có thị trường tiền tệ phát triển ln có xu hướng huy động
rất đa dạng các nguồn tiền gửi với quy mô từ nhỏ đến lớn cũng như thời
196


gian huy động từ ngắn đến dài. Người sở hữu các khoản tiền gửi trên thị
trường tiền tệ có lợi thế vừa được hưởng lãi suất cao mà khi cần có thể
phát hành séc để thanh tốn hoặc chuyển nhượng dễ dàng ngay trên thị
trường tiền tệ.
* Các chứng từ nợ ngắn hạn, trung hạn được mua bán trên thị trường
tiền tệ
Tín phiếu kho bạc, trái phiếu tiết kiệm do các ngân hàng, các cấp
chính quyền địa phương, cơng ty tài chính,… huy động, các hợp đồng
mua lại qua đêm, tiền gửi Euro-dollar qua đêm, tiền gửi Euro-dollar có
kỳ hạn…
* Các loại tiền tài sản khác:
Tùy theo khả năng thanh khoản nhanh hay chậm mà một số nước
công nghiệp phát triển còn xếp các chứng thư như: Trái phiếu kho bạc,
thương phiếu, hối phiếu thương mại đã được ngân hàng chấp nhận vào
loại tài sản có độ lỏng kém hơn các loại tiền đã nêu trên nên thường
được xếp vào khối tiền sau cùng trong phép đo tổng lượng tiền của NHTW
các nước.
7.1.1.2. Phép đo tổng lượng tiền trong nền kinh tế hiện đại

Trong phần trên chúng ta đã xem xét các loại tiền tệ trong nền kinh
tế hiện đại, từ đây, vấn đề đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách mà
cụ thể là NHTW mỗi nước-cơ quan chịu trách nhiệm chính trong xây
dựng và thực thi chính sách tiền tệ, là phải biết một cách chính xác các
thành phần của lượng tiền cung ứng vào lưu thông bao gồm các bộ phận
nào để có thể dự báo được những biến động kinh tế cũng như có những
biện pháp điều chỉnh hợp lý. Thông thường, NHTW các nước sẽ vừa áp
dụng phương pháp lý thuyết trên cơ sở vận dụng linh hoạt các học thuyết
kinh tế tiền tệ vừa áp dụng phương pháp kinh nghiệm trên cơ sở kiểm
nghiệm thực tiễn để xây dựng một phép đo tổng lượng tiền trong lưu
thông từ hẹp đến rộng một cách phù hợp nhất với diễn biến của môi
trường kinh tế nước mình. Trước khi tìm hiểu cụ thể về phép đo tổng
lượng tiền trong lưu thông và các thành phần của nó, cần phải biết khái

197


niệm “Khối lượng tiền tệ trong lưu thông”. Khối lượng tiền trong lưu
thông là khái niệm dùng để chỉ tất cả các phương tiện được chấp nhận
làm trung gian trao đổi với mọi hàng hóa, dịch vụ và các khoản thanh
toán khác tại một thị trường cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định.
Để dẫn ra một mơ hình của quá trình cung ứng tiền tệ, người ta phân
biệt các khối tiền trong lưu thông. Thành phần mức cung tiền tệ thay đổi
thường xuyên từ giai đoạn này sang giai đoạn khác và khác nhau giữa
các nước. Thành phần mức cung tiền tệ hay phạm vi các phép đo khối
lượng tiền có thể được trình bày khái qt như sau:
- Khối tiền tệ M1 (Khối tiền tệ giao dịch): Đây là khối tiền tệ theo
nghĩa hẹp nhất về lượng tiền cung ứng, nó chỉ bao gồm những phương
tiện được chấp nhận ngay trong trao đổi hàng hố, mà khơng phải qua
một bước chuyển đổi nào. Với khối tiền tệ này, tổng lượng tiền cung ứng

bao gồm:
+ Tiền đang lưu hành: Gồm toàn bộ tiền mặt do ngân hàng trung
ương phát hành đang lưu hành ngoài hệ thống ngân hàng. Xét về chủng
loại, tiền đang lưu hành bao gồm các loại tiền giấy, tiền xu,...
+ Tiền gửi không kỳ hạn ở ngân hàng thương mại: Là loại tiền gửi
mà chủ sở hữu của nó có thể rút ra hoặc phát hành séc để thanh toán tiền
mua hàng hoá hay dịch vụ vào bất kỳ lúc nào.
- Khối tiền tệ M2 (Khối tiền giao dịch mở rộng): Đây là phép đo
khối lượng tiền rộng hơn trong lưu thông. Khối tiền tệ này bao gồm:
+ Khối tiền tệ M1.
+ Tiền gửi tiết kiệm, tiền gửi có kỳ hạn tại các ngân hàng
thương mại.
- Khối tiền tệ M3: Khối tiền tệ này bao gồm:
+ Khối tiền tệ M2.
+ Các khoản tiền gửi tại các định chế tài chính khác.
- Khối tiền tệ L: Theo khối tiền tệ này, tổng lượng tiền cung ứng
bao gồm:

198


+ Khối tiền tệ M3.
+ Các loại giấy tờ có giá trong thanh tốn có tính lỏng cao, tức là dễ
chuyển thành tiền mặt, có thể kể đến như: Thương phiếu, tín phiếu, trái
phiếu, cổ phiếu,...
Trong các khối tiền kể trên, khối tiền tệ M1 là khối có tính lỏng cao
nhất. Khi khối tiền tệ được mở rộng theo các phép đo từ M1 đến L thì
tính lỏng của nó càng thấp.
7.1.2. Nhu cầu tiền trong nền kinh tế
Có thể hiểu cầu tiền tệ là số lượng tiền mà các chủ thể trong xã hội

cần sử dụng để thỏa mãn các nhu cầu của mình. Trong nền kinh tế tiền
tệ, có 2 nhu cầu sử dụng tiền chủ yếu chi phối đời sống kinh tế - xã hội là
nhu cầu tiền phục vụ đầu tư và nhu cầu tiền phục vụ tiêu dùng.
* Nhu cầu tiền phục vụ đầu tư:
Khi nền kinh tế càng phát triển thì nhu cầu tiền cho đầu tư của các
chủ thể càng đa dạng và phong phú. Xảy ra điều này do các DN muốn
mở rộng qui mô hoạt động sản xuất kinh doanh, muốn sử dụng có hiệu
quả các nguồn vốn nhàn rỗi; các cá nhân muốn kiếm lợi nhuận từ đồng
tiền tiết kiệm của mình,...
Nhu cầu tiền cho đầu tư phụ thuộc vào các yếu tố quan trọng là mối
quan hệ giữa lãi suất tín dụng của ngân hàng với mức tỷ suất lợi nhuận
trên vốn và yếu tố thu nhập của các chủ thể. Mức lãi suất ngân hàng là
mức thu nhập mang tính bình qn của các phương án đầu tư trong nền
kinh tế. Nếu lãi suất ngân hàng lớn hơn tỷ suất lợi nhuận từ những hoạt
động đầu tư như sản xuất, kinh doanh dịch vụ hoặc đầu tư tài chính thì
nguồn tiền tiết kiệm sẽ chảy vào ngân hàng. Ngược lại, nếu lãi suất ngân
hàng nhỏ hơn tỷ suất lợi nhuận từ hoạt động đầu tư thì nhu cầu tiền cho
đầu tư sẽ tăng. Mặt khác, để đáp ứng nhu cầu đầu tư của nền kinh tế thì
phải có tích luỹ mà mức tích luỹ lại phụ thuộc vào nhân tố thu nhập. Nếu
thu nhập cao, tích luỹ sẽ càng lớn, khi đó nhu cầu tiền cho đầu tư sẽ tăng
lên trên nhiều lĩnh vực.

199


* Nhu cầu tiền phục vụ tiêu dùng:
Nhu cầu tiền trong nền kinh tế - xã hội cũng rất phong phú. Các DN,
cá nhân cần tiền để phục vụ cho các giao dịch của mình như mua sắm
hàng hố, dịch vụ, thanh tốn cơng nợ, nộp thuế hoặc dành một phần thu
nhập bằng tiền cho mục đích dự phịng rủi ro. Chính phủ cần tiền để tiêu

dùng, cung cấp các hàng hóa dịch vụ cơng.
Nhu cầu tiền cho tiêu dùng phụ thuộc vào mức thu nhập và giá cả
của các hàng hóa dịch vụ. Khi kinh tế tăng trưởng, thu nhập quốc dân
tăng lên thì mức cầu về tiêu dùng mới có cơ sở nâng cao và ngược lại.
Ngồi ra, sự biến động của giá cả hàng hoá, dịch vụ sẽ ảnh hưởng trực
tiếp đến mức cầu tiêu dùng. Khi giá cả hàng hóa và dịch vụ trong nền
kinh tế tăng lên sẽ khiến cho nhu cầu tiêu dùng của toàn nền kinh tế gia
tăng và ngược lại.
7.1.3. Cung tiền cho lưu thông
Cung tiền cho lưu thông là việc đưa vào lưu thông một khối lượng
tiền nhất định nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng tiền của các chủ thể trong
nền kinh tế.
Các chủ thể cung ứng tiền trong nền kinh tế bao gồm:
- NHTW: Là cơ quan Nhà nước có chức năng quản lý Nhà nước đối
với hoạt động của tổ chức tín dụng và chỉ đạo thực thi chính sách tiền tệ.
Ở Mỹ, cơ quan đóng vai trị NHTW là Cục Dự trữ Liên bang, còn ở Việt
Nam là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. NHTW là cơ quan độc quyền
phát hành giấy bạc ngân hàng vào lưu thông. NHTW cung tiền thông qua
các nghiệp vụ tái chiết khấu các chứng từ có giá của các NHTM và các tổ
chức tín dụng khác. Các loại tiền NHTW cung ứng bao gồm các loại tiền
giấy, tiền xu, sec,… nhằm phục vụ nhu cầu tiêu dùng thanh toán trong
nền kinh tế - xã hội.
- Các ngân hàng trung gian: Là các trung gian tài chính, họ nhận
tiền gửi từ các cá nhân và các tổ chức, đồng thời thực hiện cho vay. Các
ngân hàng trung gian chính là các NHTM, các công ty tiết kiệm và cho
vay, các ngân hàng tiết kiệm tương trợ và các liên hiệp tín dụng. Trên thị

200



trường tài chính, các ngân hàng trung gian có chức năng điều tiết lưu
thông tiền tệ giữa các chủ thể cung ứng vốn và chủ thể cầu vốn, đồng
thời cung ứng một số loại tiền vào lưu thơng, đó là tiền ghi sổ được sử
dụng thông qua các phương tiện thanh tốn khơng dùng tiền mặt (như
séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu…), các loại thẻ thanh toán và
các giấy tờ có giá như trái phiếu ngân hàng thương mại, kỳ phiếu, tín
phiếu ngân hàng…
- Các chủ thể khác: Ngoài các chủ thể đề cập ở trên, Nhà nước và
cơng ty cổ phần,... cũng có thể được coi là các chủ thể cung ứng tiền
trong nền kinh tế. Các chủ thể này cung ứng vào trong lưu thông các loại
chứng từ có tính thanh khoản cao như: cổ phiếu, trái phiếu, thương
phiếu,... làm cho thành phần của khối tiền thêm phong phú.
7.1.4. Một số lý thuyết về tiền tệ
7.1.4.1. Quy luật lưu thông tiền tệ của K. Mark
Theo quan điểm của K. Mark, khối lượng tiền tệ cần thiết cho lưu
thơng sẽ bằng tổng giá cả hàng hố trong lưu thơng chia cho tốc độ lưu
thơng trung bình của tiền tệ.
Kc = H/V
Trong đó: Kc là khối lượng tiền cần thiết cho lưu thông
H là tổng giá cả hàng hố trong lưu thơng
V là tốc độ lưu thơng trung bình của tiền tệ.
K. Mark cho rằng:
- Khối lượng tiền tệ trong lưu thông phải bằng khối lượng tiền tệ cần
thiết cho lưu thơng. Điều này giải thích cung tiền tệ đáp ứng cầu tiền tệ,
khi đó lạm phát sẽ không phát sinh.
- Nếu khối lượng tiền tệ trong lưu thông lớn hơn khối lượng tiền tệ
cần thiết cho lưu thơng sẽ làm cho giá cả hàng hố tăng lên, hay nói cách
khác là cung đã vượt quá cầu tiền tệ, nguy cơ lạm phát sẽ xuất hiện.
Trong tình huống này, biện pháp khắc phục là rút bớt lượng tiền thừa
trong lưu thông và gia tăng số sản phẩm để cân đối với lượng tiền trong

lưu thông.
201


- Nếu khối lượng tiền tệ trong lưu thông nhỏ hơn khối lượng tiền tệ
cần thiết trong lưu thông sẽ làm cho giá cả hàng hố có xu hướng giảm
xuống, thiểu phát sẽ xuất hiện. Trong trường hợp này, biện pháp khắc
phục là tăng khối lượng tiền trong lưu thông bằng các hình thức như kích
cầu, giảm thuế, tăng cường xuất khẩu,…
Tiền tệ tham gia vào lưu thông không chỉ với tư cách là phương tiện
lưu thơng, mà cịn cả với tư cách là phương tiện thanh toán. Do vậy, cơng
thức đầy đủ của qui luật có thể viết như sau:
Khối lượng
tiền cần thiết
cho lưu thông

=

Tổng giá cả
Giá cả hàng
Giá cả hàng hóa,
Giá cả hàng hóa,
hàng hóa và - hóa, dịch vụ - dịch vụ bán chịu đến - dịch vụ thanh toán
dịch vụ
bán chịu
hạn thanh toán
bù trừ
Tốc độ lưu thơng bình qn của tiền trong kỳ

Trong đó:

Tốc độ lưu thơng bình qn của tiền tệ: Là một đại lượng chỉ rõ
trong một thời gian nhất định, một đơn vị tiền tệ trong lưu thơng bình
qn thực hiện được bao nhiêu lần chức năng phương tiện lưu thông.
7.1.4.2. Lý thuyết về số lượng tiền tệ
* Thuyết của I. Fisher
Đầu thế kỷ 20, I. Fisher - nhà kinh tế học người Mỹ - đã đưa ra
phương trình trao đổi nổi tiếng:
M. V = P. Q
Trong đó:
M: Khối lượng tiền tệ trong lưu thông
V: Tốc độ lưu thông tiền tệ
P: Mức giá trung bình
Q: Tổng lượng hàng hố và dịch vụ được trao đổi
Theo Fisher, M tỷ lệ thuận với P,Q (chủ yếu là P) và tỷ lệ nghịch với
V. Song các yếu tố V, Q tương đối cố định trong ngắn hạn do tính thiếu
co giãn của chúng. Bởi lẽ, trong thời gian ngắn các điều kiện sản xuất,
tiêu thụ, giao thơng vận tải, tín dụng,… ít thay đổi do tập quán tiêu dùng,
202


thói quen chi trả, tần số chi trả chậm thay đổi. V, Q chỉ thay đổi trong dài
hạn. Tư tưởng chủ đạo của Fisher vẫn là M quyết định P. Từ cơng thức
trên ta có:
P = M.V/Q
Ở đây, P bị Q, V và M chi phối nhưng chủ yếu vẫn là M.
Trên quan điểm V là một hằng số, gọi K= 1/V là thời gian trung bình
mà người dân nắm giữ tiền mặt; P.Q: Thu nhập danh nghĩa. Từ công thức:
M= K. (P.Q)
Fisher đã đi đến kết luận:
Cầu về tiền tệ là một hàm số được xác định bởi:

- Mức thu nhập danh nghĩa (yếu tố này được biểu thị qua thành phần P.Q)
- Thói quen tiến hành các giao dịch của dân chúng và nguồn cung
ứng vào lưu thông tăng hay giảm là do chính sách phát hành của NHTM
(Yếu tố này biểu thị qua thành phần K)
* Thuyết của Milton Friedman
Theo Friedman, số cung tiền tệ hoặc được xác định bằng số lượng
tiền kim loại đưa vào lưu thông hoặc bởi số tiền do Nhà nước hay hệ
thống ngân hàng tạo ra. Nhu cầu tiền là hàm số với nhiều biến số trong
đó có thu nhập, giá cả, lãi suất, cơ cấu tài sản và sự ưu thích cá nhân,…
Luận điểm của Friedman được diễn tả bằng công thức sau:
Md = f(yn,i)
Trong đó: Md là số lượng tiền cần cung ứng cho lưu thông
yn là thu nhập danh nghĩa
i là lãi suất danh nghĩa.
Theo ông, cầu tiền tệ là nhân tố ngoại sinh nên từ công thức trên có
thể viết đơn giản là:
Md = f(yn)
Friedman cho rằng mức cầu tiền là một hàm số của thu nhập (thu
nhập thực tế, thu nhập từ chênh lệch giá, thu nhập từ đầu tư,…). Ông
cũng cho rằng mức cung tiền phụ thuộc nhiều vào quyết định chủ quan
203


của các cơ quan quản lý vĩ mô nên mang tính khơng ổn định. Theo ơng,
việc tăng cung tiền một cách ổn định (3-4%/năm) sẽ làm cho GNP tăng
lên ổn định. Điều này cho phép hạn chế những biến động giá cả và đạt
được tốc độ tăng trưởng.
7.1.4.3. Thuyết ưa thích thanh khoản của J.M.Keynes
Keynes coi của cải dưới dạng tiền tệ là linh hoạt nhất, việc chuyển
tiền thành tư bản cho vay được ơng gọi là “sở thích chi tiêu”. Khi cho

vay, người cho vay đã chấp nhận mạo hiểm nên lãi suất được gọi là phần
thưởng dành cho họ.
Lãi suất có chiều hướng biến động tỷ lệ nghịch với lượng tiền đưa
vào lưu thông nên theo ông, muốn giảm lãi suất để kích thích đầu tư thì
nhà nước nên phát hành thêm tiền vào lưu thông. Lãi suất cũng chịu ảnh
hưởng từ sự ưa thích tiền mặt mà sự ưa thích tiền mặt cũng được phát
sinh từ các yếu tố tác động đến nhu cầu sử dụng tiền mặt trong lưu thông.
Khi nhu cầu về tiền mặt để đáp ứng các giao dịch trong nền kinh tế tăng
lên thì khối lượng tiền nhàn rỗi để gửi tiết kiệm sẽ giảm xuống, từ đó làm
cho lãi suất tín dụng có xu hướng tăng lên. Cũng như vậy, khi nhu cầu dự
phòng bằng tiền mặt hoặc đầu cơ tiền mặt tăng lên trong nền kinh tế - xã
hội thì người dân có xu hướng giữ tiền mặt để đáp ứng các nhu cầu này
thay vì đem gửi tiết kiệm. Khi đó, do khan hiếm tiền, các ngân hàng có
xu hướng tăng lãi suất để huy động vốn. Như vậy, có ba yếu tố tác động
đến sự ưa thích tiền mặt trong xã hội, đó là động cơ giao dịch, động cơ
dự phòng và động cơ đầu cơ.
Trong ba động cơ trên, thị trường tài chính sẽ ảnh hưởng mạnh nhất
đến động cơ đầu cơ. Nếu gọi r là lãi suất, M là khối lượng tiền tệ và L là
hàm số ưa chuộng tiền mặt thì:
M = L(r)
Từ đó, ơng đưa ra phương trình:
M = M1 + M2 = L1(R) + L2 (r)
Trong đó:
M là sự ưa thích tiền mặt
M1 là số tiền mặt dùng cho động cơ giao dịch và động cơ dự phòng.
204


M2 là số tiền mặt dùng cho động cơ đầu cơ.
L1(R) là hàm số tiền mặt xác định M1 tương ứng với lãi suất R.

L2(r) là hàm số tiền mặt xác định M2 tương ứng với lãi suất r.
Từ đó, Keynes đã kết luận: Sự ưa thích tiền mặt là hàm số của lãi
suất. Có thể thấy học thuyết lãi suất là một bộ phận cấu thành quan trọng
trong tư tưởng của Keynes. Theo ơng, Nhà nước có thể dùng chính sách
điều chỉnh lãi suất như một chính sách vĩ mô không chỉ ảnh hưởng đến
mức cầu tiền tệ mà còn tác động vào nền kinh tế.
Những học thuyết trên cho thấy ý nghĩa của việc nghiên cứu cung
cầu tiền tệ trong điều hành chính sách tiền tệ như sau: Cung cầu tiền tệ là
một trong những quan hệ cân đối lớn của chính sách quản lý kinh tế vĩ
mơ thơng qua chính sách tiền tệ. Nếu cầu tiền bị chi phối bởi những quy
luật kinh tế khách quan thì cung tiền lại phụ thuộc nhiều vào ý thức chủ
quan của các cơ quan quản lý vĩ mô. Việc nghiên cứu cung cầu tiền tệ sẽ
giúp Nhà nước có chính sách, biện pháp điều tiết cung cầu tiền tệ cho
phù hợp với từng giai đoạn nhất định của nền kinh t.
7.2. LạM PHáT

7.2.1. Khỏi nim v cỏc mc lm phát
7.2.1.1. Khái niệm
Cho đến nay, tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về lạm phát. Xét
trên góc độ dấu hiệu biểu hiện và nguyên nhân chính của lạm phát, người
ta thường đề cập đến các quan điểm thông dụng về lạm phát như sau:
- Quan điểm đồng nhất giữa lạm phát và sự tăng giá - gọi là lạm phát
giá cả. Theo quan điểm này thì lạm phát là sự tăng giá nói chung của
hàng hố. Khi đó, giá cả của hàng hố khơng phản ánh đúng giá trị của
chúng (giá cả cao hơn giá trị thực của hàng hoá), điều đó có nghĩa sức
mua của đồng tiền bị giảm sút.
- Lạm phát lưu thông tiền tệ: Đây là quan điểm cho rằng lạm phát là
kết quả của việc gia tăng khối lượng tiền trong lưu thông với một tỷ lệ
cao, ngược lại lạm phát cao kéo theo một sự tăng trưởng tiền tệ cao.
205



- Lạm phát nhu cầu: Là lạm phát do cầu quá mức - gọi là lạm phát
cầu kéo. Lạm phát này xảy ra khi các hiện tượng của nền kinh tế làm
tăng tổng cầu tiền, dẫn dến tăng tổng cung tiền, trong điều kiện tăng
trưởng kinh tế không tương xứng đã dẫn đến lạm phát. Lạm phát nhu
cầu có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu là tăng cầu
tiền do thâm hụt ngân sách hay tăng cầu tiền bắt nguồn từ nhu cầu về
hàng hóa.
Khi các nhà hoạch định chính sách theo đuổi mục tiêu duy trì một tỷ
lệ thất nghiệp thấp hơn tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên thì họ sẽ phải hoạch
định các chính sách để tăng tổng cầu (để đạt được một chỉ tiêu sản phẩm
YT lớn hơn mức tỷ lệ tự nhiên của sản phẩm YN). Tác động đó đã làm
cho đường tổng cầu dịch chuyển từ AD1 đến AD2, điểm cân bằng của
nền kinh tế dịch chuyển từ điểm 1 đến 1’. Tuy nhiên, tại điểm này, tỷ lệ
thất nghiệp là dưới mức tự nhiên nên lương sẽ tăng lên và đường tổng
cung sẽ dịch chuyển từ AS1 đến AS2, đưa nền kinh tế từ điểm 1 đến điểm
2. Nền kinh tế lui về tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên nhưng ở mức giá P2 cao
hơn. Nhưng đến đây tỷ lệ thất nghiệp lại cao hơn chỉ tiêu dự định nên các
nhà hoạch định chính sách lại sẽ di chuyển đường tổng cầu đến AD3 để
đạt được chỉ tiêu sản phẩm ở điểm 2 và quá trình sẽ tiếp tục đẩy nền kinh
tế đến điểm 3 và xa hơn nữa.
P
LRAS

AS4

P4

4


P3

3

P2

2

P1

1

AS3

AS2 AS1

3’
2’
1’
AD4
AD2

AD3

AD1

0
YN


YT

206

Y


- Lạm phát chi phí: Là lạm phát do chi phí tăng trong khi khối lượng
sản xuất khơng tăng hoặc tăng ít - gọi là lạm phát chi phí đẩy. Chi phí sản
xuất tăng lên khiến cho mức cung tiền vượt quá nhu cầu, đã dẫn đến lạm
phát. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến lạm phát phí đẩy, như là: Tăng lương
vượt quá mức tăng năng suất lao động xã hội; đầu tư cơ bản sử dụng vốn
từ NSNN và vốn tín dụng kém hiệu quả; nguyên liệu đầu vào của một số
sản phẩm thiết yếu tăng lên; sự lãng phí quá mức trong tiêu dùng xã hội;
nghiệp vụ chiết khấu và tái chiết khấu các chứng từ có giá bị lạm dụng;…
Giả sử cơng nhân địi tăng lương làm cho đường tổng cung di
chuyển từ AS1 đến AS2. Nếu chính sách tiền tệ của Chính phủ vẫn khơng
thay đổi thì điểm cân bằng của nền kinh tế sẽ chuyển từ điểm 1 tới điểm
1’. Sản phẩm sẽ giảm xuống dưới mức tỷ lệ tự nhiên của nó (YN  Y’)
và giá cả sẽ tăng đến P1’.
Do sản phẩm giảm và tỷ lệ thất nghiệp tăng nên các nhà hoạch định
chính sách sẽ thực hiện chính sách làm tăng tổng cầu lên đến AD2 để
quay lại mức tỷ lệ tự nhiên của sản phẩm, khi đó mức giá cả là P2.
Khi chính sách này được thực hiện, tiền lương của công nhân sẽ
được tăng lên. Kết quả là đường tổng cung sẽ di chuyển đến AS3, thất
nghiệp lại phát triển và lại có các chính sách tác động để di chuyển
đường tổng cầu đến AD3, đẩy mức giá cả lên P3. Nếu quá trình này tiếp
tục thì kết quả là việc tăng liên tục của mức giá cả, tức là một tình trạng
lạm phát chi phí đẩy.
P


LRAS
AS4 AS3 AS2

P4
P3
P2
P1’
P1

AS1

4
3’
2’

3
2

1’

1

0

AD1
Y’ YN

AD2


AD4
AD3
Y

207


Tóm lại, có thể hiểu lạm phát là hiện tượng phát hành tiền vào lưu
thông quá lớn, vượt quá số lượng tiền cần thiết trong lưu thông, làm cho
sức mua của đồng tiền giảm sút không phù hợp với giá trị danh nghĩa mà
nó đại diện.
7.2.1.2. Các mức độ lạm phát
Có 3 mức độ lạm phát:
- Lạm phát vừa phải: Đây là lạm phát mà tỷ lệ tăng giá của hàng hố
trong khoảng dưới 10%/năm, cịn gọi là lạm phát 1 con số. Trong điều
kiện lạm phát vừa phải xảy ra, giá cả hàng hóa tăng nhẹ nên giá trị tiền tệ
tương đối ổn định, tạo môi trường thuận lợi cho các chủ thể kinh tế và
toàn bộ nền kinh tế phát triển. Tác hại của lạm phát vừa phải là khơng
đáng kể, thậm chí lạm phát loại này cịn có tác dụng tích cực đối với sự
phát triển cho nền kinh tế - xã hội. Chính vì thế, khi xây dựng chiến lược
quản lý và phát triển nền kinh tế vĩ mơ, các nhà hoạch định chính sách
thường định hướng chỉ số lạm phát nằm trong giới hạn một con số.
- Lạm phát phi mã: Là lạm phát xảy ra khi giá cả hàng hoá bắt đầu
tăng với tỷ lệ hai hoặc ba con số (tối đa là 200%). Trong điều kiện lạm
phát phi mã, nền sản xuất sẽ khơng phát triển và hệ thống tài chính quốc
gia đó sẽ bị phá hoại nghiêm trọng. Các quốc gia Mỹ La tinh đã hứng
chịu mức lạm phát từ 20% đến 200% trong suốt thời kỳ từ 1980 đến
1999. Việt Nam những năm 1976 đến 1994 cũng trải qua thời kỳ lạm
phát cao, hầu hết chỉ số lạm phát các năm đều là 2 con số.
- Siêu lạm phát: Là loại lạm phát mà giá cả hàng hoá tăng với tỷ lệ

trên 200%. Siêu lạm phát phá hủy toàn bộ nền kinh tế và ln đi kèm với
hiện tượng suy thối nền kinh tế nghiêm trọng. Điển hình ví dụ về hiện
tượng lạm phát này là lạm phát ở Đức những năm 1922-1924; lạm phát ở
Nga sau Cách mạng tháng 10; lạm phát ở Mỹ thời kỳ nội chiến hay ở
Zinbabwe với tốc độ lạm phát tại thời điểm tháng 7/2008 là 2.200.000%.
Việt Nam cũng đã trải qua siêu lạm phát trong những năm 1986-19871988 với mức độ lạm phát đỉnh điểm vào năm 1987 là 776%.

208


7.2.2. Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến hiện tượng lạm phát trong
nền kinh tế
Khi xem xét nguyên nhân dẫn đến lạm phát, người ta thường chia
thành các nhóm nguyên nhân như sau:
- Nhóm ngun nhân liên quan đến các chính sách của Nhà nước:
Lạm phát do nguyên nhân này thường xảy ra khi có những thay đổi về
chính sách tài chính - tiền tệ của Chính phủ như chính sách thu chi
NSNN, chính sách tiền tệ, chính sách giá cả, chính sách tỷ giá,… làm cho
khối lượng tiền tệ trong nền kinh tế biến động hay làm cho giá ngoại tệ
tăng lên. Nhìn chung, Chính phủ chỉ ra những quyết định thay đổi các
chính sách trên nhằm mục đích điều tiết vĩ mơ theo hướng có lợi cho nền
kinh tế, nhưng đôi khi do không lường trước được những biến động thực
tế nên đã gây ra tình trạng lạm phát. Chẳng hạn, trong một số trường hợp
do sự thay đổi chính sách thu chi NSNN của Chính phủ đã dẫn đến tình
trạng bội chi ngân sách và buộc phải phát hành tiền để bù đắp. Do phát
hành vượt quá lượng tiền cần thiết nên lạm phát đã xảy ra; hoặc những
thay đổi trong chính sách tiền tệ tín dụng: Ngân hàng trung ương ra quyết
định giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc đã làm gia tăng khối lượng tiền cung ứng
cho nền kinh tế, nếu lượng tiền gia tăng này quá lớn, vượt quá nhu cầu
của nền kinh tế sẽ dẫn đến lạm phát xảy ra.

- Nhóm nguyên nhân liên quan đến các chủ thể kinh doanh: Trong
thực tế, do quản lý điều hành kinh doanh yếu kém, các cơ sở kinh doanh
có thể làm tăng giá cả các yếu tố đầu vào. Khi giá cả của các yếu tố đầu
vào của quá trình sản xuất tăng lên, đặc biệt là giá các nguyên nhiên vật
liệu cơ bản của nền sản xuất (xăng, dầu, sắt, thép, xi-măng,...) gia tăng sẽ
đội giá thành sản phẩm và làm cho giá bán sản phẩm tăng lên. Khi giá
bán của các các sản phẩm thiết yếu tăng lên, sẽ gây ra hiệu ứng tăng giá
dây chuyền trên diện rộng. Lúc này, nền kinh tế rơi vào tình trạng lạm
phát. Trong trường hợp này, khi giá cả của hàng hóa tăng lên trên diện
rộng sẽ có tác động ngược trở lại đối với giá cả các yếu tố đầu vào. Quá
trình này cứ tiếp diễn sẽ gây ra vịng xốy lạm phát. Lạm phát ở mức độ
cao đều ẩn chứa các nguyên nhân này.
209


- Nhóm nguyên nhân liên quan đến điều kiện tự nhiên: Khi xảy ra
những rủi ro như dịch bệnh, hạn hán, lũ lụt, động đất, núi lửa,... trên diện
rộng thường để lại hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế - xã hội và
để khắc phục đòi hỏi Nhà nước cần chi một lượng tiền không nhỏ vào
lưu thông. Bên cạnh đó, tình trạng khan hiếm hàng hóa cục bộ và nhất
thời cũng là một hiện tượng tất yếu của hậu thiên tai, dịch bệnh. Lúc này,
nếu Chính phủ khơng có những kế sách khắc phục những rủi ro này một
cách phù hợp thì chính những hiện tượng này đã đẩy khu vực đó và nền
kinh tế rơi vào lạm phát. Tuy nhiên, lạm phát bắt nguồn từ nguyên nhân
này hầu như chỉ xảy ra ở những nền kinh tế yếu kém.
Ngồi những nhóm ngun nhân trên, lạm phát cịn có thể xảy ra bởi
một số ngun nhân khác như là: Xảy ra chiến tranh, bất ổn chính trị, xảy
ra khủng hoảng tài chính tiền tệ,…
Thơng thường, một nền kinh tế xảy ra lạm phát không thể chỉ bắt
nguồn bởi một hoặc một nhóm nguyên nhân, mà sẽ là kết quả của tổng

hợp tác động của nhiều nguyên nhân nêu trên.
7.2.3. Ảnh hưởng của lạm phát đối với nền kinh tế - xã hội
Lạm phát là một hiện tượng rất phổ biến của nền kinh tế vận hành
theo cơ chế thị trường. Tùy thuộc vào mức độ của lạm phát mà nó có
những ảnh hưởng nhất định đến sự phát triển kinh tế - xã hội.
- Nếu lạm phát ở mức độ vừa phải thì nó sẽ có tác dụng kích thích
nền kinh tế - xã hội phát triển. Thậm chí nhiều nước cịn coi đây là như là
một chính sách của Nhà nước để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Thơng
thường, khi Chính phủ tăng cung tiền tệ ở mức hợp lý thì sẽ có tác dụng
kích thích sản xuất trong nước phát triển, giảm tình trạng thất nghiệp,….
Tuy nhiên, khi đó, giá cả có xu hướng tăng và giá trị của đồng nội tệ bị
mất giá nhẹ so với đồng ngoại tệ. Song, điều này sẽ kích thích hoạt động
xuất khẩu, hạn chế hoạt động nhập khẩu,....
- Nếu lạm phát ở mức độ cao và quá cao (lạm phát phi mã và
siêu lạm phát) thì lại có ảnh hưởng xấu đến các lĩnh vực của nền kinh
tế, cụ thể:
210


+ Đối với lĩnh vực sản xuất, lạm phát làm cho giá cả vật tư, nguyên
liệu, hàng hoá tăng nhanh, từ đó dẫn đến lợi nhuận ngày càng giảm sút,
doanh thu của ngày hôm nay chưa chắc đã bù đắp được chi phí kinh
doanh của ngày hơm sau, qui mơ sản xuất ngày càng bị thu hẹp, gia tăng
tình trạng phát triển không đều, mất cân đối giữa các ngành sản xuất.
Tình trạng này kéo dài sẽ khiến các nhà đầu tư có xu hướng rút vốn ra
khỏi q trình sản xuất kinh doanh, chuyển hướng vào những hàng hóa
an toàn, giữ được giá trị (vàng, ngoại tệ,…) nhằm bảo tồn vốn.
+ Đối với lĩnh vực lưu thơng hàng hố: Lạm phát làm rối loạn q
trình lưu thơng hàng hố, kích thích tâm lí đầu cơ tích trữ hàng hố, tạo
nên nhu cầu giả tạo, làm cho sự mất cân đối giữa cung và cầu ngày càng

gia tăng. Trong bối cảnh sản xuất ngày càng thu hẹp, nhu cầu đầu cơ tăng
lên, điều này càng khiến cho giá cả hàng hóa ngày càng leo thang, tức là
lạm phát ngày càng tăng mạnh.
+ Đối với lĩnh vực tiền tệ tín dụng: Lạm phát phá vỡ các chức năng
của tiền tệ, làm cho sức mua của đồng tiền giảm sút một cách nhanh
chóng, dân chúng mất lịng tin vào đồng tiền mất giá, khơng muốn nắm
giữ đồng tiền đó nữa. Chính vì thế, việc dân chúng từ chối gửi nội tệ vào
ngân hàng thương mại là tất yếu. Khi xảy ra lạm phát cao, dân chúng có
xu hướng rút tiền gửi tiết kiệm để chuyển sang những hàng hóa, tài sản
an tồn giữ được giá trị như vàng, ngoại tệ,… Điều này làm hoạt động
của hệ thống các tổ chức tín dụng rơi vào tình trạng khủng hoảng, làm
ảnh hưởng lớn đến vai trị điều hồ lưu thơng tiền tệ của ngân hàng.
+ Đối với lĩnh vực tài chính Nhà nước: Lạm phát làm cho nguồn thu
NSNN ngày càng bị thu hẹp, giảm sút cả về số lượng lẫn giá trị thực tế,
trong khi chi tiêu Chính phủ ngày càng gia tăng về mặt giá trị thực tế,
điều này dẫn đến tình trạng bội chi ngân sách ngày càng tăng.
+ Đối với tiêu dùng và đời sống của người lao động: Lạm phát làm
cho tiêu dùng thực tế giảm, đời sống dân cư trở nên khó khăn do tiền
lương danh nghĩa khơng đủ bù đắp cho nhu cầu tiêu dùng cần thiết, đồng
thời tình trạng thất nghiệp ngày càng gia tăng.
Tóm lại, hậu quả của lạm phát cao là rất nặng nề và nghiêm trọng,
ảnh hưởng đến mọi mặt kinh tế - xã hội của đất nước.
211


7.2.4. Các biện pháp kiểm soát lạm phát
7.2.4.1. Giải pháp tình thế
Đây được coi là những giải pháp được áp dụng với mục đích giảm
tức thời "cơn sốt" lạm phát để có cơ sở áp dụng các giải pháp chiến lược
lâu dài.

- Biện pháp về tiền tệ - tín dụng: Mục đích của biện pháp này là
giảm bớt lượng tiền mặt trong lưu thơng và kiểm sốt được q trình lưu
thơng tiền tệ. Vì thế, NHTW và các ngân hàng thương mại cần thực hiện
các biện pháp cụ thể sau:
+ Thắt chặt cung ứng tiền, thực hiện chính sách đóng băng tiền tệ.
Trong thời kỳ lạm phát cao xảy ra, NHTW không được phép phát hành
thêm tiền vào lưu thông dưới bất kì hình thức nào, thậm chí ngay cả đối
với những khoản tiền nhằm thực hiện các chương trình, chính sách chưa
thực sự cấp thiết của Chính phủ cũng có thể bị hỗn lại nhằm hạn chế tối
đa hiện tượng tăng tiền trong lưu thơng.
+ Quản lí và hạn chế tối đa khả năng "tạo tiền" của NHTM bằng
cách tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, xiết chặt tín dụng, xây dựng hạn mức tín
dụng tối đa đối với các ngân hàng thương mại… nhằm hạn chế việc các
ngân hàng thương mại cho các cá nhân và các tổ chức vay vốn khơng
cần thiết.
+ Nâng cao lãi suất tín dụng: NHTW có thể sử dụng lãi suất cơ bản
hoặc khung lãi suất để can thiệp vào biểu lãi suất huy động và cho vay
của các ngân hàng thương mại. Theo đó, mức lãi suất tín dụng chung trên
thị trường được điều tiết tăng lên, một mặt để hạn chế các chủ thể vay
vốn từ các tổ chức tín dụng một cách không cần thiết, mặt khác, để thu
hút dân chúng gửi tiền tiết kiệm hưởng lãi cao nhằm hút bớt lượng tiền
có xu hướng nhàn rỗi, dư thừa trong lưu thơng. Để biện pháp này thật sự
có hiệu quả thì mức lãi suất phải đủ "hấp dẫn" và biến động theo tỷ lệ
lạm phát, đảm bảo lãi suất thực phải lớn hơn 0.
+ Các NHTM phải đa dạng hoá các hình thức huy động vốn nhàn rỗi
trong cơng chúng: Bên cạnh các hình thức nhận tiền gửi thơng thường,

212



cần phát triển các hình thức hấp dẫn như là gửi tiền có thưởng, gửi tiền
nhận lãi trước, tiền gửi lãi suất bậc thang,.. hay phát hành các loại trái
phiếu, tín phiếu ngân hàng có lãi suất cao,… nhằm thu hút dân chúng gửi
tiền hoặc mua trái phiếu…
- Biện pháp về điều hành ngân sách: Mục đích là làm giảm bớt tình
trạng mất cân đối trong thu chi NS tiến tới cân bằng ngân sách.
+ Tiết kiệm chi NS bằng cách cắt giảm các khoản chi không tác
động một cách trực tiếp đến sự phát triển có hiệu quả của nền kinh tế:
Chi cho bộ máy quản lí hành chính, chi phúc lợi xã hội,…
+ Tăng cường và nâng cao hiệu quả thu của NSNN bằng cách: Cải
cách chính sách thuế theo hướng mở rộng và nuôi dưỡng nguồn thu
(chống thất thu thuế, thu đúng, thu đủ, công bằng để không gây ảnh
hưởng tiêu cực đến sản xuất và đời sống).
+ Thực hiện chính sách thu bù đắp thiếu hụt ngân sách: Vay trong và
ngoài nước, kêu gọi viện trợ,…
- Các biện pháp khác:
+ Kiểm sốt giá cả và có biện pháp điều tiết giá cả thị trường đối với
một số mặt hàng thiết yếu của sản xuất và đời sống, như: Trợ giá, qui
định mức giá trần, điều tiết thơng qua quĩ dự trữ quốc gia,..
+ Khuyến khích tự do mậu dịch, nới lỏng thuế quan nhằm mục đích
tăng quĩ hàng hoá tiêu dùng, giảm bớt sự mất cân đối giữa tiền và hàng
trong lưu thông.
+ Ổn định giá vàng và ngoại tệ nhằm tạo tâm lí ổn định giá cả các
mặt hàng khác trong thị trường, như: tung quĩ dự trữ ngoại hối ra để điều
tiết thị trường, kiểm soát chặt chẽ ngoại hối,...
7.2.4.2. Giải pháp ổn định tiền tệ chiến lược
Đây là biện pháp có tác động lâu dài đến sự phát triển của nền kinh
tế quốc dân.
- Xây dựng kế hoạch tổng thể phát triển sản xuất và lưu thơng hàng
hố của nền kinh tế quốc dân. Xuất phát từ ngun lí "lưu thơng hàng


213


hố là tiền đề của lưu thơng tiền tệ", nên nếu quĩ hàng hoá được tạo ra
với số lượng lớn, phong phú về chủng loại, giá cả ổn định,… sẽ là tiền đề
vững chắc để ổn định lưu thông tiền tệ.
- Điều chỉnh cơ cấu kinh tế phát triển ngành hàng hố "mũi nhọn"
cho xuất khẩu. Mục đích của giải pháp này là vừa đáp ứng các nhu cầu
cơ bản đời sống và việc làm của nhân dân lao động, vừa tạo nguồn thu
ngoại tệ cho quốc gia, vừa tác động đến các hoạt động của các ngành
kinh tế khác. Do đó, đây là cơ sở quan trọng để ổn định lưu thông tiền tệ
trong nước.
- Nâng cao hiệu lực của bộ máy quản lí Nhà nước: Vai trị của Nhà
nước đối với quản lí kinh tế vĩ mơ là rất to lớn. Nhà nước là chủ thể duy
nhất đảm bảo tính cơng bằng và ổn định trong kinh tế, đồng thời Nhà
nước có thể tác động để thúc đẩy hiệu quả và tăng trưởng kinh tế. Để
đảm bảo thực hiện vai trò này, cần phải tinh giản biên chế, kiện tồn bộ
máy hành chính,… từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng các khoản chi
NSNN, ổn định ngân sách vững chắc và ổn định tiền tệ và góp phần ổn
định lạm phát.
7.3. THIĨU PH¸T

7.3.1. Khái niệm
Thiểu phát là hiện tượng kinh tế tiền tệ xuất hiện khi lượng cung
hàng hóa dịch vụ lớn hơn nhu cầu của nền kinh tế làm cho giá cả của các
hàng hóa, dịch vụ giảm xuống.
7.3.2. Nguyên nhân của thiểu phát
Hiện tượng thiểu phát có thể xuất phát từ các nguyên nhân cơ bản
sau đây:

- Sự tăng nhanh của tổng cung hàng hóa, dịch vụ trong nền kinh tế.
Điều này có thể do:
+ Sự tiến bộ của KH công nghệ trong lĩnh vực sản xuất khiến hàng
hóa sản xuất ra ngày càng nhiều.
+ Sản lượng sản xuất gia tăng nhanh hơn so với khả năng tiêu thụ
của nền kinh tế.
214


+ Hàng hóa nhập khẩu với giá rẻ gia tăng.
+ Giá cả hàng hóa trên thị trường thế giới giảm, từ đó làm khả năng
xuất khẩu giảm dẫn đến hàng hóa trong nước dư thừa.
- Sự suy giảm của tổng cầu trong nền kinh tế có thể do:
+ Tổng mức vốn đầu tư của XH giảm dẫn đến cầu đầu tư giảm
+ Tiền lương và thu nhập của người lao động giảm nên người tiêu
dùng cắt giảm chi tiêu.
+ Ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính tiền tệ dẫn đến giá cả hàng
hóa trên thị trường thế giới giảm. Từ đó, làm cho xuất khẩu giảm và hậu
quả là thu nhập của người lao động và Nhà nước giảm.
+ Chính phủ thắt chặt chi tiêu làm cho tổng cầu xã hội giảm.
7.3.3. Ảnh hưởng của thiểu phát đến nền kinh tế - xã hội
Mặc dù là một hiện tượng không phổ biến như lạm phát trong nền
kinh tế, nhưng khi thiểu phát xảy ra, cũng gây ra những ảnh hưởng
nhất định.
+ Đối với lĩnh vực sản xuất, thiểu phát làm cho giá cả hàng hoá dịch
vụ giảm, dẫn đến lợi nhuận ngày càng giảm sút. Hàng hóa dịch vụ trở
nên khó tiêu thụ hơn, từ đó làm cho qui mơ sản xuất ngày càng bị thu
hẹp, gia tăng tình trạng phát triển không đều, mất cân đối giữa các ngành
sản xuất.
+ Đối với lĩnh vực lưu thơng hàng hố, thiểu phát làm hiện tượng

hàng hóa bị ế thừa tồn đọng ngày càng tăng lên, do lượng cung hàng quá
lớn trong khi tổng cầu của xã hội giảm làm cho sự mất cân đối giữa cung
và cầu ngày càng gia tăng.
+ Đối với lĩnh vực tiền tệ tín dụng, thiểu phát rối loạn q trình lưu
thơng tiền tệ, hoạt động của hệ thống tín dụng ngân hàng rơi vào tình
trạng khủng hoảng do nhu cầu vay vốn của toàn nền kinh tế giảm, ảnh
hưởng lớn đến vai trị điều hồ lưu thông tiền tệ của ngân hàng.
+ Đối với lĩnh vực tài chính Nhà nước, thiểu phát làm cho nguồn thu
NSNN ngày càng bị thu hẹp do các nguồn thu từ thuế xuất khẩu, thuế thu
215


nhập của các DN,... giảm. Từ đó đã làm cho tình trạng bội chi NS ngày
càng tăng.
+ Đối với tiêu dùng và đời sống của người lao động, tình trạng thất
nghiệp ngày càng gia tăng do các DN phải thu hẹp sản xuất, cắt giảm
nhân công…., thu nhập cá nhân xem xét trên bình diện tồn bộ nền kinh
tế bị giảm sút, dẫn đến chi tiêu thực tế giảm sút, đời sống dân cư khó
khăn hơn.
Tóm lại, cũng giống như lạm phát ở mức độ cao, hậu quả của thiểu
phát đối với nền kinh tế - xã hội là rất nặng nề và nghiêm trọng, đặc biệt,
nếu để tình trạng thiểu phát kéo dài, thì ngay sau đó tất yếu sẽ xảy ra hiện
tượng lạm phát ở mức độ cao. Chính vì vậy, Chính phủ các quốc gia cần
phải có các giải pháp phòng chống thiểu phát nhằm ổn định nền kinh tế xã hội.
7.3.4. Các biện pháp ổn định tiền tệ trong điều kiện thiểu phát
Thiểu phát là một hiện tượng bất ổn của nền kinh tế, tuy không phổ
biến như lạm phát nhưng tác hại của thiểu phát nếu để lâu dài cũng
nghiêm trọng khơng kém gì lạm phát ở mức độ cao. Vì vậy, khi đối mặt
với thiểu phát, Chính phủ các nước cần xây dựng hệ thống các giải pháp
hợp lý để ổn định tiền tệ và lấy lại giá trị cho đồng nội tệ một cách nhanh

chóng nhất nhằm hồi phục nền kinh tế.
7.3.4.1. Các giải pháp tình thế
Nhóm giải pháp tình thế bao gồm các chính sách mang tính cấp bách
nhằm đem lại hiệu ứng tức thì đối với nền kinh tế trong cơn thiểu phát.
Nhìn chung, những chính sách này đều hướng tới một mục tiêu chung
nhất, đó là gia tăng khối lượng tiền trong lưu thơng, đáp ứng nhu cầu
thanh tốn của nền kinh tế và từ đó, thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng trong
tồn xã hội.
* Chính sách tài khóa: Nội dung của chính sách này là tăng chi tiêu
của NSNN thông qua các khoản chi đầu tư phát triển, chi giải quyết công
ăn việc làm, chi phúc lợi XH,… nhằm bơm thêm tiền vào nền kinh tế qua
lĩnh vực chi tiêu cơng; thực thi chính sách giảm thuế, đặc biệt là thuế trực
thu nhằm gia tăng khả năng thanh toán cho các chủ thể trong nền kinh tế.
216


* Chính sách tiền tệ: NHTW điều tiết giảm lãi suất tín dụng trên thị
trường, gia tăng hạn mức tín dụng cho người vay, nới lỏng chính sách
tiền tệ nhằm kích cầu tín dụng. Một mặt, hạn chế bớt lượng dân cư gửi
tiền tiết kiệm ở các tổ chức tín dụng bởi lãi suất tiền gửi thấp, mặt khác,
kích thích các chủ thể khác vay tiền từ tổ chức tín dụng bởi được hưởng
lãi suất vay thấp. Qua đó, khối lượng tiền phục vụ nhu cầu tiêu dùng
trong nền kinh tế sẽ tăng lên.
* Chính sách thu nhập: Tăng tiền lương cho người lao động, tăng
các khoản phúc lợi XH… nhằm tăng khối lượng tiền trong lưu thông, đáp
ứng nhu cầu thanh tốn trong tiêu dùng, mua sắm hàng hóa dịch vụ của
người dân.
* Các giải pháp khác:
+ Nhà nước có chính sách hỗ trợ DN trong việc tiêu thụ sản phẩm
trên thị trường trong nước và thị trường nước ngồi.

+ Hạn chế nhập khẩu (bảo hộ hàng hóa nội địa, chống buôn lậu,…),
đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu (điều chỉnh tăng tỷ giá hối đoái, giảm
thuế và trợ cấp để kích thích xuất khẩu, mở rộng thị trường xuất khẩu,…)
7.3.4.2. Giải pháp chiến lược
Giải pháp chiến lược nhằm đem lại hiệu quả lâu dài đối với nền kinh
tế. Nhóm giải pháp này được áp dụng ngay cả trong điều kiện nền kinh tế
khơng rơi vào tình trạng thiểu phát.
+ Nhà nước điều chỉnh cơ cấu sản xuất, cơ cấu đầu tư và cơ cấu
xuất nhập khẩu để đảm bảo sự phát triển cân đối, ổn định và bền vững
của nền sản xuất, tránh tình trạng dư thừa sản lượng tiêu thụ ở một số
mặt hàng trong dài hạn, dẫn đến tác động dây chuyền (hiệu ứng đô-minô) tới hàng loạt các hàng hóa khác và là nguyên nhân gây ra thiểu phát.
+ Nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy quản lý Nhà nước,
thường xuyên theo dõi các biến động của nền kinh tế, để từ đó có thể đưa
ra các giải pháp điều chỉnh kịp thời, ngăn chặn có hiệu quả các hiện
tượng tiêu cực của nền kinh tế ngay từ khi mới xuất hiện mầm mống.
217


CÂU HỏI ÔN TậP CHƯƠNG 7

1. Trỡnh by ni dung của các khối tiền trong lưu thơng?
2. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu tiền của các chủ thể
trong nền kinh tế?
3. Lạm phát là gì? Phân tích các nguyên nhân dẫn đến hiện tượng lạm
phát trong nền kinh tế?
4. Phân tích ảnh hưởng của lạm phát đến nền kinh tế - xã hội?
5. Trình bày các giải pháp kiểm soát và kiềm chế lạm phát?
6. Thiểu phát là gì? Phân tích các ngun nhân dẫn đến hiện tượng
thiểu phát trong nền KT ?
7. Phân tích ảnh hưởng của thiểu phát đến nền kinh tế - xã hội?

8. Trình bày các giải pháp ổn định tiền tệ trong điều kiện nền kinh tế
bị thiểu phát?

218