LỜI CAM ĐOAN
Tôi - tác giá luận văn khoa hoc xin cam đoan, luận văn này là
cơng trình nghiên cứu khoa học của riêng tác giả dưới sự hướng dẫn tận tình và

chi tiết của người thầy là Tiến sĩ Nguyễn Kim Chi. Các ví dụ, trích dẫn, số liệu
và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là do tác giả tự thu thập, phân tích,
đánh giá đảm bảo tính chính xác, tin cậy một cách khách quan và trung thực

phù họp với thực tế, không sao chép của bất cứ tác giả nào. Các thông tin, tài
liệu, số liệu của các tô chức, cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích dẫn

trong Luận văn khoa học này cỏ ghi rõ nguồn gốc chú thích và được trích dẫn

rõ ràng, trung thực theo đủng quy định. Những kết luận khoa học của luận văn

chưa từng được ai công bố trong bất kỳ cơng trình khoa học nào khác.
Tơi hồn tồn chịu trách nhiệm về tính trung thực của thông tin và các

nội dung trong luận văn khoa học này.

Hà Nội, tháng 08 năm 2021

Tác giả luận văn

Trịnh Đức Hiêu

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 3

LỜI CẢM ƠN
Trước hết với lòng biết ơn sâu sắc nhất, tác giả xin trân trọng gửi lời

cảm ơn tới Đại Học Quốc Gia Hà Nội, Khoa Luật, cùng các thầy cô giáo đã

tham gia giảng dạy và đã giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên
cứu khoa học.

Đặc biệt tác giả xin trân thành cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Kim Chi đã trực tiếp
hướng dẫn khoa học, cảm ơn tập thể lãnh đạo cơ quan, cảm ơn bạn bè, đồng

nghiệp, người thân đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi
trong suốt q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành Luận văn khoa học này.

Tuy nhiên, dù có nhiều cố gắng nhưng trong Luận văn khoa học này
không tránh khởi những hạn che và thiếu sót chủ quan và khách quan. Tơi kính
mong Q thầy cơ, các chun gia, đồng nghiệp, gia đình, bạn bè và những

người quan tâm đến đề tài tiếp tục có những ý kiến đóng góp, giúp đỡ để đề tài
được hoàn thiện hơn.

Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 08 năm 2021

Tác giả luận văn

Trịnh Đức Hiêu

TRỊNH ĐÚC H1ÉU


Page 4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẲT TRONG LUẬN VĂN

BLHS

BƠ• lt
• Hình sư•

BLTTHS

Bộ luật Tố tụng Hình sự

VKS

Viên
• kiểm sát

KSV

Kiểm sát viên

KSĐT

Kiểm sát điều tra

TAND

Tịa án nhân dân


Viên
• KSND

Viên
• Kiểm sát nhân dân

CQĐT

Cơ quan điều tra

ĐTV

Điều tra viên

HĐXX

Hội đồng xét xử

HTND

Hơi
• thẩm nhân dân

TTHS

Tố tụng hình sự

XXST


Xét xử sơ thẩm

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 5


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................ 8
1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................. 8
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................10
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................. 10
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu........................................ 11
5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn................................................. 11
6. Kết cấu của luận văn.................................................................................. 11
Chương I NHỮNG VẤN ĐÈ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC BẮT ĐÀU PHIÊN TỒ
HÌNH Sự Sơ THẨM...................................................................................... 13
l.lKhái niệm, đặc điểm cùa thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩml3
1.1.1 Khái niệm thủ tục hăt đâu phiên tịa hình sự sơ thâm...................... 13
1.1.2 Đặc điểm của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm............... 16
1.2 Vai trò, ý nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm............ 17
1.2.1. Vai trị của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thấm................... 17
1.2.2. Ỷ nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thảm................. 19
1.3 Các yếu tố tác động đến chất lượng thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa
hình sự sơ thẩm........................................................................................... 21
1.3.1. Quy định pháp luật........................................................................ 21
1.3.2. Hướng dẫn áp dụng pháp luật, tông kết xét xử............................... 22
1.3.3 Các điều kiện khác đảm bảo thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa... 23
Kết luận chương 1............................................................................................ 27
Chương II QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ THỦ TỤC

BẤT ĐẦU PHIÊN TỒ HÌNH sự sơ THẨM VÀ THựC TIỄN THựC HIỆN
TẠI TAND CÁC CẤP TẠI THÀNH PHỐ HÃI PHÒNG..................... .....28
2.1. Quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình
sự sơ thẩm.................................................................................................... 28
2.1.1. Quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình
sự sơ thâm trước khi BLTTHS năm 2015 được ban hành........................ 28
2.1.1.1. Quy định của Pháp luật TTHS Việt Nam từ năm 1945 đến trước pháp
điển lần thứ nhất (1988)......................................................................... 28
2.1.1.2. Quy định của Phảp luật TTHS Việt Nam từ sau pháp điên lân thứnhât
cho đến trước BLTTHS năm 2003.........................................................32
2. ỉ. 1.3. Quy định của Pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thâm
theo quy định của BLTTHS năm 2003...................................................33
2.1.2Quy định về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thâm theo quy định của
BLTTHS năm 2015................................................................................. ..37
2.1.2.1. Quy định về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thầm theo quy định
của BLTTHS năm 2015...................................................................... 37
2.1.2.2. Những diêm mới về thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thấm theo
quy định của BLTTHS năm 2015 so với BLTTHS năm 2003............... 49
2.2. Thực tiễn thực hiện thú tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm TAND các cấp
tại Hải Phịng........... ............
52
•

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

•

•

•


J

Page 6


2.2.1 Những kết quả đạt được...................................................................52
2.2.2. Những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế 54
2.2.2.1. Những bất cập, hạn chế trong thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ
thâm
54
KÉT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................... 65
Chương III YÊU CẦU VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THựC
HIỆN THỦ TỤC BẮT ĐẦU PHIÊN TỒ HÌNH sụ sơ THẨM........... 67
3.1 Yêu cầu nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa.... 67
3.1.1. Yêu câu cải cách tư phảp............................................................... 67
3.1.2. Yêu Cầu bảo đảm quyền con người................................................ 68
3.1.3. Yêu cầu bảo vệ công lý................................................................... 69
3.1.4. Yêu cầu hội nhập quốc tế............................................................... 70
3.2 Các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện về thủ tục bắt đầu phiên tịa
hình sự sơ thẫm........................................................................................... 71
3.2.1 Giải phảp hồn thiện quy định của BLTTHS về thủ tục bắt đầu phiên tịa
hình sự sơ thâm......................................................................................... 71
3.3.2 Giải pháp hướng dẫn thực hiện phảp luật và tông kết thực tiễn xét xử. ..13
3.3.3 Các giải pháp khác..........................................................................76
Kết luận chương III....................................................................................... 78
KÉT LUẬN..................................................................................................... 79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................... 83

TRỊNH ĐÚC H1ÉU


Page 7


PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính câp thiêt của đê tài
Thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm có ý nghĩa rất quan trọng cho việc
chuẩn bị các điều kiện cần thiết nhằm bảo đảm các hoạt động của HĐXX tại phiên tòa
theo đúng quy định của Hiến pháp 2013, Luật tổ chức TAND năm 2014, BLTTHS

năm 2015. Với các quy định pháp luật về phiên tồ hình sự sơ thẩm trong về vị trí vai
trị của chủ thể tham gia phiên toà, việc áp dụng thủ tục, nội hàm một số nguyên tắc cơ
bản như nguyên tắc tranh tụng trong xét xử, thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm

đã đặt ra nhiều vấn đề cần phải đổi mới. Tại phần thú tục sau khi kiểm tra căn cước
của bị cáo và những người tham gia tố tụng khác, công bố thành phần những người

tham gia tố tụng, giải thích quyền, nghĩa vụ của bị cáo và những người tham gia tố
tụng khác tại phiên tịa thì thực tế cũng cho thấy có nhiều vấn đề mới nảy sinh khác

với cáo trạng của VKS truy tố như vấn đề về họ tên, nhân thân người phạm tội trong
q trình điều tra đã khơng có sự xác minh đầy đú về nhân thân, tuối, tình trạng năng
lực trách nhiệm hình sự của người phạm tội, cũng như những tình tiết tăng nặng, giảm

nhẹ trách nhiệm hình sự. Nhiều vụ án, cáo trạng của VKS xác định bị cáo có tiền án,
nhưng người bào chữa lại có chứng cứ, chứng minh bị cáo đã được đương nhiên xóa

án và ngược lại bị cáo có tiền án nhưng cáo trạng lại xác định bị cáo khơng có tiền


án...

Thủ tục bắt đầu phiên tịa có ý nghĩa rất quan trọng cho việc chuấn bị các điều
kiện cần thiết bảo đảm cho việc tiến hành phiên tòa theo quy định của pháp luật

TTHS. Trong thủ tục bắt đầu phiên tòa, HĐXX cần xác định đã có đủ thành phần Tịa
án triệu tập hay chưa, có đủ chúng cứ, tài liệu để xem xét trực tiếp tại phiên tòa,
những người tham gia tố tụng được giải thích quyền và nghĩa vụ tố tụng và tạo đỉều

kiện đề thực hiện các quyền của minh, xác định khả năng tiếp tục hay hỗn phiên tịa.
Trước yêu cầu cải cách tư pháp cho thấy còn nhiều tồn tại, hạn chế, số bản án, quyết

định của Toà án thiếu căn cứ, vị phạm pháp luật bị huỷ, sửa còn tồn tại. Chất lượng
thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm chưa thực sự cao do nhiều ngun nhân:
trước hết do trình độ chun mơn của những người tiến hành tố tụng chưa đáp ứng

được yêu cầu cải cách tư pháp, tình trạng HĐXX khơng áp dụng đúng, đầy đủ thủ tục
bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm, dẫn đến tình trạng tại phiên tồ chủ yếu do Chủ tọa

phiên toà tiến hành. Trong hầu hết các phiên tồ khơng có “tranh tụng” bởi hầu hết

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 8


khơng có sự tham gia của người bào chữa, sự tham gia của các thành phần trong phiên

tồ có vai trị quan trọng trong thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm.
Thực tiễn thi hành về hình thức phiên tồ như việc bố trí chỗ ngồi tại phiên toà,

quyền của bị cáo, người bào chữa cũng cho thấy sự bất bình đẳng giữa bên buộc tội và

bên bị buộc tội. Ngoài ra, cơ sở vật chất cho việc tố chức phiên tồ chưa được đảm
bảo dẫn đến khơng thể bố trí được phiên tồ đảm bảo tính uy nghiêm của chốn “pháp

đinh”... Tất cả những tồn tại phổ biến đã đề cập, cho thấy tính cấp thiết của việc đưa

ra những giải pháp cụ thể để khắc phục.
Để làm rõ cơ sở lý luận, quy định pháp luật TTHS về thủ tục bắt đầu phiên tồ

hình sự sơ thẩm, đánh giá đúng thực trạng phiên tòa sơ thẩm, hướng tới việc đồi mới,
hoàn thiện pháp luật, nâng cao chất lượng phiên tòa sơ thẩm theo tinh thần cải cách tư
pháp, bảo đảm quyền con người trong hoạt động TTHS, gắn với địa bàn công tác.
Cũng như trên địa bàn thành phố Hải Phòng, mặc dù các quy định về bắt đầu phiên

tịa hình sự sơ thẩm đã được nghiên cứu ở nhiều vãn bản quy phạm trước đó, cơng bố

cơng trình trên các bài viết trên các tạp chí và đề tài liên quan về phiên tồ hình sự sơ
thẩm, trong đó có bao gồm thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm, như: Tại Khoa

Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội có Luận vãn Thạc sỹ "Thủ tục tố tụng tại phiên tồ
hình sự sơ thẩm” của tác giả Nguyền Quỳnh Trang năm 2008, "Hồn thiện thủ tục tố

tụng tại phiên tồ hình sự sơ thâm trong giai đoạn củi cách tư pháp hiện nay” của tác
giả Nguyền Hữu Tuấn năm 2009, "Giai đoạn XXST trong TTHS Việt Nam - Những lỷ
luận và thực tiễn” của tác giả Ngô Huyền Nhung năm 2012 và những bài nghiên cứu

khác. Các nghiên cứu này thường đề cập một nội dung về thủ tục phiên toà như của
tác giả Nguyễn Quỳnh Trang và của tác giả Nguyễn Hữu Tuấn, hay toàn bộ giai đoạn
XXST như của tác giả Nguyễn Hồng Nhung...


Với tinh hình hiện nay, khi mà sự phát triển về sự đa dạng và phức tạp của tội
phạm hình sự, phiên tồ hình sự sơ thẩm là một hoạt động tất yếu trong quá trình tố

tụng. Thù tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm là xu thế tất yếu, đang ngày càng nhận
được nhiều hơn sự quan tâm của cộng đồng thì việc nghiên cứu các quy định của pháp
luật về thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm cũng ngày càng trở nên bức thiết

hơn. Tuy nhiên, vẫn chưa có cơng trình nào liên quan đến nghiên cứu riêng về thủ tục

bắt đầu phiên tịa sơ thẩm. Do đó, việc nghiên cứu vấn đề trên cả hai phương diện lý
luận và thực tiễn sẽ giúp cho chúng ta có cái nhìn toàn diện và cụ thế hơn về pháp luật

hiện hành của nước ta.
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 9


Trên cơ sở những phân tích trên, tác giả chọn nghiên cứu đê tài “Thủ tục băt

đầu phiên tồ hình sự sơ thâm theo Luật TTHS Việt Nam (Trên cơ sở thực tiễn địa hàn
thành phố Hải Phòng)” làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ.
2. Mục
đích và nhiệm
vụ• nghiên
cứu.
♦
•
ơ


2./. Mục đích nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rò cơ sở lý luận về thú tục bắt đầu

phiên tồ hình. Đồng thời, đánh giá thực trạng áp dụng các quy định pháp luật TTHS
trong thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm, sự tham gia của các chủ thể tố tụng

trên địa bàn thành phố Hải Phịng để cỏ giải pháp cụ thể, có tính khả thi nhằm hoàn
thiện các quy định pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm phục vụ
nhiệm vụ cải cách tư pháp ở nước ta trong tình hình mới.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đe đạt được những mục đích trên, cần phải giải quyết những nhiệm vụ chính
sau đây:
Làm sáng tở khái niệm, đặc điểm và ỷ nghĩa của quy định về thủ tục bắt đầu

phiên tồ hình sự sơ thẩm trong luật TTHS Việt Nam.
Nghiên cứu khái quát sự hình thành và phát triển của quy định về thủ tục bắt
đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm trong pháp luật TTHS Việt Nam

Phân tích, đánh giá thực trạng thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm để tìm
A

\

r

ra một sơ tơn tại, hạn chê và các nguyên nhân cơ bản.


Đề xuất kiến nghị hoàn thiện quy định của Luật TTHS Việt Nam về phiên tồ
hình sự sơ thâm, cũng như đê xt những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy

định của pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm trong pháp luật TTHS
Việt Nam.

3. Đôi tượng và phạm vi nghiên cứu

về đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu khái niệm thù tục bắt đầu phiên tồ hình
sự sơ thẩm, vị trí, vai trị, ý nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm trong
TTHS; quy định của pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm; thực tiễn
thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm ở thành phố Hải Phòng.

về phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu một số vấn đề lý luận về thủ tục

bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm trong luật TTHS Việt Nam từ Cách mạng tháng 8

năm 1945 đến nay. Đánh giá thực tiễn thi hành thú tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ
thẩm trên phạm vi địa bàn thành phố Hải Phòng trong những năm gần đây để từ đó
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 10


hồn thiện BLTTHS nước ta vê phiên tồ hình sự sơ thâm cũng như đê xuât những

giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của BLTTHS nước ta về phiên tồ hình
sự sơ thẩm.
về phạm vi thời gian: Từ thực tiễn các vụ xét xử án hình sự sơ thẩm năm 2016


đến năm 2020.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Đe giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, tác giả nghiên cứu dựa trên cơ

sở phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử,
đồng thời vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối, chính sách của

Đảng cộng sản Việt Nam và của Nhà nước về các nội dung liên quan.
Ngoài việc sử dụng phương pháp luận, tác giả còn sử dụng phương pháp

nghiên cứu như:

Phương pháp phân tích: nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về thủ

tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm, phân tích những bất cập để nêu giải pháp hồn
thiện.
Phương phảp tơng họp: Vận dụng đê tơng hợp nhừng sơ liệu, kêt quả phân tích
từ đó đề xuất giải pháp hồn thiện pháp luật về giải quyết các bất cập trong việc thực

hiện thủ tục bắt đầu phiên tồ hình sự sơ thẩm.
Ngồi ra, luận văn cũng vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học khác

như: quy nạp, diễn dịch, kết hợp, suy diễn logic... để phục vụ cho hoạt động nghiên
cứu theo yêu cầu của đề tài.

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Trong khuôn khố một luận văn thạc sĩ, cá nhân làm sáng tỏ một số vấn đề lý
luận

về tổ chức và thực
hiện
thủ tục
bắt đầu JLphiên tồ hình sự• sơ thẩm.
•
•
•
•
Phân tích, đánh giá pháp luật hiện hành thơng qua phân tích những điểm mới

và chỉ ra những điểm còn chưa hợp lý và đưa ra các nhận định hợp lý và chưa hợp lý
để là cơ sở hồn thiện pháp luật.
Đưa ra những nhận định thơng qua việc áp dụng pháp luật về thú tục bắt đầu

phiên tồ hình sự sơ thẩm trong thực tiễn thi hành.
Đưa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi

pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên toà hỉnh sự sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay.
6. Kết cấu của luận văn.

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 11


Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn

được bao gồm 3 chương với kết cấu như sau:

Chương 1: Nhừng vân đê lý luận vê thủ tục băt đâu phiên tồ hình sự sơ thâm

Chương 2: Quy định của pháp luật TTHS Việt nam về thủ tục bắt đầu phiên to à
hình sự sơ thâm và thực tiễn thực hiện tại TAND các Cấp tại Thành phố Hải Phòng

Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quá thực hiện thủ tục bắt đầu
phiên tồ hình sự sơ thâm

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 12


Chương I
NHỮNG VẤN ĐÈ LÝ LUẬN VÈ THỦ TỤC BẮT ĐÀU PHIÊN TỒ HÌNH sự

sơ THẨM

1.1 Khái niệm, đặc điêm của thủ tục băt đâu phiên tịa hình sự sơ thâm
1.1.1 Khái niệm thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự SO' thẩm
Đề đảm bảo dân chủ, xét xử đúng người, đúng tội, áp dụng đúng pháp luật,
không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội trong quá trình giai quyết vụ án

hình sự, qua đó, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của con người là một trong những
đặc điểm của nhà nước pháp quyền. Quá trình giải quyết vụ án phải trải qua các giai
đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Khi một hành vi vi phạm pháp luật có dấu hiệu

tội phạm thì sẽ diễn ra hoạt động khơi tố vụ án và điều tra đê xác định người thực hiện
hành vi này. Khi có kết quả điều tra, cơ quan cơng tố truy tố người bị buộc tội bằng

bản cáo trạng ra trước tòa đế xét xừ, Tòa án mở phiên tòa để phán quyết đối với người


bị buộc tội. và thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên của quá
trình xét xử nằm trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự - là giai đoạn cuối cùng của hoạt

động tố tụng hình sự, về nguyên tắc được kết thức bởi phiên tòa.

Xét xử là một trong những chức năng của Nhà nước, đó là việc thực hiện quyền
tư pháp, nhân danh Nhà nước để ra phán quyết nhằm giải quyết xung đột, trừng trị tội

phạm qua đó bao vệ, khơi phục trật tự pháp luật, bảo về quyền lợi của Nhà nước.

Khái niệm xét xử, theo Từ điển luật học, “xét xử" là hành động xem xét, đánh
giá bản chất pháp lý của vụ việc nhàm đưa ra một phán xét về tính chất, mức độ pháp

lý của vụ việc, từ đó nhân danh Nhà nước đưa ra một phán quyết tương ứng với bản

chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc [51].

Giáo trình Luật TTHS Việt Nam của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội đưa
ra khái niệm: XXST là giai đoạn tiếp theo của quá trình TTHS trong đó, Tịa án có
thẩm quyền, sau khi nghiên cứu hồ sơ vụ án, lần đầu tiên đưa vụ án hình sự ra xem xét

cơng khai trước phiên tịa nhằm xác định có hay khơng có tội phạm xảy ra, một người
có phải là phạm tội đế từ đó đưa ra bản án, quyết định phù hợp với tính chất của vụ án

mà VKS đã truy tố [29].
Khái niệm xét xử thường đi liền với khái niệm “phiên tòa”, bởi hoạt động xét

xử chủ yếu là hoạt động tại phiên tịa. Dưới góc độ pháp lý, Từ điển luật học định

nghĩa phiên tịa được hiều “tó hình thức hoạt động xét xử của Tòa án" [51]. Theo từ

điển Tiếng Việt, phiên tòa là “ZứZ2 họp đê xét xử của Tịa án" [52]. Chúng ta có thể
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 13


hiểu phiên tịa là phiên họp theo trình tự nhất định do cơ quan thực hiện quyền tư pháp
là Tòa án tố chức, trong đó người chủ trì là Thẩm phán, có sự tham gia của HĐXX
hoặc Bồi thẩm đồn để xét xử vụ án, Tại phiên tòa diễn ra việc xem xét, thẩm tra

chứng cứ một cách công khai mà đối tượng chính là cáo trạng truy tố đối với người bị

buộc tội do cơ quan Công tố đưa ra. Phiên tòa là nơi Tòa án bắt đầu thù tục cơng khai,
tồn diện thực hiện cuộc điều tra chính thức thông qua tranh tụng đề xác định sự thật
khách quan của vụ án. Tòa án ra bản án, quyết định trên cơ sở các chứng cứ được thu

thập và kiểm tra cơng khai tại phiên tịa. Việc chứng minh bao gồm cả quá trình thu
thập, kiểm tra, đánh giá chứng cứ được các chủ thể có quyền và lợi ích khác nhau thực

hiện một cách bình đẳng, dân chủ tại phiên tòa khi xét hởi cũng như tranh tụng. Tại
phiên tịa hình sự sơ thẩm có sự xuất hiện các chức năng của TTHS là: buộc tội, bào

chữa và xét xử. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là thủ tục mở đầu và xác
định được các bên tham gia tố tụng, bên buộc tội là KSV đưa ra quan điểm truy tố
bằng cáo trạng, bị cáo cũng như người bào chữa cho bị cáo là bên gờ tội.

Hiến pháp năm 2013 quy định Tòa án là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp; có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ

quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo về quyền lợi


ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, bảo vệ lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Trên
cơ sở Hiến pháp năm 2013, Luật tổ chức TAND năm 2014 quy định về thẩm quyền và
chức năng của Tòa án “Tòa án xét xử những vụ án hình sự, dãn sự, hơn nhãn và gia
đình, lao động, kỉnh tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của

pháp luật” [12, trang 17 - 22]. Hiện nay, pháp luật TTHS Việt Nam xác định nguyên
tẳc hai cấp xét xử: XXST và xét xử phúc thẩm hình sự, trong đó XXST là trọng tâm

và có vai trị quan trọng trong hoạt động xét xử của Tịa án.
Phiên tịa hình sự sơ thẩm là phiên tòa đầu tiên của giai đoạn xét xử vụ án hình
sự, nó khác với phiên tịa phúc thẩm hoặc thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Theo Từ

điển Luật học: “sơ thẩm” là xét xử vụ án lần thứ nhất [53, trang 861]. Trong quá trình
giải quyết vụ án hình sự, XXST là cơ sở cho việc xét xử ở cấp phúc thẩm hay việc
xem xét lại bản án đã có hiệu lực pháp luật là thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm. Phiên

tịa hình sự sơ thẩm là một khâu trong TTHS, là hoạt động do Tòa án tiến hành công
khai ở cấp xét xử thứ nhất nhàm xem xét, đánh giá toàn diện các chứng cứ, tài liệu của
vụ án hình sự, trên cơ sở đó ra bản án, quyết định giải quyết tồn diện vụ án hình sự.

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 14


Phiên tịa hình sự sơ thâm là khâu trong q trình giải qut vụ án, thủ tục tơ

tụng tại phiên tòa được ghi nhận và điều chỉnh trong luật TTHS của mỗi nước. Tuy
nhiên, tùy theo điều kiện kinh tế xã hội, truyền thống lập pháp của mỗi quốc gia, theo

mơ hình tố tụng của quốc gia lựa chọn mà thủ tục tố tụng tại phiên tịa hình sự sơ thẩm

có các bước sau: Phần thủ tục bắt đầu phiên tòa, phần thù tục xét hỏi, phần thủ tục

tranh luận, phần nghị án và tun án.
Bắt đầu phiên tịa có nghĩa là khởi đầu phiên tòa bằng việc khai mạc phiên tòa
của Thẩm phán chủ tọa phiên tòa nhằm đánh dấu sự bắt đầu một phiên tịa, đây chính

là những hoạt động tiên quyết cho những hoạt động được diễn ra trong các phần sau
đó của phiên tịa, chuẩn bị các điều kiện cần thiết bảo đảm cho việc tiến hành phiên

tòa theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự gồm:
Bước 1: Trước khi khai mạc phiên tịa, Thư ký Tịa án phải tiến hành các cơng
viẹc:

+ Kiểm tra sự có mặt của những người được Tịa án triệu tập; nếu có người
vắng mặt thì phải nêu lý do;

Bước 2: Khai mạc phiên tòa

+ Thấm phán chủ tọa phiên tòa khai mạc phiên tòa và đọc quyết định đưa vụ án
ra xét xử.

+ Thư ký Tòa án báo cáo Hội đồng xét xử về sự có mặt, vắng mặt của những

người được Tòa án triệu tập và lý do vắng mặt.
+ Chủ tọa phiên tòa kiểm tra lại sự có mặt của những người có mặt tại phiên

tịa theo giấy triệu tập của Tòa án và kiếm tra lý lịch, phổ biến quyền và nghĩa vụ của
họ.”


Bước 3: Giải quyết yêu cầu về xem xét chứng cứ và hồn phiên tịa khi có

người vắng mặt
Trong phần này, Chủ tọa phiên tòa giải quyết tất cả các vấn đề mang tính thủ

tục. Việc tố chức và tiến hành xét xử phụ thuộc nhiều vào việc tiến hành đúng thủ tục

bắt đầu phiên tịa hay khơng. Nếu thực hiện đúng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc
tiến hành các giai đoạn tiếp theo. Sau đó là phần kiểm tra sự có mặt và lý lịch của

người tham gia tố tụng, giải thích quyền nghĩa vụ của chủ tọa phiên tòa. Thủ tục bắt

đầu phiên tòa xét xử được quy định từ điều 300 đến điều 305 BLTTHS 2015. Đây là
thủ tục có ỷ nghĩa quan trọng trong q trình xét xử một vụ án hình sự nên để đảm bảo
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 15


phiên tòa diễn ra đúng quy định của pháp luật, chiếm được lịng tin của nhân dân địi
hỏi phải có sự chuẩn bị tốt các điều kiện cần và đủ cho việc mở phiên tòa.

Như vậy, thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là hoạt động nhằm thực

hiện
thủ tục
khởi đầu bảo đảm cho việc
tiến hành xét xử nội
dung<^2 vụ• án được

chính
•
•
•
•
•
xác, khách quan và thuận lợi. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thấm là một chế

định trong TTHS được BLTTHS quy định. Đây là một hoạt động mang tính bát buộc
của quy trình TTHS tại phiên tịa.

Từ những phân tích nêu trên có thể đưa ra khái niệm về thủ tục bắt đầu phiên

tòa hình sự sơ thẩm là một hoạt động TTHS do những người tiến hành tố tụng thực

hiện theo thẩm quyền từ khi mở phiên tịa XXST vụ án hình sự nhằm thực hiện thủ tục
khởi đầu bao đảm cho việc tiến hành xét xử nội dung vụ án được chính xác, khách

quan và thuận lợi.
1.1.2 Đặc điếm của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thầm

Mỗi loại án đều chịu sự điều chỉnh của pháp luật tố tụng riêng biệt, xuất phát từ

đặc thù riêng có của từng loại quan hệ chịu sự điều chỉnh của pháp luật. Nếu như các
tranh chấp về Dân sự, Hôn nhân gia đình, Kinh doanh thương mại hay lao động xuất

phát từ những giao dịch thường ngày của cuộc sống, pháp luật tố tụng dân sự xây
dựng trên cơ sở ưu tiên sự thỏa thuận của các bên đương sự; tố tụng hành chính điều

chỉnh mối quan hệ giữa một bên là người dân với cơ quan hành chính Nhà nước trong

thực thi nhiệm vụ công vụ cũng đề cao tối đa việc đối thoại. Pháp luật hình sự và
TTHS lại điều chỉnh mối quan hệ giữa người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội

được
là tội
• BLHS sự• quy
X định
•
• Xphạm
• với Nhà nước;7 thực
• thi bảo vệ• lợi
• ích của Nhà

nước, quyền và lợi ích họp pháp của cá nhân, tổ chức khác. Xuất phát từ đặc điếm của

quan hệ pháp luật hình sự nên các quy định về tố tụng cũng được xây dựng dựa trên
những nguyên tắc nghiêm khắc thể hiện quyền lực Nhà nước. Vì vậy, trình tự, thủ tục

để giải quyết vụ án hình sự được thực hiện bởi các chủ thể đặc biệt mang quyền lực
Nhà nước; mọi hoạt động tố tụng tiến hành đều phải tuân thủ các quy định của pháp

luật. Do vậy, thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm cũng có những đặc điểm chung
và riêng biệt so với thủ tục bắt đầu phiên tòa xét xử các loại án khác, cụ thề như sau:

Thứ nhất, Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là một thù tục tố tụng. Thủ
tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm có vai trị đặc biệt quan trọng đối với việc

XXST vụ án hình sự. Thực tế cho thấy nếu khơng có thủ tục bắt đầu phiên tịa hoặc
thủ tục bắt đầu phiên tòa chưa đầy đủ, đúng trinh tự, thù tục thi khơng thể có một
TRỊNH ĐÚC H1ÉU


Page 16


phiên tòa xét xử đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật và việc xác định sự
thật khách quan cùa vụ án sẽ trở nên vơ cùng khó khàn, dẫn đến có thể phải hỗn
phiên tịa gây mất thời gian và hậu quả kéo theo là lãng phí chi phí tố tụng cùa Nhà

nước. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là một hoạt động tố tụng bắt buộc khi

Tòa án tiến hành XXST vụ án hình sự.
Thứ hai, Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm phải tuân thủ chặt chẽ các
quy định của pháp luật TTHS. Nội dung các quyết định được ban hành trong giai đoạn
thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thấm phải đảm bảo các quy định của pháp luật về

mặt hình thức và nội dung của quyết định.
Thứ ba, Chủ thể tiến hành thủ tục bẳt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là chủ thể

đặc
tịa hình sự• sơ thẩm được
• biệt:
• Thủ tục
• bắt đầu phiên
1
• thực
• hiện
• theo trình tự• được
•
BLTTHS quy định và chỉ diễn ra tại Tòa án. Chủ thể tiến hành hoạt động này là Thẩm
phán được phân công giải quyết vụ án, Thư ký và HTND. Xét xử là khâu trọng tâm


quyết định việc giải quyết vụ án hình sự, phản ánh kết quả của quá trình điều tra, truy
tố. Một người có bị coi là có tội hay khơng phụ thuộc vào phán quyết của Tịa án. Do
vậy, thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm là khâu quan trọng.

1.2 Vai trò, ý nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự SO’ thẩm
1.2.1. Vai trị của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm
Hoạt động xét xử cùa Tịa án có vai trò đặc biệt quan trọng bởi đây là khâu cuối

cùng quyết định đến sinh mệnh chính trị, quyền và lợi ích hợp pháp của các, bị cáo, bị

hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan, thậm
chí là tước đi sinh mạng của con người. Chính vì vậy, giai đoạn xét xử tại Tịa án nói

chung, thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm nói riêng có ý nghĩa lớn, là cơ sở

xun suốt cho tồn bộ q trình xét xử của Tịa án.
Thứ nhất'. Với vị trí là giai đoạn đầu tiên trong chuỗi hoạt động xét xử tại Tịa
án, thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm có vai trị quan trọng xun suốt tồn bộ

q trình giải quyết vụ án. Nó ảnh hưởng khơng nhỏ đến phán quyết của Tòa án về sự

kiện pháp lý mà Tòa án xem xét. Khi thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ
thẩm, các chứng cứ và người làm chứng được xác định công khai về việc cần thiết

hoặc có mặt hay khơng đảm bảo được tính minh bạch và khơng bỏ lọt các tình tiết liên
quan. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến các tình tiết vụ án cũng như quá trình xét xử

của Tòa án. Sự tham gia của những người được tòa án triệu tập có vai trị quan trọng
trong giải quyết vụ án trong xun suốt q trình xét xử, chính vì vậy thủ tục bắt đầu

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 17


giúp cơ quan có thâm quyên xác minh lại sự có mặt của các cá nhân liên quan và xác

định nghĩa vụ của người tham gia tố tụng giúp họ xác định được quyền của mình,
nghĩa vụ thực hiện các thù tục liên quan trong quá trình xét xử. Việc thực hiện thù tục
bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm bảo đảm được quyền lợi và xác định nghĩa vụ cùa

các cá nhân tham gia trong suốt quá trình xét xử giúp cá nhân liên quan xác định được

vai trị của mình trong suốt q trình xét xử.
Thứ hài'. Xét xử là chức năng quan trọng nhất của Tòa án nói riêng và của tồn
bộ q trình TTHS nói chung nhằm áp dụng các biện pháp cần thiết do luật định để

kiểm tra lại tính hợp pháp và có căn cứ của toàn bộ các quyết định mà CQĐT và VKS
đà thơng qua trước khi chuyển vụ án hình sự sang Tòa án, nhằm loại trừ các những

hậu quả tiêu cực của các sơ xuất, sai lầm hoặc sự lạm dụng đà bị bỏ lọt trong ba giai

đoạn TTHS trước đó (khởi tố, điều tra và truy tố), chuẩn bị đưa vụ án ra xét xử, hoặc
trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung hoặc đình chỉ (hay tạm đình chỉ) vụ án. Thủ tục bắt
đầu phiên tịa hình sự sơ thấm mở đầu cho quá trình xét xử được hiệu quả, xác định

được vị trí, vai trị của các cơ quan trong q trình xét xử. Tính nghiêm minh, khách

quan của vụ việc hình sự dẫn đến kết luận cuối cùng có sự ảnh hưởng rất lớn đến tính
khách quan của các cơ quan có liên quan và tham gia vào quá trình tố tụng. Thủ tục


bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm quy định về quyền đề nghị thay đổi thẩm phán, hội
thẩm, KSV, thư ký tòa án, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch,

người dịch thuật giúp cho những cá nhân đại diện tố chức tham gia tố tụng xác nhận
và có ý kiến về những người tham gia tố tụng dẫn đến tính khách quan của vụ việc sau

này. Thủ tục này khi mở đầu phiên tịa có ý nghĩa là sự thống nhất về sự minh bạch,
công tâm và khách quan của những quyết định diễn ra trong q trình xét xử của Tịa
án sau đó.
Thứ ba: Thủ tục băt đâu phiên tịa hình sự sơ thâm là thủ tục đâu tiên trong quá

trình xét xử là tiền đề chắc chắn cho các thủ tục tiếp theo diễn ra trong quá trình xét

xử. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm xác định được các điều kiện và yếu tố
đáp ứng điều kiện theo quy định của pháp luật để xét xử một vụ án hình sự sơ thẩm.

Trong trường hợp các thủ tục bắt đầu phiên tịa khơng đảm bảo đầy đủ theo pháp luật,

các chứng cứ chưa đầy đủ, chính xác hoặc cá nhân liên quan khơng có mặt mà sự có
mặt của cá nhân là cần thiết và bắt buộc thì phiên tịa XXST không đảm bảo và chưa

thể diễn ra theo quy định của pháp luật về TTHS. Phiên tòa xác định được sự tham gia
đầy đủ của những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng với địa vị
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 18


pháp lý được xác định cụ thê. Thông qua thủ tục băt đâu phiên tịa, băng thủ tục trực

tiếp, cơng khai, qua nghe ý kiến và đề xuất của các bên tham gia tố tụng, Tòa án tiến

hành xác định thành phần và các chứng cứ cần thiết của vụ án và ra các phán quyết

giải quyết một các đầy đủ, chính xác, đúng pháp luật góp phần bảo vệ chế độ xã hội

chủ nghĩa, bảo vệ tài sản của tổ chức, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơng dân.
Trong q trình thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm, Thẩm phán được
phân cơng chủ tọa phiên tịa sẽ xem xét xem vụ án đã đáp ứng được đầy đủ yêu cầu

luật định hay chưa. Nếu có vi phạm nghiêm trong thủ tục tố tụng ảnh hường đến kết

quả của vụ án thì Tòa án sẽ quyết định nhàm đảm bảo quy định của pháp luật.
1.2.2. Ỷ nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm

Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm cịn đảm bảo chủ trương, đường lối

của Đảng trên cơ sở tuân thủ hiến pháp và pháp luật, đảm bảo công bằng giữa các

công dân trước pháp luật; góp phần cân bằng các mối quan hệ xã hội. Phiên tịa là nơi
có điều kiện tốt nhất để thực hiện việc áp dụng đúng đắn pháp luật. Qua các đề xuất
của đại diện cơ quan tiến hành tố tụng, các bên tham gia tố tụng về áp dụng pháp luật,

HĐXX có trách nhiệm theo dõi, điều khiển việc tranh tụng giữa các bên, từ kết quả

tranh tụng có thể đưa ra quyết định áp dụng pháp luật chính xác nhất để giải quyết
đúng đắn vụ án [54]. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thấm thực hiện các thú tục,

giải quyết toàn bộ vụ án hình sự theo một trình tự nhất định đảm bảo đúng quy định,
đáp ứng được những đòi hỏi của Nhà nước pháp quyền. Thủ tục bắt đầu phiên tịa

hình sự sơ thẩm luôn đảm bảo quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng

được quy định và được đảm bảo thực hiện đầy đủ nhất bằng thủ tục tố tụng trực tiếp,

cơng khai. Tại phiên tịa cơng khai khơng thề có trường hợp vi phạm pháp luật như
bức cung, ép cung hoặc chứng cứ không đúng quy định pháp luật...Vì vậy, phiên tịa

tổ chức thủ tục bắt đầu tổ chức tốt là điều kiện để đưa ra phán quyết bảo đảm quyền

con người. Xét xử trong đó có xét xử tại phiên tịa sơ thẩm hình sự là hoạt động tố
tụng trung tâm và quan trọng để đảm bảo tính pháp chế, bảo vệ các quyền và tự do của

cơng dân. Điều này có ý nghĩa trong các giai đoạn xét xử nói chung và thủ tục bắt đầu
phiên tịa nói riêng, góp phần có hiệu quả vào cuộc đấu tranh phịng và chống tội
phạm trong tồn xà hội, cùng với các hoạt động TTHS khác góp phần có hiệu quả vào

cuộc đấu tranh phịng và chống tội phạm trong toàn xã hội. Đặc biệt đây là cơ sở để

nâng cao niềm tin công lý cho người dân. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm

thể hiện được tính nghiêm minh, phục vụ cho cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm,
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 19


bảo vệ và giữ gìn trật tự kỷ cương cùa xã hội, xử lý nghiêm minh các hành vi phạm

tội, không đế lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, đảm bảo mọi công dân đều
binh đẳng trước pháp luật, góp phần vào việc xây dựng bảo vệ tố quốc xã hội chủ


nghĩa.
Phiên tòa là sự thể hiện đầy đủ chính sách hình sự của mỗi quốc gia, cũng như

chính sách hình sự của quốc gia đó, thể hiện bản chất của chế độ và quyết định giải
quyết vụ án, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, công dân.
Trong nhiều trường hợp, khi tham gia quan hệ xã hội, công dân do hiếu biết pháp luật

do đó hạn chế hoặc tư tương coi thường pháp luật dẫn đến phạm tội. Phiên tịa hình sự

sơ thấm có nhiệm vụ xét xử vụ án hình sự, ra bản án quyết định để xác định một hành
•

•

•

• J

lư*

•

•

vi là nguy hiểm cho xã hội được xác định là tội phạm, buộc người phạm tội phải chịu
trách nhiệm pháp lý với hành vi đó. Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm góp

phần không nhỏ tạo nên ý thức pháp luật trong quản lý xã hội, quản lý nhà nước, hiệu
quả của thủ tục chính là nơi thể hiện hiệu quả chủ yếu của hoạt động TTHS góp phần

giáo dục phịng ngừa chung, giáo dục công dân tôn trọng, ý thức trách nhiệm cá nhân
tong thủ tục tại Tòa án, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật cũng như các quy tắc ứng

xử trong xã hội, đấu tranh phòng ngừa tội phạm, vi phạm pháp luật.
Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thấm có vai trị quan trọng bởi thủ tục bắt
đầu ảnh hường đến quyền con người, cũng như lợi ích hợp pháp của bị cáo, người bị

hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan.
Trong trường hợp đặc biệt, nếu thủ tục bát đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm đúng đắn thi
phiên tòa sơ thẩm diễn ra sẽ mang lại kết quả cao, tuân thủ pháp luật, đồng thời thủ
tục phúc thẩm hay thủ tục giám đốc thẩm được thực hiện thuận lợi. Như vậy, nó góp

phần bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, đảm bảo trật tự và cơng
bàng xã hội, củng cố lịng tin của nhân dân và hoạt động xét xử của Tịa án, bảo đảm

của cơ quan tư pháp nói chung. Như đã nêu, xét xử phúc thẩm dựa trên cơ sở xét xử

sơ thẩm, nếu bản án sơ thẩm đúng thủ tục, cơng minh, đúng pháp luật, có tính thuyết
phục cao “tâm phục khẩu phục” sẽ hạn chế đến mức thấp nhất việc kháng cáo, kháng

nghị, tạo điều kiện thuận lợi cho việc chấp hành án đồng thời giảm chi phí cho người
tham gia tố tụng cũng như ngân sách Nhà nước.

Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm thực hiện công khai củng cố được
niềm tin cùa người dân vào cơ quan Tịa án nói riêng, cơ quan thực hành quyền tư
pháp nói chung.
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 20



Thủ tục băt đâu phiên tịa hình sự sơ thâm giúp cho việc xét xừ tại phiên tòa đạt
hiệu quả cao, đảm bảo thực hiện việc tuyên truyền, giáo dục ý thức pháp luật cho

nguời dân thông qua công tác xét xử của Tòa án, hạn chế thấp nhất nhừng sai lầm,
thiếu sót trong xét xử. Thơng qua thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm vụ án hình

sự, những người tham dự phiên tịa cũng như mọi công dân hiểu biết thêm về pháp

luật, về đường lối, chủ trương, chính sách cùa Đảng, Nhà nước để từ đó có ý thức tn
thủ pháp luật, tơn trọng các quy tắc của cuộc sống, củng cố thêm niềm tin vào chế độ

và cơ quan thực thi pháp luật. Bên cạnh đó, thơng qua phiên tịa xét xử trực tiếp cơng
khai, chúng ta có thể đánh giá được trình độ nghiệp vụ của Thẩm phán, Hội thẩm nhân

dân, Kiểm sát viên, Luật sư và những người tham gia tố tụng khác.
Thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm đảm bảo được nguyên tắc xét xừ

công khai. Đây là một trong những nguyên tắc dân chủ cùa hoạt động xét xử được quy
định tại Điều 103 Hiến pháp 2013 “TAND xét xử công khai trừ trường hợp do luật

định” và cụ thể hóa trong Điều 25 cúa BLTTHS năm 2015. Theo đó, việc xét xử của

Tịa án được tiến hành cơng khai, mọi người đều có quyền tham dự và theo dõi diễn
biến của phiên tòa xét xử. Nguyên tắc xét xử cơng khai cho phép có thể tường thuật,
thơng báo trên báo chí, đài phát thanh, truyền hình ... về hoạt động xét xử của Tòa án.
Trong trường họp đặc biệt cần giữ bí mật của nhà nước, thuần phong mỹ tục của dân
tộc hoặc đế giữ bí mật của người dưới 18 tuổi hoặc giữ bí mất đời tư theo u cầu

chính đáng của đương sự thì TAND có thể xét xử kín, nhưng phải tun án công khai.

Nguyên tắc này là điều kiện cho phép nhân dân giám sát hoạt động của Tịa án nói
chung và cơ quan tiến hành tố tụng nói riêng, nó đề cao trách nhiệm của những người

tiến hành tố tụng đồng thời giáo dục công dân tôn trọng và nghiêm chỉnh thực hiện
pháp luật.

1.3 Các yêu tô tác động đên chât lượng thực hiện thủ tục băt đâu phiên

tịa hình sư sơ thẩm
1.3.1. Quy định pháp luật

Đảng và Nhà nước ta ln chủ trương xây dựng và duy trì một nền tư pháp
vững mạnh nhằm xây dựng và bảo vệ Nhà nước Việt Nam pháp quyền xã hội chủ

nghĩa. Chủ trương về cải cách tư pháp đã được đề ra trong các văn kiện Đại hội đại

biểu toàn quốc của Đảng (lần thứ IX, X, XI, XII). Hiện nay, công tác cải cách tư pháp

cũng rất được chú trọng với mục tiêu đổi mới, kiện toàn tố chức bộ máy, chức năng
nhiệm vụ của các cơ quan tư pháp và các cơ quan, tổ chức bổ trợ tư pháp. BLTTHS
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 21


2015 có hiệu lực thi hành từ 01/01/2018 đã khăc phục nhiêu tôn tại, hạn chê quy định
của BLTTHS 2003 và bổ sung nhiều quy định mới tiến bộ đáp ứng được yêu cầu cấp

thiết về an ninh, trật tự xà hội hiện nay. Tuy nhiên, BLTTHS 2015 vẫn còn những quy
định bất cập, chưa rõ ràng ảnh hưởng đến q trình thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa


hình sự sơ thẩm, ví dụ: BLTTHS năm 2015 khơng quy định rõ nội dung khiếu nại,

kiến nghị và kết quả giải quyết khiếu nại, kiến nghị; thú tục hỏi đáp tại phiên tòa, đặc

biệt là vai trò xét hỏi của hội đồng xét xử, kiểm sát viên, và thông qua thủ tục xét hòi,
các nội dung của vụ án cũng đã được làm rõ tương đối, nên phần thủ tục tranh luận tại

phiên tòa trở nên tẻ nhạt, ảnh hưởng đến vai trò, trách nhiệm thực hiện của các chủ thể
tham gia tranh tụng tại phiên tòa mà đặc biệt là thẩm phán, kiểm sát viên, luật sư. Đây
là những nội dung cần có những nghiên cứu và những điều chỉnh phù hợp với thực
tiễn.

Chất lượng văn bản pháp luật hình sự được hồn thiện, đồng bộ, khả thi là cơ

sở đế bảo đảm cho việc thực hiện pháp luật đạt hiệu quả cao trong thực tế đời sống.
Nếu chất lượng của pháp luật thấp, tính khả thi kém thì việc thực hiện pháp luật hình
sự nói chung và pháp luật về thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm nói riêng

khơng đạt hiệu quả cao, trong hoạt động tố tụng sẽ gặp nhiều khó khăn, thậm chí có
những quy định pháp luật khơng thể thực hiện trên thực tế.

1.3.2. Hướng dẫn áp dụng pháp luật, tông kết xét xử

Áp dụng pháp luật có vai trị quan trọng trong việc đưa pháp luật vào thực tiễn,
đánh giá được hiệu quả cùa pháp luật trong thực tiễn. Áp dụng pháp luật là một hình
thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà nước thơng qua các cơ quan nhà nước hoặc cán
bộ, cơng chức có thẩm quyền tổ chức cho các chủ thể thực hiện những quy định của
pháp luật, hoặc tự mình căn cứ vào những quy định của pháp luật đế quyết định làm


phát sinh, thay đổi, chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể. Áp dụng pháp luật trong
thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm có vai trị quan trọng trong hiệu quả thực

hiện phiên tịa hình sự sơ thẩm.
Áp dụng pháp luật trong hoạt động giải quyết án hình sự là hoạt động thường
xuyên của TAND trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình do Hiến
pháp và pháp luật quy định. Áp dụng pháp luật trong hoạt động giải quyết án hình sự
của Tồ án mang những đặc điểm chung của hoạt động áp dụng pháp luật, bên cạnh

đó, nó cịn có những đặc điểm riêng. Quy trình áp dụng pháp luật trong hoạt động giải

quyết án hình sự của Toà án được thực hiện theo quy định của BLTTHS nhưng luật
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 22


nội dung giải quyêt vụ án hình sự phải là BLHS. Việc áp dụng pháp luật trong hoạt

động của Toà án luôn là mối quan tâm của xã hội, đặc biệt là khi chúng ta đang tiến
hành cải cách tư pháp nhằm thực hiện tốt nhất công cuộc đối mới, xây dựng nhà nước

pháp quyền.
Trong những năm qua, việc hướng dẫn áp dụng pháp luật cùa TAND tối cao

được thực hiện bàng nhiều hình thức khác nhau: qua báo cáo tổng kết công tác hàng

năm; bằng các văn bản hướng dẫn đơn hành đối với từng vấn đề. Đặc biệt, hình thức
hướng dẫn áp dụng pháp luật quan trọng nhất và có hiệu lực trong phạm vi tồn quốc
là các Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao. Đây là hình thức văn bản


quy phạm pháp luật có tính bắt buộc thực hiện đối với các chủ thể áp dụng pháp luật.

Việc áp dụng pháp luật hiệu quả thì thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm có hiệu
quả cao hơn và có vai trị quan trọng trong thực hiện thủ tục trong TTHS. Ngược lại,

các cơ quan có thấm quyền khơng chú trọng các văn bản áp dụng pháp luật, hướng

dẫn sẽ có những khó khăn trong việc thực hiện pháp luật trong quá trình TTHS. Có
một số quy định của pháp luật về trình tự thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm
chưa cụ thể, chưa đầy đủ và chưa thống nhất nên các TAND địa phương khi thực hiện

còn gặp một số khó khăn, vướng mắc. Do những văn bản hướng dẫn cho hoạt động
xét xử án hình sự của TAND tối cao chưa đầy đù, cụ thể nên trong thực tiễn, TAND
các cấp thường vận dụng linh hoạt những hướng dẫn của TAND tối cao để áp dụng
cho từng vụ án cụ thế, nhưng các địa phương hiếu và thực hiện các hướng dẫn của của

TAND tối cao đôi khi còn khác nhau. Quan điểm khác nhau này xảy ra giừa các cấp
của TAND ở trong tỉnh, thậm chí ngay trong các thành viên của HĐXX nên hiệu quả
của công tác hưóng dẫn pháp luật cịn chưa được như mong muốn. Đây cũng chính là

nguyên nhân của tinh trạng các vụ án bị cấp trên sửa, huỷ có chiều hướng tăng.
Công tác tổng kết xét xử sau mỗi vụ án, định kỳ hoặc hàng năm có vai trị quan
trọng trong việc thực hiện hiệu quả thủ tục tại phiên tòa hình sự sơ thẩm nói chung và

thủ tục bắt đầu phiên tịa nói riêng. Qua q trình tống kết xét xử, các cá nhân tổ chức

có liên quan nhìn nhận lại những sai sót, sơ suất hoặc những cơng việc đã thực hiện
trong thủ tục tại phiên tịa, từ đó có những bài học, kinh nghiệm rõ ràng và những bản
án, thủ tục được ghi nhận, rút kinh nghiệm cho những phiên tòa xét xử các lần tiếp


theo. Việc tồng kết xét xử có vai trị quan trọng và mang lại hiệu quả cao trong công
tác rút kinh nghiệm liên quan.

1.3.3 Các điều kiện
khác đảm bảo thực
hiện
thủ tục
bắt đầu Xphiên tịa
•
•
•
•
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 23


Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường tác động trực tiếp đến các chuẩn mực xã

hội, giá trị đạo đức truyền thống. Khi người dân có tri thức pháp luật cần thiết, họ sẽ
có hành vi tích cực, sử dụng pháp luật vào việc làm hợp pháp, phù hợp với đạo đức xà
hội tạo điều kiện cho các quan hệ pháp luật nói chung cũng như quan hệ pháp luật

TTHS góp phần bảo đảm thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm. Bên

cạnh đó, ý thức pháp luật của người dân có vai trị quan trọng - phản biện xã hội đối

với việc thực hiện các quy định pháp luật về quyền, nghĩa vụ của các bên khi tham dự
phiên tịa hình sự sơ thẩm. Ngược lại, nhận thức của người dân về pháp luật nói

chung, pháp luật TTHS nói riêng chưa cao, về vai trị quan trọng của mình trong bảo

vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bản thân chưa đầy đủ, đúng đắn sẽ kìm hãm, khơng

phát huy tốt hiệu quả thực hiện pháp luật về quyền, nghĩa vụ của bản thân. Chính trị
khơng ổn định, an ninh trật tự khơng bảo đảm làm gia tăng tội phạm, độ tuổi phạm tội

ngày càng trẻ hóa, mức độ pham tội ngày càng nghiêm trọng sẽ tạo ra áp lực lớn đối
với hệ thống pháp luật tư pháp, đặc biệt là cơ quan tiến hành tố tụng trong bảo đảm
pháp chế xã hội chủ nghĩa khi thực hiện các phiên tòa xét xử sơ thẩm.

Nhận thức, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng
trong thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm có ảnh hưởng quan trọng đến quá trình

thực hiện. Thẩm phán chủ tọa phiên tịa, hội thẩm, KSV, ĐTV... là người có thẩm

quyền tiến hành tố tụng trong vụ án hình sự, cũng là người mà luật sư bào chữa cho

người bị buộc tội hay bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại, đương sự phải tiếp
xúc thường xuyên, nếu họ có quan điểm khơng đúng, thiếu khách quan, thái độ chưa
chuẩn mực với các đương sự còn lại trong quá trình giải quyết vụ án thi có thể gây ra

nhiều hệ quả nghiêm trọng, làm ảnh hưởng trục tiếp đến việc tìm ra sự thật khách
quan của vụ án; xét xử khơng thấu đáo; uy tín, danh dự cùa người “cầm cân nảy mực”

bị suy giảm; công lý không được bảo đảm;...Các bên đều có vai trị quan trọng trong
thủ tục bắt đầu phiên tịa và sự có mặt của các bên có ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi

và tính khách quan của vụ án. Trong q trình bắt đầu thủ tục phiên tịa hình sự sơ


thẩm, khi một bộ phận cản bộ, cơng chức thuộc cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố

tụng vẫn còn quan niệm việc hiện diện của luật sư là sự “cản trở”, “soi mói” các hoạt
động tố tụng của cơ quan tiến hành tố tụng dẫn đến thiếu thiện chí, ác cảm, thiếu tơn
trọng khi làm việc, tiếp xúc với luật sư. Thì đây là một trong những khó khăn chính

làm ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện pháp luật về quyền, nghĩa vụ của luật sư trong

hoạt động TTHS. Trình độ, năng lực chun mơn của người có thẩm quyền tiến hành
TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 24


tố tụng ảnh hường đến hiệu quả việc thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ

thẩm. Thật vậy, quan điếm, thái độ tích cực kết hợp với trinh độ, năng lực vững, đáp
ứng được yêu cầu chức năng, nhiệm vụ của người tiến hành TTHS sẽ tạo ra môi

trường hoạt động TTHS chuyên nghiệp, hiệu quả,công bằng và thượng tôn pháp luật;

là động lực phát huy năng lực, trình độ của các bên trong thủ tục bắt đầu phiên tịa

hình sự sơ thẩm. Ngược lại nếu cán bộ, cơng chức của cơ quan có thẩm quyền tiến
hành tố tụng không nắm rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình, kiến thức
chun mơn khơng vững có thề khiến họ hiểu chưa đầy đủ, đúng nội dung quy phạm

pháp luật, dẫn đến áp dụng sai trong quá trình giải quyết vụ án, gây cản trở, khó khăn
và hạn chế việc thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm. Quan điểm, nhìn


nhận của người tham gia tố tụng đối với thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm

cũng ảnh hưởng tới hiệu quả thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm. Nếu

người tham gia tố tụng tôn trọng, thiện chí và hợp tác với cơ quan có thấm quyền thực
hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm thì thủ tục sẽ được nhanh chóng tiến
hành đầy đủ, đúng pháp luật, ngược lại, người tham gia tố tụng có quan điểm, nhìn

nhận khơng đúng về địa vị pháp lý của minh, của các bên trong phiên tịa hình sự sơ
thẩm sẽ làm tăng thêm những khó khăn, thử thách trên con đường thực hiện các thú

tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm. Trong thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ
thẩm, vai trị cùa chủ tọa và thư ký phiên tòa hoạt động đa số và thực hiện các thù tục

bắt đầu. Nếu các chủ thể này nhận thức đầy đủ, toàn diện và khả năng vận dụng linh
hoạt, hợp lý, đúng, trúng các quyền, nghĩa vụ của mình thơng qua kiến thức pháp lý,

chuyên môn nghiệp vụ, kỳ năng, tạo ra sự tơn nghiêm khi tham gia tố tụng tại phiên

tịa là yếu tố chính bảo đảm thủ tục bắt đầu phiên tòa được diễn ra thuận lợi, đúng
pháp luật, tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của người tham dự, người được bào chữa

hay được bảo vệ, hạn chế oan, sai; góp phần bảo đảm xử đúng người, đúng tội, đúng

pháp luật trong các vụ án hình sự. Ngược lại, nhận thức chưa đầy đủ, toàn diện về thủ
tục của các chủ thể là rào cản ngăn họ đi đến tận cùng của cơng lý, thủ tục bắt đầu

phiên tịa không được thực hiện đúng pháp luật, ảnh hưởng đến hiệu quả cơng tác xét
xử tại Tịa án có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng sự thật khách quan của vụ án
không được làm sáng tỏ; quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội hay bị hại,


đương sự không được bảo đảm; địa vị pháp lý của các chủ thể trong hoạt động TTHS

bị phai nhòa, không đáp ứng được kỳ vọng, sự tin tưởng của xã hội.

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 25


Ngồi các u tơ trên, thủ tục băt đâu phiên tịa hình sự sơ thâm cũng có ảnh

hưởng từ hoạt động tuyên truyền, phố biến giáo dục pháp luật; vàn hóa pháp đình; vị
trí địa lý.. .Cơng tác tun truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về thù tục tại phiên tịa

hình sự sơ thẩm trong TTHS được thực hiện tốt sẽ góp phần nâng cao nhận thức pháp

luật cùa người dân, từ đó nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật trong thủ tục tại phiên

tịa hình sự sơ thẩm. Hiện nay, tội phạm có chiều hướng gia tăng cả về số lượng lẫn
mức độ phạm tội, tội phạm hoạt động ngày càng tinh vi, xảo quyệt, hành vi phạm tội

ngày càng nguy hiềm và có tổ chức (các tội phạm về Giết người, Hiếp dâm người

dưới 16 tuối... chiếm tỉ lệ tương đối cao)... Đặc biệt, ngày càng có nhiều người bị lơi
kéo vào con đường phạm tội; hơn thế nữa, những hành vi phạm tội không chỉ dừng lại
ở các tội phạm về trật tự xã hội như: cố ý gây thương tích, Hiếp dâm... mà cịn là các

tội phạm về ma túy và nghiêm trọng nhất là các tội xâm phạm an ninh quốc gia do sự


kích động, dụ dồ của những cá nhân, tố chức có hành vi chống lại chính quyền, nhà

nước. Chính vì điều đó, cơng tác tun truyền, vận động, phố biến giáo dục pháp luật
góp phần ổn định tình hình an ninh trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh cần được

quan tâm, chú trọng hơn, cần tăng cường thực hiện với nhiều hình thức khác nhau để

đạt hiệu quả cao nhất. Đe làm được điều đó, việc cần có những giải pháp nâng cao
hiệu quả trong cơng tác này là cần thiết.
Tạo được mơi trường văn hóa pháp đình góp phần thúc đấy tính chun nghiệp
trong tố tụng, ứng xử, nói năng lịch sự, hịa nhã và tơn trọng nhau giữa các chủ thế

trong vụ án hình sự qua đó góp phần nhanh chóng tìm ra sự thật khách quan của vụ
án, bảo đảm xét xử kịp thời, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Vị trí địa lý cũng

có ảnh hưởng nhất định đến hiệu quả thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ

thấm trong hoạt động TTHS, ở vùng sâu, vùng xa việc tiếp cận, nhận thức của người

dân về pháp luật nói chung, đặc biệt quy định pháp luật về thủ tục tố tụng tại phiên tòa
hỉnh sự sơ thẩm trong hoạt động TTHS nói riêng cịn thấp, điều kiện vật chất, cơ sở hạ

tầng cịn hạn chế. Vì vậy, thủ tục thực hiện bắt đầu phiên tịa hình sự sơ thẩm trong

hoạt động TTHS tại Tịa án có những khó khăn nhất định.

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 26



Kêt luận chương I

Phiên toà xét xử sơ thấm vụ án hình sự là một bước nhàm kiểm tra cơng khai
những chứng cứ mới để quyết định việc xử lí đối với vụ án. Chương này đã sử dụng

các lỷ thuyết khoa học pháp lý, các quan điểm nghiên cứu có liên quan để xây dựng

các khái niệm liên quan, phân tích đặc điểm thực hiện pháp luật về thủ tục bắt đầu

phiên tịa hình sự sơ thẩm nhàm hiểu thống nhất, hiệu quả thủ tục bắt đầu phiên tòa sơ
thẩm các vụ án hình sự, đảm bảo xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; đồng

thời góp phần nâng cao số lượng, chất lượng kháng nghị, kiến nghị.

Qua nội dung chương 1, tác giả đã nêu lên và phân tích những khái niệm, đặc
điểm của nước ta về cách thức tổ chức phiên tịa hình sự sơ thẩm, từ đó có thể đưa ra

vai trị và ý nghĩa của phiên tịa hình sự sơ thẩm. Qua những vai trò và ỷ nghĩa của

phiên tòa hinh sự sơ thẩm, tác giả phân tích các yếu tố tác động đến thủ tục bắt đầu
phiên tịa hình sự sơ thẩm.
Từ những nội dung đã phân tích ở chương 1 là những tiền đề, cơ sở lý luận đề

phân tích và đi sâu vào quy định của pháp luật về thú tục bắt đầu phiên tịa hình sự sơ
thẩm ở chương 2.

TRỊNH ĐÚC H1ÉU

Page 27