Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0

ẢNH HƯỞNG CỦA HAI NỀN VĂN HĨA ĐƠNG - TÂY
ĐẾN TƯ TƯỞNG VĂN HĨA HỒ CHÍ MINH
Vũ Kiến Quốc
Trường Đại học Thủy lợi, email:

1. GIỚI THIỆU CHUNG

Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà văn hố kiệt
xuất của Việt Nam, Người là biểu tượng cho
hình ảnh tốt đẹp nhất của con người Việt
Nam. Ở Người chung đúc hài hoà những giá
trị tốt đẹp nhất của nền văn hố phương
Đơng và phương Tây, tạo nên văn hố Hồ
Chí Minh - văn hoá của tương lai. Bài báo
sau đây làm rõ những ảnh hưởng của hai nền
văn hóa phương Đơng - phương Tây đến tư
tưởng văn hóa Hồ Chí Minh, cùng với đó là
những sáng tạo văn hố mới của Hồ Chí
Minh định hướng cho việc xây dựng một nền
văn hố tương lai ở Việt Nam.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện
chứng, tác giả sử dụng các phương pháp
phân tích, tổng hợp… để làm rõ nội dung
nghiên cứu.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Ảnh hưởng của văn hóa phương

Đơng đến tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh
Phải khẳng định rằng văn hóa phương
Đơng có ảnh hưởng rất sâu sắc đến Hồ Chí
Minh. Xuất thân trong một gia đình Nho học
nên từ nhỏ Người đã sống trong môi trường
với những nguyên tắc, triết lý giáo dục đậm
nét văn hố phương Đơng như Tam cương Ngũ thường, trung hiếu - tiết nghĩa… Cùng
với ảnh hưởng của Nho giáo, giáo lý của Đạo
phật cũng tác động sâu sắc đến tư tưởng Hồ
Chí Minh. Đó là tư tưởng từ bi, bác ái, giáo

thiện, trừ gian, tinh thần cứu khổ, cứu nạn…
Trên thực tế, Nho giáo và Phật giáo vào Việt
Nam khơng giữ ngun vẹn tính chất giáo
điều khắc khổ ban đầu mà kỳ lạ thay cả Nho
giáo và Phật giáo đã được dân gian hóa trên
nền tảng một truyền thống đoàn kết, dân chủ
và nhân ái của người Việt Nam. Những giá
trị tốt đẹp này đã được Hồ Chí Minh kế thừa,
chuyển tải và làm phong phú thêm trong hệ
thống tư tưởng của mình về văn hố.
3.2. Ảnh hưởng của văn hóa phương
Tây đến tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh
Cùng với văn hố phương Đơng, Hồ Chí
Minh đã dần từng bước tiếp cận với nền văn
hóa phương Tây. Việc tiếp xúc với học vấn
phương Tây tại Trường Tiểu học Pháp - Việt
ở Vinh là một mốc quan trọng. Chính trong
thời gian này, Người bắt đầu làm quen với
những tư tưởng mới lạ, các hoạt động văn

hố nặng về tính áp đặt của người phương
Tây. Năm 1911, khi bắt đầu ra đi tìm đường
cứu nước, mặc dù vốn hiểu biết về văn hóa
phương Tây cịn ít ỏi nhưng những tư tưởng
tiến bộ của các cuộc cách mạng tư sản cũng
đã gây cho Người sự chú ý. Người từng nói
"khi tơi độ mười ba tuổi, lần đầu tiên tôi được
nghe ba chữ Pháp: Tự do - Bình đẳng - Bác
ái… tơi rất muốn làm quen với nền văn minh
Pháp, muốn tìm xem những gì ẩn đằng sau
những chữ ấy…"[1].
Người đã dày công nghiên cứu các cuộc
cách mạng tư sản, say sưa nghiên cứu các tư
tưởng của Rutsxơ, mơngtexkiơ… Người tiếp
nhận có phê phán những tư tưởng tiến bộ của
nền văn hóa phương Tây, đồng thời cũng vạch

328


Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0

rõ những bất công trong xã hội tư bản, đối lập
với những lời nói hoa mỹ của các chính trị gia
tư sản. Những lý tưởng "Tự do - Bình đẳng Bác ái" được nêu ra trong thời đại các cuộc
cách mạng tư sản đã bị phản bội, trở thành
những khẩu hiệu mị dân, hình thức…
Ngay trên hành trình tìm đường cứu nước,
cứu dân tộc thốt khỏi ách đơ hộ của chủ
nghĩa thực dân, Người đã mang nền văn hóa

của dân tộc mình đi "đối thoại" với nền văn
hóa dân chủ của Người Pháp và các dân tộc
khác trên thế giới.
Khi tiếp nhận nền văn hóa phương Tây ở
thời điểm đầu thế kỷ XX. Người không tiếp
nhận bằng con đường học hành chính thống
trên ghế nhà trường, mà bằng con đường kiên
nhẫn học hỏi trong quá trình xâm nhập quần
chúng lao động, bằng việc tìm đọc tài liệu ở
các thư viện. Qua đó, Người đã tiếp thu tinh
hoa của văn hóa phương Tây, trước hết là lý
tưởng cách mạng tự do-bình đẳng-bác-ái tiến
bộ của cách mạng tư sản dân quyền Pháp
1789; lý tưởng "bốn bể anh em" trong cõi
"năm châu một nhà"; khát vọng của con
người về nền hịa bình trên cả thế giới với
tình hữu ái, mong mỏi sống trong cảnh đất
nước thanh bình. Trên cơ sở đó, Người đi đến
tiếp nhận lý tưởng dân chủ của Cách mạng
Tháng Mười Nga 1917. Đây là một bước
phát triển mới, cao hơn cả về lượng và chất.
Hơn ba mươi năm bôn ba ở nước ngoài,
chủ yếu là hoạt động ở trung tâm văn hố,
văn minh phương Tây, Nguyễn Ái Quốc có
đủ thời gian, điều kiện và trí tuệ để chọn lọc,
tiếp nhận tinh hoa của văn minh phương Tây
rực rỡ. Từ sự am hiểu thấu đáo, tinh thơng
sâu sắc văn hóa phương Tây, Hồ Chí Minh
đã vận dụng tất cả những kiến thức của lịch
sử nước Nam, của học thuyết Khổng Tử, giáo

lý của đạo Phật v.v… vào giải thích các quan
điểm mới của Chủ nghĩa Mác-Lênin, truyền
bá, vận dụng sáng tạo vào điều kiện cụ thể
nước ta, và làm cho học thuyết lý luận đó trở
nên gần gũi, đi sâu vào đời sống văn hoá, tư
tưởng, tinh thần của người dân Việt Nam.

3.3. Sáng tạo của Hồ Chí Minh trong
việc xây dựng nền văn hóa mới
Kết hợp tinh hoa văn hố của phương
Đơng với cái tiến bộ, hiện đại của văn hố
phương Tây chính là một sáng tạo lớn trong
tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh xây dựng.
Trong tiếp thu các giá trị văn hố Đơng Tây, Hồ Chí Minh luôn bám sát thực tiễn
Việt Nam, căn cứ vào các đặc điểm về kinh
tế - xã hội, nhất là các đặc điểm văn hóa
truyền thống để định hướng cho việc xây
dựng, phát triển tồn diện nền văn hóa mới ở
nước ta. Theo Hồ Chí Minh, văn hố thể hiện
trên mọi mặt của cuộc sống nhưng tập trung
ở ba lĩnh vực chính: văn hóa giáo dục, văn
hóa văn nghệ và văn hóa đời sống. Chính
Người nêu ra các biện pháp tun truyền, vận
động, phát triển các lĩnh vực văn hoá ấy đầy
tính sáng tạo: kết hợp giữa "truyền thống và
hiện đại", giữa “phương Đông và phương
Tây" để tạo dựng nên một nền văn hóa mới.
Trong bức thư gửi Hội nghị cán bộ văn hóa
1957, Hồ Chủ tịch đã nêu bật nguyên tắc phát
triển của nền văn hóa dân tộc là: "Phát huy

vốn cũ quý báu của dân tộc đi đôi với việc học
tập văn hóa tiên tiến của các nước"[3].
Bên cạnh đó, Người ln chủ động tiếp thu
và phát triển sáng tạo tinh hoa văn hố ĐơngTây để làm giàu nội dung tư tưởng văn hố
của mình. Năm 1947, khi nói đến đời sống
mới của một người, một nhà, một làng và
khắp cả nước, Người khẳng định: hạt nhân
của đời sống mới là cần, kiệm, liêm, chính –
đây là những giá trị cốt lõi tạo nên nhân cách,
phẩm chất của con người mới. Người cũng đề
cập đến thuần phong mỹ tục, khơng có cờ
bạc, hút xách, bợm bài, trộm cắp trong đời
sống xã hội. Người nhắc đến truyền thống
“đói cho sạch rách cho thơm”, nêu cao tinh
thần vì cộng đồng, dân tộc: nếu một mình no
ấm mà nỡ để đồng bào xung quanh đói rét thì
dù giàu cũng khơng hưởng được…
Nhiều lần, Người nhấn mạnh việc xây dựng
và phát triển thuần phong mỹ tục, các giá trị
truyền thống dân tộc. Theo Người, cần phải
trân trọng giữ gìn phong tục tập quán tốt đẹp,
đồng thời phải kiên quyết phê phán, bài trừ

329


Tuyển tập Hội nghị Khoa học thường niên năm 2021. ISBN: 978-604-82-5957-0

những biểu hiện đồi phong, bại tục. Cần phải
“khôi phục vốn cũ” với một tinh thần trân

trọng các giá trị của người xưa để lại như:
tương thân tương ái, tận trung với nước, tận
hiếu với dân… Song, cũng cần xóa bỏ cái xấu
(tính lười biếng, tham lam…), sửa đổi các
phiền phức (cúng bái, cưới hỏi quá xa xỉ…).
Theo Hồ Chí Minh, tiếp thu văn hóa tiên
tiến của các nước là một q trình song
phương nên khơng thể và khơng nên tiếp
nhận một chiều thụ động và vị kỷ. Bản lĩnh
văn hoá của một dân tộc trong giao lưu tiếp
biến chính là ở tinh thần bình đẳng, biết
“vay” biết “trả”., Người căn dặn: “Mình đã
hưởng cái hay của người thì cũng phải có cái
hay cho người ta hưởng. Mình đừng chịu vay
mà không trả”. Hàm ý của Người là chúng ta
khơng chỉ tiếp thu những giá trị bên ngồi để
làm giàu có cho chính mình mà cịn phải biết
đem những giá trị, bản sắc của mình vốn có
để đóng góp xứng đáng vào kho tàng văn hoá
của nhân loại, làm cho kho tàng ấy giàu có
hơn, phong phú hơn, cũng là một cách để
khẳng định mình trong thế giới rộng lớn. Đây
quả là tư tưởng thể hiện tầm nhìn của một vị
lãnh tụ vĩ đại.
4. KẾT LUẬN
Có thể nói, tư tưởng Hồ Chí Minh về văn
hố chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi nền văn hố

phương Đơng và phương Tây. Chính những
giá trị tốt đẹp của văn hố Đơng - Tây đã

làm phong phú nội dung tư tưởng văn hố
Hồ Chí Minh.
Ngày nay, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, phát triển văn hoá là một yêu cầu của
sự nghiệp xây dựng đất nước. Việc nghiên
cứu ảnh hưởng của văn hố Đơng - Tây tới tư
tưởng văn hố Hồ Chí Minh có ý nghĩa sâu
sắc, để lại nhiều kinh nghiệm quý báu cho
chúng ta trong việc xây dựng nền văn hoá
mới - nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc. Cụ thể là trong xây dựng văn hoá
cần phải chủ động hội nhập, giao lưu, tiếp thu
cái mới, tinh hoa văn hoá nhân loại để xây
dựng giá trị mới của văn hoá Việt Nam
đương đại; phải biết giữ gìn, phát huy bản sắc
văn hố tốt đẹp của dân tộc; phải đấu tranh
chống lại những xu hướng phản văn hóa du
nhập vào nước ta; kiên quyết loại bỏ những
phong tục, tập quán cũ đã lỗi thời cản trở sự
phát triển tiến bộ của đất nước.
5. TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Hồ Chí Minh: 2011. Tồn tập, tập 1, Nhà
xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.458.
[2] Hồ Chí Minh: 1997. Về văn hóa, Bảo tàng
Hồ Chí Minh xuất bản, Hà Nội, tr.350.
[3] Hồ Chí Minh: 2000. Tồn tập, tập 8, Nhà
xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.326.

330