CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕⁕

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN
KHOA NGOẠI NGỮ

TIỂU LUẬN
CƠ SỞ VĂN HÓA VIỆT NAM

Đề tài: Ảnh hưởng của triết lý Âm – Dương
đến tính cách của người Việt

Sinh viên thực hiện: Dương Mỹ Hằng
Lớp: DAN1191
MSSV: 3119380083
Ngày thực hiện: 05/09/2021

Năm học 2021 – 2022


NHÂN XÉT CHẤM ĐIỂM CU A GIANG VIÊN HƯƠNG DÂN

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

Tp. Hô Chi Minh, ngay ……. thang …… năm ……..
Ky tên


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 2
NỘI DUNG................................................................................................................. 2
Chương 1: NGUỒN GỐC CỦA TRIẾT LÝ ÂM - DƯƠNG ................................... 2
1. Khái niệm và bản chất của triết lý Âm - Dương .................................................... 2
2. Nguồn gốc của triết lý Âm - Dương...................................................................... 3
Chương 2: HAI NGUYÊN LÝ CỦA TRIẾT LÝ ÂM - DƯƠNG ............................ 4
1. Quy luật về Thành Tố ........................................................................................... 4
2. Quy luật về Quan Hệ ............................................................................................ 5
Chương 3: TÍNH CÁCH CỦA NGƯỜI VIỆT ......................................................... 6
1. Tư duy lượng phân lưỡng hợp .............................................................................. 6
2. Thế thường và quy luật của triết lý Âm – Dương trong tính cách người Việt ........ 6
KẾT LUẬN ............................................................................................................... 8
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 8


1


MỞ ĐẦU
Năm 2002, UNESCO đã đưa ra định nghĩa về văn hóa như sau: “Văn hóa là một hệ
thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua q
trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác với môi trường tự nhiên và xã hội”. Về
văn hóa Việt Nam là những gì thuộc về đời sống tinh thần, kể cả đời sống tâm linh, là
thể hiện tư duy sáng tạo, là ý thức về những lĩnh vực trong đời sống của người Việt
Nam cùng với những phương thức tiếp cận giá trị đời sống tinh thần qua quan hệ giao
lưu với các dân tộc khác. Môn học Cơ sở văn hóa Việt Nam giúp ngườ i học hiểu
những khái niệm cơ bản cần thiết cho việc hiểu về một nền văn hóa, giúp học nắm
được các đặc trưng cơ bản cùng tiến trình hình thành và phát triển của văn hóa Việt
Nam.
Trong số những kiến thức mà tơi đã học được trong học phần này, điều mà tôi tâm đắc
nhất đó chính là về Triết lý âm dương cũng như tính cách của người Việt có ảnh
hưởng ít nhiều về triết lý này. trong suốt chiều dài lịch sử, triết lý âm dương ln gắn
bó mật thiết và sâu sắc đối với văn hóa Việt Nam. Nó góp phần tạo nên bản sắc văn
hóa dân t ộc, tạo nên sức s ống dẻo dai, bền bỉ cùng những tính cách độc đáo. Những
điều này tạo nên bản sắc riêng chỉ có người Việt mới có. Chính vì lý do đó tôi quyết
định lựa chọn đề tài cho bài tiểu luận của mình là “Ảnh hưởng của triết lý Âm - dương
đến tính cách của người Việt”

CHƯƠNG 1: NGUỒN GỐC CỦA TRIẾT LÝ ÂM - DƯƠNG
1. KHÁI NIỆM VÀ BẢN CHẤT CỦA TRIẾT LÝ ÂM - DƯƠNG
Âm - Dương có thể nói nơm na là một khái niệm tr ừu tượng đã có từ lâu đờ i. Nó
phản ánh về hai mặt hay hai thế lực tuy luôn đối lập nhưng lại thống nhất với nhau,
dựa vào nhau để tồn tại và phát triển. Âm – Dương, trong khái niệm sơ cổ, không phải
là một vật chất cụ thể mà là thuộc tính hiện tượng, mọi sự vật, từng tế bào, từng chi tiết

tồn tại trên vũ trũ này.
Và trong cuộc sống từ thời kỳ tổ tiên, các dân tộc không thể không va chạm đến
những cặp đối lập như: “đực - cái”, “nóng - lạnh”, “cao - thấp”,..Người nơng dân thì,

2


và khơng những thế họ cịn có khao khát đạt đượ c sự bội thu của mủa màng, con đàn
cháu đống hay nói đúng hơn chính là sự sinh sơi nảy nở của hoa màu và con người,
theo vĩ mô là cặp đối lập “Mẹ - Cha” và “Đất – Trời”.
Cứ thế dần dần, con người đã nhận ra sự liên kết giữa các thể đối lập và cả s ự mật
thiết khơng thể tách rời. Theo đó, Đất sẽ tượng trưng cho Mẹ, Trời tượng trưng cho
Cha, việc hợp nhất hay hòa trộn Mẹ - Cha cùng Tr ời – Đất đã tạo dựng nên những cơ
sở để tìm ra triết lý Âm – Dương sau này.
Từ quan niệm trên, người xưa đã dần tìm ra các quy luật và khám phá ra rất rất
nhiều các cặp đối lập khác đang tồn tại và bổ sung cho nhau, từ cơ sở này dẫn đến
những cơ sổ khá trong nhiều lĩnh vực, góc cạnh; điển hình là cặp “Nóng – Lạnh”, cụ
thể như sau:
-

Xét về thời tiết: mùa đông trời lạnh sẽ thuộc dương, mùa hé trời nóng bức thuộc
âm.

-

Xét về phương hướng: phương Bắc lạnh nên mang tính âm, cịn phương Nam ở
phía đối l ại nóng nên mang tính dương

-


Xét về thời gian trong ngày: ban đêm thời tiết thường lạnh, mát mẻ, trời tối đen
nên xem là dương, ban ngày trờ i nắng đỏ, vàng oi bức thì xem là âm.

2. NGUỒN GỐC CỦA TRIẾT LÝ ÂM - DƯƠNG
Có giả thuyết cho rằng triết lý Âm – Dương đã được hình thành t ừ thời nhà Hán,
do Phục Hy sáng tạo và ghi chép trong kinh dịch; lại có người cho rằng Âm – Dương
là cơng lao của “âm dương gia” – một giáo phái của Trung Quốc. Tuy nhiên, cả hai giả
thiết này đều khơng có cơ sở khoa học bởi vì Phục Hy chỉ là một nhân vật trong truyền
thuyết, và giáo phái “âm dương gia” chỉ sử dụng Âm – Dương để giải thích địa lý hay
lịch sử.
Theo nghiên cứu khoa học liên ngành thuộc Việt Nam và Trung Quốc đã kết luận,
khái niệm của Âm – Dương này được bắt nguồn từ phía Nam, tức trải từ sông Dương
Tử đến lãnh thổ Việt Nam. Trong qua trình nam tiến và phát triển, người Hán đã học
hỏi và tiếp thu triết lý Âm – Dương của cư dân phương nam, triết lý ngày càng phổ

3


biến và theo chân những nhà du mục để dần đạt đến cái hoàn thiện nhất và mang
những ảnh hưởng của nó tác động trở lại một cách mạnh mẽ với người dân phương
nam.
Như đã đề cập, trong đờ i sống, cư dân phương Nam rất chú trọng nông nghiệp nên
kim chỉ nam của họ là hướng tới sự sinh sôi nảy nở của hoa màu và con người. Sự sinh
sôi của con người cụ thể xuất phát từ hai yếu tố: cha và mẹ hay trai và gái; s ự nảy nở
của hoa quả lại xuất phát từ trời và đất. Các cặp đối lập này đã hình thành và khái quát
lên triết lý Âm – Dương và mở rộng tạo nên nhiều cặp đối lập khác, từ các cặp đối lập
ấy lại tiếp tục sản sinh ra và cứ thế tiếp nối cho đến tận ngày nay.

CHƯƠNG 2: HAI NGUYÊN LÝ CỦA TRIẾT LÝ ÂM – DƯƠNG
1. QUY LUẬT VỀ THÀNH TỐ:



Khơng có gì hồn tồn âm hoặc hồn tồn dương.



Trong âm có dương, trong dương có âm.
Trong cái nắng tiềm ẩn cái mưa (hơi nước bốc lên), trong cái mưa tiềm ẩn cái nắng

(mây tan đi), trong lịng đất âm chứa cái nóng dương (ở tâm trái đất nhiệt độ lên tới
trên 4 ngàn độ). Trong mỗi người đều tiềm ẩn chất khác giới nên giới tính có thể biến
đổi bằng cơ chế thức ăn (xưa) hoặc giải phẫu (nay). Quy luật này cho thấy rằng việc
xác định một vật là âm hay dương chỉ là tương đối, trong sự so sánh với một vật khác.
Chính vì vậy mà với các cặp đối lập có sẵn (t ừ trái nghĩa), tức là có vật so sánh tiềm
ẩn, thì việc xác định âm dương có thể thực hiện rất dễ dàng, nhưng đối với các vật đơn
lẻ thì khó khăn hơn. Từ đây suy ra hai hệ quả phục vụ cho việc xác định bản chất
âm/dương của một đối tượng:
Thứ nhất, muốn xác định tính chất âm dương của một vật, trước hết phải xác định
được đối tượng so sánh.
Ví dụ: Nam so với nữ thì mạnh mẽ (dương), nhưng so với hùm beo thì lại yếu đuối
(âm); màu tr ắng so với màu đen thì dương, nhưng so với màu đỏ lại là âm… Nhờ sự
so sánh này mà ta có thể xác lập được những thang độ âm dương cho từng lĩnh vực;
chẳng hạn, về màu sắc ta có: đen, trắng, xanh, vàng, đỏ (từ đất đen nhú ra lá trắng,

4


càng hấp thụ ánh nắng lá càng xanh, lâu dần lá chuyển sang vàng, r ồi cuối cùng thành
đỏ). Tuy nhiên, không phải cứ xác định được đối tượng so sánh rồi là có thể xác định
được tính chất âm dương của chúng.

Thứ hai, để xác định tính chất âm dương của một vật, sau khi xác định được đối
tượng so sánh, còn phải xác định cơ sở so sánh.
Đối với cùng một cặp hai vật, với các cơ sở so sánh khác nhau sẽ cho ta những kết quả
khác nhau. (Ví dụ: một người nữ so với một người nam xét về giới tính là âm nhưng
xét về tính cách có thể lại là dương; nướ c so với đất, xét về độ cứng là âm, nhưng nếu
xét về tính động thì lại là dương…)
2. QUY LUẬT VỀ QUAN HỆ:


Âm và dương ln gắn bó mật thiết với nhau, vận động chuyển hóa cho nhau.



Âm phát triển đến cùng cực thì chuyển thành dương, dương phát triển đến cùng
cực thì chuyển hóa thành âm.
Chẳng hạn, ngày và đêm, mưa và nắng, nóng và lạnh… ln đổi chỗ cho nhau. Ở

xứ nóng (dương) phát triển nghề trồng trọt (âm); ngược lại, ở xứ lạnh (âm) phát triển
nghề chăn nuôi (dương). Cây từ đất đen (âm) mọc lên, lá xanh sang vàng rồi hóa đã
(dương) và cuối cùng trở lại đen để về với đất. Người càng lành hiền (âm) thì càng hay
nóng cục (dương). Từ chất nước (âm) nếu làm lạnh đến cùng chỉ thì hóa thành băng đá
(dương)
Biểu tượng âm – dương phản ánh đầy đủ hai quy luật về bản chất hịa quyện và
quan hệ chuyển hóa của triết lí âm dương.
Trong thực tế ta cịn có thể gặp những cặp khái niệm mà ngay cả sau khi đã vận
dụng hai quy luật của triết lí âm dương, việc xác định bản chất âm dương của chúng
vẫn không dễ dàng gì hơn bởi lẽ chúng cịn bị chi phối bởi những quan niệm xã hội.
Cặp “đúng – sai”, “trái – phải” thuộc loại như thế.

5



CHƯƠNG 3: TÍNH CÁCH NGƯỜI VIỆT
Triết lí âm dương là sản phẩm trừu tượng hóa từ ý niệm và ước mơ của cư dân
nông nghiệp về sự sinh sản của hoa mà và con người. Từ 2 cặp đối lập gốc mẹ-cha,
trời- đất, người xưa đần dần suy ra hàng loạt cặp đối lập như những thuộc tính của âm
dương. Lối tư duy đã tạo nên quan niệm “lưỡng phân hợp nhị”, tức là nhị nguyên trong
người Đông Nam Á thờ i cổ đại tuy cịn thơ sơ và chất phát.
1. TƯ DUY LƯỢNG PHÂN LƯỠNG HỢP:
Tư duy lưỡng phân lưỡng hợp, trên cơ sở các cặp đối lập rõ nét, người Đông Nam
Á xưa hẳn đã mở rộng dần ra để tìm cách xác lập bản chất âm dương cho những khái
niệm, những s ự vật biệt lập. Quá trình này đã dẫn đến sự cảm nhận tính 2 mặt của âm
dương và quan hệ chuyển hóa lẫn nhau giữa chúng . Có lẽ ý niệm cịn có phần hồn
nhiên và chất phác đó đã là tiền đề giúp cho tổ tiên người Hán phạm trù hóa và hệ
thống chúng thành triết lí âm dương.
Trong đời s ống người Việt, tư duy lưỡng phân lưỡ ng hợp bộc lộ rất mạnh mẽ và rõ
nét dựa trên khuynh hướng cặp đôi, cụ thể qua cách sống hay sinh hoạt xuyên suốt
theo các dấu vết xưa cũ đến thời hiện đại. Trên thế giới, vật tổ thường là các động vật
cụ thể như: chim ưng, đại bàng, chó sói, bị,... Ngườ i Việt cũng có một cặp tr ừu tượ ng
là “tiên - rồng”. Ở dân tộc Mường lại có cặp “chim Ây – cá Mứa”, dân tộc Tày lại có
“Bác Luông – Slao Cái”,... là những chứng cứ chân thực nhất về tư duy âm – dương
thời cổ đại.
2. THẾ THƯỜNG VÀ QUY LUẬT CỦA TRIẾT LÝ ÂM – DƯƠNG
TRONG TÍNH CÁCH NGƯỜI VIỆT:
Mọi thế thường về nguyên tắc âm – dương ngườ i Việt cũng rất hài hòa và đi thành
đơi thành cặp: Ơng Đồng-bà Cốt, đồng Cơ-đồng Cậu , đồng Đức Ông-đồng Đức
Bà,...Khi xin âm dương lợp nhà phải viên ngửa, viên sấp; khi ghép gỗ thì phải 1 tấm có
gờ lồi ra khớp với tấm kia có rãnh lõm vào… Lối tư duy âm dương khiến người Việt
nói đến núi , đất thì liền nghĩ ngay tới nước. Nhắc đến cha nghĩ ngay đến mẹ: “Công
cha như núi Thái Sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.”


6


Ngay cả những khái niệm vay mượn đơn độc, khi nào Việt Nam cũng nhân đôi
thành cặp : Ở Trung Hoa có ơng Tơ Hồng chun mai mối thì sang Việt Nam trở thành
cặp đôi ông Tơ - bà Nguyệt. Ở Ấn Độ chỉ có Phật ơng thì vào Việt Nam lại có thể sự
xuất hiện của Phật Bà (người Mường gọi là Bụt Đực, Bụt Cái).
Một trong những biểu tượng âm-dương có truyền thống lâu đời của người Việt
Nam ta là biểu tượng vng-trịn. Có vng có trịn tức là có âm có dương; nói
“vng-trịn” là nói đến sự hồn thiện. Như câu thành ngữ “Mẹ trịn con vng” hay
ca dao tục ngữ có: “ Lạy trời cho đặng vng trịn, Trăm năm cho đặng lịng son với
chàng.”
Biểu tượng vng-trịn hay trịn-vng cịn xuất hiện trên rìa ngồi của trống
đồng Yên Bồng, lồng ghép lên nhau. Có thể hiểu trời trịn tượng trưng cho dương, đất
vng tượng trưng cho âm, nên biểu tượng của trời là dương còn đất thì hình vng;
cũng như câu truyện bánh chưng, bánh giày mà người ta ln kể.
Người Việt cũng có những nhận thức rõ về hai quy luật của triết lý Âm –
Dương. Đã tồn tại trong nhân gian những quan niệm kiểu “Trong rủi có may, trong dở
có hay, trong họa có phúc”, “Chim sa, cá nhay chớ mừng / Nhện sa, xà đón xin đừng
có lo”….là sự diễn đạt cụ thể của quy luật “trong dương có âm” và “trong âm có
dương”. Quy luật “âm dương chuyển hóa” được cụ thể thành những nhận thức dân
gian về quan hệ nhân quả kiểu: “ Sướng lắm khổ nhiều” , “Yêu nhau lắm, cắn nhau
đau” , “Trèo cao ngã đau”,…
Chính nhờ lối tư duy âm-dương từ trong máu thịt mà người Việt Nam có được
triết lí s ống qn bình: Trong cuộc sống hàng ngày, gắng khơng làm mất lịng ai; trong
ăn ở, cố gắng giữ gìn sự hài hịa âm dương trong cơ thể và hài hịa với mơi trường
thiên nhiên xung quanh…Triết lí qn bình âm dương đượ c vận dụng không chỉ cho
người sống mà ngay cả người chết: Trong chùa, hộ pháp có ơng Thiện – ơng Ác(
Thiện trước, ác sau) , trong các ngôi mộ cổ ở Lạch Trường TK III TCN được gióng

theo Nam Bắc, các đồ vật làm bằng gỗ (dương) được đặt ở phía Bắc (âm), các vật bằng
gốm (âm ) lại được đặt ở phía Nam (dương ) – cách sắp xếp âm dương bù trừ nhau để
tạo ra sự quân bình.

7


Triết lí qn bình của âm dương này giúp người Việt tăng khả năng thích nghi
với bất kỳ hồn cảnh hay lối sống nào, cho dù có khó khăn, thử thách cũng không
chùn bướ c “Ăn theo thuở , ở theo thì”. Người Việt Nam cịn là dân tộc sống bằng
tương lai với tinh thần lạc quan: thời trai trẻ khổ thì về già sẽ sướng, suốt đờ i khổ thì
tin rằng đời con mình sẽ sướng (khơng ai giàu ba họ, khơng ai khó 3 đời….).

KẾT LUẬN
Từ xưa cho đến nay, triết lý âm dương vẫn luôn ảnh hưởng sâu sắc trong đờ i
sống văn hóa của dân tộc Việt Nam. Theo thời gian, những biểu hiện sinh động của nó
vẫn hằn sâu trong suy nghĩ và nếp sống truyền thống lẫn hiện đại của người Việt. Sức
ảnh hưởng của triết lý âm dương là vơ cùng lớn vì nó tạo ra tầm ảnh hưởng đến cả
chiều sâu lẫn chiều rộng và chính nó đã tạo ra những nét tính cách độc đáo của con
người Việt Nam.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. PGS. Trần Ngọc Thêm. (1999). Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam (tái bản lần
2). NXB Giáo dục.
[2]. ThS. Hoàng Thị Tố Nga. Triết lý âm dương và ảnh hưởng của nó trong đời sống
văn hóa dân tộc Việt Nam. />
8