P6 địa hình và cảnh quan trái đất
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (7.82 MB, 37 trang )
®Þa h×nh bÒ mÆt tr¸i ®Êt
kh¸i niÖm ®Þa h×nh
Địa hình là một khái niệm được sử dụng rộng rãi
trong khoa học và đời sống để mô tả diện mạo bề
mặt lớp vỏ cứng của Trái đất. Nó là tập hợp của vô
vàn những thể gồ ghề, lồi lõm hoặc tương đối bằng
phẳng, phân cách với nhau bởi những đường ranh
giới ít nhiều rõ ràng, tức là tập hợp của các dạng địa
hình (ví dụ quả đồi, con sông, gò đất, quả núi, đụn
cát, bãi bồi, doi cát, v.v.).
Bề mặt cao nguyên Mộc Châu – Phía xa là dãy núi đá vôi với đỉnh dạng nón
Trît ®Êt ë Ph×n Ngan th¸ng 9 n¨m 2004
Địa hình phải được nghiên cứu trong mối liên hệ
cụ thể và chặt chẽ với đặc điểm của môi trường địa lí,
xem nó như là một trong những hợp phần của môi trường
vốn có khả năng tự điều chỉnh, nghĩa là nó luôn luôn có
quan hệ tương hỗ và quan hệ chi phối nhân-quả với những
hợp phần khác của môi trường địa lí. Nói cách khác, khi
nghiên cứu địa hình ta phải chú ý đầy đủ đến toàn bộ
quan hệ qua lại phức tạp giữa các địa quyển: thạch
quyển, khí quyển, thủy quyển và sinh quyển, kể cả những
tác động của con người.
Xói lở bờ sông Hậu
Xói lở bờ sông Long Đại
CÁC PHUƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA ĐỊA MẠO HỌC
Trong hệ thống các phương pháp nghiên cứu địa
mạo còn phải kể đến một số phương pháp, đúng hơn là
những kĩ thuật, hiện đại rất hữu hiệu. Đó là kĩ thuật viễn
thám và công nghệ GIS (hệ thống thông tin địa lí). .
Nhờ những kĩ thuật này, người ta có dược những
thông tin quý giá, vừa nhanh chóng, vừa giảm được giá chi
phí, vừa bao quát được những không gian rộng lớn, đôi khi
là những không gian khó hoặc không thể tiếp cận được bằng
những phương pháp truyền thống và đặc biệt là thu được
những thông tin lặp lại sau những khoảng thời gian tùy ý rất
hữu ích cho việc nghiên cứu địa mạo động lực.
31-10-03
nằm ngang, gọi là địa hình dương, hoặc có thể lõm xuống, gọi là địa
hình âm. Mỗi dạng địa hình lại bao gồm những yếu tố thành phần,
đó là bề mặt (như bề mặt đỉnh, các bề mặt sườn, gọi là các bề mặt sơ
đẳng), các đường và các điểm đặc trưng
Tập hợp các dạng địa hình liên kết với nhau một cách có
quy luật, có quan hệ mật thiết với nhau về nguồn gốc phát sinh và
cùng tồn tại trên cùng một không gian mặt đất nhất định được gọi là
kiểu địa hình, ví dụ kiểu địa hình đồng bằng sông (gọi là đồng
bằng aluvi), kiểu địa hình đồng bằng biển, kiểu địa hình đồi xâm
thực - bóc mòn, kiểu địa hình cao nguyên dung nham, v.v. Nhiều
kiểu địa hình có thể được gộp lại với nhau theo những dấu hiệu
giống nhau về nguồn gốc phát sinh và phát triển thành nhóm kiểu
địa hình.
Hình 1. Các dạng địa hình và
những yếu tố hình thái của chúng
trên bình đồ và trong mặt cắt.
1. Vách dốc; 2. Sờn dốc - thể
hiện bằng những đờng bình độ
dày- và bề mặt tơng đối bằng
phẳng, đờng bình độ tha; 3. Đờng
bình độ phụ để thể hiện những
chỗ uốn trên mặt đất; 4. Dờng
phân thủy; 5. đờng tụ thủy (a) và
lòng sông (b); 6. Dạng địa hình
âm đơn giản khép kín; 7. Dạng
địa hình dơng đơn giản; 8-9.
Dạng địa hình dơng kéo dài (8.
Bậc thềm, 9. Bãi bồi) 10. Đờng
sống núi; 11. Điểm đỉnh núi; 12.
Điểm chân sờn; 13. Điểm thay
đổi độ dốc; 14. Mép vách dốc. A.
Dạng địa hình âm phức tạp
(thung lũng);
B. Dạng địa hình dơng phức tạp
(quả núi).
kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i ®Þa h×nh
Diện mạo bên ngoài, hay là hình thái địa hình có ý
nghĩa hết sức quan trọng đối với sự phân bố lại vật chất và
các dạng năng lượng tự nhiên trên bề mặt Trái đất.
Việc xác định các đặc trưng hình thái của địa hình là
một trong ba nhiệm vụ bắt buộc của địa mạo học, bởi vì
chúng chi phối hoạt động của các quá trình tạo thành và cải
biến địa hình, quy định khả năng sử dụng địa hình cho những
mục đích khác nhau, và nhiều khi phản ánh những thông tin
quan trọng về địa chất, nhất là thạch học và kiến tạo. Trong
địa mạo học, người ta quan tâm đến hai loại thông tin về hình
thái: hình thái mô tả và hình thái trắc lượng.
Hình thái mô tả, mà trong thực tiễn, người ta thường gọi
vắn tắt là hình thái, bao gồm các yếu tố diện mạo bề ngoài của
địa hỡnh như: độ cao khái quát (cao, thấp, trung bình, sâu,
nông), độ dốc khái quát (dốc, thoải, vừa ), hình dạng bề mặt
đỉnh và sườn (bằng phẳng, hơi nghiêng, nghiêng, dốc, gồ ghề,
sắc nhọn, lượn sóng, v.v.), cách sắp xếp (rời rạc, thành nhóm,
thành dải, dãy và có tính định hướng v.v.) và hình khối (rộng,
hẹp, dạng khối đồ sộ, dạng vũm, dạng chóp), v.v.
Hình thái trắc lượng bao gồm những thông tin định
lượng về độ cao tương đối, độ cao tuyệt đối, độ chia cắt ngang,
độ dài, độ dốc sườn và bề mặt, độ uốn khúc của các dòng sông,
v.v. Tất cả những thông tin đó được thể hiện dưới dạng các chỉ
số và hệ số.
kh¸i niÖm vÒ nguån gèc ®Þa h×nh
Một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất và quan
trọng nhất của địa mạo học là việc xác định cơ thức hình thành
của các dạng địa hình.
Địa mạo học hiện đại đã giải thích được quá trình phát
sinh, phát triển và quy luật phân bố của phần lớn các dạng địa
hình trên bề mặt Trái Đất, từ cỡ lớn nhất là các khối lục địa và
bồn đại dương, đến những dạng nhỏ hơn, thậm chí cả các dạng
vi địa hình.
Sự phát sinh, phát triển phức tạp này phụ thuộc chặt
chẽ vào hai nhóm động lực chủ yếu là nội lực và ngoại lực.
Các quá trình ngoại sinh như quá trình gió, các loại
dòng chảy của nước trên mặt, sóng biển, sóng hồ, các quá
trình do hoạt động của băng tuyết, sinh vật, v.v, có cùng
nguồn gốc sâu xa là năng lượng mặt trời và cách phân bố của
nó trên bề mặt địa cầu.
Các quá trình nội sinh bao gồm vận động kiến tạo của
vỏ Trái đất, các quá trình lí, hóa trong lòng đất, hoạt động của
núi lửa, động đất và cấu trúc địa chất. Hai nhóm lực này luôn
luôn cùng tồn tại, tranh giành ảnh hưởng với nhau và gây ra
những tác dụng ngược nhau đối với địa hình. Tương quan
giữa chúng quyết định sự vận chuyển vật chất trên bề mặt và
trong lớp vỏ quả đất và quy định sự xuất hiện của các dạng
địa hình trong từng trường hợp cụ thể.
kh¸i niÖm vÒ tuæi ®Þa h×nh
Tuổi của địa hình nào đó là khoảng thời gian, trong đó
nó đã được hình thành và các dạng của nó vẫn còn giữ
được những đường nét chính cho tới ngày nay. Như vậy,
khi nói tuổi địa hình tức là muốn nói tới tuổi của địa hình
cổ mà bây giờ ta còn thấy được dạng tương đồng, dạng
gần giống của nó.
![Bai 20 Khi hau va canh quan tren trai dat[2]](https://media.store123doc.com/images/document/13/pt/xj/medium_xji1372531328.jpg)
