Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học kinh tế quốc dân

--------

--------

TRầN Tú KHáNH

CHíNH SáCH PHáT TRIểN KINH Tế TRANG TRạI
THEO HƯớNG BềN VữNG TRÊN ĐịA BàN TỉNH NGHệ AN
Chuyên ngành: khoa học quản
quản lý
MÃ số: 62 34 04 10

Ngời hớng dẫn khoa học: 1. PGS.ts. mai văn bu
2. gs.TS. hoàng văn hoa

Hà nội, năm 2015


i

LỜI CẢM ƠN

Trong q trình nghiên cứu và hồn thành Luận án, tơi đã nhận
được sự giúp đỡ nhiệt tình và tạo điều kiện thuận lợi của các thầy giáo
hướng dẫn khoa học, các cơ quan, các đồng nghiệp, gia đình và bạn bè.
Trước hết, tơi xin chân thành cảm ơn đến hai thầy giáo hướng dẫn
khoa học, PGS.TS. Mai Văn Bưu và GS.TS. Hồng Văn Hoa, đã ln
dành sự nhiệt tình, tâm huyết và định hướng cho tơi trong suốt cả q

trình nghiên cứu, hồn thành Luận án.
Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Khoa học
Quản lý, Viện Đào tạo Sau đại học thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc
dân đã trực tiếp giúp đỡ và có những ý kiến đóng góp quý báu về nội
dung Luận án và giúp đỡ trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Trường Đại học Kinh tế Quốc dân,
Trường Đại học Vinh, Sở NN & PTNT tỉnh Nghệ An và các cơ quan, các
chủ trang trại tỉnh Nghệ An đã tạo điều kiện và hỗ trợ tơi trong q trình
nghiên cứu, khảo sát, phỏng vấn, cung cấp tư liệu và chia sẻ kinh nghiệm
quý báu.
Cảm ơn Vợ, Con và gia đình đã động viên, giúp đỡ trong suốt thời
gian qua./.
Nghiên cứu sinh

Trần Tú Khánh


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan nội dung Luận án tiến sỹ “Chính sách phát
triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh
Nghệ An” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tơi.
Các số liệu, tư liệu đưa ra trong luận án là trung thực, kết quả
nghiên cứu khoa học nêu trong Luận án chưa từng được cơng bố
trong các cơng trình nghiên cứu khoa học nào khác.
Nghiên cứu sinh

Trần Tú Khánh



iii

MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. i
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VÀ HỘP .................................... viii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................ 1
2. Tổng quan các cơng trình khoa học đã công bố liên quan đến luận án ........ 2
3. Mục tiêu nghiên cứu của Luận án..................................................................... 9
4. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 9
5. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 10
6. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 10
7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 10
8. Những đóng góp mới của luận án ................................................................... 12
9. Kết cấu của luận án .......................................................................................... 13
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH
SÁCH PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ........................................................................................... 14
1.1. Phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững .................................... 14
1.1.1. Khái niệm, đặc trưng của kinh tế trang trại ................................................ 14
1.1.2. Phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ...................................... 22
1.2. Chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa
bàn tỉnh .................................................................................................................. 28
1.2.1. Khái niệm chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững
trên địa bàn tỉnh .................................................................................................... 28
1.2.2. Mục tiêu và tiêu chí đánh giá chính sách phát triển kinh tế trang trại theo

hướng bền vững trên địa bàn tỉnh ......................................................................... 29


iv

1.2.3. Một số chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên
địa bàn tỉnh............................................................................................................ 31
1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách phát triển kinh tế trang trại trên địa
bàn tỉnh theo hướng bền vững .............................................................................. 39
1.3. Kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền
vững ở một số nước và địa phương trong nước ................................................. 42
1.3.1. Kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền
vững ở một số nước .............................................................................................. 42
1.3.2. Kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền
vững ở một số địa phương .................................................................................... 47
1.3.3. Bài học kinh nghiệm về chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng
bền vững đối với tỉnh Nghệ An ............................................................................ 57
Tóm tắt chương 1 .................................................................................................... 61
CHƯƠNG 2 PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN
KINH TẾ TRANG TRẠI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN
TỈNH NGHỆ AN ..................................................................................................... 62
2.1. Chính sách phát triển kinh tế trang trại ở nước ta thời kỳ đổi mới (từ
năm 1986 đến nay) ................................................................................................ 62
2.1.1. Đổi mới quản lý trong nơng nghiệp và chính sách phát triển kinh tế trang
trại giai đoạn 1988 - 2000 ..................................................................................... 62
2.1.2. Chính sách phát triển kinh tế trang trại từ năm 2000 đến nay .................... 66
2.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai
đoạn 2000 - 2013 ................................................................................................... 72
2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ảnh hưởng đến chính sách phát triển
kinh tế trang trại tỉnh Nghệ An ............................................................................. 72

2.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn
2000 - 2013 ........................................................................................................... 74
2.3. Thực trạng chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững
trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2000 - 2013 .............................................. 83


v

2.3.1. Xây dựng quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh ... 83
2.3.2. Chính sách đất đai, đầu tư, tín dụng cho phát triển kinh tế trang trại trên địa
bàn tỉnh. ................................................................................................................ 85
2.3.3. Chính sách đào tạo nguồn nhân lực cho phát triển kinh tế trang trại trên địa
bàn tỉnh. ................................................................................................................ 97
2.3.4. Chính sách nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản
xuất nơng nghiệp nói chung, kinh tế trang tại nói riêng trên địa bàn tỉnh. ........... 99
2.3.5. Chính sách thị trường tiêu thụ sản phẩm của kinh tế trang trại trên địa bàn Tỉnh. 103
2.3.6. Chính sách hợp tác, liên kết sản xuất kinh doanh giữa các trang trại và giữa
các trang trại với tổ chức kinh tế khác ................................................................ 105
2.3.7. Chính sách bảo vệ mơi trường sinh thái và vệ sinh an toàn thực phẩm ... 107
2.4. Đánh giá chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững
trên địa bàn tỉnh Nghệ An ................................................................................. 113
2.4.1. Đánh giá tính hiệu lực của chính sách phát triển kinh tế trang trại theo
hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Nghệ An ....................................................... 113
2.4.2. Đánh giá các chính sách phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An..... 115
Tóm tắt chương 2 .................................................................................................. 121
CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP HỒN THIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN KINH
TẾ TRANG TRẠI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH NGHỆ
AN ĐẾN NĂM 2020 ............................................................................................... 122
3.1. Quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển kinh tế trang trại theo
hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020, tầm nhìn 2030 . 122

3.2.1 Quan điểm phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ................... 122
3.2.2. Định hướng phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững đến năm
2020, tầm nhìn 2030 ........................................................................................... 128
3.2.3. Mục tiêu phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ở tỉnh Nghệ An
đến năm 2020, tầm nhìn 2030............................................................................. 131
3.2.4. Định hướng hồn thiện chính sách phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn
tỉnh Nghệ An theo hướng bền vững đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 .... 133


vi

3.3. Giải pháp hồn thiện chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng
bền vững trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020, tầm nhìn 2030 ............. 134
3.3.1. Hoàn thiện quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế trang trại theo hướng
bền vững.............................................................................................................. 134
3.3.2. Hồn thiện các chính sách đất đai, đầu tư, tín dụng đối với phát triển kinh
tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh............................................ 139
3.3.3. Hồn thiện chính sách nghiên cứu và ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật
vào sản xuất nơng nghiệp nói chung, trang trại nói riêng................................... 145
3.3.4. Hồn thiện chính sách đào tạo nguồn nhân lực cho phát triển kinh tế
trang trại ............................................................................................................. 150
3.3.5. Hồn thiện chính sách hợp tác, liên kết sản xuất kinh doanh giữa các trang
trại và giữa các trang trại với tổ chức kinh tế khác............................................. 152
3.3.6. Hồn thiện chính sách về thị trường tiêu thụ sản phẩm của kinh tế trang trại ...... 156
3.3.7. Hồn thiện chính sách bảo vệ mơi trường sinh thái, vệ sinh an toàn thực
phẩm của kinh tế trang trại ................................................................................. 158
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 161
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CƠNG BỐ ........................................... 164
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .............................................................................. 164
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 165

PHỤ LỤC


vii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ASEAN

: Hiệp hội các quốc gia Đơng Nam Á

AseanGAP

: Quy trình sản xuất tốt cho rau quả tươi trong khu vực Asean

CNH

: Cơng nghiệp hóa

CP

: Chính phủ

HĐH

: Hiện đại hóa

HĐND

: Hội đồng Nhân dân


FAO

: Tổ chức nông - lương của Liên Hợp Quốc

GD & ĐT

: Giáo dục và Đào tạo

GDP

: Tổng sản phẩm quốc nội

GlobalGAP

: Tiêu chuẩn thực hành tốt nơng nghiệp tồn cầu

HACCP

: Tiêu chuẩn kiểm tra, đánh giá an toàn thực phẩm

HTX

: Hợp tác xã

KH, CN & MT

: Khoa học, Công nghệ và Môi trường

KH & CN


: Khoa học và Công nghệ

NCS

: Nghiên cứu sinh

NĐ

: Nghị định

NHNN

: Ngân hàng Nhà nước

NHTM

: Ngân hàng thương mại

NN&PTNT

: Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn

NQ

: Nghị quyết

QĐ

: Quyết định


RVAC

: Rừng, vườn, ao, chuồng.

TCTK

: Tổng cục Thống kê

TBCN

: Tư bản chủ nghĩa

UBND

: Ủy ban Nhân dân

VAC

: Vườn, ao, chuồng

VietGAP

: Tiêu chuẩn thực hành sản xuất nông nghiệp tốt ở Việt Nam

WTO

: Tổ chức Thương mại thế giới


viii


DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH VÀ HỘP
1. Bảng:
Bảng 2.1: Số lượng và cơ cấu trang trại ở Nghệ An phân theo huyện, thị xã giai
đoạn 2000 - 2013 ...................................................................................78
Bảng 2.2: Diện tích đất bình qn của trang trại ở Nghệ An phân theo loại hình và
mục đích sử dụng, năm 2012 .................................................................87
Bảng 2.3: Thực trạng đất đai và nguồn gốc đất đai của trang trại ở Nghệ An năm
2013........................................................................................................88
Bảng 2.4: Vốn đầu tư của các trang trại ở Nghệ An năm 2005 và 2010 ................90
Bảng 2.5: Quy mô vốn của trang trại ở Nghệ An tính bình qn phân theo lĩnh
vực sản xuất năm 2012 .........................................................................91
Bảng 2.6: Đánh giá của chủ trang trại ở Nghệ An về cơ sở hạ tầng nông nghiệp,
nông thôn ...............................................................................................95
Bảng 2.7: Mức độ khó khăn của trang trại ở Nghệ An khi vay vốn kinh doanh ...96
Bảng 2.8: Trình độ học vấn của chủ trang trại ở Nghệ An, năm 2013 ..................98
Bảng 2.9: Cơ cấu nguồn thông tin kĩ thuật sản xuất của trang trại ở Nghệ An phân
theo lĩnh vực sản xuất ..........................................................................102
Bảng 2.10: Mức độ khó khăn của trang trại ở Nghệ An trong tiêu thụ các loại sản
phẩm .....................................................................................................105
Bảng 2.11: Tỷ lệ trang trại ở Nghệ An đã thực hiện tốt bảo vệ môi trường ..........110
Bảng 2.12: Nguyên nhân trang trại ở Nghệ An chưa thực hiện tốt bảo vệ môi
trường ...................................................................................................111
2. Biểu đồ:
Biểu đồ 2.1: Số lượng trang trại ở Nghệ An phân theo loại hình, giai đoạn 2000 2013 .....................................................................................................75
Biểu đồ 2.2: Cơ cấu các loại hình trang trại ở Nghệ An năm 2011 .........................76
Biểu đồ 2.3: Cơ cấu các loại hình trang trại ở Nghệ An năm 2013 .........................77
Biểu đồ 2.4: Giá trị sản lượng của kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai
đoạn 2003 - 2013 .................................................................................80



ix

Biểu đồ 2.5: Giá trị sản lượng bình quân/ trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai
đoạn 2003 - 2013 .................................................................................81
Biểu đồ 2.6: Tình hình hoạt động kinh doanh tính bình qn của các loại hình trang
trại ở Nghệ An năm 2012 ....................................................................82
Biểu đồ: 2.7: Thực trạng cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất năm 2013 ..........89
3. Hình:
Hình 1:

Khung nghiên cứu chính sách phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền
vững..........................................................................................................11

Hình 3.1: Tổ chức mối quan hệ giữa các tổ chức dịch vụ và trang trại .................154
4. Hộp:
Hộp 2.1:

Hình thành chuỗi sản xuất liên kết trong nơng nghiệp ..........................69


1

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ở nước ta, kinh tế trang trại đã xuất hiện từ lâu và thực sự phát triển mạnh
mẽ cùng với quá trình đổi mới trong sản xuất nông nghiệp, nhất là từ năm 2000, khi
Chính phủ ban hành Nghị quyết 03/2000/NQ-CP về kinh tế trang trại [10] . Sự phát
triển của kinh tế trang trại đã góp phần khai thác thêm nguồn vốn trong dân, mở
mang thêm diện tích đất trống, đồi núi trọc, đất hoang hoá, nhất là ở các vùng trung

du, miền núi và ven biển, tạo thêm việc làm cho người lao động nơng thơn, góp
phần xố đói giảm nghèo, tăng thêm nơng sản hàng hố, thúc đẩy chuyển dịch cơ
cấu kinh tế trong nơng nghiệp, nơng thơn. Chính vì vậy, phát triển kinh tế trang trại
là xu hướng tất yếu trong sản xuất nông nghiệp, nông thôn ở nước ta hiện nay.
Nghệ An là tỉnh có vị trí địa lý quan trọng của khu vực Bắc miền Trung, có
địa hình đa dạng và có điều kiện để phát triển trang trại quy mô lớn với nhiều loại
sản phẩm đa dạng. Bờ biển dài và nhiều cửa lạch với 3.500 ha nước lợ, có khả năng
phát triển các trang trại nuôi trồng thuỷ sản. Theo đánh giá của các nhà địa lý và
nông học, điều kiện tự nhiên của Nghệ An tuy khắc nghiệt nhưng có nhiều loại cây
trồng, vật ni được thị trường trong và ngồi nước ưa chuộng, có giá trị kinh tế
cao, phù hợp để phát triển kinh tế trang trại với quy mô lớn. Vấn đề đặt ra là làm thế
nào để khai thác một cách hiệu quả những lợi thế này.
Mơ hình kinh tế trang trại theo hướng sản xuất hàng hóa bắt đầu xuất hiện ở
Nghệ An từ những năm 1980. Trong những năm gần đây, kinh tế trang trại ở Nghệ
An đã phát triển khá nhanh. Tuy nhiên, theo đánh giá của UBND tỉnh Nghệ An, kinh
tế trang trại ở Nghệ An phát triển chưa bền vững, chủ yếu cịn mang tính tự phát.
Có nhiều nguyên nhân làm cho kinh tế trang trại trên địa bàn tỉnh Nghệ An
phát triển chưa bền vững, nhưng nguyên nhân chủ yếu là do chính sách phát triển
kinh tế trang trại còn nhiều vấn đề bất cập: hệ thống chính sách chưa đồng bộ, khó
áp dụng vào thực tiễn, việc tổ chức thực thi và đánh giá chính sách được kịp thời,...
Trong những năm gần đây, đã có một số cơng trình nghiên cứu về kinh tế trang
trại nói chung, kinh tế trang trại ở Nghệ An nói riêng. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có


2

cơng trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ, tồn diện về chính sách phát triển bền
vững kinh tế trang trại Nghệ An. Một số cơng trình nghiên cứu cũng đã nêu lên các giải
pháp phát triển kinh tế trang trại, tuy nhiên hầu như các cơng trình này chưa tập trung
đi sâu phân tích, đánh giá về chính sách và đề xuất các giải pháp chính sách phát triển

bền vững kinh tế trang trại trên cả ba khía cạnh: kinh tế, xã hội và môi trường.
Từ những lý do trên, việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp chính sách phát
triển bền vững kinh tế trang trại ở Nghệ An là cấp thiết, có ý nghĩa lý luận và giá trị
thực tiễn. Vì vậy, NCS lựa chọn đề tài “Chính sách phát triển kinh tế trang trại
theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Nghệ An” làm đề tài luận án tiến sĩ.

2. Tổng quan các cơng trình khoa học đã cơng bố liên quan đến luận án
2.1. Ngồi nước
Phát triển kinh tế trang trại có vai trị hết sức quan trọng, nhất là trong giai
đoạn phát triển sản xuất nơng nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa với quy mơ lớn
và hiện đại. Vì vậy, phát triển kinh tế trang trại và xây dựng các mơ hình kinh tế
trang trại đã và đang thu hút sự quan tâm của đông đảo các nhà nghiên cứu, nhà
quản lý ở các nước trên thế giới.
Trên thế giới, các trạng trại sản xuất nơng nghiệp kiểu TBCN đã được hình
thành từ rất sớm, cùng với sự bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp từ giữa thế
kỷ XVIII. Dần dần, mô hình kinh tế trang trại đã trở thành một hình thức tổ chức
sản xuất có hiệu quả trong nơng - lâm - ngư nghiệp ở hầu hết các nền kinh tế trên
thế giới. Tuy nhiên, mỗi nước có hình thức tổ chức sản xuất nơng nghiệp với các
loại hình trang trại khác nhau. Vì vậy, trong quá trình phát triển nền kinh tế nơng
nghiệp hàng hóa, trang trại ln là một chủ đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà
nghiên cứu, nhà quản lý, cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Nhiều tác giả nước
ngoài cũng đã có các cơng trình nghiên cứu khá cơng phu về kinh tế trang trại.
Maurice Buckett, trong tác phẩm “Tổ chức quản lý nơng trại gia đình”
(1993) đã đề cập đến những nguyên lý cơ bản trong quản lý, điều hành nơng trại gia
đình theo mơ hình sản xuất hàng hố. Theo tác giả, quản lý một nông trại về cơ bản
không khác quản lý một doanh nghiệp. Tuy nhiên, do đặc thù của sản phẩm trong


3


quá trình sản xuất phụ thuộc khá lớn vào điều kiện tự nhiên và do nông sản thường
nhanh hỏng nên quản lý một nông trại phức tạp hơn rất nhiều so với việc điều hành
một doanh nghiệp cơng nghiệp. Vì lẽ đó, Maurice Buckett cho rằng, các cơ quan
quản lý, các hiệp hội cần đặc biệt chú trọng công tác đào tạo và huấn luyện về kỹ
năng quản lý cho những người chủ trang trại.
A.A Connugin, trong cuốn “Kinh tế nông trại Mỹ” (Trường đại học kinh tế
TP HCM dịch và xuất bản năm 1990), đã giới thiệu về các mơ hình tổ chức nơng
trại ở nước Mỹ - quốc gia có nền nơng nghiệp hàng hố thuộc loại phát triển nhất
trên thế giới. Mỗi mơ hình tổ chức nơng trại, theo tác giả, chỉ phù hợp với những
điều kiện nhất định về điều kiện tự nhiên, tập quán sản xuất và mối liên kết với thị
trường. Cơng trình này đã tổng kết các loại hình nơng trại với những đặc điểm trong
tổ chức và quản lý; mức độ áp dụng các tiến bộ khoa học và công nghệ; ưu nhược
điểm trước sự tác động của nền kinh tế thị trường và sự tác động của nhà nước đến
sự phát triển của các nơng trại. Cơng trình nghiên cứu A.A Connugin đã tạo cơ sở lý
luận và thực tiễn cho việc nghiên cứu, đề xuất chính sách phát triển kinh tế trang
trại ở một số nước. Ngồi cơng trình trên, A.A. Conungin cịn có nhiều cơng trình
khác về kinh tế trang trại và sản xuất nơng nghiệp hàng hóa của Mỹ.
Một trong những chuyên gia nổi tiếng nghiên cứu về trang trại gia đình ở
Mỹ, Walter Goldschmidt đã nghiên cứu những tác động của các trang trại nhỏ đối
với quá trình đơ thị hố ở Thung lũng San Giaoquin, California (Mỹ), năm 1940.
Walter cho rằng: “Những cộng đồng nông nghiệp gần các thành phố mà ở đó tập
trung các trang trại tập thể quy mô lớn đã chết dần chết mịn”. Sở dĩ xảy ra tình
trạng này là vì tại những khu vực này, các khoản thu nhập kiếm được từ hoạt động
nông nghiệp đã bị rút ra khỏi khu vực nơng thơn để đầu tư vào các xí nghiệp cơng
nghiệp tại các thành phố, chính điều này đã giết chết khu vực nơng thơn. Trong khi
đó tình hình hồn toàn khác tại các thành phố được bao quanh bởi các trang trại gia
đình quy mơ nhỏ, thu nhập của trang trại này “chủ yếu lại được chu chuyển giữa các
cơ sở kinh doanh ngay trong địa phương”. Chính điều này đã tạo ra việc làm và sự
thịnh vượng cho cộng đồng dân cư nông thôn tại các khu vực đó.



4

Các nghiên cứu của Miguel A. Altieri, Walter Goldschmidt, Maurice Buckett
về kinh tế trang trại ở Mỹ và nhiều quốc gia khác đã rất nhấn mạnh đến tính bền
vững của kinh tế trang trại. Đây cũng là vấn đề rất được quan tâm ở nhiều nước hiện
nay. Các nghiên cứu nêu trên đã chứng minh rằng, ở những nơi trang trại gia đình
quy mơ nhỏ phát triển mạnh, thì ở đó, trang trại phát triển bền vững hơn. Ở Mỹ, các
trang trại nhỏ đóng góp 17% đất đai của họ để trồng rừng, trong khi các trang trại
lớn chỉ có 5%. Các trang trại nhỏ sử dụng hiệu quả tốt hơn đất đai của họ cao hơn
trong phong trào “Sử dụng hiệu quả đất đai”, bao gồm phủ xanh đất trống và sử
dụng phân xanh.
Trong nhiều năm gần đây, Tổ chức Nơng lương thế giới (FAO) đã có một số
cơng trình nghiên cứu về kinh tế trang trại. Đối với các nước đang phát triển, trong
đó có Việt Nam, FAO đã triển khai nhiều dự án nhằm góp phần phát triển kinh tế
trang trại, hỗ trợ nông dân phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững, kết hợp
phát triển trang trại với xóa đói giảm nghèo,...
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về kinh tế trang trại ở các nước Tây Âu,
châu Á và các vùng lãnh thổ khác trên thế giới. Nhiều cơng trình nghiên cứu đã
phân tích, đánh giá thực trạng kinh tế trang trại ở một số nước như: số lượng, quy
mô và cơ cấu; mơ hình trang trại và phương thức điều hành sản xuất; vốn, tư liệu
sản xuất khác và nguồn lao động; hướng kinh doanh và thu nhập của các trang trại;
thị trường đầu vào, đầu ra của các trang trại, về vị trí, vai trị của kinh tế trang trại
gia đình trong q trình cơng nghiệp hố, hiện đại hố nơng nghiệp, nông thôn; các
yếu tố tác động đến sự phát triển bền vững kinh tế trang trại. Đây là những tài liệu
có giá trị tham khảo khi nghiên cứu về phát triển bền vững kinh tế trang trại ở Việt
Nam nói chung, tỉnh Nghệ An nói riêng.

2.2. T rong nước
Kinh tế trang trại theo hướng sản xuất hàng hóa, gắn với thị trường thực sự

phát triển mạnh mẽ cùng với q trình đổi mới quản lý sản xuất nơng nghiệp ở nước
ta. Trong những năm gần đây, một số cơ quan nghiên cứu và quản lý ở trung ương
và địa phương đã bước đầu nghiên cứu, tổng kết về kinh tế trang trại.


5

Từ cuối những năm 1990, Chính phủ, Bộ NN&PTNT cũng như một số cơ
quan nghiên cứu ở Trung ương và địa phương đã bắt đầu nghiên cứu, tổng kết về
kinh tế trang trại. Báo cáo tổng kết của Bộ NN&PTNT năm 1999 về tình hình phát
triển kinh tế trang trại ở một số tỉnh, thành phố đã đánh giá tương đối toàn diện thực
trạng phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam giai đoạn 1986 - 1999. Báo cáo cho
rằng đây là một mơ hình tổ chức sản xuất nông nghiệp hiệu quả, phù hợp với xu
hướng phát triển sản xuất hàng hố trong nơng nghiệp ở nước ta thời kỳ đẩy mạnh
cơng nghiệp hố, hiện đại hố. Trên cơ sở các báo cáo tổng kết của các tỉnh, thành
phố, Bộ NN&PTNT đã đề ra một số chính sách về phát triển kinh tế trang trại: tạo
điều kiện về đất sản xuất, vốn tín dụng ưu đãi và chuyển giao tiến bộ khoa học công
nghệ để thúc đẩy phát triển kinh tế trang trại.
Sau khi có định hướng của các cơ quan quản lý nhà nước, mơ hình kinh tế
trang trại đã phát triển ở nhiều nơi, đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc và các
tỉnh khu vực Tây ngun. Nhiều cơng trình nghiên cứu đã được thực hiện, tập trung
giải quyết những khó khăn vướng mắc, cản trở sự phát triển của kinh tế trang trại.
GS.TS. Trần Đức, Hội Khoa học kinh tế Việt Nam, trong cơng trình nghiên
cứu “Kinh tế trang trại vùng đồi núi”, NXB Thống kê (1998) đã nhấn mạnh hiệu
quả kinh tế và những tác động tích cực về mơi trường và xã hội khi phát triển kinh
tế trang trại ở các tỉnh miền núi. Tuy nhiên, theo tác giả, khó khăn lớn nhất cản trở
sự phát triển của mơ hình này chính là thói quen, tập qn sản xuất manh mún, nhỏ
lẻ của bà con nông dân. Hơn thế nữa, tác giả Trần Đức cho rằng, trình độ dân trí
chưa cao đã ảnh hưởng lớn đến hiệu quả chuyển giao công nghệ cho nông dân vùng
nông thôn, miền núi.

Cũng cùng quan điểm đó, trong cơng trình nghiên cứu: “Phát triển kinh tế
hợp tác và kinh tế trang trại gia đình ở Việt Nam” (năm 2000), tập thể tác giả thuộc
Hội Khoa học kinh tế Việt Nam đã nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của Nhà nước
trong giai đoạn đầu phát triển kinh tế trang trại. Người dân chuyển từ sản xuất nhỏ
lẻ, tự cung - tự cấp lên sản xuất hàng hố theo mơ hình kinh tế trang trại, khơng chỉ
cần vốn, khoa học - công nghệ, thị trường mà còn cần kỹ năng tổ chức sản xuất.