ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----

-----

TIỂU LUẬN GIỮA KÌ
TÁC ĐỘNG CỦA ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN TỚI ĐỜI SỐNG
VĂN HOÁ CỦA THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Mơn: Cơ sở văn hố Việt Nam
Giảng viên: Đinh Đức Tiến
Sinh viên: Phạm Thị Nguyên Anh

MSSV: 21032116
Ngành: Văn học

Hà Nội, 11/2021

TIEU LUAN MOI download :


MỤC LỤC

Danh mục hình
1. Lời mở đầu
2. Đơi nét về điều kiện tự nhiên của Hà Nội

2.1. Địa hình
2.2. Thuỷ văn
2.3. Khí hậu

3. Tác động của tự nhiên tới đời sống văn hoá

3.1. Khái niệm về văn hoá
3.2. Điều kiện tự nhiên ảnh hưởng tới văn hoá ẩm thực Hà Nội
a, Mùa xuân
b, Mùa hè
c, Mùa thu
d, Mùa đông
4. Kết luận
Tài liệu tham khảo
Nguồn hình ảnh

1

TIEU LUAN MOI download :


DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1 : Hình ảnh minh hoạ bản đồ hành chính Hà Nội
Hình 2.2 : Hình ảnh minh hoạ mâm mứt tết
Hình 2.3 : Hình ảnh minh hoạ kem Tràng Tiền
Hình 2.4 : Hình ảnh minh hoạ Cốm Làng Vịng
Hình 2.5 : Hình ảnh minh hoạ bánh trơi tàu

2

TIEU LUAN MOI download :



1. LỜI MỞ ĐẦU

Trong lịch sử của mỗi dân tộc, những nhân tố có ảnh hưởng quyết
định đến các nền văn hóa trước hết là trình độ kinh tế, chính trị; sự phát
triển xã hội… Điều kiện tự nhiên không chỉ làm môi trường để con người
sinh sống mà là môi trường để con người sáng tạo ra những giá trị văn
hố. Trải qua 1.000 năm hình thành và phát triển, kể từ khi vua Lý Thái Tổ
chọn khu đất Đại La bên cửa sông Tô Lịch làm nơi định đô cho muôn
đời. .Trong chiếu dời đô của vua cũng nói rõ: “Ở vào nơi trung tâm trời đất,
được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi nam bắc đơng tây, lại tiện
hướng nhìn sơng dựa núi. Địa thế rộng mà bằng, đất đai cao mà thoáng.
Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt, muôn vật cũng rất mực phong
phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chỗ tụ hội
trọng yếu của bốn phương đất nước, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế
vương muôn đời”1. Hà Nội đã chứng kiến sự thăng trầm của hầu hết các
triều đại phong kiến Việt Nam từ Lý- Trần - Lê - Mạc - Nguyễn… kinh thành
Thăng Long là nơi buôn bán, trung tâm văn hóa, giáo dục của cả miền Bắc.
Thăng Long - Hà Nội được xem là vùng đất “địa linh - nhân kiệt”, nơi
hội tụ nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi để phát triển Thành trung tâm văn
hóa - kinh tế - chính trị của cả nước. Chính những nét đặc trưng về điều
kiện tự nhiên là cơ sờ hình thành nền văn hố vơ cùng đặc sắc của Hà Nội,
nó là bản sắc riêng - là cái hồn người Hà Nội. Trải qua hàng ngàn năm lịch
sử, cùng với sự giao thoa của văn hố bên ngồi nhưng Hà Nội vẫn giữ
được bản sắc văn hố của mình. Điều đó cho thấy, điều kiện địa lý có vai trị
vơ cùng quan trọng trong nền văn hóa, đời sống của Hà Nội.

1 Chiếu dời đô của Lý Thái Tổ

3


TIEU LUAN MOI download :


2. Đôi nét về điều kiện tự nhiên của Hà Nội
2.1. Địa hình

Hà Nội nằm ở trung tâm châu thổ sơng Hồng vừa có núi, có đồi
và địa hình thấp dần từ Bắc xuống Nam, từ Tây sang Đông, chiếm tới
¾ diện tích tự nhiên của thành phố là đồng bằng. Khu vực nội Thành
và phụ cận là vùng trũng thấp trên nền đất yếu gây khó khăn trong việc
thốt nước nhanh, vào mùa mưa gây úng ngập cục bộ thường xun,
khơng thuận lợi cho việc xây dựng.

Hình 2.1: Hình ảnh minh hoạ bản đồ hành chính Hà Nội

4

TIEU LUAN MOI download :


2.2. Thủy văn
“Hà Nội được hình thành từ châu thổ sơng Hồng. Hiện nay, có 7 sơng
chảy qua Hà Nội: sông Hồng, sông Đuống, sông Đà, sông Nhuệ, sông Cầu,
sông Đáy, sơng Cà Lồ. Trong đó, đoạn sơng Hồng có tới 163km chảy qua Hà
Nội (chiếm 1/3 chiều dài của con sông này chảy qua lãnh thổ Việt nam)” 2.
Trong nội thành ngồi 2 con sơng Tơ Lịch và sơng Kim ngưu cịn có hệ thống
hồ đầm lớn nhỏ như Hồ Hồn Kiếm, Hồ Tây, Bảy mẫu… khơng chỉ là những
hồ chứa lớn mà còn là hệ thống điều hòa nhiệt độ tự nhiên cho thành phố và
đặc biệt còn là những danh lam thắng cảnh đặc sắc của Hà Nội.


2.3. Khí hậu
Khí hậu Hà Nội mang đặc trưng của vùng Bắc Bộ với khí hậu
nhiệt đới ẩm gió mùa, mùa hạ nóng ẩm, mùa đơng lạnh và ít mưa.Do
nằm trong vùng nhiệt đới nên thành phố có nhiệt độ cao quanh năm,
Cùng với sự ảnh hưởng của biển nên Hà Nội có độ ẩm cao, lượng
mưa lớn, số ngày mưa trung bình khoảng 114 ngày trong năm.
Được chia thành bốn mùa rõ rệt trong năm: Xuân, Hạ, Thu, Đông.
Mùa xuân bắt đầu vào tháng 2 (hay tháng giêng âm lịch) kéo dài đến
tháng 4. Mùa hạ bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 8, nóng bức nhưng lại
mưa nhiều. Mùa thu bắt đầu từ tháng 8 đến tháng 10, trời dịu mát, lá
vàng rơi. Mùa đông bắt đầu từ tháng 11 đến tháng 1 năm sau, thời tiết
giá lạnh, khơ hanh. Ranh giới phân chia bốn mùa chỉ có tính chất
tương đối, vì Hà Nội có năm rét sớm, có năm rét muộn, có năm nóng
kéo dài, nhiệt độ lên tới 40°C, có năm nhiệt độ xuống thấp dưới 5°C.

2: Giới thiệu tổng quan và khái quát về địa lí thành phố Hà Nội, website: sonoivu.hanoi.gov.vn,

(Tác
giả: Phương Anh - 07/05/2018)

5

TIEU LUAN MOI download :


3.

Tác động của tự nhiên tới đời sống văn hoá

3.1. Khái niệm về văn hóa


Có nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa. Theo UNESCO: ‘Văn
hóa là tổng thể sống động các hoạt động và sáng tạo trong quá khứ và
trong hiện tại. Qua các thế kỷ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành
nên một hệ thống các giá trị, các truyền thống và thị hiếu - những yếu
tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc”.3
Cịn theo Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích
của cuộc sống, lồi người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ
viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những
công cụ sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng.
Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”.4

3.2. Điều kiện tự nhiên ảnh hưởng đến văn hóa ẩm thực Hà Nội
Mỗi vùng miền khác nhau sẽ có điều kiện địa lý khác nhau, chính
vì vậy mà con người phải có những ứng xử nhất định để có thể phù
hợp và thích nghi với mơi trường sống… Ví dụ sự khác biệt về khí hậu
giữa các mùa trong năm sẽ quyết định đến khẩu vị của con người.
a) Mùa xuân

3

Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,

2016, tr.78,126.

4 Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa con người, website:
huyenuy.namtramy.quangnam.gov.vn, />oup=210&NID=3124&tu-tuong-ho-chi-minh-ve-xay-dung-van-hoa-con-nguoi ( Tác giả: Ban Tuyên giáo Huyện ủy
Nam Trà My – 25/11/2021 )

6


TIEU LUAN MOI download :


Mùa xuân Hà Nội đặc trưng với tiết trời se lạnh và mưa phùn lất phất.
Đây cũng là mùa gắn liền với dịp tết Nguyên Đán.Tất cả những điều đó đã
tạo nên một khơng khí vui vẻ,thơ mộng trong lịng mỗi người con Hà Nội.

Mỗi dịp tết đến xuân về, ta có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh mâm
cỗ ngày tết cầu kỳ với đầy đủ các món ăn phong phú khác nhau như :
bánh chưng, giò lụa, nem rán, thịt đông, gà luộc, canh măng, miến nấu,
dưa hành, các món xào, món luộc khác nhau,... thể hiện sự tinh tế không
lẫn đi đâu được của người Hà Thành. Ngồi ra cũng khơng thể thiếu được
hình ảnh mâm ngũ quả hay các loại mứt tết, ô mai truyền thống.
“Nếu mâm cỗ là thứ không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên thì các loại mứt là
thức quà để mời khách không thể thiếu trong ngày Tết” 5. Hà Nội nổi tiếng với
những hàng mứt có lịch sử lâu đời như phố hàng Đường (nơi chuyên bán

Hình 2.2: Hình ảnh minh hoạ mâm mứt tết
các loại mứt tết, ô mai truyền thống). Ta có thể dùng rất nhiều các loại hoa quả
khác nhau để làm mứt và ô mai như: me, dừa, sấu, cà rốt, vỏ bưởi, hạt sen,
gừng, me, xồi, qt,… Ngày nay, ngun liệu cịn phong phú hơn vì vậy thực
4 : Hà nội vài nét tổng quan, website: dantocmiennui.vn, ( Tác giả : Theo hanoi.gov.vn -03/04/2017 )

7

TIEU LUAN MOI download :


khách có thể tha hồ chọn lựa , chẳng hạn như: cà chua bi, kiwi, khế , vỏ

cam… vô cùng đa dạng và đẹp mắt. Năm mới tết đến cùng các vị khách
quý nhâm nhi ly trà cùng chút mứt, ô mai rồi gửi cho nhau những lời chúc
tốt đẹp khiến cho xuân Hà Nội trở nên thi vị hơn.
b) Mùa hè
Khác với mùa xuân với tiết trời se se lạnh, mùa hè ở Hà Nội lại tràn
đầy năng lượng và sôi nổi hơn với những cơn mưa rào xối xả kèm theo
ánh nắng mặt trời rực rỡ. Vì vậy, con người sẽ có xu hướng tìm đến
những món ăn mang tính hàn, thanh mát giúp giải nhiệt cơ thể.
Nhắc đến mùa hè là ta phải nhớ ngày đến kem – món ăn giúp xua tan cái
nắng oi ả của ngày hè. Hà Nội đã quá nổi tiếng với những địa chỉ bán kem
ngon và lâu đời như: kem Tràng Tiền, kem Hồ Tây hay kem Thuỷ Tạ,… Đây

Hình 2.3 : Hình ảnh minh hoạ kem Tràng Tiền

8

TIEU LUAN MOI download :


là một món ăn khơng thể thiếu trong danh sách của người dân Hà Thành cùng
các thực khách nước ngoài trong ngày hè nóng nực giúp giải nhiệt cơ thể.
Thêm vào đó, ta cũng khơng thể bỏ qua các loại chè. Nói khơng ngoa
nhưng quả thật chẳng đâu có nhiều loại chè phong phú như Hà Nội (chè Khúc
Bạch, chè nhãn lồng hạt sen, chè Cốm, chè Bưởi…). Chỉ cần cho chút đá lạnh
rồi trộn cùng cốc chè ngọt thanh sẽ giúp bạn xoa dịu cái nóng bức của mùa

hè.
Ngồi những món ăn giúp giải nhiệt cơ thể, người Hà Nội cịn có các
món ăn đặc trưng trong mỗi dịp hè đến. Chắc hẳn ai cũng biết món chả cá
nổi tiếng của đất Hà Thành. Chả cá làm từ thịt cá lăng và cá quả có mùi

thơm ngon và ngọt thịt. Thịt cá chín vàng dù đảo trên chảo nhiều lần cũng
khơng bị nát sau đó cho hành, thì là vào đảo cùng tới khi chín ăn cùng bún,
mắm tơm và một ít đậu phộng bùi bùi quả đúng là mĩ vị ngày hè. Hay món
phở cuốn Ngũ Xã nổi tiếng với sự kết hợp tài tình giữa các loại rau sống,
thịt bò, bánh phở, cuốn lại với nhau rồi chấm vào bát nước mắm chua ngọt
cay cay ăn kèm đu đủ, cà rốt giòn giòn thật là ngon miệng.

c) Mùa thu
Nhà văn Hữu Thỉnh đã từng viết trong bài Sang Thu: “ Sương chùng
chình qua ngõ/ Hình như thu đã về” 6. Mùa thu bắt đầu từ tháng 9 và kéo dài
đến đầu tháng 11. Lúc đó, cái nóng mùa hè dần nhường chỗ cho khơng khí
mát mẻ dễ chịu. Khoảng cuối thu, các cơn gió lạnh bắt đầu thổi. Cái chớm
rét làm cho cảnh vật và con người trở nên nên thơ và đẹp đến nao lòng. Sự
kết hợp giữa nét lãng mạn và một chút trầm mặc khiến mùa thu Hà Nội trở
nên đặc biệt quyến rũ. Người đến thì thương, kẻ đi xa thì nhớ.
Vào mùa thu Hà Nội, cịn gì thú vị hơn trong tiết trời se lạnh, thưởng
thức chút cốm vàng thơm và những quả sấu chín vàng... hay dạo bước trên

5 Sang thu – Hữu Thỉnh

9

TIEU LUAN MOI download :


phố Phan Đình Phùng cũng đủ khiến tâm hồn ta thư thái hơn bao giờ
hết. Cốm Làng Vòng từ lâu đã trở thành một trong những thức quà đặc
trưng của ẩm thực mùa thu Hà Nội. Cốm được gói bằng hai lớp lá. Lớp
trong làm bằng lá ráy xanh mát làm cho cốm vàng óng ánh mà khơng
bị khơ và giữ cho màu xanh ngọc bích q giá khơng phai. Lớp ngồi là lá

sen có hương thơm thoang thoảng. Để thưởng thức đúng vị, cốm
thường được ăn với chuối. Bẻ đôi quả chuối hoặc cắt thành từng
miếng nhỏ, khi ăn ta mới thấy được vị ngọt bùi của chuối quyện với độ
dẻo của hạt cốm và mùi thơm dịu nhẹ của lá sen.

Hình 2.3 : Hình ảnh minh hoạ Cốm Làng Vòng
Mùa rươi tươi thường rất ngắn vào khoảng cuối tháng 9, đầu tháng 10
âm lịch. Đặc sản này chỉ trở nên đặc biệt vào mùa thu. Hương vị béo ngậy
của trứng hòa quyện với thịt lợn cùng hương thơm thanh tao của vỏ quýt và
húng quế tạo ra hương vị rất lạ miệng, ăn một lần rồi sẽ nhớ mãi. Cách ăn
chả rươi ở đây rất đơn giản, đó chấm với nước mắm nêm quất, tỏi, ớt và
một ít rau mùi, rau thơm. Cửa hàng chả rươi nổi tiếng nhất Hà Nội phải kể
đến các cửa hàng trên phố Lò Đúc, Cầu Giấy, Hàng Chiếu, Gia Ngư.

10

TIEU LUAN MOI download :


Nếu như mùa hè oi bức chỉ cần một ly nước sấu mát lạnh thì Hà
Nội mùa thu lại làm nao lịng du khách với những quả sấu chín vàng.
Sấu là món ăn vặt kích thích vị giác. Khơng cần chế biến phức tạp,
người ta chỉ cần cạo sạch lớp vỏ bên ngồi, sau đó chấm sấu chín
với muối ớt. Hoặc bạn có thể cắt từng quả thành hình xoắn ốc, sau
đó rắc đường, muối, ớt bột vào cho ngấm nhanh. Chọn quả sấu chín
ngon, chọn quả to, hạt nhỏ nhưng cùi dày, màu trong như hổ phách.
Ngồi ra khơng thể không nhắc đến bánh trung thu mỗi dịp thu về.
Ngày nay có nhiều loại bánh trung thu và nhân bánh đa dạng mang màu sắc
hiện đại nhưng đâu đó người ta vẫn nhớ về những chiếc bánh trung thu
bình dị ngày xưa mang cả một bầu trời tuổi thơ. Bánh hình trịn nhân đậu

xanh, hạt sen, đơn giản nhưng lại mang được dư vị của mùa thu, tượng
trưng cho sự đồn kết, sum vầy, trọn vẹn là món q không thể thiếu trong
ngày rằm tháng Tám tượng trưng cho sự đồn kết, sum vầy, trọn vẹn.
d) Mùa đơng

Nhắc đến mùa đơng Hà Nội, mùa của những cơn gió lạnh buốt da, buốt
thịt, nhịp sống dường như chậm lại, ai cũng thư thái ngắm nhìn khung cảnh
lãng mạn, hít thở cái se se lạnh. Vậy nên vào mùa này con người thường ăn
những món có tính nhiệt để giữ ấm cơ thể. Lúc này, những món ăn nóng ln là
sự lựa chọn hàng đầu như bánh trôi tàu, xôi chè, chè nóng, bánh đúc nóng,
bánh rán mặn, ngọt,…. Mỗi khi trời trở lạnh, những quán ăn nóng hổi, thơm

phức, lại càng đông khách. Trong tiết trời buốt giá mà ăn được
mộbánh bánh trôi tàu béo ngậy, ngọt thơm cùng với cái bùi bùi của lạc
hay một bát bánh đúc nóng thơm mùi nước mắm, hành khô, rau mùi
rồi rắc thêm chút tiêu thì đúng là khơng cịn gì bằng.

11

TIEU LUAN MOI download :


Hình 2.5: Hình ảnh minh hoạ bánh trơi tàu
Những người đã sinh sống và làm việc tại đất Hà Thành lâu năm
cũng khơng thể khơng biết đến hình ảnh những chảo bán hạt dẻ rang
ven đường với âm thanh lách tách cùng mùi thơm thoang thoảng
hay những bắp ngô nướng thơm phưng phức làm cho mỗi người
chúng ta khơng kìm lịng được mà ghé lại thưởng thức.
Bên cạnh đó, trong tiết trời lạnh giá của Hà Nội cịn gì sung sướng hơn là
quây quần bên gia đình, bạn bè thân thiết cùng nhau ăn một bữa lẩu nóng hơi

hổi với đủ loại rau củ quả khác nhau như: cải xanh, cải thảo, nấm đùi gà, nấm
kim châm, ngó sen, cà rốt,.. hoặc ăn lẩu gà thì có thêm rau ngải cứu đăng
đắng. Cùng đủ loại thịt bò, thịt ba chỉ, thịt gà, thịt vịt, mực, tôm, cá,….ăn kèm

váng đậu, đậu hũ tươi,.. bỏ thêm chút sa tế vào cho có vị cay tê tê rồi
húp kèm nước lẩu thơm, ngọt thì khơng cịn gì hạnh phúc hơn.

12

TIEU LUAN MOI download :


4, KẾT LUẬN

Có thể nói, mơi trường tự nhiên tác động rất nhiều tới văn hố ẩm
thực Hà Nội nói riêng và văn hố nói chung. Chỉ nói riêng văn hố ẩm thực
theo mùa mà đã vơ cùng đa dạng, phong phú. Qua đó, ta có thể thấy được
sự ảnh hưởng, tác động vô cùng to lớn của điều kiện tự nhiên đến đời sống
văn hố của khơng chỉ một vùng, một đất nước mà còn của cả thế giới.

13

TIEU LUAN MOI download :


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1:Chiếu dời đô – Lý Thái Tổ

Giới thiệu tổng quan và khái quát về địa lí thành phố Hà Nội, website:


2:

sonoivu.hanoi.gov.vn, (Tác giả: Phương Anh

- 07/05/2018)
3:

Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc

lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.78,126.
4

: Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa con người, website:

huyenuy.namtramy.quangnam.gov.vn,ngna
m.gov.vn/Default.aspx?tabid=1292&Group=210&NID=3124&tu-tuongho-chi-minh-ve-xay-dung-van-hoa-con-nguoi ( Tác giả: Ban Tuyên giáo
Huyện ủy Nam Trà My – 25/11/2021 )
5

: Hà nội vài nét tổng quan, website: dantocmiennui.vn,

( Tác
giả : Theo hanoi.gov.vn -03/04/2017 )
6: Tuyệt chiêu thưởng thức trọn vẹn 4 mùa tại Hà Nội, website: tripnow.vn,
( 03/10/2020 )
7:

Sang thu – hữu thỉnh


Tham khảo : Luận văn Thạc sỹ Quản trị kinh doanh: Nghiên cứu việc
áp dụng Vietgap trong sản xuất rau của Hà Nội:
- trang 40.

14

TIEU LUAN MOI download :


Nguồn ảnh
2.1: Website: danhkhoireal.vn, />2.2: Website: phuongphap.vn, (Tác
giả ATP Media – 19/01/2019 )
2.3: Website: afamily.vn, ( Tác
giả : Nofoodphobia)
2.4: Website: herabuilding.com,
/>2.5: Website: zingnews.vn, ( Tác giả:Khanhhuyenh2 )

15

TIEU LUAN MOI download :