1

LUẬN VĂN-XÂY DỰNG BẦU KHƠNG KHÍ TÂM LÝ TẬP
THỂ TRONG CÁC TRƯỜNG ĐÀO TẠO SĨ QUAN QUÂN
ĐỘI

I.CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU BẦU KHƠNG KHÍ TÂM
LÝ TẬP THỂ HỌC VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐÀO TẠO SĨ
QUAN QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM
1.1 Lịch sử nghiên cứu vấn đề.
Từ những năm 30, 40 của thế kỷ 20, thuật ngữ “bầu khơng khí
tâm lý” đã được sử dụng rộng rãi trong tâm lý học xã hội và trong
cuộc sống thường ngày, ở nhiều cơng trình nghiên cứu khác nhau
thuật ngữ “bầu khơng khí tâm lý” còn được sử dụng với các tên gọi
như: Khí hậu tâm lý; bầu khơng khí tâm lý - tinh thần; tinh thần tập
thể; tâm trạng trội của tập thể…


2

Nhiều nhà tâm lý học đã quan tâm nghiên cứu bầu khơng khí
tâm lý theo nhiều hướng, ở các mức độ khác nhau và đạt được
nhiều thành tựu.
1.1.1. Nghiên cứu về bầu khơng khí tâm lý trong tâm lý học
phương Tây .
Cho đến nay, bầu khơng khí tâm lý của nhóm, tổ chức (bầu
khơng khí tâm lý trong tâm lý học phương Tây thường được kể ra
bằng các tên như sau: Khí hậu tâm lý của tổ chức; khơng khí tâm
lý lãnh đạo; khơng khí tâm lý sản xuất; khơng khí tâm lý đạo đức)
… được nghiên cứu rộng rãi trong các lĩnh vực tâm lý học như :
Tâm lý học xã hội, tâm lý học quản lý, tâm lý học công nghiệp,

khoa học hành vi tổ chức ở các nước phương Tây. Do vậy, tâm lý
học xã hội phương Tây cũng đã tích luỹ được nhiều kinh nghiệm
trong tổ chức nghiên cứu và sử dụng kết quả nghiên cứu bầu khơng
khí tâm lý của tổ chức ở nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội cũng như
của sản xuất.


3

Nhìn lại lịch sử nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý của nhóm,
của tổ chức trong tâm lý học phương Tây có thể nhận thấy: Ngay
từ năm 1924 - 1932, hai nhà tâm lý học Mỹ là E. Mayo và F.
Roethlisberger đã tiến hành nghiên cứu các quan hệ không chính
thức và ảnh hưởng của nó đến hiệu quả sản xuất tại các nhóm lao
động. Qua nghiên cứu các ơng chỉ ra rằng các quan hệ khơng chính
thức nảy sinh như một nhu cầu tất yếu trong nhóm đồng thời cũng
chỉ ra tầm quan trọng của thái độ cảm xúc của các quan hệ khơng
chính thức giữa các thành viên trong nhóm [( dẫn theo) 10, tr.
118 ]. Mặc dù chưa đề cập đến bầu khơng khí tâm lý nhưng các
ơng đã đề cập đến một số khía cạnh của nó. Những kết quả nghiên
cứu về mối quan hệ khơng chính thức, hệ thống thái độ cảm xúc
giữa các thành viên trong nhóm là những tiền đề quan trọng cho
việc nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý sau này.
Người khởi đầu các cơng trình nghiên cứu tâm lý học về bầu
khơng khí tâm lý của tổ chức chính là K. Lewin. Ngay từ những
năm 30 của thế kỷ 20, ông đã nghiên cứu và phát hiện ra quy luật


4


tâm lý về việc phụ thuộc hành vi cá nhân vào các mối quan hệ tác
động qua lại giữa môi trường và hoàn cảnh tâm lý cá nhân. Trong
cuốn “Một lý thuyết, động lực về nhân cách”, K. Lewin tập trung
nghiên cứu quan hệ bên trong nhóm và nghiên cứu vai trò của
người lãnh đạo, quản lý đối với bầu khơng khí tâm lý nhóm ở các
thời điểm khác nhau. Ông đã chỉ ra tính quy định của phong cách
lãnh đạo trong việc tạo ra bầu khơng khí tâm lý khác nhau (tích
cực hoặc tiêu cực) trong các nhóm nhỏ [( dẫn theo) 92, tr. 406] và
chính K. Lewin là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ bầu khơng khí
tâm lý với nội hàm như tâm lý học phương Tây hiện nay vẫn dùng.
Vào những năm 50 của thế kỷ 20, tâm lý phương Tây có nhiều
cơng trình nghiên cứu về bầu khơng khí tâm lý của tổ chức dựa
trên thuyết quan hệ người - người như các nghiên cứu của L.
Festinger, S. Schacter [(dẫn theo) 10, tr. 128], K. W Back [74], B.
E. Colins, B. H. Raven [79] các nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý
của hướng này chủ yếu nghiên cứu, phân tích ảnh hưởng của bầu
khơng khí tâm lý đối với hiệu quả sản xuất của cá nhân và nhóm.


5

Như hai nhà tâm lý học là G. Forehand và B. Gilmor đã nói về các
nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý tổ chức là: “Làm rõ những chỉ số
về nhân cách tạo ra bầu khơng khí tâm lý tổ chức, các nghiên cứu
này tập trung nỗ lực tìm ra các phương pháp nghiên cứu thực
nghiệm bầu khơng khí tâm lý của tổ chức. Cũng có một số nghiên
cứu nhằm tìm ra phương pháp đánh đánh giá tích hợp (đa diện )
bầu khơng khí tâm lý của tổ chức. Một số nghiên cứu khác lại
hướng vào nghiên cứu các mối phụ thuộc của hành vi (cá nhân, tổ
chức) vào các yếu tố tâm lý nhân cách và các yếu tố tâm lý của

nhóm ” [80, tr. 363]. Vào những năm này, trong tâm lý học công
nghiệp của các nước phương Tây, thuật ngữ bầu khơng khí tâm lý
đạo đức được nghiên cứu như là mức độ hài lòng của người lao
động với tiền công, điều kiện lao động, thu nhập và các phúc lợi
khác [91, tr. 144], [( dẫn theo) 90, tr. 144]
Hiện nay, các nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý của tổ chức
trong tâm lý học phương Tây đang rất phát triển và trở thành một
lĩnh vực nghiên cứu phức hợp. Tâm lý học phương Tây sử dụng


6

rộng rãi cách tiếp cận hệ thống để giải thích bầu khơng khí tâm lý
của tổ chức và các nghiên cứu này được tiến hành trong nhiều lĩnh
vực như:Tâm lý học xã hội, tâm lý học công nghiệp, các lý thuyết
về quản lý…
Các cơng trình của tâm lý học phương Tây về bầu khơng khí
tâm lý chủ yếu theo hai hướng:
+ Hướng thứ nhất: Nghiên cứu thiên về những đặc trưng bên
trong của tổ chức. Họ coi quy mô tổ chức, cấu trúc chính thức của
tổ chức, phong cách lãnh đạo, hệ thống kiểm tra trong tổ chức, sứ
mệnh của tổ chức… là những đặc trưng cơ bản của bầu khơng khí
tâm lý tổ chức và hướng các nghiên cứu vào đó. Hướng nghiên cứu
này thể hiện rất rõ trong các cơng trình nghiên cứu của L. James,
A. Jones [82].
+ Hướng thứ hai: Đi sâu nghiên cứu những đặc điểm của môi
trường tâm lý, như E. E. Lawler, D. T. Hall, G. R. Oldham [84], R.
Likert [85]. Theo đó, bầu khơng khí tâm lý của tổ chức được xem
là những cảm nhận chủ quan bên trong của mỗi người, hoặc được



7

hiểu như là một tập hợp các đặc trưng tâm lý của môi trường sản
xuất đã được các thành viên quan sát, nhận thức. Do vậy, cần tập
trung nghiên cứu các yếu tố như cơ cấu tổ chức, sứ mệnh của tổ
chức, quan hệ liên nhân cách…
Với các hướng nghiên cứu chủ yếu này, tâm lý học phương
Tây đã đưa ra các tiêu chí đánh giá mức độ hình thành, phát triển
bầu khơng khí tâm lý của của tổ chức. Các chỉ số sau đây được hầu
hết các nhà nghiên cứu khơng khí tâm lý của tổ chức tiến hành đo
đạc, lượng hố. Đó là cơ cấu tổ chức, khen thưởng trong tổ chức,
quan tâm của lãnh đạo đối với cơng nhân, khơng khí thân thiện
trong tổ chức, ý chí trong việc ra quyết định sản xuất, đào tạo
nguồn lực phát triển người trong sản xuất, quan hệ liên nhân cách,
quan hệ chỉ huy, phục tùng trong tổ chức.
Hiện nay, các nhà tâm lý học phương Tây đang hướng các
nghiên cứu của mình vào giải quyết những vấn đề sau:
+ Xem bầu khơng khí tâm lý của tổ chức như là kết quả tác
động qua lại của các yếu tố: Quy mô, cơ cấu, chức năng, chế độ


8

kiểm tra, kiểm soátn, chế độ quản lý, phong cách lãnh đạo, tính chất
của các quan hệ trên-dưới, đồng cấp và các đặc trưng của tâm lý nhân
cách như: Nhu cầu, năng lực, các định hướng giá trị, vị thế của mỗi cá
nhân trong tổ chức, vai trò được phân công trong tổ chức, mức độ
tham gia của cá nhân trong tổ chức…
Một số nghiên cứu khác lại đi sâu khám phá ảnh hưởng của

các loại phong cách lãnh đạo khác nhau đối với sự nảy sinh, phát
triển các kiểu loại bầu khơng khí tâm lý khác nhau. Cụ thể: G. H.
Litwin, R. A. Stringer [86] đã nghiên cứu ba kiểu phong cách lãnh
đạo khác nhau và kết quả là đã tạo ra ba kiểu khơng khí tâm lý của
tổ chức tương ứng với tên gọi là: Kiểu bầu không khí tâm lý độc
đốn, kiểu bầu khơng khí tâm lý dân chủ, kiểu bầu khơng khí tâm
lý tăng lợi ích cho người công nhân. Các nghiên cứu của J.
Campbell, M. Dunnette [76] đã chỉ ra rằng, người công nhân hiểu
và đánh giá chính xác bầu khơng khí tâm lý của nhóm, của tổ hơn
là của xí nghiệp. Ý kiến đánh giá bầu khơng khí tâm lý xí nghiệp ở
các tổ là rất khác nhau. Các nghiên cứu của D. Katz, R. Kahn [83]


9

đã chỉ ra rằng, các chỉ số về cấu trúc, về ý chí quyết tâm kinh
doanh có sự khác biệt rất rõ ở các tổ chức khác nhau. Nghiên cứu
cũng đã chỉ ra rằng, các đặc trưng tâm lý của cá nhân cũng như của
môi trường, như vị thế, trách nhiệm, mức độ được tham gia vào
việc sản xuất kinh doanh, tham gia vào đường lối lãnh đạo của tổ
chức… có ảnh hưởng lớn đến sự vận động, biến đổi của bầu khơng
khí tâm lý của tổ chức.
+ Xem bầu khơng khí tâm lý của tổ chức là yếu tố mang tính
nguyên nhân.
Các tác giả đã chỉ ra sự phụ thuộc có tính chất ngun nhân
của bầu khơng khí tâm lý của tổ chức đối với năng suất, hiệu quả
sản xuất của cá nhân cũng như của tổ chức. Như: J. F. Gavin, J. G.
Howe [81]. Một số tác giả khác đã chỉ ra ảnh hưởng của phong
cách lãnh đạo khác nhau đến sự hài lịng hay khơng hài lịng, thoả
mãn hay khơng thoả mãn tạo ra bầu khơng khí tâm lý tích cực hay

tiêu cực của tổ chức, như nghiên cứu của W. R. Scott [75] , R.
Likert [85] , G. H. Litwin, R. A Stringer [86]…


10

+ Xem bầu khơng khí tâm lý của tổ chức như là yếu tố điều
chỉnh, điều khiển hành vi của cá nhân, của nhóm.
Các nghiên cứu của H. A. Muray [87] , R. Pritchard, B.
Karasick [88] đã chỉ rõ vai trị của bầu khơng khí tâm lý của tổ
chức như là cái điều chỉnh giữa nhu cầu, nguyện vọng cá nhân và
năng suất lao động, đồng thời cũng chỉ ra sự đồng nhất giữa nhu
cầu, nguyện vọng của cá nhân với giá trị của tổ chức đóng vai trị
điều chỉnh mạnh mẽ bầu khơng khí tâm lý trong tổ chức.
Tóm lại, tâm lý học phương Tây đã đạt được nhiều thành tựu
trong nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý của tổ chức. Các cơng trình
nghiên cứu khơng những chỉ ra các yếu tố quy định bầu khơng khí
tâm lý của tổ chức mà còn xác định vai trò của bầu khơng khí tâm
lý đối với việc thực hiện các chức năng của tổ chức. Đặc biệt tâm
lý học phương Tây đã có nhiều cố gắng trong việc xác định hệ
phương pháp nghiên cứu của bầu khơng khí tâm lý của nhóm, của
tổ chức trong các đơn vị sản xuất cụ thể (như các tác giả: F.Fiedler;
J. Moreno). Những thành tựu này là những kinh nghiệm chung của


11

tâm lý học, đóng góp cho việc tiếp tục nghiên cứu bầu khơng khí
tâm lý.
Tuy nhiên, do các nghiên cứu xuất phát từ nhiều quan điểm lý

luận khác nhau, thậm chí trái ngược nhau, khác nhau trong lý luận và
phương pháp nghiên cứu thực tiễn nên kết quả thu được của nhiều
nghiên cứu mâu thuẫn với nhau.
1.1.2. Các nghiên cứu về bầu khơng khí tâm lý tập thể trong
tâm lý học Xô viết.
Sau cách mạng tháng Mười Nga, các nhà tâm lý học Xô viết
đặc biệt quan tâm đến việc nghiên cứu các hiện tượng tâm lý xã
hội. Các công trình nghiên cứu thời kỳ này tập trung làm rõ nguồn
gốc, bản chất, vai trò của những hiện tượng tâm lý xã hội đối với
đời sống, hoạt động của con người cũng như nhóm và tập thể, với
mục đích xây dựng tập thể lao động xã hội chủ nghĩa, xây dựng
nhân cách con người trong chế độ mới. Bầu không khí tâm lý tập
thể cũng là một vấn đề được quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà
tâm lý học.


12

A. X. Makarencô, nhà giáo dục Xô viết vĩ đại, một trong
những người có cơng đầu trong việc nghiên cứu tập thể. Những
nghiên cứu của ông đã vạch rõ dấu hiệu đặc trưng của tập thể xã
hội chủ nghĩa, các giai đoạn phát triển của tập thể :

“Khi nói về

những dấu hiệu đặc trưng của tập thể Makarencô không chỉ đề cập
đến những yếu tố làm nên phong cách của tập thể mà còn chỉ ra
những đặc điểm tâm lý xã hội của tập thể” [(dẫn theo) 92, tr. 9]
Năm 1963, trong Đại hội lần thứ 2 Hội tâm lý học Xô viết, ba
nhà tâm lý học là E. V. Xơrơkhơva ; N. C. Manxunốp ; K.

K.Platơnốp đã trình bày những kết quả nghiên cứu bước đầu về mối
quan hệ qua lại giữa các thành viên trong tập thể, có thể xem là những
yếu tố ban đầu làm cơ sở cho việc nghiên cứu khơng khí tâm lý tập
thể sau này.
Thuật ngữ “Bầu khơng khí tâm lý ” được N. C .Manxurốp sử
dụng lần đầu tiên vào năm 1966. Trong cơng trình nghiên cứu của
ơng về các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất lao động đã chỉ rõ có
bầu khơng khí tâm lý tập thể. N. C.Manxurốp cũng đã chỉ ra con


13

đường xây dựng nên bầu khơng khí tâm lý tập thể. [(dẫn theo) 43, tr.
8].
Một trong những người đầu tiên đưa ra khái niệm bầu khơng
khí tâm lý tập thể là V. M. Sêpel [58, tr. 18]. Ông cho rằng: “Bầu
khơng khí tâm lý là sắc thái xúc cảm, mối quan hệ giữa các thành
viên trong tập thể về mặt tâm lý. Nó xuất hiện trên cơ sở có sự gần
gũi thiện cảm giống nhau về mặt tính cách, hứng thú, xu hướng”.
Tiếp tục phát triển định nghĩa này, trong cuốn “Tâm lý học trong
quản lí sản xuất”, V. M. Sêpel đã đề cập đến bầu khơng khí của tập
thể trên cơ sở các mối quan hệ tương hỗ. [59, tr. 225 ].
Từ cuối những năm 60 của thế kỷ 20, nhiều nhà tâm lý học Xô
viết tiếp tục đi sâu nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý tập thể và đạt
được nhiều thành tựu, như các nghiên cứu của E. X. Cudơmin, J. P.
Vôncốp [9], O. I. Zôtôva, B. V. Sơrơkhơva [95]…
Nhìn chung, nghiên cứu của các nhà tâm lý học Xô viết tập trung
vào các vấn đề sau: Bản chất của bầu khơng khí tâm lý tập thể; hình



14

thức biểu hiện của nó; nó được hình thành như thế nào; nó có tác
động thế nào tới những phạm vi khác nhau của cuộc sống…
a. Bản chất của bầu khơng khí tâm lý tập thể.
Về vấn đề này, các nhà tâm lý học Xơ viết xem bầu khơng khí
tâm lý như là trạng thái ý thức, tâm trạng của tập thể, phản ánh tính
chất các mối quan hệ giữa các thành viên trong tập thể, phản ánh
điều kiện lao động và tồn bộ q trình tổ chức lao động. Tuy
nhiên, đi vào cụ thể vẫn có những điểm khác nhau.
Một số tác giả xem bầu khơng khí tâm lý là sự phản ánh đồng bộ
các hiện tượng gắn liền với các quan hệ tương hỗ của các thành viên
trong nhóm, biểu hiện thơng qua các yếu tố: Điều kiện lao động, vai trò
người lãnh đạo, các mối quan hệ qua lại của con người trong hoạt
động. Quan điểm này thể hiện trong nghiên cứu của V. I. Mikheev [48],
K. K. Platônốp [(dẫn theo) 59, tr. 12].
Một số các tác giả khác lại xem bầu khơng khí tâm lý tập thể
là trạng thái tâm lý của tập thể, là sự thống nhất mang tính hệ
thống của cảm xúc, tinh thần, thái độ của các thành viên trong tập


15

thể như nghiên cứu của E. X. Cudơmin [(9, tr.147], B. M. Parưgin
[90, tr. 14]. Một số tác giả xem bầu khơng khí tâm lý tập thể là sự
thống nhất về chính trị, đạo đức giữa các thành viên trong tập thể,
như trong nghiên cứu của V. M. Sêpel [59, tr. 223].
b. Hình thức biểu hiện của bầu khơng khí tâm lý tập thể.
Các tác giả có những quan niệm khác nhau về hình thức biểu
hiện của bầu khơng khí tâm lý tập thể :

- Nhóm 1: Chú ý đến hiện tượng tâm lý cảm xúc và tâm trạng
của cuộc sống bên trong của tập thể, chẳng hạn mối quan hệ thiện
cảm liên nhân cách, tâm trạng nhóm, hiện tượng bắt chước, uy tín…
tiêu biểu cho quan niệm này là A. N. Lutoskin. Ơng cho rằng, cái
chính mà bầu khơng khí tâm lý biểu đạt là cảm xúc của tập thể [(dẫn
theo) 90, tr. 12].
- Nhóm2: Coi bầu khơng khí tâm lý được biểu hiện qua mối
quan hệ của người lao động đối với công việc và đối với những
người xung quanh. Như nghiên cứu của Li-xi-sưn, C. Kh. Ponop
[ 35, tr. 280], V. L. Mikheev [ 49, tr. 122].


16

c. Các yếu tố tác động tới sự hình thành và phát triển bầu khơng
khí tâm lý tập thể.
Nhiều nhà tâm lý học Xô viết quan tâm nghiên cứu những yếu
tố quy định sự hình thành bầu khơng khí tâm lý tập thể, tiêu biểu
như V. L. Mikheev, E. X. Cudơmin, J. P. Vơncốp… Nhìn chung
các tác giả này đều đứng trên lập trường của chủ nghĩa duy vật
biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử để tìm hiểu những tác động
của điều kiện sống và hoạt động tới bầu khơng khí tâm lý tập thể.
- E. X. Cudơmin và J. P. Vơncốp xác định bầu khơng khí tâm
lý tập thể chịu sự chi phối của các yếu tố thuộc mơi trường vĩ mơ
và mơi trường vi mơ, trong đó những yếu tố giữ vị trí đặc biệt quan
trọng là sự hoà hợp các đặc điểm cá nhân của thành viên trong tập
thể, phong cách người lãnh đạo [ 9, tr. 144 - 147 ].
- V. L. Mikheev quan tâm đến mức độ phù hợp về tâm lý của
tập thể, tác phong của cơ quan lãnh đạo tập thể, trình độ nhận thức,
tư tưởng, hiểu biết về chính trị [ 49, tr. 124 - 125 ].



17

d. ảnh hưởng của bầu khơng khí tâm lý tập thể tới những
phạm vi khác nhau của hoạt động sống.
Khi nghiên cứu vai trị của bầu khơng khí tâm lý tập thể, các
nhà tâm lý học Xô viết đều đi đến nhận định chung: ảnh hưởng của
bầu khơng khí tâm lý tập thể diễn ra ở nhiều lĩnh vực khác nhau
đối với tập thể lao động như: Hiệu quả kinh tế, năng suất lao động,
tính sáng tạo, quan điểm và thế giới quan trong tập thể, sự hài lịng
về cơng việc, tác động của tập thể đến cá nhân… Vấn đề này thể
hiện rõ trong nghiên cứu của B. M. Parưgin [ 90, tr. 13 - 14 ], V. L.
Mikheev [ 48 ].
Ngồi các vấn đề đã được trình bày ở trên, các nội dung như
xung đột tâm lý, biện pháp xây dựng bầu khơng khí tâm lý tích cực
cũng được các nhà tâm lý học Xô viết quan tâm nghiên cứu.
Nhiều người đi sâu tìm hiểu nguyên nhân các xung đột tâm lý
trong tập thể, đưa ra các giải pháp ngăn ngừa như cơng trình
nghiên cứu của V. G. Shorin, G. H. Popov, G. D. Gorjchev [60], V.
V. Bôikô, A. G. Kovalev [89]…


18

Nhóm các tác giả G. V. Antumentrúc, M. I. Pixcơchin,V. I.
Reminbốp, A. F. Nađrachốp [1], trên cơ sở nghiên cứu vai trị của
bầu khơng khí đối với sự vững mạnh của tập thể đã đưa ra những
phương hướng chung và các biện pháp xây dựng bầu khơng khí
tâm lý tập thể lành mạnh. Trong các biện pháp đưa ra, các tác giả

này chú ý nhiều đến việc xây dựng nối quan hệ đúng đắn giữa các
nhà chức trách, duy trì và điều chỉnh một cách khách quan, hợp lý
các mối quan hệ chính thức và khơng chính thức trong tập thể,
ngăn ngừa các mâu thuẫn có thể nảy sinh đồng thời sử dụng hợp lý
các yếu tố cưỡng chế bên ngoài và các yếu tố tự khẳng định bên
trong để tạo ra bầu khơng khí tâm lý lành mạnh trong tập thể.
Tóm lại: Những nghiên cứu của các nhà tâm lý học Xơ viết về
bầu khơng khí tâm lý tập thể đã có những đóng góp quan trọng
trong việc luận giải hiện tượng tâm lý phức tạp này trong tập thể.
Trong quá trình nghiên cứu, các nhà tâm lý học Xô viết luôn đứng
trên lập trường của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy
vật lịch sử để giải quyết mối quan hệ giữa các yếu tố bên ngoài và


19

những yếu tố bên trong quy định hành vi và chức năng điều chỉnh
của ý thức tập thể, trên cơ sở đó đã chỉ ra được bản chất của bầu
khơng khí tâm lý tập thể.
1.1.3. Các cơng trình nghiên cứu ở Việt Nam về bầu khơng khí
tâm lý tập thể.
Ở Việt Nam, cho đến nay các cơng trình nghiên cứu về bầu
khơng khí tâm lý tập thể chưa nhiều. Có thể đề cập đến một số
cơng trình sau đây:
Trong cuốn: “Tâm lý học lao động” [64, tr. 86].“Tâm lý học
quản lý” [61, tr. 13-94] Trần Trọng Thuỷ đã hướng vào làm rõ khái
niệm, phân tích các biện pháp nhằm xây dựng bầu khơng khí tâm
lý lành mạnh. Theo tác giả, muốn có bầu khơng khí tâm lý tích cực
cần ngăn ngừa các xung đột tâm lý trong tập thể. Cụ thể là:
- Lựa chọn các thành viên có phẩm chất đạo đức cao và xếp đặt

cán bộ một cách chính xác, có tính đến sự tương đồng về tính cách
của họ. Muốn quản lý có hiệu quả, người lãnh đạo cần lựa chọn
những người cấp phó và người giúp việc phù hợp, vì nội bộ những


20

người làm cơng tác quản lý có thể có những xung đột nếu như
khơng có sự nhất trí cao trong phương pháp lãnh đạo. Những xung
đột trong bộ máy quản lý sẽ nhanh chóng “lây lan” sang tập thể, bởi
vì ở mỗi người xung đột với nhau đều tìm một nhóm người nào đó
trong tập thể làm chỗ dựa để ủng hộ quan điểm của mình.
- Tổ chức lao động một cách hợp lý, rõ ràng và tính nguyên tắc
trong quan hệ với mọi người. Nếu như lao động diễn ra nhịp
nhàng, đảm bảo tiền lương tốt thì khó tạo ra điều kiện xung đột.
Vấn đề không kém phần quan trọng là thái độ của người lãnh đạo
với tập thể. Uy tín của người lãnh đạo là nhân tố quan trọng để
phịng chống xung đột.
- Cơng tác giáo dục có hệ thống với tập thể và cá nhân do các
tổ chức Đảng, Cơng đồn, người lãnh đạo và Đồn thanh niên tiến
hành.
- Sự hiểu biết về các thành viên trong tập thể, về các đặc điểm
của họ, trong điều kiện đó người lãnh đạo có thể dự kiến trước
được phản ứng của các thành viên trong tập thể đối với những tác


21

động tới họ và có thể đưa ra những biện pháp giải quyết xung đột
có thể có.

Nguyễn Bá Dương, trong cuốn “Tâm lý học quản lý dành cho
người lãnh đạo” [11, tr. 203-207] đã đưa ra khái niệm bầu khơng
khí tâm lý tập thể, đồng thời tác giả cũng chỉ ra những yếu tố quy
định bầu khơng khí tâm lý tập thể. Đó là: Mơi trường tự nhiên tạo
nên chỗ ở, chỗ làm việc, sự kết hợp về mặt tâm lý giữa các thành
viên trong tập thể. Để tạo nên sự kết hợp về mặt tâm lý giữa các
thành viên cần chú ý:
- Tạo ra sự hiểu biết lẫn nhau, sự gần gũi lâu dài giữa mọi
người trong nhóm.
- Xây dựng ý thức tập thể và rộng hơn là ý thức cộng đồng.
- Hạn chế những xung khắc trong tập thể.
Lê Ngọc Lan quan tâm đến vai trò của bầu khơng khí tâm lý
trong việc hình thành và phát triển nhân cách trẻ em và cho rằng:
Bầu khơng khí tâm lý tích cực tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình


22

thành những thói quen tốt, những thái độ tích cực đối với mọi
người xung quanh. [34, tr. 4].
Một số tác giả khác có đề cập đến bầu khơng khí tâm lý tập
thể ở các khía cạnh khác nhau, trên các đối tượng khác nhau trong
nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội: Đỗ Thị Hạnh Phúc [57], Mai
Hữu Khuê [29], Nguyễn Thị Tuyết Mai [44]...
Nội dung các vấn đề trên được các tác giả trình bày như một
chương, một phần trong các giáo trình dạy tâm lý học ở các trường
Đại học, các sách, tạp chí chuyên đề tâm lý học quản lí, lãnh đạo
hoặc trình bày dưới dạng một bài viết trong các tạp chí .
Trong các Viện, các trường Đại học đã có các cơng trình
nghiên cứu về vấn đề này như: “Bầu khơng khí tâm lý sinh viên và

vai trò của đội ngũ lãnh đạo trong việc xây dựng bầu khơng khí
tâm lý ”[23], “Bầu khơng khí tâm lý tập thể sinh viên sư phạm mẫu
giáo và ảnh hưởng của nó tới tâm trạng cá nhân”[27],“Nghiên cứu
bầu khơng khí tâm lý tập thể ở sinh viên trường Cao đẳng Sư
phạm Ninh Bình”[25],“Tìm hiểu ảnh hưởng của phong cách lãnh


23

đạo của hiệu trưởng với bầu khơng khí tâm lý tập thể sư phạm
Mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh”[5],“Bầu khơng khí tâm lý
tập thể và mối quan hệ của nó với kiểu loại nhân cách trong các
nhóm lao động khác nhau” [20].
Nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý trong tập thể quân đội có tác
giả Đinh Hùng Tuấn trong “Quá trình hình thành, củng cố kỷ luật
ở các tập thể quân đội” [69] “Cơ sở tâm lý học của việc củng cố
và nâng cao kỷ luật của bộ đội đặc cơng trong tình hình hiện nay”
[68]. Trong các cơng trình này tác giả đã chỉ ra những biểu hiện
của bầu khơng khí tâm lý tích cực, lành mạnh trong tập thể qn
nhân, vai trị của bầu khơng khí tâm lý với việc củng cố,nâng cao
kỷ luật quân sự đồng thời đề cập tới một số biện pháp nhằm xây
dựng bầu khơng khí tâm lý tích cực trong tập thể quân nhân.
Trong cuốn “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về kỷ luật quân
sự”, tác giả Nguyễn Ngọc Phú đã đi sâu phân tích những biểu hiện
của bầu khơng khí tâm lý tích cực trong tập thể quân sự và xác định:


24

Bầu khơng khí tâm lý tích cực là một trong các yếu tố tham gia tạo

thành tính kỷ luật của một tập thể quân nhân. [54, tr. 69 - 72]
Tác giả Hồng Đình Châu với “Xây dựng bầu khơng khí tâm
lý tích cực trong tập thể Khoa giáo viên trong các trường đào tạo
sĩ quan” [6, tr. 19 - 22] nêu ra những đặc trưng về hoạt động và đặc
trưng tâm lý chi phối đến bầu khơng khí tâm lý tập thể Khoa giáo
viên các nhà trường quân đội.
Nhóm tác giả Khoa Tâm lý, Học viện Chính trị quân sự đã đi
sâu nghiên cứu vấn đề “Người lãnh đạo-quản lý và vấn đề xây
dựng bầu khơng khí tâm lý tích cực, lành mạnh trong các tập thể
quân sự” [56, tr. 80 - 84]. Tác giả Nguyễn Văn Tuân nghiên cứu
“Vấn đề xung đột tâm lý liên nhân cách trong tập thể cơ sở quân
nhân ở đơn vị cơ sở”[ 67 ].
Tóm lại, đến nay đã có nhiều tác giả trong nước và ngồi nước
nghiên cứu bầu khơng khí tâm lý tập thể và có những quan niệm
khác nhau:


25

- Coi bầu khơng khí tâm lý là sắc thái cảm xúc của các mối
quan hệ tâm lý.
- Coi bầu khơng khí tâm lý là tính chất các mối quan hệ giữa
các thành viên trong tập thể.
- Cho rằng bầu khơng khí tâm lý là tâm trạng chung tương đối
ổn định, bền vững của tập thể.
Mặc dù vẫn còn những điểm chưa thống nhất nhưng đây chính
là cơ sở lý luận quan trọng giúp chúng tôi kế thừa để nghiên cứu
bầu khơng khí tâm lý tích cực trong tập thể học viên các trường
đào tạo sĩ quan quân đội.
1.2. Các khái niệm cơ bản.

1.2.1. Tập thể.
Chúng ta biết rằng, trong cuộc sống con người không bao giờ
sống tách biệt với nhau mà giữa họ ln có sự phụ thuộc lẫn nhau,
liên kết với nhau thành những nhóm, cộng đồng để làm ăn, sinh
sống đồng thời thoả mãn những nhu cầu khác của cuộc sống. Khi