BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
------------------------------------

TRỊNH THỊ VIỆT HỒNG

GIẢI PHÁP GIẢM TỶ LỆ SINH VIÊN BỎ HỌC TẠI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ CÔNG NGHIỆP THANH HÓA

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM KỸ THUẬT
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
CHUYÊN SÂU: SPKT – QLGD KỸ THUẬT VÀ NGHỀ NGHIỆP

Hà Nội – 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI

TRỊNH THỊ VIỆT HỒNG

GIẢI PHÁP GIẢM TỶ LỆ SINH VIÊN BỎ HỌC TẠI
TRƯỜNG CAO ĐẲNG NGHỀ CÔNG NGHIỆP THANH HÓA

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM KỸ THUẬT
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
CHUYÊN SÂU: SPKT – QLGD KỸ THUẬT VÀ NGHỀ NGHIỆP

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. LÊ HUY TÙNG

Hà Nội – 2016


LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian nghiên cứu và làm việc khẩn trương, với sự giúp đỡ,
hướng dẫn tận tình của TS._Lê HUY TÙNG (Viện Sư phạm kỹ thuật – trường Đại
học Bách khoa Hà Nội) đến nay luận văn “ Giải pháp giảm tỷ lệ sinh viên bỏ học tại
trường Cao đẳng nghề cơng nghiệp Thanh Hóa” của tơi đã hòan thành.
Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn TS._Lê Huy Tùng đã trực tiếp tận
tình hướng dẫn tác giả thực hiện luận văn. Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn tới
các thầy, cô trong Viện Sư phạm kỹ thuật, Viện đào tạo sau đại học – trường Đại
học Bách khoa Hà Nội, các thầy cô trong Ban Giám hiệu và toàn thể giáo viên –
trường Cao đẳng nghề cơng nghiệp Thanh Hóa đã tạo điều kiện và giúp đỡ tác giả
hoàn thành luận văn này.
Do trình độ bản thân cịn hạn chế, luận văn khơng tránh khỏi những thiếu sót.
Tác giả mong nhận được những ý kiến đóng góp, bổ sung để luận văn được hoàn
thiện hơn.
Hà Nội, ngày 26 tháng 3 năm 2016
Tác giả

Trịnh Thị Việt Hồng


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan nội dung trong luận văn này là do sự tìm hiểu và nghiên
cứu của bản thân. Mọi kết quả nghiên cứu cũng như ý tưởng của các tác giả khác
nếu có đều được trích dẫn nguồn gốc đúng quy định.
Luận văn này cho đến nay chưa được bảo vệ tại bất kì hội đồng bảo vệ luận
văn thạc sĩ nào và chưa được công bố trên bất kì một phương tiện thơng tin nào.
Tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm về những gì mà tôi cam đoan ở trên.

Hà Nội, ngày 26 tháng 3 năm 2016

Trịnh Thị Việt Hồng

2


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ………………………………………………..…………………….1
LỜI CAM ĐOAN ……………………………………………..…………………...2
MỤC LỤC ……………………………………………………..…………………...3
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN …………..…...6
DANH MỤC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU …………………………………..………..7
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 9
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỎ HỌC ……………………..…….……11
1.1.Lịch sử vấn đề nghiên cứu ………………………………………………….11
1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu trong nước……………….………….. ........ 11
1.1.2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu trên thế giới ……………..…………… ...... 12
1.2. Một số khái niệm liên quan đến đề tài……..…………….…................……16
1.2.1. Khái niệm về giáo dục và vai trò của giáo dục ………......................…16
1.2.2. Quản lý nhà trường và nguyên tắc quản lý nhà trường ………… ......... 18
1.3. Bỏ học và các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng học sinh bỏ học tại Thanh
Hóa……………………………………………………….. …………..…………..21
1.3.1 Khái niệm và phân loại về bỏ học .....................................................….21
1.3.2. Nguyên nhân bỏ học……................................................………...…....24
1.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng học sinh - sinh viên bỏ học tại
Thanh Hóa………………………………………........………………..……..24
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1…………………………………………………………34
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG BỎ HỌC CỦA HS - SV TẠI TRƯỜNG CAO
ĐẲNG NGHỀ CƠNG NGHIỆP THANH HĨA …………………………….….34

2.1. Một vài nét chung về trường Cao đẳng nghề Công nghiệp Thanh Hóa …...34

3


2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển của trường Cao đẳng nghề Cơng nghiệp
Thanh Hóa……………………………………………………………..……..34
2.1.2 Thực trạng Giáo viên, học sinh và cơ sở vật chất của nhà trường ……..35
2.1.3 Đánh giá chung …………………………………………………........... 39
2.2. Đánh giá tổng quát về tình hình bỏ học tại trường Cao đẳng nghề Cơng
nghiệp Thanh Hóa …………………………………………………………………40
2.2.1. Thực trạng về đào tạo và hệ đào tạo ................... ………………….....40
2.2.2. Thực trạng Học sinh - Sinh viên bỏ học tại các Khoa ………………..42
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 51
CHƯƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG BỎ HỌC CỦA
HỌC SINH - SINH VIÊN ………………………………………………………..52
3.1. Quan điểm và định hướng về việc khắc phục tình trạng bỏ học…………...52
3.2. Mục tiêu giáo dục và đào tạo nghề giai đoạn hiện nay……………………..52
3.3. Một số giải pháp khắc phục tình trạng bỏ học……….…………………......54
3.3.1. Nâng cao vị trí, vai trị và trách nhiệm của giáo viên chủ nhiệm, giáo
viên bộ mơn và các tổ chức đồn thể ……………………….…………. ........ 54
3.3.2. Giúp đỡ Học sinh - Sinh viên suy nghĩ về nghề nghiệp trong tương lai,
xác định sở thích nghề nghiệp và bắt đầu các bước để có cơng việc phù hợp
……………………………………………………………..………….. .......... 58
3.3.3. Tạo điều kiện cho Học sinh - Sinh viên thường xuyên tiếp xúc với các
doanh nghiệp, công ty …………………………………………………. ........ 59
3.3.4. Tổ chức cho Học sinh - Sinh viên tham gia các hoạt động trải nghiệm
sáng tạo ……………………………………………………………………… 62
3.3.5. Tăng cường chính sách hỗ trợ cho SV …………………………. ......... 63
3.4. Kiểm chứng về tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ……….…..65


4


3.4.1. Mục đích việc kiểm chứng ………………………………………. ....... 65
3.4.2. Kiểm chứng về tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp … ........ 65
3.4.3. Các bước kiểm chứng …………………………………………… ........ 66
3.4.4. Kết quả kiểm chứng ……………………………………………. ......... 66
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ........................................................................................ 68
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 73

5


DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GV

Giáo viên

CĐ

Cao đẳng

ĐH

Đại học

LĐTB&XH


Lao động thương binh và xã hội

HS-SV

Học sinh – Sinh viên

LĐKT

Lao động kỹ thuật

TCCN

Trung cấp chuyên nghiệp

DN

Dạy nghề

GVCN

Giáo viên chủ nhiệm

GDNN

Giáo dục nghề nghiệp

6



DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BẢNG BIỂU
Hình1.1 Mơ hình quản lý trường học theo mục tiêu giáo dục

20

Hình1.2. Sơ đồ phân loại bỏ học

22

Hình 1.3: Thời điểm học sinh sinh viên bỏ học

23

Bảng 2.1: Thống kê số lượng giáo viên tại các Khoa

35

Bảng 2.2: Thống kê số lượng học sinh tại các Khoa theo các năm học

37

Bảng 2.3: Thống kê SV bỏ học các học kì trong những năm gần đây

43

Bảng 2.4: Thống kê số lượng SV khóa 06 (2012-2015) bỏ học theo các

45

năm ( Tính cho hệ CĐ và TCNB)

Bảng 2.5: Thống kê số lượng SV khóa 07( 2013-2016) bỏ học theo các

45

năm (Tính cho hệ CĐ và TCNB)
Bảng 2.6: Thống kê số lượng SV bỏ học tại các khoa trong năm học 2012 –

47

2013
Bảng 2.7: Thống kê số lượng SV bỏ học tại các khoa trong năm học 2013 –

48

2014
Bảng 3.1 Các giải pháp kiểm chứng

65

Bảng 3.2 Kết quả kiểm chứng về tính cần thiết của 5 giải pháp

66

Bảng 3.3 Kết quả kiểm chứng về tính khả thi của 5 giải pháp

7

67



Biểu đồ 2.1: Tình trạng bỏ học của SV trong các học kỳ những năm gần

43

đây
Biểu đồ 2.2: Tình trạng bỏ học của SV khóa 06 bỏ học các năm học trong

45

khóa học.
Biểu đồ 2.3: Tình trạng bỏ học của SV khóa 07 bỏ học các năm học
46
Biểu đồ 2.4: Tình trạng bỏ học của SV các khoa trong năm học 2012-2013

48

Biểu đồ 2.5: Tình trạng bỏ học của SV các khoa trong năm học 2013-2014
49

8


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thực tế tình trạng học sinh bỏ học hàng loạt đang gia tăng ở các địa
phương khiến chúng ta không khỏi băn khoăn, trăn trở. Vấn đề này nếu không được
quan tâm đúng mức sẽ dẫn đến hậu quả xấu cho bản thân, gia đình và xã hội. Đặc
biệt tình trạng bỏ học của các Học sinh – Sinh viên tại các trường nghề là rất phổ
biến. Trên các phương tiện thông tin đại chúng đã đề cập đến vấn đề : tình trạng
HS-SV bỏ học đi chơi điện tử thức xuyên đêm dẫn đến kiệt sức, hay có nhiều em tụ

tập thành các nhóm, đánh nhau... có những trường hợp dẫn đến tử vong. Theo số
liệu thống kê mới nhất tổng số HS của Thanh Hóa bỏ học là 1.175 em (giảm 880
em) so với cùng kỳ năm học trước (trong đó Tiểu học khơng có HS bỏ học, THCS:
601 em, THPT là 578 em).
Trong luật giáo dục đã xác định:” Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp
cho học sinh phát triển tồn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẫm mỹ và các kỹ
năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây
dựng tư cách và trách nhiệm công dân...” ( Điều 23- Luật Giáo dục)
Việc giáo dục quản lý và ngăn chặn nguy cơ bỏ học của học sinh là một vấn đề
khó, phức tạp và hết sức nhạy cảm. Trong khi đó một số cán bộ quản lý, giáo viên
chủ nhiệm còn thờ ơ trong việc giáo dục học sinh.
Xuất phát từ tình hình thực tế tại Khoa Khoa học cơ bản trường Cao đẳng
nghề công nghiệp Thanh Hóa với đối tượng học sinh mới tốt nghiêp THCS vừa học
văn hóa vừa học nghề và qua kinh nghiệm nhiều năm làm công tác giáo viên chủ
nhiệm, công tác quản lý học sinh - sinh viên chúng tôi nhận thấy việc nắm rõ
nguyên nhân dẫn đến tình trạng bỏ học và đề ra các giải pháp ngăn chặn tình trạng
đó là một nhiệm vụ hết sức cần thiết đối với người quản lý giáo dục. Vì vậy chúng
tơi chọn đề tài “Giải pháp giảm tỉ lệ sinh viên bỏ học tại trường Cao đẳng nghề cơng
nghiệp Thanh Hóa” để thực hiện luận văn Thạc sĩ nhằm góp phần giảm lượng học
sinh – sinh viên bỏ học.

9


2. Mục đích nghiên cứu
Đánh giá tổng quát về giáo dục và tình trạng bỏ học của sinh viên Trường
Cao đẳng nghề Cơng nghiệp Thanh Hóa;
Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng bỏ học của học sinh;
Kiến nghị một số giải pháp nhằm khắc phục tình trạng này.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Các giải pháp khắc phục tình trạng nghỉ học của sinh
viên
Phạm vi nghiên cứu: Học sinh – Sinh viên trường Cao đẳng nghề Cơng
nghiệp Thanh Hóa
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn.
Đánh giá thực trạng Học sinh – Sinh viên bỏ học tại trường Cao đẳng nghề
Cơng nghiệp Thanh Hóa
Đề xuất giải pháp giảm tình trạng Học sinh – Sinh viên bỏ học .
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp phân tích – tổng hợp trên cơ sở thu thập tài liệu từ sách, báo,
phương tiện thông tin...
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn. Khảo sát ý kiến chuyên gia
6. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm ba chương :
Chương 1. Cơ sở lý luận về bỏ học
Chương 2. Thực trạng bỏ học của HS - SV tại trường Cao đẳng nghề Cơng nghiệp
Thanh Hóa.
Chương 3. Các giải pháp khắc phục tình trạng bỏ học của HS – SV.

10


CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỎ HỌC
1.1 Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1 Lịch sử vấn đề nghiên cứu trong nước
Thực trạng bỏ học của học sinh – sinh viên nói chung và học sinh – sinh viên đi
học nghề nói riêng, thực chất đã diễn ra trong một thời gian khá dài nhưng hầu như
chưa được quan tâm đúng mức. Vấn đề này chỉ được nhắc đến và đưa ra bàn luận

trong thời gian gần đây, đặc biệt là sau sự kiện Việt Nam gia nhập tổ chức thương
mại thế giới WTO. Ngoài trọng tâm đào tạo con người với đầy đủ năng lực và phẩm
chất, thì vấn đề bỏ học của học sinh trung học cũng ngày càng được Đảng, Nhà
nước và các tổ chức ban ngành quan tâm. Tuy nhiên, có thể thấy các nghiên cứu
liên quan đến vấn đề này vẫn chưa nhiều và chưa thật sự phản ánh một cách chân
thật nhất, khái quát nhất thực trạng vấn đề. Có chăng chỉ là những trang tin đăng tải
trên các tờ báo (báo Tuổi trẻ, báo Thanh niên, báo Sài Gịn giải phóng….), trên
internet hoặc một số tin ngắn, phóng sự trên các phương tiện thông tin đại chúng
phản ánh các sự kiện liên quan hay một số bài trích ngắn của các tác giả quan tâm
đến vấn đề này. Qua nắm bắt tình hình HS bỏ học, chúng tôi nhận thấy nguyên nhân
dẫn đến tình trạng này là: Phụ huynh thiếu quan tâm, động viên, hỗ trợ việc học tập
của các em, có tâm lý phó mặc, ỷ lại vào nhà trường, chưa có sự hợp tác nhiệt tình
với nhà trường trong việc quản lý học tập của con em mình. Một số HS khơng có ý
thức, mục đích học tập, kết quả học tập quá kém không theo được lớp, phải lưu ban
dẫn đến chán nản rồi bỏ học. Nhiều trường chưa sâu sát, chưa đánh giá đúng chất
lượng giáo dục, vẫn còn tình trạng chạy theo thành tích để có tỉ lệ lên lớp cao; tình
trạng “ngồi nhầm lớp” vẫn chưa được khắc phục triệt để… Chính những điều này
đã làm cho các em vốn mất căn bản, nay càng mất căn bản thêm và thiếu ý thức
phấn đấu vươn lên, do đó chán học, bỏ học…
Mặt khác, tâm lý “chuộng bằng cấp” đã thúc đẩy các học sinh tốt nghiệp Trung học

11


phổ thông lựa chọn định hướng hàn lâm nhiều hơn là định hướng giáo dục nghề
nghiệp. Theo số liệu điều tra năm 2010-2011 của Viện khoa học giáo dục Việt Nam,
năm 2010- 2011, sau khi tốt nghiệp Trung học phổ thơng, 47,2% học sinh ở thành
phố Hồ chí Minh vào học các trường Cao đẳng và Đại học; 9,4% vào học Trung cấp
chuyên nghiệp; 6,8% học sinh học Trung cấp nghề và đào tạo nghề ngắn hạn,
36,6% bước vào thị trường lao động không qua đào tạo (Viện khoa học giáo dục

Việt Nam, 2013). Theo số liệu thống kê của bộ giáo dục và đào tạo Việt Nam, sau
khi tốt nghiệp Trung học cơ sở, 80,4% học sinh vào Trung học phổ thơng, trong khi
chỉ có 16,1% học sinh vào các trường nghề (Phạm Văn Sơn, 2013). Tuyển sinh khó,
duy trì sĩ số lớp học càng khó hơn - Đó là thực tế mà các cơ sở dạy nghề đang cố
gắng tìm cách khắc phục.
Hệ quả của sự bất hợp lý trong phân luồng vào học nghề ở bậc Trung học cơ
sở và trung học phổ thông là sự bất hợp lý trong cơ cấu nguồn nhân lực, thiếu công
nhân kỹ thuật và thừa nhân lực có trình độ đại học. Về cơ bản, thị trường lao động
Việt Nam thừa lao động trong lĩnh vực nông nghiệp và chất lượng cung lao động
thấp. Nguồn nhân lực này có ít cơ hội chuyển dịch sang các lĩnh vực việc làm khác
nếu như họ không được trang bị các chuyên môn kỹ thuật. Thực tế cho thấy, phần
lớn những người khơng có công ăn việc làm là những người chưa qua đào tạo, số
này chiếm 70% người thất nghiệp. Ngồi ra cịn có sự chênh lệch rất lớn về mức thu
nhập theo trình độ chun mơn kỹ thuật. Theo số liệu điều tra về Lao động- Việc
làm năm 2012 của Tổng cục thống kê, thu nhập bình qn của người lao động
khơng có chun mơn kỹ thuật là 3.107.000 đồng/tháng trong khi mức thu nhập
bình quân của người lao động đã qua đào tạo là 4.250.000 đồng/tháng (Tổng cục
dạy nghề, Viện nghiên cứu khoa học dạy nghề, 2012).
1.1.2 Lịch sử vấn đề nghiên cứu trên thế giới
Một số nghiên cứu đã tập trung tìm hiểu ảnh hưởng từ phong cách của thầy
cơ giáo và cha mẹ đến động cơ học tập và ý định bỏ học của học sinh [32], [26],
[24]. Kiểu giáo viên kiểm soát là những người thường xuyên đưa ra các hướng dẫn
hoặc mệnh lệnh cứng nhắc, giám sát và điều hành sát sao, không cho học sinh cơ

12


hội được lựa chọn và bày tỏ quan điểm của mình. Ngược lại, kiểu giáo viên ủng
hộ sự tự chủ là những người tạo nhiều cơ hội cho học sinh được lựa chọn, lắng
nghe họ và tìm hiểu quan điểm của họ. Trong bối cảnh gia đình, sự ủng hộ tính tự

chủ của cha mẹ liên quan đến mức độ đồng cảm, khả năng nhìn nhận mọi việc từ
quan điểm của con, trao cho con các cơ hội lựa chọn, khuyến khích chúng khám
phá thế giới và hành động theo những sở thích của chính mình. Những cha mẹ và
thầy cơ giáo được đánh giá là ủng hộ tính tự chủ sẽ kích thích được động cơ tự
quyết và hạn chế được tình trạng khơng động cơ trong học sinh. Ngược lại, những
cha mẹ và thầy cơ giáo có phong cách kiểm soát làm hạn chế động cơ tự chủ và
làm tăng trạng thái không động cơ trong học sinh, hệ quả là những học sinh này có
ý định bỏ học cao hơn.
Tuy vậy, những nghiên cứu tìm hiểu về cách thức quản lý của nhà trường tới
động cơ học tập và ý định bỏ học của học sinh lại rất ít. Theo sự hiểu biết của chúng
tơi chỉ có 2 nghiên cứu xem xét ảnh hưởng từ cách thức quản lý của nhà trường tới
động cơ học tập [29], [32] và duy nhất một nghiên cứu phân tích ảnh hưởng từ cách
thức quản lý của nhà trường tới động cơ học tập và ý định bỏ học của học sinh [32].
Thực trạng đó cho thấy sự cần thiết cần có thêm những nghiên cứu về tác động từ
cách thức quản lý của nhà trường nhằm hiểu rõ hơn nguyên nhân dẫn đến tình trạng
học sinh bỏ học.
Trước những hậu quả khơng nhỏ của việc bỏ học, nhiều nhà chính trị, nhà
nghiên cứu về giáo dục đã quan tâm đến hiện tượng này. Những nghiên cứu về bỏ
học có thể chia ra làm 4 nhóm yếu tố tác động, đó là:
-

Những yếu tố liên quan đến học sinh như kết quả học tập, động cơ và các

vấn đề về hành vi (Rumberger, 2004; Bean, 1985; Rumberger 1995, 2004; Hickman
et al., 2008)
- Những yếu tố liên quan đến gia đình như hoàn cảnh kinh tế-xã hội, sự hỗ
trợ hoặc quan tâm từ phía cha mẹ, bầu khơng khí cảm xúc trong mối quan hệ cha
mẹ và con (Dalton & cs. 2009; Cooper et al., 2005; Duchesne & cs., 2005).
- Những yếu tố liên quan đến nhà trường như số học sinh, bầu khơng khí xã


13


hội và học tập, tương tác giữa học sinh và khoa/trường (Pittman, 1993; Pittman &
Haughwout , 1987; Pittman & Haughwout, 1987).
- Những yếu tố liên quan đến cộng đồng như đặc điểm của láng giềng, Thành
tích học tập cao và nguồn cảm hướng từ bạn bè trong cùng môi trường (Rumberger,
2004; Cooper & cs., 2005).
Duy nhất chỉ có một nghiên cứu được thực hiện bởi Vallerand đã nghiên cứu
ảnh hưởng khơng chỉ từ sự hỗ trợ tính tự chủ từ thầy/cơ và cha mẹ mà cịn từ sự
quản lý của nhà trường đến động cơ tự quyết của học sinh. Những tác giả này đã
tìm thấy hiệu ứng gián tiếp của 3 biến độc lập này lên động cơ tự quyết: hành vi của
thầy/cô giáo, cha mẹ và quản lý từ nhà trường càng ít hỗ trợ tính tự chủ thì học sinh
càng cảm thấy thiếu năng lực và kém tự chủ. Những học sinh càng cảm thấy năng
lực và sự tự chủ của mình thấp thì động cơ tự quyết đối với hoạt động học tập của
họ càng thấp. Trong một nghiên cứu trước đó, Senecal, Vallerand & Pelletier đã
nghiên cứu ảnh hưởng của 2 chương trình đào tạo đại học (một chương trình nặng
về quản lý hành chính và một chương trình chú ý đến tâm lý sinh viên) tới động cơ
học tập của họ. Chương trình đào tạo nặng về quản lý hành chính được nhìn nhận là
kiểm soát nhiều hơn và hỗ trợ sự tự chủ của sinh viên ít hơn. kết quả cho thấy sinh
viên theo học chương trình đào tạo nặng về quản lý hành chính tỏ ra có động cơ bên
trong thấp hơn và động cơ bên ngoài cao hơn những sinh viên theo học chương
trình đào tạo chú ý đến tâm lý của người học[10].
Theo lý thuyết về sự tự quyết, bối cảnh xã hội khơng nhất thiết có tác động
trực tiếp tới động cơ tự chủ và những ảnh hưởng này biến đổi rất nhiều phụ thuộc
vào mức độ nhận thức của học sinh/sinh viên về năng lực và sự tự chủ của họ.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, trong một số kiểu nhà trường và mơ hình
đào tạo, học sinh có động cơ tự quyết ít bỏ học hơn và mong muốn theo đuổi việc
học tập nhiều hơn so với những học sinh có động cơ bị kiểm sốt và khơng động cơ.
Vallerand & Bissonnette đã tìm hiểu vấn đề bỏ học từ quan điểm động cơ bên trong

và động cơ bên ngoài và xem chúng như những biến độc lập dự báo hiện tượng bỏ
học một khóa học bắt buộc ở trình độ cao đẳng. Hơn 1000 sinh viên năm thứ nhất
điền một bảng hỏi đánh giá động cơ học tập ngay từ đầu khóa học. Đến khóa học

14


sau, tên tuổi của những sinh viên bỏ học được xác định. Điểm số thu được từ bảng
hỏi mà họ đã tích trong học kỳ trước được đem so sánh với điểm số của những sinh
viên vẫn đang theo học. Kết quả cho thấy những sinh viên bỏ khóa học bắt buộc đó
ngay từ đầu đã có điểm số về động cơ bên trong và điều chỉnh đồng nhất thấp trong
khi điểm số về không động cơ lại cao hơn so với những sinh viên hồn thành khóa
học. Kết quả của nghiên cứu này đã đưa đến nhận định rằng động cơ đóng một vai
trị quyết định đối với hành vi bỏ học[10].
Sau đó, trong một nghiên cứu dài hạn, Vallerand & cs đã kiểm nghiệm một
mơ hình động cơ dẫn đến việc bỏ học trên học sinh Trung học phổ thông (THPT).
Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng những học sinh bỏ học có động cơ tự quyết thấp
hơn nhưng không động cơ lại cao hơn so với những học sinh tiếp tục theo đuổi
việc học tập.
Trong một nghiên cứu dài hạn, Alivernini & Lucidi [24] tìm hiểu vai trò của
động cơ tự chủ trong việc làm giảm ý định bỏ học trên học sinh trung học phổ thông
sống ở thành thị, nước Italia. Những học sinh này đã được đánh giá về động cơ học
tập, về sự hỗ trợ từ phía cha mẹ, thầy cơ, và về hiệu quả bản thân. Thành tích học
tập và điều kiện kinh tế - xã hội của học sinh cũng được tính đến. Kết quả cho thấy
mức độ động cơ tự chủ của học sinh, yếu tố có tương quan trực tiếp với đánh giá
của họ về sự hỗ trợ từ phía thầy cơ giáo, là yếu tố dự đốn tốt nhất về ý định bỏ học.
Trong điều kiện giới hạn về thời gian và phương tiện tra cứu, tơi chỉ có thể
sơ lược được một số nghiên cứu nêu trên. Nguồn tư liệu thu thập được chủ yếu từ
một số bài trích của các đề tài nghiên cứu cách đây khá lâu, cịn lại một số thơng tin
liên quan đến vấn đề bỏ học của học sinh THCS hiện nay được lấy từ các bài báo,

dữ liệu trên internet và tài liệu tham dự hội thảo “Nguyên nhân và giải pháp thực
trạng bỏ học của học sinh hiện nay” (ngày 25/04/2008). Qua đó, cũng có thể thấy
rằng, tình hình nghiên cứu vấn đề bỏ học của học sinh nói chung cũng đã có rất
nhiều đề tài nghiên cứu, Nhưng với đối tượng học sinh – sinh viên học nghề bỏ học
thì gần như chưa có nghiên cứu nào đề cập đến vấn đề này.

15


1.2 Một số khái niệm liên quan đến đề tài
1.2.1 Khái niệm về giáo dục và vai trò của giáo dục
* Khái niệm về giáo dục
Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt, một hiện tượng có ý thức, có
mục đích mà chỉ xã hội lồi người mới có. Các hiện tượng giáo dục được nảy sinh
ngay từ khi loài người xuất hiện và là nhu cầu cấp thiết của sự phát triển xã hội.
Chính nhờ giáo dục mà các thế hệ sau có thể chiếm lĩnh những kinh nghiệm, những
tri thức giúp họ tham gia tích cực vào các hoạt động trong cuộc sống, làm cho xã
hội lồi người ln tồn tại và khơng ngừng phát triển.
Giáo dục là một q trình hình thành nhân cách tồn diện, được tổ chức một
cách có mục đích, có kế hoạch, có phương pháp thong qua các hoạt dộng và các
mối quan hệ giữa người giáo dục và người được giáo dục, nhằm chiếm lĩnh những
kinh nghiệm xã hội - lịch sử của xã hội loài người.
Giáo dục là một phức hợp tác động của ba hình thái: giáo dục gia đình, giáo
dục nhà trường và giáo dục xã hội, trong đó giáo dục nhà trường là tiêu biểu và giữ
vai trò then chốt.
Bản chất của giáo dục là truyền đạt lại kinh nghiệm xã hội – lịch sử của các
thế hệ trước cho thế hệ sau để họ có thể tham gia vào mọi hoạt động và mọi mặt của
đời sống xã hội. Các thể hệ sau tiếp thu lĩnh hội những kinh nghiệm mà thế hệ trước
truyền lại, đồng thời bổ xung, phát triển và mở rộng chúng. Những kinh nghiệm xã
hội này bao gồm: các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và những giá trị văn hóa xã hội như

các chuẩn mực đạo đức, niềm tin, hành vi, thói quen, các hoạt động giao lưu của
con người trong xã hội. Giáo dục chính là cầu nối giữa các thế hệ, nhờ đó mà q
trình phát triển của loài người mới diễn ra một cách lien tục và theo chiều hướng đi
lên. Giáo dục cũng là cầu nối giữa cá nhân và xã hội, nhờ đó mỗi cá nhân trở thành
con người có nhân cách, một thành viên của xã hội. Giáo dục làm cho nhân cách
con người ngày càng phát triển phong phú, đa dạng và hoàn thiện hơn. Do đó giáo
dục là phương tiện để “ tái sản xuất nhân cách”, tái sản xuất sức mạnh tinh thần, bồi

16


dưỡng những năng lực và phẩm chất tốt đẹp để mỗi các nhân tồn tại phát triển và tự
khẳng định mình.
Về bản chất giáo dục là một hiện tượng truyền đạt và lĩnh hội kinh nghiệm
lịch sử - xã hội của các thế hệ con người.
Về mục đích, giáo dục là sự định hướng của thế hệ đi trước đối với sự phát
triển của thế hệ tiếp theo.
Về phương thức, đối với mỗi cá nhân, giáo dục là cơ hội để học hỏi, tiếp thu
và thành đạt, tránh được những mò mẫm, vấp váp; đối với nhân loại giáo dục là
phương thức bảo tồn và phát triển kho tàng tri thức văn hóa xã hội.
Giáo dục nghề nghiệp có chức năng đào tạo người lao động có trình độ
chun mơn nghiệp vụ để trực tiếp tham gia các hoạt động sản xuất, kinh doanh,
dịch vụ… theo nhu cầu thị trường lao động và có thể tiếp tục bổ sung hoặc nâng cấp
trình độ lên cao nếu có nhu cầu và điều kiện. Giáo dục nghề nghiệp là một lĩnh vực
đào tạo đa dạng về đối tượng tuyển sinh, loại hình và cơ cấu ngành nghề, có quan
hệ chặt chẽ và chịu sự chi phối, ảnh hưởng trực tiếp của nhu cầu và trình độ phát
triển kinh tế - xã hội, thị trường lao động, việc làm trên phạm vi toàn quốc cũng như
từng địa phương. Hiện nay, giáo dục nghề nghiệp ở nước ta đã được hình thành, tồn
tại và phát triển mạnh mẽ, đáp ứng nhu cầu học nghề của nhân dân lao động và nhu
cầu nhân lực phục vụ cho sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Như là một hiện tượng xã hội đặc biệt, giáo dục nghề nghiệp là một bộ phận
của thực tiễn xã hội bao gồm trong thực tiễn giáo dục nói chung.
Giáo dục, giáo dục nghề nghiệp bao gồm việc dạy và học, là nền tảng cho
việc truyền thụ, phổ biến văn hóa từ thế hệ này sang thế hệ khác, là phương tiện để
đánh thức và nhận ra khả năng, tiềm lực của mỗi cá nhân, khơi dậy trí tuệ của mỗi
người. Dạy – học là một hình thức giáo dục đặc biệt quan trọng và cần thiết cho sự
phát triển trí tuệ, hồn thiện nhân cách của người học.
* Vai trò của giáo dục

17


Giáo dục vạch ra chiều hướng cho sự hình thành và phát triển nhân cách
thơng qua mục đích giáo dục và hệ thống các mục tiêu giáo dục. Giáo dục tổ chức,
dẫn dắt sự hình thành và phát triển nhân cách bằng việc xây dựng nội dung chương
trình, lựa chọn phương pháp, phương tiện giáo dục nhằm đạt đến mục tiêu đã đề ra.
Giáo dục thông qua hệ thống mục tiêu và yêu cầu sư phạm, luôn đi trước và
kéo theo sự phát triển nhân cách bởi mỗi cá nhân cần có sự nỗ lực liên tục để đạt
được các mục tiêu ngày càng cao hơn, ln xuất hiện phía trước. Mặt khác giáo dục
có thể thúc đẩy sự phát triển nhân cách thơng qua tác động chuyển hóa nội dung
giáo dục thành các phẩm chất trí tuệ, thành ý thức thái độ, thói quen ứng xử của cá
nhân.
Giáo dục có thể mang lại những tiến bộ mà các yếu tố khác như di truyền,
mơi trường khơng thể có được. Giáo dục có thể bù đắp lại những thiếu hụt do di
truyền, bệnh tật gây ra (Các trường hợp giáo dục đặc biệt dành cho người khuyết
tật).
Giáo dục giữ vai trị chủ đạo trong việc hình thành và phát triển nhân cách
chứ khơng quyết định hồn tồn sự phát triển nhân cách. Để giáo dục giữ vai trò
chủ đạo cần phải:
+ Kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục và tự giáo dục, đề cao tác động tự giáo dục và các

hoạt động tích cực của người được giáo dục;
+ Giáo dục phải phát huy triệt để các điều kiện bên trong bao gồm cả những điều
kiện bẩm sinh, di truyền;
+ Giáo dục trong nhà trường phải phối kết hợp với giáo dục trong gia đình và xã
hội.
1.2.2. Quản lý nhà trường và nguyên tắc quản lý nhà trường
a. Khái niệm về nhà trường
Nhà trường là một tổ chức xã hội tồn tại lâu đời trong lịch sử. Đó là nơi quan
trọng để tiến hành hoạt động giáo dục một cách có kế hoạch, có tổ chức và có hệ
thống. Xét từ nguồn gốc mà nói, giáo dục nhà trường là một dạng hoạt động bồi

18


dưỡng con người, thông qua việc truyền thụ kinh nghiệm sản xuất và sinh hoạt xã
hội cho cá thể. Đây là đặc trưng bản chất để phân biệt nhà trường với các tổ chức xã
hội khác.
Nhà trường được tổ chức và hoạt động theo một mục đích xác định với nội
dung giáo dục được chọn lọc và sắp xếp có hệ thống; với những phương pháp giáo
dục có cơ sở khoa học và đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn; với những nhà sư
phạm được trang bị đầy đủ về kiến thức khoa học và trau dồi về phẩm chất đạo
đức; với những phương tiện và điều kiện giáo dục ngày một hồn thiện; với một
q trình đào tạo được tổ chức liên tục cho các tập thể HSSV cùng nhau học tập,
rèn luyện. Vì vậy, nhà trường vừa là khách thể chính của mọi cấp quản lý từ trung
ương đến địa phương, vừa là một hệ thống độc lập trong xã hội. Các nhà nghiên
cứu về giáo dục đã đưa ra một số khái niệm về quản lý nhà trường như sau:
b. Quản lý nhà trường
- Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang:“Quản lý nhà trường là thực hiện đường
lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành
theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với

ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng HSSV” [19].
- Theo tác giả Vũ Ngọc Hải “Quản lý nhà trường là hệ thống những tác
dộng có hướng đích của chủ thể quản lý đến con người (giáo viên, cán bộ nhân viên
và HSSV) đến các nguồn lực (cơ sở vật chất, tài chính, thơng tin) hợp quy luật
nhằm đạt mục tiêu giáo dục”.[7]
Như vậy có thể hiểu: Quản lý nhà trường là một hệ thống những tác động sư
phạm hợp lý và có tính hướng đích của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, HSSV
và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm làm cho nhà trường vận
hành theo đúng đường lối giáo dục - đào tạo của Đảng, biến đường lối đó trở thành
hiện thực.
c. Nguyên tắc quản lý nhà trường
Để đảm bảo sự thành công trong mọi hoạt động của nhà trường, công tác
quản lý phải thực hiện các nguyên tắc sau:
- Đảm bảo sự lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối của Đảng đối với tồn bộ cơng

19


tác giáo dục trong nhà trường trên mọi lĩnh vực.
- Đảm bảo nguyên tắc tính khoa học cao trong hoạt động quản lý. Mỗi mặt
cơng tác có đặc điểm, quy tắc riêng, công tác quản lý phải tuân theo các cơ sở
nghiệp vụ của công tác quản lý.
- Đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ trong lãnh đạo các công việc của
nhà trường. Động viên, phối hợp các tổ chức, tập thể giáo viên, cán bộ công nhân
viên cùng tham gia công tác quản lý nhà trường. Phát huy vai trị tích cực, chủ động
của các lực lượng giáo dục đối với sự nghiệp giáo dục. Đảm bảo sự đồn kết nhất trí
cao trong tập thể sư phạm.
- Đảm bảo nguyên tắc thiết thực và cụ thể trong công tác quản lý, làm sao để
mọi cơng việc được hồn thành có chất lượng. Mỗi cơng việc cần có mục tiêu cụ
thể, được tổ chức thực hiện chu đáo, có kiểm tra uốn nắn, điều chỉnh kịp thời. Quản

lý tốt quá trình giáo dục sẽ dẫn tới các sản phẩm giáo dục có chất lượng tốt[21].
Quản lý nhà trường chính là quản lý giáo dục được thực hiện trong một đơn
vị giáo dục mà nền tảng là nhà trường. Vì thế, quản lý nhà trường phải vận dụng tất
cả các nguyên lý chung của quản lý giáo dục để đẩy mạnh hoạt động của nhà
trường, thực hiện có hiệu quả mục tiêu đào tạo. Quản lý nhà trường phải là quản lý
toàn diện nhằm phát triển, hoàn thiện nhân cách cũng như nghề nghiệp cho HSSV.
Mục tiêu quản lý nhà trường là chỉ tiêu cho mọi hoạt động của nhà trường, được dự
kiến trước khi triển khai mọi công việc. Mục tiêu quản lý nhà trường thường cụ thể
hoá trong kế hoạch năm học của nhà trường.
Có thể nhận thức trực quan về quản lý trường học theo mục tiêu giáo dục
theo Hình 1.1 dưới đây.
Quá trình Dạy-Học/ Giáo dục

Người học

Người dạy

Mục tiêu
giáo dục

Tổ chức/ hành chính

Chương trình/ phương
pháp giáo dục

Cơ sở vật chất/ tài chính
Hình1.1 Mơ hình quản lý trường học theo mục tiêu giáo dục. [3]

20



1.3 Bỏ học và các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng bỏ học của học sinh tại
Thanh Hóa
1.3.1. Khái niệm và phân loại về bỏ học
Hiện tượng học sinh bỏ học trong những năm học gần đây không chỉ xảy ra
trên địa bàn Thanh Hóa mà cịn trong phạm vi cả nước. Đây cũng là vấn đề bức
xúc cần giải quyết trong các trường nghề. HSSV bỏ học kéo theo hậu quả nghiêm
trọng không thể lường hết. Tội phạm ở lứa tuổi học đường đang thực sự là vấn đề
gây nhức nhối trong xã hội, làm đau đầu các vị phụ huynh và những nhà chức
trách. Tội phạm ở lứa tuổi học đường đang có xu hướng ngày càng gia tăng, diễn
biến phức tạp cả về tính chất và mức độ các vụ án. Ngay cả những em HSSV bỏ
học nhận được sự giáo dục của gia đình, khơng rơi vào tình trạng phạm tội thì việc
tìm một cơng việc phù hợp cũng hết sức khó khăn bởi trình độ học vấn bị hạn chế.
Ngày nay, Việt Nam đang phải đối mặt với thực tế thiếu lực lượng lao động
kỹ thuật đã qua đào tạo. Trong khi đó các trường nghề ngày càng gặp nhiều khó
khăn trong cơng tác tuyển sinh. Thêm vào đó số lượng HSSV bỏ học ngày càng
tăng đã và đang trở thành một vấn nạn không chỉ của các cơ sở giáo dục nghề
nghiệp mà của cả nước.
Bỏ học có thể hiểu là học sinh, sinh viên bỏ học giữa chừng, khơng hồn
thành chương trình học tập cho tới khi nhận được văn bằng, chứng chỉ hồn thành
khóa học.
Phân loại bỏ học
Dựa vào tình hình học tập, Andreas Frey and Jean-Jacques Ruppert [23] đã
chia bỏ học thành ba nhóm khác nhau:

21


Bỏ học theo hướng đi lên, để theo học
các bậc học cao hơn.


Phân loại bỏ học

Bỏ học để chuyển sang các ngành
nghề khác trong cùng hệ thống đào tạo
nghề.
A) Chuyển sang học nghề khác
tương tự nên có thể học tiếp.
B) Chuyển sang học nghề khác
hoàn toàn và phải quay lại học
từ năm đầu đại cương.
Bỏ học hẳn để tham gia vào thị trường
lao động.
Hình 1.2. Sơ đồ phân loại bỏ học[23]

i) “HSSV bỏ học theo hướng đi lên” là những HSSV ở lại trong hệ thống
giáo dục và có mục tiêu hướng đến trình độ cao hơn, ví dụ như vào học các trường
Đại học.
ii) “HSSV bỏ ngang” là những HSSV vẫn còn trong hệ thống giáo dục
nhưng chuyển sang học ngành nghề khác. HSSV có thể học tại trường hoặc chuyển
sang các cơ sở giáo dục nghề nghiệp khác. Đối với những trường hợp này, HSSV
này phải làm đơn được sự đồng ý của gia đình và nhà trường, sau đó nhà trường sẽ
ra quyết định chuyển lớp, chuyển ngành hoặc chuyển trường. Nếu chuyển sang học
nghề tương tự thì họ chỉ phải học bổ sung một số mơn chuyên ngành khác biệt
giữa hai ngành học, ví dụ: học điện tử công nghiệp chuyển sang điện tử dân dụng.
Nếu chuyển sang học nghề khác hồn tồn thì HSSV phải quay lại học từ năm đầu
những môn cơ sở ngành, ví dụ: học cơng nghệ thơng tin chuyển sang học công
nghệ ô tô.
iii) “HSSV bỏ học theo hướng đi xuống” là những HSSV thôi học để tham


22


gia vào thị trường lao động. Đó là những trường hợp HSSV do dính lứu đến tệ nạn
xã hội, do hồn cảnh gia đình, do bản thân gặp vấn đề về sức khỏe, tai nạn hoặc
khơng có mong muốn tiếp tục học tập.
Theo thống kê của Andreas Frey and Jean-Jacques Ruppert [23]: số HSSV
nộp hồ sơ nhưng không vào nhập học chiếm 15%, có 50% HSSV bỏ học ở năm
thứ nhất và khoảng 25% bỏ học trong năm thứ hai, còn lại là bỏ học năm cuối
10%. HSSV bỏ học trong năm thứ nhất của trường nghề thường là do lựa chọn
nghề nghiệp sai. Sau một thời gian học tập nhận thấy ngành nghề được chọn không
như mong muốn, kỳ vọng của bản thân và gia đình[23].
Trước khi
nhập học

Năm thứ nhất

Năm thứ 2

Năm thứ 3

15%

50%

25%

10%

Hình 1.3: Thời điểm học sinh sinh viên bỏ học

Quá trình dẫn đến hành vi bỏ học của một HSSV liên quan đến rất nhiều tác
nhân trong q trình đào tạo như: GV bộ mơn, GVCN, cách quản lý của khoa, các
phòng ban, cách quản lý của nhà trường. Trong hầu hết các trường hợp, quyết định
bỏ học khơng phải là đột xuất. Thường có một khoảng thời gian từ hai tuần đến
một tháng HSSV nghỉ học nhiều ngày sau đó quyết định bỏ học hẳn.
Do đó, nhà trường đã đưa ra các bước quản lý chung đối với những HS SV có ý định bỏ học. Khi cán bộ lớp thấy HS - SV hay nghỉ học, bỏ học sẽ báo cáo
với GVCN. GVCN liên hệ với gia đình. Trường hợp khơng có điện thoại gia đình
hoặc gia đình thay đổi số điện thoại, GVCN sẽ đến gặp cán bộ quản lý HSSV của
nhà trường để mượn hồ sơ xin địa chỉ và gửi thư về gia đình. Từ đó gia đình, nhà
trường, GVCN và tập thể HS - SV trong lớp thực hiện nhiều biện pháp để động
viên, khuyến khích HS - SV đó quay lại lớp học. Nếu trường hợp gia đình khơng
có phản hồi, HSSV nghỉ học 12 ngày liên tục nhà trường sẽ đưa ra quyết định đuổi
học theo quy định.

23