THÀNH PHẦN, ĐẶC ĐIỂM PHÁT
SINH, GÂY HẠI CỦA MỘT SỐ LỒI
SÂU HẠI HẠI CÂY CAM TẠI
QUẢNG NAM VÀ BIỆN PHÁP
PHỊNG CHỐNG


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ...........................................................................................1
2. Mục tiêu và yêu cầu của đề tài .................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................................2
1.1. Hàm lượng dinh dưỡng có trong cam: ..................................................................2
1.2. Nguồn gốc, lịch sử, sản xuất và tiêu thụ cây có múi.............................................2
1.2.1. Nguồn gốc và lịch sử trồng cây có múi trên thế giới......................................2
1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cam trên thế giới: ...........................................3
1.2.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cam Việt Nam: ...............................................4
CHƯƠNG 2: SÂU BỆNH HẠI VÀ CÁCH PHÒNG TRỪ Ở CÂY CAM ...............5
2.1. Sâu vẽ bùa: ............................................................................................................5
2.1.1. Phân bố ...........................................................................................................5
2.1.2. Triệu chứng: ....................................................................................................5
2.1.3. Đặc điểm hình thái: .........................................................................................6
2.1.4. Đặc điểm sinh học: .........................................................................................6
2.1.5. Biện pháp phòng trừ: ......................................................................................7
2.2. Sâu đục trái:...........................................................................................................8
2.2.1. Đặc điểm hình thái cơ bản: .............................................................................8
2.2.2.Đặc điểm gây hại .............................................................................................9
2.3. Rệp muội đen: .....................................................................................................10
2.3.1. Phân bố: ........................................................................................................10
2.3.2. Ký chủ: ..........................................................................................................11
Trên cây có múi ......................................................................................................11

2.3.3. Triệu chứng: ..................................................................................................11
2.3.4. Biện pháp phòng chống: ...............................................................................11
2.4. Bọ trĩ vàng: ..........................................................................................................11
2.4.1. Triệu chứng: ..................................................................................................11
2.4.2. Đặc tính gây hại: ...........................................................................................12
2.4.3. Đặc điểm hình thái: .......................................................................................12
2.4.4. Biện pháp phòng trừ: ....................................................................................13


2.5. Bọ xít xanh gai nhọn ...........................................................................................14
2.5.1. Điểm nhận dạng: ...........................................................................................14
2.5.2. Tập tính sinh sống và gây bệnh: ...................................................................14
2.5.3. Biện pháp phịng trừ: ....................................................................................14
2.6. Ngài chính hút quả cánh nâu: ..............................................................................15
2.6.1. Tập tính sống và gây hại: ..............................................................................15
2.6.2. Đặc điểm hình thái ngài chích hút: ............................................................... 16
2.6.3. Đặc điểm sinh học: .......................................................................................16
2.6.4. Biện pháp phòng trừ: ....................................................................................16
2.7. Bướm phượng đen:.............................................................................................. 17
2.7.1. Phân bố: ........................................................................................................18
2.7.2. Đặc điểm nhận dạng: ....................................................................................18
2.7.3. Tập tính và gây hại: ......................................................................................18
2.7.4. Biện pháp phịng trừ: ....................................................................................18
2.8. Bướm phượng vàng:............................................................................................19
2.8.1. Đặc điểm gây hại của bướm phượng Papilio demoleus ............................... 19
2.8.2. Đặc điểm hình thái của bướm phượng Papilio demoleus ............................. 19
2.8.3. Biện pháp phòng, trừ ....................................................................................20
2.9. Rệp muội xanh (Aphis spiraecola Patch) ............................................................20
2.9.1. Đặc điểm nhận dạng .....................................................................................20
2.9.2. Tập tính sinh sống và gây hại .......................................................................21

2.9.3. Biện pháp phòng, trừ ....................................................................................21
2.10. Rệp sáp (Planococcus citri) ...............................................................................21
2.10.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................21
2.10.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................21
2.11. Rệp vẩy (Aonidiella aurantii) ............................................................................22
2.11.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................22
2.11.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................23
2.11.3. Biện pháp phòng, trừ ..................................................................................23
2.12. Nhện đỏ (Panonychus citri) ...............................................................................23
2.12.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................24
2.12.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................24


2.12.3. Thiên địch của nhện đỏ: ..............................................................................25
2.13.4. Biện pháp phòng, trừ ..................................................................................25
2.13. Nhện rám vàng (Phyllocoptura oleivora) ..........................................................26
2.13.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................26
2.13.2. Biện pháp phòng, trừ: .................................................................................27
2.14. Nhện trắng Polyphagotarsonemus latus Banks .................................................28
2.14.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................28
2.14.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................28
2.14.3. Biện pháp phịng, trừ ..................................................................................29
2.15. Rầy chổng cánh (Diaphorina citri) ....................................................................30
2.15.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................30
2.15.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................30
2.15.3. Biện pháp phòng, trừ ..................................................................................30
2.16. Ruồi đục quả(ruồi vàng) (Bactrocera dorsalis) ................................................31
2.16.1. Đặc điểm nhận dạng ...................................................................................31
2.16.2. Tập tính sinh sống và gây hại .....................................................................31
2.16.3. Biện pháp phòng, trừ ..................................................................................32

TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................33


DANH MỤC HÌNH
Hình 1: Triệu chứng gây hại của sâu vẽ bùa ...................................................................5
Hình 2: đặc điểm hình thái và vịng đời của sâu vẽ bùa ..................................................6
Hình 3: (A) Vịng đời sâu đục quả. (B) Sâu non đục quả. (C) Trái bị sâu hại ................8
Hình 4: Adults of Toxoptera citricida (a) wingless female vivipara, (b) winged female
vivipara, (c) adults aggregated on infested citrus and (d) adults on leaf .......................10
Hình 5: triệu chứng bọ trĩ gây trên cây cam ..................................................................12
Hình 5: Qúa trình hình thành bọ xít gai nhọn................................................................ 14
Hình 6: Ngài hút trái và triệu chứng sau khi ngài chích trái gây hại............................. 15
Hình 7: Bướm phượng đen ............................................................................................17
Hình 8: (A) Bướm phượng; (B) Trứng bướm phượng trên lá; (C) Sâu non phá hại lá .19
Hình 9: Rệp muội xanh ..................................................................................................20
Hình 10: Rệp sáp và triệu chứng gây hại ......................................................................21
Hình 11: Rệp vẩy ...........................................................................................................22
Hình 12: Triệu chứng gây hại ........................................................................................23
Hình 13: Nhện đỏ ..........................................................................................................23
Hình 14: Vịng đời của nhện đỏ.....................................................................................24
Hình 15: Triệu chứng gây hại cây có múi .....................................................................24
Hình 16: Bọ rùa Stethorus và bọ cánh cộc Oligota .......................................................25
Hình 17: Nhện rám vàng và triệu chứng gây hại...........................................................26
Hình 18: Nhện trắng và triệu chứng gây hại .................................................................28
Hình 19: Rầy chổng cánh và triệu chứng gây hại .........................................................30
Hình 20: Ruồi vàng và vòng đời ...................................................................................31


LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Cam là một trong nhiều loại cây ăn quả chủ lực của nước ta, có lịch sử phát triển
lâu đời và được trồng trên khắp các vùng sinh thái của cả nước. Trong nhiều thập kỷ
qua, quả có múi vẫn là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực và nhu cầu tiêu
thụ trong nước cũng rất lớn (Hoàng Ngọc Thuận, 2004 [31]). Việc nghiên cứu phát
triển các loạicây ăn quả có múi ở nước ta chính thức phát triển từ những năm 30 của
thế kỷ trước. Càng ngày, càng có nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên
cứu phát triển cam quýt ở Việt Nam (Trần Thế Tục, Hồng Ngọc Thuận, Vũ Mạnh
Hải, Đỗ Đình Ca, Đỗ Năng Vịnh, Hà Thị Thúy, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Thị Thu
Hồng, Hà Minh Trung, Ngơ Xn Bình, Đào Thanh Vân…).
Nước ta đã ra nhập Tổ chức thương mại thế giới WTO và đang đứng trước thềm
các hiệp ước mậu dịch tự do với các nước Đông Nam Á, thị trường Mỹ, châu Âu và thị
trường liên minh các nước Á Âu, thì vấn đề chất lượng nơng sản là một thách thức lớn.
Vì vậy nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng cam là một
yêu cầu cấp bách trong giai đoạn hiện nay (Trần Thế Tục và cs, 1996 [39])…
Nghiên cứu phòng trừ sâu bệnh cây cam là một vấn đề được đặt cấp thiết cho
trong nước cũng như thế giới. Vì nước ta là nước nhiệt đới gió mùa tạo điều kiện thuận
lợi cho sâu bệnh phát triển làm giảm giảm năng xuất, chất lượng và phẩm chất quả
cam.
Do đó em chọn đề tài: “Thành phần, đặc điểm phát sinh, gây hại của các loài
… sâu hại hại cây cam tại Quảng Nam và biện pháp phòng chống”
2. Mục tiêu và yêu cầu của đề tài
2.1. Mục tiêu
Xác định các sâu bệnh hại trên cây cam
Các biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại
2.2. Yêu cầu
Nghiên cứu quá trình sinh trưởng, sinh sản sâu hại cây cam
Nghiên cứu quá trình phát sinh ra bệnh hại trên cây cam
Các thiên địch của sâu bệnh hại trên cây cam
Các biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại: phòng trừ tổng hợp (IMP),phòng trừ sinh
học, phòng trừ vật lý, phòng trừ hóa học,…

1


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Hàm lượng dinh dưỡng có trong cam:
Cây có múi là loại cây có giá trị dinh dưỡ ng cao,trong thành phầ n thịt quả có
chứa 6 - 12 % đườ ng (chủ yếu là đường saccarozo), hàm lượng vitamin C từ 40 - 90
mg/100g tươi, các axit hữu cơ từ 0,4 - 1,2 % trong đó có nhiề u axit có hoạt tính sinh
học cao cùng với các chất khoáng và dầu thơm. Cây ăn quả có mú i (Citrus) là loại cây
ăn quả có thu nhập ổn định, có thể bảo vệ tài nguyên môi trường, đặc biệt là ở vùng
đất dốc, vùng đồi núi (Nguyễn Mạnh Chinh, 2005 và Hà Thiên Văn, Thành Thuận
Khôn, 2007 [11], [43]).
1.2. Nguồn gốc, lịch sử, sản xuất và tiêu thụ cây có múi
1.2.1. Nguồn gốc và lịch sử trồng cây có múi trên thế giới
Các tác giả (Bùi Huy Đáp,1960 [16]), (Trần Thế Tục, 1967 [35]), (Haa A. R.,
1984 [61]), (Reuther W., 1973 [79]), (Wakana, 1998 [92]), (Walter Reuther at el, 1978
[93]) cho thấy các loại cây ăn quả, cùng với cây nho, cây cam, quýt có lịch sử trồng
trọt lâu đời nhất. Phần lớn kết quả nghiên cứu đều thống nhất cam quý t có nguồn gốc
ở miền Nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua Himalaya, Trung Quốc xuống vùng quần
đảo Philippin, Malaysia, miền Nam Indonecia hoặc kéo đến lục địa châu Úc. Một số
báo cáo gần đây (Huang C. H, (1990 [64]), (Wakana A Kira, 1998 [90]) nhận định tỉnh
Vân Nam Trung Quốc có thể là nơi khởi ngun của nhiều lồi cam qt quan trọng.
Tại đây cịn tìm thấy rất nhiều loài cam quýt hoang dại. Loài chanh yên, phật thủ
(Citrus medica) có nguồn gốc tại miền Nam Trung Quốc, là loài cây ăn quả được
mang đến trồng tại Địa Trung Hải và Bắc Phi rất sớm, trước thế kỷ I sau Công
Nguyên. Những tài liệu cổ xưa có ghi chép loài cây ăn quả này ở Bắc Phi đến mức làm
nhiều người hiểu lầm chúng có nguồn gốc tại đây.
Một số tài liệu nghiên cứu cho thấy cam quýt có nguồn gốc ở miền Nam châu Á,
sự lan trải của cam quýt trên thế giới gắn liền với lịch sử buôn bán đường biển và các
cuộc chiến tranh trước đây.

Cam Sành: phân loại khoa học, tác giả (Hume H. H., 1957 [63]) cho rằng, Cam
Sành thuộc giới (regnum): Plantae; ngành (divisio): Angiospermae; lớp (class):
Eudicots; bộ (ordo): Sapindales; họ (familia): Rutaceae; chi (genus): Citrus; loài
(species): C. reticulata x maxima.

2


Cam Sành thuộc chi Cam chanh, có nguồn gốc từ Việt Nam. Cam Sành được gắn
nhiều tên khoa học khác nhau như Citrus nobilis; Citrus reticulata hay Citrus sinensis,
trên thực tế cam Sành là giống lai tự nhiên: C. reticulata x C. sinensis (tên tiếng Anh:
King mandarin).
Cam Sành là một trong những cây ăn quả chủ yếu ở Việt Nam và được trồng từ
Bắc vào Nam, sản phẩm cam Sành được gắn liền với tên địa danh trồng trọt. Ở miền
Bắc (Vũ Mạnh Hải et al., 2000 [18]) có cam Sành Bố Hạ13 (Yên Thế - Bắc Giang),
hiện nay vùng cam này đã bị xoá sổ do bệnh vàng lá greening; cam Sành Bắc Quang
(Hà Giang); Cam Sành Hàm Yên (Tuyên Quang), đây là vùng cam chủ yếu của các
tỉnh phía Bắc, ngồi ra con một số vùng trồng tập trung nhưng diện tích nhỏ hơn như:
Yên Bái, Bắc Kạn, Nghệ An, v.v... quả được thu hoạch vào dịp Tết Nguyên Đán và vỏ
quả có màu vàng cam. Tại miền Nam (Nguyễn Minh Châu, 2009 [9]), cam Sành được
trồng nhiều ở Tam Bình, Trà Ơn (Vĩnh Long); Cái Bè, Châu Thành, Chợ Gạo (Tiền
Giang); Mỹ Khánh, Ơ Mơn (Cần Thơ)... quả thu hoạch từ tháng 8 đến tháng 12 hàng
năm, vỏ quả có màu xanh sẫm.
1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cam trên thế giới:
Sản xuất:Sản xuất quả có múi (Citrus) trên thế giới vẫn tăng do giá trị kinh tế, giá
trị dinh dưỡng cao và do tăng trưởng thu nhập của các nền kinh tế mới nổi. Tổng sản
lượng quả có múi hàng năm trên thế giới dao động vào khoảng 123 - 131 triệu tấn
trong giai đoạn 5 năm từ 2011 đến 2016 (FAO, 2017), trong đó cam chiếm trên 50%
tổng sản lượng. Sản xuất quả Citrus vẫn đang tiếp tục tăng do thu nhập của người dân
ở một số quốc gia tăng nhanh như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nga, Ấn Độ, các nước

Đông Âu, các nước ASEAN...
Tiêu thụ: Tiêu thụ cam toàn cầu đạt 71,416 triệu tấn trong năm 2015. Từ năm
2007 đến 2015, mức tăng trưởng đáng chú ý nhất về tiêu thụ cam đã đạt được ở Trung
Quốc (tăng trung bình 11%/năm). Sự gia tăng mức sống ở Trung Quốc đã thúc đẩy
nhu cầu về một chế độ ăn uống đa dạng và bổ dưỡng, dẫn đến sự gia tăng nhập khẩu
trái cây. Trong 8 năm gần đây, lượng nhập khẩu trái cây vào Trung Quốc tăng hơn 3
lần lên 3,8 triệu tấn năm 2015, trong đó có nhập khẩu cam. Sự gia tăng nhập khẩu chủ
yếu đến từ vùng nhiệt đới và nam bán cầu.

3


1.2.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ cam Việt Nam:
Sản xuất:Theo Tổng cục Thống kê, năm 2017, sản lượng cây ăn quả tăng cả về
diện tích và sản lượng. Sản lượng cam đạt 772,6 nghìn tấn, tăng 20,4% so với năm
trước; bưởi đạt 571,3 nghìn tấn, tăng 13,4%; quýt đạt 175,5 nghìn tấn, tăng 6,3%. Tốc
độ và tỷ lệ % tăng trưởng trên đây thể hiện khá rõ ưu thế và xu hướng thị trường của 2
cây cam và bưởi. Tuy nhiên, tổng sản lượng quả có múi cả nước mới đạt thấp, khoảng
1.519.400 tấn; tính bình qn đầu người năm 2017 mới đạt trung bình khoảng 16kg
(tính trên dân số khoảng 95 triệu người).Nước ta cần sản xuất thêm khoảng 190.000
tấn quả/năm. Nhưng để đạt mức tiêu thụ 23,7 kg/người như ở Trung Quốc, sản lượng
quả có múi ở nước ta còn phải tăng lên khoảng 731.500 tấn; hay phải mở rộng thêm
khoảng 40.000ha trồng mới cây ăn quả có múi, với năng suất trung bình phải đạt trên
20 tấn/ha trong thời gian tới.
Tiêu thụ: Tiêu thụ bình quân ở các nước phát triển Tây Âu và Bắc Mỹ đạt trên 40
kg/người (Tổng cục Thống kê: Tình hình kinh tế - xã hội năm 2017; FAO, 2017).
Muốn đạt mức tiêu thụ 18 kg/người, nước ta cần sản xuất thêm khoảng 190.000 tấn
quả/năm. Nhưng để đạt mức tiêu thụ 23,7 kg/người như ở Trung Quốc, sản lượng quả
có múi ở nước ta còn phải tăng lên khoảng 731.500 tấn; hay phải mở rộng thêm
khoảng 40.000ha trồng mới cây ăn quả có múi, với năng suất trung bình phải đạt trên

20 tấn/ha trong thời gian tới.

4


CHƯƠNG 2: SÂU BỆNH HẠI VÀ CÁCH PHÒNG TRỪ Ở CÂY CAM
2.1. Sâu vẽ bùa:
Tên khoa học: Phyllocnistis citrella stainton (Lepidoptera: gracillariidae)
Tên khác:: Phyllocnistis citrella,: Phyllocnistis minutella
2.1.1. Phân bố
Algerie, Ấn Độ, Brazil,Birmanie, Ceylan, Colombia, Malaysia, Iraq, Philippimes,
quần đảo Formosa, Thái Lan và các vùng phía bắc châu Úc, Trung Quốc, Úc, Ải rập
sandi,Pendjab,Nam và Tây châu Phi, Lebanon,Libya, Maroc, Mozambique, Oman,
vùng vịnh Địa Trung Hải,Florida, Tây Ban Nha,Tunisie và Việt Nam (CABI,2000).
Ký chủ: cam, bưởi, chanh, tắc.
2.1.2. Triệu chứng:
Sâu non đục ăn nhu mơ lá để lại biểu bì trong và bóng dễ nhầm lẫn với vết nhầy
của ốc sên để lại trên mặt lá.Sâu đục đến đâu thải phân đến đón ngay trên đục. Vết
phân là đường liên tục như một sợi chỉ chạy dài trên đường đục này khi khơ có hình
ngoằn ngo rất rõ trên lá. Sâu gây hại cả hai bề mặt lá và chổ chồi non làm cho lá co
rúm, quăn queo, hạn chế sự quang hợp, các chồi non ngừng sinh trưởng. Các vết
thương cơ giới tạo điều kiện cho bệnh loét cam chanh phát triển. Các lá co rúm là nơi
ẩn nấp qua đơng nhiều lồi sâu hại cam quýt khác như câu cấu, rệp tua bột ngắn,…

Hình 1: Triệu chứng gây hại của sâu vẽ bùa

5


2.1.3. Đặc điểm hình thái:


Hình 2: đặc điểm hình thái và vòng đời của sâu vẽ bùa
Trưởng thành là một loại ngài nhỏ, dài 2 - 3mm, toàn thân có màu vàng nhạt phớt
ánh bạc, cánh trước có hình lá liễu, cánh sau nhỏ như hình kim, cả hai cánh đều có rìa
lơng dài.
Trứng hình bầu dục, kích thước 0,3 - 0,4mm, mới đẻ trong suốt, gần nở màu
trắng vàng.
Ấu trùng mình dẹp, khơng chân, sâu mới nở dài 0,5mm màu xanh nhạt, đẫy sức
dài 4mm màu vàng nhạt.
Nhộng dài khoảng 2 mm, màu vàng nâu, hai bên thân mỗi đốt có một u lồi.
2.1.4. Đặc điểm sinh học:
Vòng đời: 19 - 38 ngày. Trứng: 1 - 6 ngày; Sâu non: 4 - 10 ngày; Nhộng: 7 - 12
ngày; Trưởng thành: 7 - 10 ngày. Trưởng thành hoạt động mạnh vào chiều tối. Trứng
được đẻ rời rạc ở cả hai mặt lá, phần lớn nằm ở hai bên gân chính.
Sâu non mới nở thường đục chui qua lớp biểu bì của lá để ăn phần mô mềm.
Đường đục của sâu vẽ bùa dài và lớn dần theo sức lớn của sâu. Nếu đường đục bị rách
sâu non rất dễ bị chết. Khi đẫy sức sâu non đục ra mép lá, nhả tơ dệt kén để hóa nhộng
ở đó.

6


2.1.5. Biện pháp phòng trừ:
- Trồng các giống cây kháng sâu.
a) Biện pháp biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM):
- Chăm sóc cho cây sinh trưởng tốt, tỉa cành, tạo tán, bón thúc cho lộc non ra
tập trung, hạn chế sự phá hại của sâu.
- Thu dọn lá rụng trong vườn đốt bỏ cũng hạn chế nguồn sâu.
- Trường hợp bị hại nặng thì có thể cắt bỏ các chồi lá bị sâu đem tập trung một
chỗ để tiêu diệt.

b) Thiên địch của sâu vẽ bùa:
- Thiên địch ký sinh: Có nhiều lồi ong trong các họ Chalcidoidea và
Ichneumonidea. Thiên địch bắt mồi: Kiến vàng.
 Nhân nuôi thiên địch như ni kiến vàng Oecophylla smaragdina là biện pháp
có hiệu quả phòng trị sâu vẽ bùa cao
c) Chăm sóc:
d) Biện pháp sinh học:
- Sự dụng pheromone để hấp dẫn trở thành đực.
e) Biện pháp hóa học:
- Sử dụng thuốc SAIRIFOS 585EC, SAIMIDA 100SL, LANCER 50SP,
SHERZOL 205EC, Dầu khoáng SK EnSpray 99EC… để phịng trị.Nên phun thuốc
hoặc dầu khống ngay khi chồi mới nảy dài khoảng 2 - 4cm.
- Đối với dầu khoáng, để tránh cây bị ngộ độc cần tuyệt đối bảo đảm nồng độ
theo hướng dẫn trên bao bì và khơng nên sử dụng khi nhiệt độ q 300C. Có thể kết
hợp dầu khống với thuốc trừ sâu, tác dụng thuốc sẽ mạnh hơn trên sâu non, dầu
khoáng dễ xâm nhập vào biểu bì của lá để tác động sâu non phía dưới.
- Do trong điều kiện tự nhiên, thiên dịch có khả năng rất cao trơng việc khống
chế sâu vẽ bùa, vì vậy khi quyết định phun thuốc cần xác định không những tỷ lệ lá bị
nhiễm mà cả tỷ lệ sâu bị ký sinh. Nếu tỷ lệ sâu bị ký sinh trên 30% thì khơng nên phun
thuốc.

7


2.2. Sâu đục trái:
2.2.1. Đặc điểm hình thái cơ bản:
Sâu đục quả cây có múi có 2 lồi phổ biến là Prays citri Milliere
(Yponomeutidae: Lepidoptera) và loài Citripestis sagittiferella Moore (Lepidoptera:
Pyralidae) xuất hiện gây hại cây có múi, đặc biệt là cây bưởi trồng tại các tỉnh vùng
đồng bằng sông Cửu Long và một số tỉnh trồng bưởi khác trong cả nước.

a) Sâu đục vỏ quả (Prays citri Milliere)

Hình 3: (A) Vòng đời sâu đục quả. (B) Sâu non đục quả. (C) Trái bị sâu hại
- Trưởng thành có kích thước rất nhỏ, màu xám, chiều dài sải cánh khoảng 8
mm. Râu đầu thẳng, gần như xếp trên lưng khi đậu.
- Trứng hình trịn, được đẻ trên vỏ quả; trứng mới đẻ có màu trắng trong, nhìn từ
bên ngồi giống túi tinh dầu của quả.
- Ấu trùng có màu xanh ngọc, mỗi đốt bụng có một băng ngang màu đỏ quanh
thân.
- Nhộng dạng nhộng bọc, màu nâu, nằm trong một lớp kén tơ mỏng trên những
lá gần nơi quả bị đục hoặc ngay trên quả. b. Sâu đục quả (Citripestis sagittiferella
Moore)
- Trưởng thành kích thước nhỏ (10 - 12 mm), thân mảnh, màu nâu đậm đến xám
nâu. Trên cánh trước có những vệt màu đậm dọc theo gân cánh; khi đậu đầu hơi nhô
cao hơn thân và có 2 râu đầu mảnh như sợi chỉ, cong hình chữ C ngược về phía trước.
- Trứng hình bầu dục, mới đẻ có màu trắng đục, sắp nở có màu cam đỏ. Trứng
có hình vảy cá hơi phồng.
- Sâu non mới nở có màu vàng cam, sâu càng lớn thì màu càng đậm hơn, sâu đẫy
sức dài khoảng 19- 22 mm, màu đỏ nâu và chuyển sang màu nâu xanh khi đẫy sức.
- Nhộng nằm trong đất, màu nâu đậm, dài khoảng 12 – 14 mm.

8


2.2.2. Đặc điểm gây hại
a) Sâu đục vỏ quả (Prays citri Milliere):
Sâu xâm nhiễm gây hại từ khi quả còn rất nhỏ, vết đục tạo nên những u sần trên
quả, nếu bị nặng quả sẽ rụng. Nếu sâu đục quả gây hại muộn quả không rụng nhưng bị
biến dạng bởi những u sần làm giảm giá trị thương phẩm giảm. Sâu gây hại nhiều giai
đoạn quả non, quả có vỏ dày như bưởi, cam sành, cam mật nhưng gây hại phổ biến

nhất là trên cây bưởi. Chúng chỉ gây hại ở lớp vỏ quả, không hại phần thịt quả (múi,
tép bưởi). Kết quả nghiên cứu ở một số tác giả ở nước ngồi cịn cho thấy sâu đục vỏ
quả này còn gây hại cả trên hoa.
b) Sâu đục quả (Citripestis sagittiferella Moore):
Sâu non mới nở đục ngay vào vỏ quả sâu khoảng 3- 5 mm, mỗi lỗ đục có một
con sâu non cư ngụ. Ngoài miệng lỗ thường thấy phân sâu đùn ra nên rất dễ phát hiện.
Sâu non càng lớn càng đục sâu vào bên trong để ăn thịt quả. Lỗ đục của sâu vừa tạo
điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh xâm nhiễm vừa hấp dẫn trưởng thành ruồi đục quả
đến đẻ trứng và gây hại. Trên bưởi sâu non gây hại từ khi quả bưởi đạt kích thước
bằng nắm tay cho đến thu hoạch. Khi bị hại nặng quả bị thối và rụng sớm, ảnh hưởng
nhiều đến năng suất và sản lượng.
 Cây ký chủ:
Sâu đục quả cây có múi gây hại cả trên bưởi, cam sành, cam mật và chanh
Eureka.
 Phương thức phát tán:
Nguồn sâu đục quả phát tán lây lan qua nhiều con đường:
- Trưởng thành có khả năng bay nên khả năng phát tán rộng.
- Q trình vận chuyển quả cịn sâu bên trong từ nơi này đến nơi khác.
- Quả nhiễm sâu rụng xuống đất cũng là nguồn lây lan, phát tán.
- Loài sâu đục vỏ quả Prays citri Milliere có thể lây lan theo cây giống do nhộng
nằm trên cây.
 Biện pháp phịng trừ:
Sâu đục quả cây có múi là các lồi sâu hại rất khó phịng trừ vì đa số nơng dân
chỉ phát hiện khi chúng đã đục vào quả tạo những u sần trên vỏ, giai đoạn này phun
thuốc phòng trừ không hiệu quả. Do đó, ở những vùng cây có múi bị nhiễm sâu đục
quả nên áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM):
9


- Tỉa cành tạo tán sau khi thu hoạch để vườn thơng thống, kết hợp với việc bón

phân vun đất để diệt nhộng.
- Thăm đồng thường xuyên để phát hiện thời gian trưởng thành sâu đục quả bắt
đầu đẻ trứng hoặc giai đoạn sâu mới gây hại khi quả vừa hình thành.
- Thu gom những quả bị nhiễm cịn trên cây và quả đã rụng xuống đất ngâm
trong nước vôi nồng độ 1% ít nhất 24 giờ để diệt sâu non.
- Bao quả là biện pháp có hiệu quả cao nhất đối với sâu đục quả: bao quả khi quả
to bằng quả chanh, nếu bao muộn vẫn bị sâu đục quả hại; sử dụng vải màn lưới làm túi
bao trái cho hiệu quả cao.
- Nhân thả hoặc tạo điều kiện cho kiến vàng phát triển để chúng tiêu diệt trứng
sâu đục quả và sâu non mới nở.
- Phòng trừ bằng thuốc BVTV: Có thể tạm thời sử dụng thuốc gốc Phenthoate
(Dimephenthoate) hoặc Fenvalerate để phun trừ; thuốc BVTV phải sử dụng theo
nguyên tắc 4 đúng và đảm bảo thời gian cách ly theo chỉ dẫn trên bao bì thuốc. Phun
trừ ở giai đoạn trước nở hoa và giai đoạn quả non.
2.3. Rệp muội đen:
Tên khoa học: Toxoptera citricidus
Tên khác:Toxoptera citricida

Hình 4: Adults of Toxoptera citricida (a) wingless female vivipara, (b) winged
female vivipara, (c) adults aggregated on infested citrus and (d) adults on leaf
2.3.1. Phân bố:
Phân bố phổ biến tại vùng Đông Nam châu Á, Australia, New Zealand, quần đảo
Pacific, Nam Mỹ, Caribbean, Floria và Nam Phi.
10


2.3.2. Ký chủ:
Trên cây có múi
2.3.3. Triệu chứng:
Bọ phấn đen viền trắng tấn công vật chủ chủ bằng cách hút nhựa cây,đồng thời

tiết ra những giọt dịch, đây là nguyên nhân lớp mốc đen phát triển che phủ trên toàn bề
mặt lá, ảnh hưởng rất lớn đến quang hợp của lá.
Ngồi ra, chúng có khả năng truyền nhiều loại bệnh virut cho cây trồng.
2.3.4. Biện pháp phòng chống:
Biện pháp kỹ thuật canh tác: Khơng trồng xen canh với cây có múi và những cây
ký chủ khác như cà, Đậu,…
Biện pháp vật lý:
- Tưới tia nước mạnh cũng làm giảm mật số bọ phấn.
- Dùng bẫy màu vàng: Treo một túi nilon màu vàng sáng có bơi chất liệu dính
(vazelin,dầu thầu dầu, nhựa cây) vào mặt ngoài để nhử bọ phấn bay vào và bị dính ở
đó.
Biện pháp hóa học: Trong trường hợp mật số bọ phấn cao cần phun các loại
thuốc có hoạt chấtPymetrozin…
 Chú ý: Khơng sử dụng thuốc hóa học khi tỷ lệ cành bị dưới 25%.
2.4. Bọ trĩ vàng:
Tên khoa học: Scirtothrips dorsalis Hood
Tên tiếng anh: Thrips
2.4.1. Triệu chứng:
Bọ trĩ gây hại trên trái tạo ra đường vòng màu trắng như da cám ở quanh cuống.
Chiều dài bọ trĩ <1mm, thường tập trung chích hút ở mặt dưới làm lá cam biến
màu nâu vàng và cong lại. Trên vỏ trái non, bọ trĩ chích vào tế bào biểu bì tạo thành
những mảng sẹo màu trắng xám. Do bọ tập trung gây hại ở phía dưới lá đài hoa nên
khi trái lớn những mảng sẹo này lộ ra ngồi thành những đường sẹo vịng quanh cuống
rất điển hình.

11


Hình 5: triệu chứng bọ trĩ gây trên cây cam
2.4.2. Đặc tính gây hại:

- Bọ trĩ sống trên các bộ phận của cây có múi như cánh hoa, đài hoa, nụ hoa,
cuống hoa, lá non, quả non. Bọ trĩ sống và gây hại chủ yếu trên hoa quả non, con
trưởng thành ít bay, hoạt động mạnh vào buổi sáng và chiều mát.
- Bọ trĩ trưởng thành và giai đoạn ấu trùng đều cắm vòi hút dinh dưỡng từ hoa,
quả non. Hoa bị bọ trĩ tấn công nếu nặng sẽ nhanh tàn hơn, cánh hoa rụng sớm và
giảm tỷ lệ đậu quả. Trên lá non, bọ trĩ làm lá bị biến màu, cong queo. Trên trái, bọ trĩ
tạo ra những mảng xám hoặc những phần lồi màu bạc trên vỏ trái.
- Khi bọ trĩ trưởng thành hút dinh dưỡng từ lá sẽ khiến lá chuyển dần sang đỏ,
mật độ thấp sẽ xuất hiện những chấm nhỏ xếp theo hàng dọc trên lá, lá non sẽ bị quăn
lại không thể hồi phục được.
- Trên trái, bọ trĩ tấn công phần tế bào biểu bì tạo ra những mảng xám hoặc
nhưng phần lồi màu bạc trên vỏ trái. Do bọ trĩ gây hại chủ yếu ở phí dưới lá đài nên
khi trái lớn những mảng sẹo này sẽ lộ ra phía ngồi lá đài thành những vòng sẹo lồi rất
đặc trưng, trái dễ bị thiệt hại nhất là giai đoạn trái còn rất nhỏ.
- Khi tấn công trái mà bọ trĩ có mật độ cao, chúng không chỉ tấn công trái non mà
sẽ tấn công cả những trái đã trưởng thành, thường là các trái nằm ngoài tán lá cây. Vết
sẹo do bọ trĩ gây ra sẽ làm mất giá trị thương phẩm của trái.
2.4.3. Đặc điểm hình thái:
- Trứng: Trứng bọ trĩ có hình bầu dục, mới đẻ có màu trắng trong, sau chuyển
thành trắng ngà, sắp nở có màu trắng đục được đẻ trong mô của cánh hoa, mô lá, trứng
đẻ rải rác.
12


- Ấu trùng: Ấu trùng 1 tuổi có cơ thể trong suốt, thân rất nhỏ, chân dài, râu đầu
có 7 đốt, hình ống trịn. Sang tuổi thứ 2, ấu trùng có kích thước tương tự với kích
thước của thành trùng, râu đầu lúc này vẫn có 7 đốt xuất hiện thêm râu mơi có 3 đốt,
khơng có cánh, lơng trên cơ thể dài hơn lông ở giai đoạn ấu trùng 1 tuổi, đầu đã cứng
hơn.
- Nhộng: Nhộng của bọ trĩ có màu vàng sậm, mắt kép và mắt nhỏ có màu đỏ,

mầm cánh xuất hiện, râu đầu ngắn. Nhộng cái có phần cuối bụng nhọn, nhộng đực có
phần cuối bụng ít nhọn hơn.
- Bọ trĩ trưởng thành: Có kích thước rất nhỏ, dài khoảng 1-2 mm, con cái trưởng
thành có kích thước lớn hơn con đực, cơ thể có màu vàng nhạt đến màu vàng đậm,
phần bụng đậm hơn phần đầu và ngực. Mắt kép có màu nâu đen, cánh hẹp thon dài,hai
bên rìa cánh có nhiều sợi lơng nhỏ dài.
2.4.4. Biện pháp phòng trừ:
Phòng trừ tổng hợp:
- Từ tháng 12 đến tháng năm sau thường xuyên làm cỏ, diệt cây cỏ dại hoa đơn
buốt và một số ký chủ phụ khác bên trong và xung quanh vườn cam.
- Khi nụ hoa xuất hiện rộ tiến hành phòng trừ bọ trĩ lần 1 bằng thuốc trừ sâu tập
kỳ 1,8 EC, nồng độ phun 0,05% với lượng thuốc 800 lít/ha.
- Khi 75% cánh hoa cam rụng, tiến hành phòng trừ bọ trĩ lần 2 bằng thuốc trừ
sâu tập kỳ 1,8 EC
- Sauk hi hoa cam rụng 15 ngày tiến hành phòng trừ bọ trĩ lần 3 bằng thuốc trừ
sâu tập kỳ 1,8 EC.
- Chăm sóc,bón phân và phòng trừ các loại sâu bệnh khác theo quy trình sản
xuất cây có múi đã ban hành.
- Dùng nước tưới phun lên tán cây có thể hạn chế mật độ bọ trĩ.
 Bọ trĩ mau kháng thuốc nên thay đổi thuốc trừ sâu khác có nguồn gốc sinh
học.
Phịng trừ bọ trĩ sử dụng thuốc sinh học ít gây độc hại khơng ảnh hưởng đến bọ
xít bắt mồi orius sauteri poppies.
Biện pháp hóa học: sự dụng thuốc tập kỳ 1,8 EC, Vectimec, Regent, Confidor,
SK Enpray ….

13


2.5. Bọ xít xanh gai nhọn

Tên khoa học: Rhynchocoris Poseidon Kirakaldy
Tên khác: Rhynchocoris serratus, Rhynchocoris humeralis

Hình 5: Qúa trình hình thành bọ xít gai nhọn
2.5.1. Điểm nhận dạng:
Trưởng thành: Có hình ngũ giác màu xanh lá cây, bóng và dài khoảng 21-23mm,
có hai gai nhọn ở phía trước hai bên ngực, hai bên mép bụng có rìa hình răng cưa, vịi
chích hút dài đến cuối bụng.
Trứng: Hình trịn, đường kính 1mm, lúc mới đẻ có màu trắng trong, xanh lam,
sau đó chuyển sang màu trắng đục, sắp nở có màu nâu sẫm hơn mặt trứng có nhiều
chấm lõm.
2.5.2. Tập tính sinh sống và gây bệnh:
Bọ xít xanh thường hoạt động vào lúc sáng sớm hay chiều mát, khi trời nắng gắt
chúng ẩn dưới tán lá. Ấu trùng (bọ xít non) khi mới nở dài khoảng 2-3 mm, thường
sống tập trung xung quanh ổ trứng, sau đó phân tán dần để chích hút dịch trái. Cơ thể
của ấu trùng có hình bầu dục, màu nâu vàng hoặc xanh lục, trên lưng có nhiều đốm
màu đỏ, đen, xung quanh mặt lung có một hàng chấm đen xếp theo hình bầu dục. Cả
con trưởng thành và con ấu trùng, đều dùng vòi để chích hút dịch trái từ khi trái cịn rất
nhỏ. Chỗ vết chích có một chấm nhỏ và một quầng màu nâu. Nếu trái cịn nhỏ đã bị bọ
chích hút nhiều thì trái sẽ vàng, chai và rụng sớm. Nếu trái đã lớn mới bị bọ gây hại thì
trái dễ bị thối rồi rụng. Một con có thể chích hút gây hại nhiều trái.
2.5.3. Biện pháp phòng trừ:
* Biện pháp canh tác: Không nên trồng cam quýt quá dầy mà trồng đúng mật độ
khuyến cáo của từng giống, thường xuyên cắt tỉa cành tạo tán, cắt bỏ cành bị sâu bệnh,
cành vượt... để vườn cây ln thơng thống, hạn chế nơi trú ngụ của bọ xít.
14


* Biện pháp sinh học: Thu thập và nhử nuôi kiến vàng trong vườn cam quýt để
kiến tiêu diệt bọ xít, nhất là bọ xít non.

* Biện pháp thủ cơng: Dùng vợt tay để bắt bọ xít vào lúc sáng sớm hay chiều
mát. Thường xuyên kiểm tra quả và những lá gần quả để phát hiện và thu gom ổ trứng
của chúng đem tiêu hủy.
* Biện pháp hóa học: Nếu vườn cam qt rộng, bọ xít nhiều khơng thể bắt bằng
vợt tay, có thể sử dụng một trong những loại thuốc như: Bascide 50EC, Hoppercin
50EC, Cyper 25EC, Dầu khoáng SK, Enspray 99EC, Vibasa 50EC, Sherpa 0,2%… để
phun xịt.
2.6. Ngài chính hút quả cánh nâu:
Tên khoa học: Eudocima salaminia

Hình 6: Ngài hút trái và triệu chứng sau khi ngài chích trái gây hại
2.6.1. Tập tính sống và gây hại:
Ngài chích hút quả hoạt động ban đêm. Thường từ 6 - 7 giờ tối bay từ rừng hoặc
cây bụi đến vườn cây ăn quả có múi. Gây hại chủ yếu từ 7 - 10 giờ đêm. Khoảng 4 - 5
giờ sáng bay khỏi vườn.
- Gây hại trực tiếp: Ngài chích hút tạo vết thương trên quả làm cho vùng mô
tương ứng nơi bị chích hút hồn tồn bị khơ đi. Q trình chích hút xẩy ra như sau: khi
tìm ra trái có thể chích hút được, ngài dị tìm vị trí thích hợp để chọc vòi vào bên trong
trái tới tận phần thịt của trái, sau đó ngài chích hút dịch của trái. Nếu vị trí này khơng
thích hợp, ngài sẽ rút vịi ra và tìm vị trí khác thích hợp hơn. Vết chích là một lỗ trịn,
đường kính từ 1/2 - 3/4 mm. Khi mới bị chích, rất khó phát hiện vết đục, nếu dùng tay
15


bóp nhẹ sẽ có dịch trái chẩy qua lỗ đó. Vài ngày sau vỏ trái chung quanh vết chích trở
nên mềm. Ngài thích tấn cơng trái chín hoặc sắp chín. Chích hút dịch quả tạo vết
thương cho nấm xâm nhập làm thối rụng quả. Thời gian gây hại tháng 7 – 10.
- Gây hại gián tiếp: Qua vết chích, trái bị hại sau đó thường bị bội nhiễm bởi
nhiều loại vi sinh vật khác như các loại nấm (Fusarium spp., Colletotrichum spp.,
Oospora citri, Oospora spp...) và vi khuẩn cũng như các loại ruồi (Drosophila). Khi

xâm nhập vào trong trái, các đối tượng này làm trái bị thối rất nhanh. Vết chích khi đó
sẽ có màu nâu và vùng xung quanh vết chích có mầu nhạt, mềm. Trái sẽ bị rụng trong
khoảng một tuần sau đó. Trái rụng sẽ có mùi hơi thối, ngài khơng thích ăn nhưng mùi
này lại có tác dụng thu hút ngài từ xa bay đến.
2.6.2. Đặc điểm hình thái ngài chích hút:
- Ngài các loại trên đều có đặc điểm chung là cơ thể thường lớn, bay khoẻ, ngực,
bụng đều to và phủ nhiều lông dài. Ngài trưởng thành có chiều dài thân 35-37 mm, sải
cánh dài 85-95 mm. Mầu sắc sậm, tối, trên cánh có nhiều đốm lớn có hình dạng khác
nhau, mầu sắc khác nhau. Cánh sau thường có mầu vàng cam, viền cánh sau thường có
mầu nâu đen, giữa cánh sau thường có một đốm hình chử C, độ lớn của đốm này thay
đổi tùy loại. Vịi chích hút phát triển thành những kim chích hút dài, mạnh, thích ứng
cho việc đâm thủng qua những lớp vỏ cứng và dầy. Khi không ăn, vòi thường được
cuộn tròn dưới đầu, khi ăn, vòi có thể vươn thẳng, dài hơn 2 cm.
- Ấu trùng mới nở có màu xanh nhạt, sau lớn có màu nâu tối, có 2 chấm màu
trắng trên lưng.
- Nhộng có màu đen.
2.6.3. Đặc điểm sinh học:
-Trứng: 2-3 ngày
- Sâu non: 18-22 ngày
- Nhộng: 16-18 ngày
- Trưởng thành: có thể sống trên 10 tuần.
-Một con cái đẻ khoảng 30 - 32 trứng, rải rác trên lá cây leo hoang dại.
2.6.4. Biện pháp phòng trừ:
Biện pháp phòng trừ tổng hợp:
Thiên địch của ngài chích hút:

16


Giai đoạn trứng thường bị ký sinh bởi ong Trichogramma chilonis, giai đoạn ấu

trùng bị ký sinh bởi Winthemia caledonia...
Biện pháp quản lý ngài chích hút:
- Vệ sinh vườn, diệt dây leo (ký chủ phụ). Diệt trừ các cây là thức ăn của ấu
trùng của các loại ngài quan trọng như E. salaminia, E. fullonia, Rhytia hypermnestra
trong các vườn tạp là biện pháp cần thực hiện, có ý nghĩa quan trọng trong việc làm
hạn chế mật số phát sinh tại chỗ của các loại này.
- Dùng vợt bắt và giết thành trùng vào ban đêm, trong khoảng từ 18-22 giờ.
- Mùa trái chín có thể dùng vợt hay đèn bắt ngài.
- Sử dụng bã có tẩm các l- Lợi dụng đặc tính của con trưởng thành là rất thích
mùi hơi chua thối đặc trưng của trái cam quýt bị chúng gây hại, vì thế có thể đặt bẫy
thức ăn bằng cách dùng chuối xiêm, chuối già, mít… chín nhũn. Hoặc bẫy chua ngọt
với thành phần gồm có nước ép của trái khóm (dứa) chín hoặc nước rỉ đường trộn
thêm 1% thuốc Dipterex đặt trong vườn cam quýt (khoảng 5-10 bẫy/ha) để dẫn dụ thu
hút con trưởng thành đến tiêu diệt.oại thuốc trừ sâu khơng hoặc ít mùi để khơng ảnh
hưởng đến mùi thơm của bẩy mồi. Nên chú ý đặt bẩy ở những cây ở bìa vườn.
- Phun sản phẩm có hoạt chất Emamectin hay Lufenuron để diệt ấu trùng (sâu
non)
- Dùng biện pháp bao trái.
2.7. Bướm phượng đen:
Tên khoa học: Papilio polytes LINNAEUS

Hình 7: Bướm phượng đen

17


2.7.1. Phân bố:
Pakistan, Ấn Độ, Nepal, Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan, phía nam và tây Trung
Hoa (gồm các tỉnh Hải Nam), Đài Loan, Hong Kong, Nhật Bản (quần đảo Ryukyu),
Việt Nam, Lào, Kampuchea, Andamans, Nicobars, bán đảo Mã Lai, Brunei, Indonesia

(trừ Moluccas và Irian Jaya), Philippines, và Northern Marianas (Saipan).
2.7.2. Đặc điểm nhận dạng:
Trưởng thành: Bướm có kích thước khá lớn, thân dài 2,8- 3,2mm và dang cánh là
9-10cm. Nền cánh màu xanh hoặc màu đen, trên đó có nhiều đốm màu vàng tươi với
kích thước khác nhau. Trên cánh sau có một đốm hình bầu dục gần trịn hoặc hình bán
nguyệt màu đỏ nâu.
Trứng: Hình cầu, có đường kính khoảng 1mm, mới đẻ trứng có màu trắng sau
chuyển thành màu vàng sáp, vàng da cam, trước nở màu xám.
Sâu non: Mới nở màu nâu sẫm, trên cơ có gai thịt, trơng xù xì, sau đó xuất hiện
các vết màu trắng. Sau 3 lần lột xác chuyển sang màu xanh vàng hoặc màu nâu xám
nâu có ngực lớn.
2.7.3. Tập tính và gây hại:
Sâu trưởng thành là bướm phượng có màu sắc sặc sỡ, bướm hoạt động ban ngày,
đẻ trứng rời rạc từng quả vào các đọt non. Ấu trùng nở ra, ăn rải rác trên các lá non
ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng của cây trồng. Hàng năm sâu non xuất hiện và
gây hại trên vườn cam, quýt từ tháng 4 đến tháng 9.
2.7.4. Biện pháp phòng trừ:
Biện pháp phòng trừ tổng hợp:
Để hạn chế tác hại của sâu, các bạn nên thường xuyên kiểm tra vườn cam, quýt
(nhất là vào những đợt cây ra lá non, đọt non) để phát hiện và có biện pháp diệt trừ sâu
kịp thời. Không nên để sâu hại nhiều (nhất là giai đoạn cây còn nhỏ).Nếu số cây cam,
quýt của nhà bạn có ít, mật độ sâu khơng cao, cây cịn thấp thì các bạn nên vạch lá tìm
kiếm sâu rồi gập đơi lá lại rồi bóp chết sâu ở bên trong.
Bảo vệ và lợi dụng tập hợp thiên địch tự nhiên như:Nhện, kiến vàng, bọ rùa, bọ
cánh cứng....
Biện pháp hóa học: Nếu mật độ sâu cao phòng trừ sâu non bằng các thuốc trừ sâu
thông thường như: thuốc Bt, A bamectin, Azadirastin, Regent, Tre bon, Dipterrex 30g
+ 1 chén rượu/10lít nước
18



2.8. Bướm phượng vàng:
Tên khoa học: Papilio demoleus Linnaeus

Hình 8: (A) Bướm phượng; (B) Trứng bướm phượng trên lá; (C) Sâu non phá hại lá
2.8.1. Đặc điểm gây hại của bướm phượng Papilio demoleus
Sâu có tập quán là ăn hết vỏ trứng hoặc lớp da mới vừa lột ra, không để lại dấu
vết. Lúc nhỏ sâu chỉ ăn lá non và chỉ gậm khuyết bìa lá, khi lớn sâu có thể ăn cả chồi
hoặc thân non. Từ tuổi 4 sâu không nằm yên trên mặt lá mà thường ẩn nấp sâu vào các
cành lá, khi ăn mới bò ra. Sâu hoạt động chậm chạp và có đặc tính nhả tơ trên bề mặt
lá để bám. Khi lớn đủ sức sâu nhả tơ treo mình hóa nhộng trên cành cây, thường phía
dưới chỗ sâu đã sinh sống, đi nhộng cột dính vào cành bằng một sợi tơ.
2.8.2. Đặc điểm hình thái của bướm phượng Papilio demoleus
- Thành trùng là loài bướm khá lớn, chiều dài thân từ 25-35 mm, sải cánh rộng từ
8 đến 12 cm. Nền cánh màu đen, có nhiều đốm màu vàng tươi, kích thước khơng đều
nhau. Cánh sau không có đuôi, gần gốc trong có một đốm lớn hình bầu dục màu đỏ
nâu, phía ngồi đốm này có một quầng màu xanh dương sẫm hay xanh lơ. Thời gian
sống của bướm đực từ 3-5 ngày; trong khi đó thời gian sống của bướm cái từ 5 đến 8
ngày và một bướm cái có thể đẻ từ 75-120 trứng.
Trứng hình cầu, đường kính khoảng 1 mm. Mới đẻ trứng màu trắng sữa, khi sắp
nở chuyển thành màu nâu xám. Thời gian ủ trứng từ 3-7 ngày.
- Đối với Bướm Phượng Vàng, sâu vừa mới nở màu nâu sẫm, trên mình có nhiều
gai thịt nổi lên xù xì, về sau trên lưng sâu xuất hiện những vệt trắng. Sau lần lột xác
thứ ba mình sâu chuyển sang màu xanh vàng hoặc xanh lá cây, phía trên lưng và hai
bên hông cơ thể có nhiều vệt và chấm màu nâu hoặc đen. Khi lớn đủ sức mình sâu có
thể dài đến 5 cm.
- Đặc điểm chung của sâu non các loại Bướm Phượng là đốt ngực thứ nhất rất to
so với các đốt cịn lại. Ngồi ra, ở mặt lưng của đốt ngực thứ nhất có một đôi tuyến
19



hơi, khi bị đụng đến có thể nhơ ra ngồi dưới dạng một đơi râu thịt màu đỏ, hình chữ
V; tuyến này tiết ra mùi hôi để xua đuổi kẻ thù.
- Sâu có 5 tuổi phát triển từ 15-25 ngày.
- Nhộng các lồi Bướm Phượng có hình dáng rất đặc biệt, phần đầu phân làm hai
nhánh như hai cái sừng, phần bụng cong vịng ra phía trước, đồng thời nhơ sang hai
bên thành hai gốc. Mình nhộng bám chắc vào cành cây nhờ túm tơ ở mặt bụng và sợi
tơ treo vịng ngang lưng. Mình nhộng có nhiều màu sắc, phần lớn màu xanh nhạt, có
lúc màu xám hoặc nâu vàng. Nhộng dài từ 25-30 mm.
Thời gian nhộng khoảng một tuần đến 10 ngày.
2.8.3. Biện pháp phòng, trừ
Phòng: Bảo vệ và lợi dụng tập hợp thiên địch tự nhiên như:
Nhện, kiến vàng, bọ rùa, bọ cánh cứng.... Thường xuyên kiểm tra
vườn quả, nếu mật độ thấp có thể thu diệt sâu non và nhộng bằng tay.
* Biện pháp hóa học: Nếu mật độ sâu cao phòng trừ sâu
non bằng các thuốc trừ sâu thông thường như: thuốc Bt, A bamectin,
Azadirastin, Regent, Tre bon, Dipterrex 30g + 1 chén rượu/10lít nước.
2.9. Rệp muội xanh (Aphis spiraecola Patch)
2.9.1. Đặc điểm nhận dạng

Hình 9: Rệp muội xanh
Trưởng thành: Kích thước cơ thể khá nhỏ, có 2 dạng hình. Thân của dạng khơng
cánh và có cánh đều dài 2,2-2,1mm. Màu sắc cơ thể thay đổi. Chân, râu đầu có màu
nâu nhạt. Dạng có cánh thì đầu và ngực màu nâu tối, bụng màu xanh vàng.
Rệp non: Có màu sắc sáng màu hơn trưởng thành, tuy nhiên râu đầu, chân và ống
mật có màu tối hơn.
20