KIẾN TRÚC NHÀ BÁT DẦN
TRUYỀN THỐNG Ở NAM BỘ

PHẦN TỔNG QUAN
1. Lý do chọn đề tài
Kiến trúc truyền thống của Việt Nam được biết đến là kiến trúc mang lại
cảm giác bình dị, hài hịa, n bình với màu sắc trang nhã thanh bạch tỷ lệ
thuận với thiên nhiên và con người. Dù mang nhiều nét tương đồng với
kiến trúc Trung Hoa do ảnh hưởng từ yếu tố như địa lí trải dài đới khí hậu
và miền tự nhiên, giao thoa văn hóa hơn 1000 năm lịch sử, chung dịng
chảy văn hóa phương Đơng,… nhưng Việt Nam vẫn mang được nét đặc
trưng riêng biệt mỗi khi được nhắc đến. Nhà ba gian là một biểu tượng
đặc trưng nói chung và Nam Bộ nói riêng nhưng để thể hiện được văn hóa


và bản sắc riêng của vùng đất này thì kiến trúc nhà bát dần là đại diện tiêu
biểu. Bát dần mang nhiều nét chấm phá khác biệt trong thiết kế riêng, tạo
được sự thu hút và nổi bật khi nhắc về kiến trúc truyền thống của miền
Nam. Ngôi nhà này là nhà sàn dành cho giới trung lưu Việt Nam trước khi
chuyển sang kiến trúc nhà đất với tiêu chí tạo ra khơng gian thống mát
cho nhà ở.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
Người ta thường nhắc đến “nhà năm gian” hay “nhà ba gian” – những cái
tên tổng quát khi nói đến kiến trúc nhà ở truyền thống của Việt Nam và
các vùng miền trên toàn lãnh thổ đất nước nhưng bát dần mới là kiến trúc
đặc trưng và có phần riêng biệt của Nam Bộ so với các nơi khác. Do đó,
tìm hiểu và nghiên cứu về nhà bát dần sẽ làm rõ về nguồn gốc, quá trình
lịch sử hình thành và thẩm mỹ trong kiến trúc truyền thống đặc trưng tiêu
biểu của vùng đất, con người Nam Bộ vùng đồng bằng sơng Cửu Long
nói chung và tầng lớp trung lưu nói riêng.
3. Đối tượng nghiên cứu

Kiến trúc nhà ba gian về tổng quát và đi vào chi tiết của kiến trúc nhà bát
dần – ngôi nhà dành cho giới tủng lưu của Nam Bộ.
4. Phương pháp nghiên cứu
Tổng hợp, phân tích, dẫn chứng các thơng tin, chi tiết bổ sung cho nghiên
cứu được thu thập từ trải nghiệm thực tế của sinh viên nghiên cứu, sách
vở, mạng internet và báo đài.
5. Dự kiến những kết quả sau khi nghiên cứu
Dựa vào mục tiêu nghiên cứu đề tài, những kết quả dự kiến có thể thu
được sẽ làm rõ được nguồn gốc và quá trình lịch sử hình thành của kiến
trúc đặc trưng của tầng lớp trung lưu Nam Bộ cũng như tìm hiểu thêm về
lối sống, sinh hoạt của nhân dân nơi đây.
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lý luận
Giao thoa văn hóa hơn một nghìn năm lịch sử với Trung Hoa khiến kiến
trúc nhà ở truyền thống của người Việt ít nhiều có sự ảnh hưởng những
thơng qua nghiên cứu có thể chứng minh rõ rệt được sự đặc trưng trong


thiết kế riêng của nước nhà. Khi đã xác định được những nét khác biệt cơ
bản lẫn đặc sắc trong kiến trúc truyền thống giữa Việt Nam và Trung Hoa
thì đi sâu vào khu vực Nam Bộ, sự hình thành của nhà bát dần như một
nét chấm phá mang lại điểm đặc trưng hình thành nên đặc sản riêng của
nhân dân giới thượng lưu khu vực đồng bằng sông Cửu Long với thiết kế
truyền thống bao quát của Việt Nam: nhà ba gian hay năm gian. Mang nét
tương đồng từ trong hình thể tổng quát: nhà gỗ, mái cong, bố cục đối
xưng, linh vật tượng trưng (rồng, lân…) song trong kiến trúc của nhà ba
gian nói chung và bát dần nói riêng vẫn có nét đặc trưng nổi bật để dễ
dàng phân biệt. Nhà bát dần về mặt bằng cũng chỉ là nhà ba gian hai chái
hay năm gian hai chái thông thường trong kiến trúc truyền thống Việt

Nam nhưng xét về kết cấu kỹ thuật đặc trưng của vùng đồng bằng sông
Cửu Long trên cơ sở cách tân, hợp lý hóa kết cáu kỹ thuật nhà rường ở
Bắc, Trung Bộ vào điệu kiện địa lý, khí hậu đặc thù đã tạo nên nét đặc thù
của nó.
(nguồn: )
2. Cơ sở thực tiễn
Là thiết kế đặc trưng nổi bật và được yêu thích trở nên phổ biến ở vùng
Nam Bộ đặc biệt là ở vùng đồng bằng sông Cửu Long của giới thượng
lưu, nhà bát dần được duy trì và xây dựng cho đến ngày nay. Song, những
kiến trúc này chỉ cịn ở các vùng nơng thơn có diện tích đất rộng, muốn
tận hưởng khơng gian hồi cổ, truyền thống và khơng cịn xuất hiện nhiều
ở đơ thị. Kiến trúc nhà bát dần thu hút được sự chú ý của du khách vì nét
đẹp bình dị, an yên và truyền thống; trở thành một phần yếu tố quan trọng
phát triển kinh tế du lịch ở Việt Nam nói chung và khu vực đồng bằng
sơng Cửu Long nói riêng. Phát triển và gìn giữ kiến trúc nhà bát dần là
một cách góp phần bảo tồn nét văn hóa đặc trưng chứng kiến sự thay đổi
của Việt Nam qua từng giai đoạn lịch sử cũng như đồng hành cùng nước
nhà trên con đường đưa kinh tế lên cao, nâng tầm giá trị thẩm mỹ và văn
hóa kiến trúc mỹ thuật.


CHƯƠNG II: NHỮNG ĐIỀU CƠ BẢN VỀ NHÀ BÁT DẦN
1. Nhà bát dần là nhà gì?
Cùng mặt bằng là nhà ba gian hai chái hoặc nhà năm gian hai chái, nhà
bát dần có điểm tương đồng ở việc là nhà có một ngăn gồm một gian giữa
rộng nhất và các gian nhỏ ở cạnh bên. Gian rộng nhất dùng để tiếp khách,
thờ cúng và sinh hoạt chung trong gia đình còn các chái dùng để cho gia
chủ hoặc khách nghỉ ngơi. Bát dần là kiểu nhà sàn của giới trung lưu Nam
Bộ, thay vì nhà sàn cao chân bình dân thì bát dần được xây dựng trên nền
đất đã được tơn cao sẵn để có thể tránh được nóng, thơng thống, mát mẻ

thể hiện gia chủ “có của ăn, của để”. Gọi là bát dần vì yếu tố tạo nên sự
khác biệt là sự kết cấu “8 đấm, 8 quyết” có nghĩa là 8 cột đấm và 8 kèo
quyết.

Nhà bát dần
(nguồn: )

2. Kiến trúc đặc trưng nhà bát dần
2.1. Mặt bằng chung của nhà ba gian / năm gian hai chái
Được xem là kiến trúc đặc trưng của giới trung lưu Nam Bộ, tương
tự nhà sàn của người bình dân nhưng được xây trên mơ đất cao thay
vì chân sàn cao,… nhưng xét về mặt bằng chung thì nhà bát dần thì
vẫn là nhà ba gian hai chái hoặc năm gian hai chái. Nếu nhà ba gian
là kiến trúc phổ biến bình dân, nhà năm gian dành cho điền chủ phú


gia thì nhà bát dần là một thiết kế được tái kiến dựa trên cơ sở đó để
trở thành ngơi nhà đặc trưng cho khu vực Nam Bộ. Do đó có thể
hình dung khái qt mơ hình nhà thơng qua kiến trúc nhà ba hoặc
năm gian hai chái.
Nhà ba gian là nhà một ngăn được chia thành một ngăn giữa có
diện tích rộng nhất và hai gian có diện tích nhỏ hơn ở bên cạnh (hay
còn gọi là chái). Gian rộng nhất được dùng để thờ cúng, tiếp khách,
dùng cơm và tất cả mọi sinh hoạt chung của các thành viên trong
gia đình với cửa chính thống đãng, rộng mở sang trọng. Tại gian
này, gia chủ thường đặt bàn thờ gỗ chạm trổ tinh xảo và hướng ra
cửa chính theo ý nghĩa tâm linh rằng sẽ thu hút những phúc khí và
xua đuổi tà ma, xui rủi. Từ phía bên trong nhìn ra ngồi, gia chủ sẽ
đặt bàn thờ Phật ở giữa, bên trái thờ Thần và bên phải là bàn thờ gia
tiên. Trước bàn thờ được kê sập gụ tủ chè hoặc tràng kỉ để tiếp

khách và dùng cơm. Vì là nhà một ngăn và theo nguyên tắc phong
thủy, giữa các gian không chia buồng mà thường dựng ván mỏng để
ngăn cách.

Sập gủ tủ chè và tràng kỉ được dùng để bố trí ở gian giữa


(nguồn: x
)

Bố trí bàn thờ ở gian chính
(nguồn: />
Hai chái dùng để làm phòng nghỉ ngơi được bố trí sập gỗ, thường
được chia một bên dành cho gia chủ và còn lại dành cho con cái
trong nhà hoặc khách. Xung quanh nhà, bếp được thiết kê riêng và
nằm ở bên trái nhà theo hướng bên trong nhìn ra để hạn chế mùi
lưu lại trong không gian nhà.
Do ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như địa lí, khí hậu và văn hóa
phương Đơng nên các kiến trúc truyền thống của Việt Nam được
xây dựng với tiêu chí tạo nên khơng gian thống mát, thân thiện
gần gũi với thiên nhiên và môi trường và tương đồng nhau trong vật
liệu xây dựng. Khơng ngoại lệ, nhà ba gian nói chung hay nhà bát
dần nói riêng đều được xây dựng dựa trên kiến trúc mở: cao ráo,
thơng thống tiếp cận với khơng gian bên ngồi, tường mỏng và
nhiều cửa sổ. Trong khn viên xung quanh nhà không bao giờ
thiếu yếu tố nước, cây xanh,… được thể hiện ở ao cá hồ sen hay
vườn chuối sau nhà tạo cảm giác bình dị.


Khoảnh sân trước nhà gần gũi với thiên nhiên

(nguồn: redsvn.net )

Hiên (hành lang) trước thường thiết kế những cột trụ trịn đỡ lấy mái
hiên làm tăng tính thẩm mỹ cho ngơi nhà. Người dân cịn dùng thống
bằng gỗ hoặc được đan từ tre nứa đặt giữa nhà làm bình phịng. Sở dĩ
có bố trí này trong nhà là để hạn chế bất lợi của thời tiết, tạo sự kín đáo
nhưng vẫn thuận lợi trong việc quan sát không gian bên ngồi từ bên
trong. Phía trước hiên, ở 2 cửa chính bao vừa mặt trước và mặt sau là
lan can gồm 15 bậc thang lên xuống thể hiện được quan điểm tinh tế
về vũ trụ, âm dương ngũ hành và nhân – sinh – quan cao đẹp theo tâm
linh tín ngưỡng của người dân Nam Bộ. Kiến trúc truyền thống của
người dân Nam Bộ không đơn giản chỉ nổi trội về mặt thẩm mỹ mà
cịn được xây dựng và bố trí theo ý nghĩa tín ngưỡng từ trước đến nay
của ơng bà ta.
Tương tự như kiến trúc nhà ba gian nhưng năm gian là kiểu nhà được
các điền chủ, phú gia ưa chuộng. Kiểu nhà này chiếm diện tích đất
rộng, kỹ thuật xây dựng cơng phu, vật liệu tốn kém vì là sự kết hợp
giữa kiểu nhà gỗ truyền thống với phong cách kiến trúc và vật liệu


xây dựng của phương Tây, thường được xây dựng vào nửa đầu thế
kỷ XX: nền nhà cao có bậc tam cấp, tường xây gạch dày, tô hồ quét
vôi. Cột nhà có khi là cột bê-tơng nhưng vì kèo gỗ và lợp ngói, có
trần

nhà.

(nguồn:

/>

duong-tham-nha-co.html )

Nhìn chung, về mặt bằng thì nhà bát dần được xây dựng dựa trên cơ sở
thiết kế của nhà ba gian hoặc năm gian hai chái tùy theo ý thích của gia
chủ nhưng đã được tái kiến lại để trở thành một biểu tượng đặc trưng
của người dân Nam Bộ như ngày nay.
2.2. Đặc điểm trong kiến trúc bát dần
Được coi là nhà sàn trung lưu, bát dần được xây dựng dựa trên nền
đất đã được tôn cao sẵn, nhà lợp ngói và vật liệu chính là gỗ danh
mộc. Do đó mà trong kiến trúc hệ thống cột, trụ trong nhà phải
được làm từ những loại gỗ danh tiếng, to, chắc để tương xứng với
mái ngói ở trên.
*Danh mộc: loại gỗ tốt có tiếng thường được dùng trong kiến trúc
(gỗ Trầm Hương, Ngọc Am, Hoàng Đàn,…)

Gỗ Trầm hương – loại danh mộc đứng top đầu vì giá trị và chất
lượng được ưa chuộng trong xây dựng nhà ở


Bát dần còn được coi là một dạng biến thể của nhà rường – một
dạng kiến trúc nhà ở cổ khơng có cột cái ở giữa nên khơng gian
sinh hoạt trở nên rộng rãi và thoáng mát hơn nhiều. Kiến trúc nhà
cổ của Việt Nam thể hiện được đặc tính chung của Nam Bộ khi xây
dựng theo khung hệ thống chịu lực truyền thống. Về sau này có nhà
được đổ cột bê tông theo phương Tây để tăng cường khả năng
chống đỡ nhà ở.
Nhà bát dần cũng không ngoại lệ, được thiết kế qui mô và đặc trưng
trong xây dựng. Mái ngói nhà bát dần kéo sà thấp xuống thành hình
chữ Bát trong chữ Hán. Những ngơi nhà cổ này thường đường xây
trên sàn hoặc nền đất cao. Do chịu ảnh hưởng của mùa nước lũ nên

bát dần thường được xây dựng trên sàn. Dưới chân sàn thường
không sử dụng nhiều, chủ yếu chỉ để chống ngập và thơng thống,
có thể hứng gió từ nhiều phía. Từ xưa đến nay, do khí hậu nhiệt đới
nóng ẩm mà các thiết kế nhà ở Việt Nam ln tạo ra một khơng
gian thống đãng, tiếp xúc nhiều với thiên nhiên có thể đón gió cho
ngơi nhà trở nên khơng q oi bức. Đồng thời, người xưa còn dựng
nhà đa số bằng gỗ và ván mỏng, xây nhiều cửa sổ với kiến trúc mở
để đón gió. Các ngơi nhà ba gian hay cả bát dần thường có một
ngăn để thống khí nên khi bước vào những ngơi nhà, người ta
thường có cảm giác mát mẻ và dễ chịu.
Mặt tiền (trước) nhà bát dần thường được gia chủ trang trí nhiều
họa tiết, đa phần bằng gỗ đầy trang trọng và tinh tế. Thông thường
các họa tiết đều được điêu khắc tinh xảo từ các loại gỗ tốt hay cịn
gọi là danh mộc, góp phần đem lại sự hài hòa đặc sắc trong kiến
trúc nhà cổ Nam Bộ từ xưa đến nay. Ngay hàng ba (hành lang) có
khơng gian thống rộng và đặt một bộ bàn tiếp khách, thích hợp
cho những cuộc trị chuyện ban sáng hoặc ngay khi chiều tối trăng
thanh gió mát.


Các chi tiết được điêu khắc tinh tế ở mặt tiền

Hàng ba thoáng đãng cùng bộ bàn ghế gỗ
Trên mái thường lót ngói và được điêu khắc chân tượng với những
hình khối đặc sắc tạo ra sự độc đáo cho ngôi nhà.


Hình khối được gọt dũa độc đáo trên mái ngói
Theo quan niệm của người xưa, không chỉ thờ Thần, Phật, gia tiên
ở trong nhà mà ở ngoài sân cũng phải thờ ông Thiên, Thổ Địa để

cầu mong được bảo vệ, phù hộ cho nhà cửa an yên, gia đình đầm
ấm hạnh phúc. Do đó mà ở cuối sân, có khi là trước sân, nơi tiếp
giáp với đường đi sẽ được gia chủ đặt bàn thờ Thơng Thiên và bày
cúng bình hoa, trái cây như lễ vật. Một số nhà có bày thêm lư
hương để thuận lợi trong việc đốt nhang thờ cúng mỗi sáng, tối và
nhân các dịp lễ, đám tiệc trong nhà. Loại hoa thường thấy là hoa
trang – thích hợp để thờ cúng.


Bàn thờ thông thiên
3. Phong thủy nhà bát dần
Người Việt Nam từ xưa đến nay thường coi trọng vấn đề tín ngưỡng tâm
linh, quan tâm đến phong thủy như một nghi thức không thể thiếu trong
việc xây dựng, khởi tạo một chuyện gì đó như: xây nhà, chuyển nhà, tiệc
tân gia,… Tương tự vậy, khi gia chủ xây nhà bát dần thì phong thủy mang
vai trị khơng đơn giản chỉ xem về vị trí đắc địa của gia trang, hướng nhà
mà còn phải phù hợp tuổi của gia chủ, màu sắc của ngơi nhà cũng phải
tương thích để giúp đỡ cả nhà gia chủ thuận lợi, phát triển trong tài lộc
làm ăn, phúc khí, sinh hoạt và có khi là tình cảm giữa các thành viên trong
gia đình.
Với cấu trúc là nhà đơn trạch (một ngăn thông từ trước ra sau) thì những
yếu tố khơng thể thiếu khi xem xét phong thủy cho ngơi nhà gồm: hướng
nhà, hướng phịng, nội thất, màu sơn tường và cung mạng của gia chủ.
Thông thường, người ta thường hướng mặt tiền theo phía Nam hoặc Đông
Nam tùy thuộc vào cung mạng phù hợp mà tiến hành xây dựng một ngơi
nhà tương thích. Khơng chỉ các phòng khách, ngủ mà nhà bếp cũng là một
phần giúp đỡ chủ nhà phát triển trong tài lộc. vận may trong cuộc sống.
Một căn nhà được coi là phù hợp phong thủy khi cả hướng nhà trước và
sau đều hợp tuổi gia chủ. Bát dần thường đượng xây dựng theo kiểu nhà
ba gian hoặc năm gian tùy ý thích gia chủ nhưng để theo tín ngưỡng tâm

linh của người xưa đến nay, gian giữa phải dùng để thờ cùng: bàn thờ Phật
ở giữa, thờ Thần bên trái và gia tiên ở bên phải để phù hộ cho gia đình,
tránh được điềm xấu ; đồng thời trước bàn thờ phải kê một bộ tràng kỉ
hoặc sập gụ tủ chè để tiếp khách và sinh hoạt thường nhật trong gia đình.
Các chái hai bên thì được bố trí làm phịng ngủ nhưng tuyệt đối không
được chia buồng. Để tạo không gian riêng tư thì chỉ nên dựng ván mỏng
ngăn cách giữa các chái. Bếp được bố trí ngăn cách hoặc hồn tồn cách
biệt với ngơi nhà, vừa vì phong thủy vừa đỡ để ám mùi khói, đồ ăn khi
nấu ăn.


Nhà bếp xây dựng cách biệt với nhà chính
TỔNG KẾT
Trải qua nhiều thế hệ và chứng kiến sự thay đổi của đất nước qua nhiều
năm, cái nhìn về thẩm mỹ và kiến trúc nhà ở của người dân Việt Nam nói
chung và người dân Nam Bộ nói riêng đã dần có sự thay đổi. Bên cạnh
nhà ba gian hay năm gian truyền thống, bát dần là một chuyển thể của nhà
sàn đặc trưng miền Nam. Bát dần cũng là một dạng nhà phổ biến dành
cho giới trung lưu, dạng nhà sàn có chân hoặc được xây dựng trên mơ đất
cao trước khi chuyển sang nhà đất. Với kiến trúc mở, chuộng thiết kế
thơng thống, tiếp xúc nhiều với thiên nhiên, từ chất liệu nhà ở làm các
loại danh mộc mà xung quanh nhà cũng không thể thiếu yếu tố: nước, cây
xanh, … Bát dần có phần mái ngói kéo xuống thành hình chữ Bát và bao
gồm tám cột đấm, tám cột quyết để tạo nên cấu trúc ngôi nhà. Nhắc đến
kiến trúc nhà truyền thống của Nam Bộ khi không thể nào thiếu đến bát
dần. Dù hiện nay kiến trúc nhà này khơng cịn xuất hiện nhiều do sự phát
triển đô thị và các thành phố lớn nhưng ở một số vùng nơng thơn hoặc
những gia đình có niềm u thích thiết kế nhà cổ truyền thống và sở hữu
diện tích tương đối rộng lớn thì vẫn cịn duy trì được. Tại thành phố Bình



Dương và các khu du lịch ở vùng quê Nam Bộ vẫn còn giữ lại nhiều kiến
trúc nhà ở này và thu hút được sự quan tâm, yêu thích của nhiều du khách
đến từ khắp nơi. Đi cùng văn hóa tín ngưỡng tâm linh của người Việt
Nam từ trước đến nay, nhà ở được xây dựng đi cùng với phong thủy dựa
theo hướng nhà, hướng phòng, màu sắc nhà ở và cung mệnh của gia chủ
để có thể giúp đỡ gia đình thuận lợi trong tài lộc, phúc khí trong đời sống.
Gìn giữ và phát triển văn hóa Việt khơng chỉ bao gồm các tục lệ, tín
ngưỡng, khu di tích văn hóa cùng những cổ vật xưa mà khơng thể không
kể đến các kiến trúc nhà ở truyền thống của người Việt Nam nói chung và
người dân vùng Nam Bộ nói chung. Khơng chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ và
truyền thống của văn hóa kiến trúc của người Việt Nam xưa, các ngơi nhà
bát dần giờ đây cịn trở thành địa điểm tham quan, du lịch của nhiều du
khách từ khắp nơi đổ về mong muốn tìm hiểu về xây dựng độc đáo này.
Giờ đây, người dân Việt Nam nói chung và người Nam Bộ nói riêng, ln
có cho mình những niềm tự hào từ nhiều lĩnh vực khác nhau mang đậm
dấu ấn văn hóa, truyền thống của đất nước quê hương và tự hào lan rộng
nó đến với mọi người kể cả trong nước lẫn ngoài nước.